| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[४३०] ४. चूळसुवजातकवण्णना
[430] 4. Cūḷasuvajātakavaṇṇanā
सन्ति रुक्खाति इदं सत्था सावत्थियं जेतवने विहरन्तो वेरञ्जकण्डं आरब्भ कथेसि। सत्थरि वेरञ्जायं वस्सं वसित्वा अनुपुब्बेन सावत्थिं अनुप्पत्ते भिक्खू धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, तथागतो खत्तियसुखुमालो बुद्धसुखुमालो महन्तेन इद्धानुभावेन समन्नागतोपि वेरञ्जब्राह्मणेन निमन्तितो तेमासं वसन्तो मारावट्टनवसेन तस्स सन्तिका एकदिवसम्पि भिक्खं अलभित्वा लोलुप्पचारं पहाय तेमासं पत्थपुलकपिट्ठोदकेन यापेन्तो अञ्ञत्थ न अगमासि, अहो तथागतानं अप्पिच्छसन्तुट्ठभावो’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘अनच्छरियं, भिक्खवे, तथागतस्स इदानि लोलुप्पचारप्पहानं, पुब्बेपि तिरच्छानयोनियं निब्बत्तोपि लोलुप्पचारं पहासि’’न्ति वत्वा अतीतं आहरि। सब्बम्पि वत्थु पुरिमनयेनेव वित्थारेतब्बं।
Santirukkhāti idaṃ satthā sāvatthiyaṃ jetavane viharanto verañjakaṇḍaṃ ārabbha kathesi. Satthari verañjāyaṃ vassaṃ vasitvā anupubbena sāvatthiṃ anuppatte bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, tathāgato khattiyasukhumālo buddhasukhumālo mahantena iddhānubhāvena samannāgatopi verañjabrāhmaṇena nimantito temāsaṃ vasanto mārāvaṭṭanavasena tassa santikā ekadivasampi bhikkhaṃ alabhitvā loluppacāraṃ pahāya temāsaṃ patthapulakapiṭṭhodakena yāpento aññattha na agamāsi, aho tathāgatānaṃ appicchasantuṭṭhabhāvo’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘anacchariyaṃ, bhikkhave, tathāgatassa idāni loluppacārappahānaṃ, pubbepi tiracchānayoniyaṃ nibbattopi loluppacāraṃ pahāsi’’nti vatvā atītaṃ āhari. Sabbampi vatthu purimanayeneva vitthāretabbaṃ.
३०.
30.
‘‘सन्ति रुक्खा हरिपत्ता, दुमा नेकफला बहू।
‘‘Santi rukkhā haripattā, dumā nekaphalā bahū;
कस्मा नु सुक्खे कोळापे, सुवस्स निरतो मनो॥
Kasmā nu sukkhe koḷāpe, suvassa nirato mano.
३१.
31.
‘‘फलस्स उपभुञ्जिम्हा, नेकवस्सगणे बहू।
‘‘Phalassa upabhuñjimhā, nekavassagaṇe bahū;
अफलम्पि विदित्वान, साव मेत्ति यथा पुरे॥
Aphalampi viditvāna, sāva metti yathā pure.
३२.
32.
‘‘सुक्खञ्च रुक्खं कोळापं, ओपत्तमफलं दुमं।
‘‘Sukkhañca rukkhaṃ koḷāpaṃ, opattamaphalaṃ dumaṃ;
ओहाय सकुणा यन्ति, किं दोसं पस्ससे दिज॥
Ohāya sakuṇā yanti, kiṃ dosaṃ passase dija.
३३.
33.
‘‘ये फलत्था सम्भजन्ति, अफलोति जहन्ति नं।
‘‘Ye phalatthā sambhajanti, aphaloti jahanti naṃ;
अत्तत्थपञ्ञा दुम्मेधा, ते होन्ति पक्खपातिनो॥
Attatthapaññā dummedhā, te honti pakkhapātino.
३४.
34.
‘‘साधु सक्खि कतं होति, मेत्ति संसति सन्थवो।
‘‘Sādhu sakkhi kataṃ hoti, metti saṃsati santhavo;
सचेतं धम्मं रोचेसि, पासंसोसि विजानतं॥
Sacetaṃ dhammaṃ rocesi, pāsaṃsosi vijānataṃ.
३५.
35.
‘‘सो ते सुव वरं दम्मि, पत्तयान विहङ्गम।
‘‘So te suva varaṃ dammi, pattayāna vihaṅgama;
वरं वरस्सु वक्कङ्ग, यं किञ्चि मनसिच्छसि॥
Varaṃ varassu vakkaṅga, yaṃ kiñci manasicchasi.
३६.
36.
‘‘अपि नाम नं पस्सेय्यं, सपत्तं सफलं दुमं।
‘‘Api nāma naṃ passeyyaṃ, sapattaṃ saphalaṃ dumaṃ;
दलिद्दोव निधिं लद्धा, नन्देय्याहं पुनप्पुनं॥
Daliddova nidhiṃ laddhā, nandeyyāhaṃ punappunaṃ.
३७.
37.
‘‘ततो अमतमादाय, अभिसिञ्चि महीरुहं।
‘‘Tato amatamādāya, abhisiñci mahīruhaṃ;
तस्स साखा विरूहिंसु, सीतच्छाया मनोरमा॥
Tassa sākhā virūhiṃsu, sītacchāyā manoramā.
३८.
38.
‘‘एवं सक्क सुखी होहि, सह सब्बेहि ञातिभि।
‘‘Evaṃ sakka sukhī hohi, saha sabbehi ñātibhi;
यथाहमज्ज सुखितो, दिस्वान सफलं दुमं॥
Yathāhamajja sukhito, disvāna saphalaṃ dumaṃ.
३९.
39.
‘‘सुवस्स च वरं दत्वा, कत्वान सफलं दुमं।
‘‘Suvassa ca varaṃ datvā, katvāna saphalaṃ dumaṃ;
पक्कामि सह भरियाय, देवानं नन्दनं वन’’न्ति॥ –
Pakkāmi saha bhariyāya, devānaṃ nandanaṃ vana’’nti. –
पञ्हपटिपञ्हापि अत्थोपि पुरिमनयेनेव वेदितब्बा, अनुत्तानपदमेव पन वण्णयिस्साम।
Pañhapaṭipañhāpi atthopi purimanayeneva veditabbā, anuttānapadameva pana vaṇṇayissāma.
हरिपत्ताति नीलपत्तसच्छन्ना। कोळापेति वाते पहरन्ते आकोटितसद्दं विय मुञ्चमाने निस्सारे। सुवस्साति आयस्मतो सुवराजस्स कस्मा एवरूपे रुक्खे मनो निरतो। फलस्साति फलं अस्स रुक्खस्स। नेकवस्सगणेति अनेकवस्सगणे। बहूति समानेपि अनेकसते न द्वे तयो, अथ खो बहूव। विदित्वानाति हंसराज इदानि अम्हाकं इमं रुक्खं अफलं विदित्वापि यथा पुरे एतेन सद्धिं मेत्ति, साव मेत्ति, तञ्हि मयं न भिन्दाम, मेत्तिं भिन्दन्ता हि अनरिया असप्पुरिसा नाम होन्तीति पकासेन्तो एवमाह।
Haripattāti nīlapattasacchannā. Koḷāpeti vāte paharante ākoṭitasaddaṃ viya muñcamāne nissāre. Suvassāti āyasmato suvarājassa kasmā evarūpe rukkhe mano nirato. Phalassāti phalaṃ assa rukkhassa. Nekavassagaṇeti anekavassagaṇe. Bahūti samānepi anekasate na dve tayo, atha kho bahūva. Viditvānāti haṃsarāja idāni amhākaṃ imaṃ rukkhaṃ aphalaṃ viditvāpi yathā pure etena saddhiṃ metti, sāva metti, tañhi mayaṃ na bhindāma, mettiṃ bhindantā hi anariyā asappurisā nāma hontīti pakāsento evamāha.
ओपत्तन्ति अवपत्तं निप्पत्तं पतितपत्तं। किं दोसं पस्ससेति अञ्ञे सकुणा एतं ओहाय अञ्ञत्थ गच्छन्ति, त्वं एवं गमने किं नाम दोसं पस्ससि। ये फलत्थाति ये पक्खिनो फलत्थाय फलकारणा सम्भजन्ति उपगच्छन्ति, अफलोति ञत्वा एतं जहन्ति। अत्तत्थपञ्ञाति अत्तनो अत्थाय पञ्ञा, परं अनोलोकेत्वा अत्तनियेव वा ठिता एतेसं पञ्ञाति अत्तत्थपञ्ञा। पक्खपातिनोति ते अत्तनोयेव वुड्ढिं पच्चासीसमाना मित्तपक्खं पातेन्ति नासेन्तीति पक्खपातिनो नाम होन्ति। अत्तपक्खेयेव वा पतन्तीति पक्खपातिनो।
Opattanti avapattaṃ nippattaṃ patitapattaṃ. Kiṃ dosaṃ passaseti aññe sakuṇā etaṃ ohāya aññattha gacchanti, tvaṃ evaṃ gamane kiṃ nāma dosaṃ passasi. Ye phalatthāti ye pakkhino phalatthāya phalakāraṇā sambhajanti upagacchanti, aphaloti ñatvā etaṃ jahanti. Attatthapaññāti attano atthāya paññā, paraṃ anoloketvā attaniyeva vā ṭhitā etesaṃ paññāti attatthapaññā. Pakkhapātinoti te attanoyeva vuḍḍhiṃ paccāsīsamānā mittapakkhaṃ pātenti nāsentīti pakkhapātino nāma honti. Attapakkheyeva vā patantīti pakkhapātino.
अपि नाम नन्ति हंसराज, सचे मे मनोरथो निप्फज्जेय्य, तया दिन्नो वरो सम्पज्जेय्य, अपि नाम अहं इमं रुक्खं सपत्तं सफलं पुन पस्सेय्यं, ततो दलिद्दो निधिं लभित्वाव पुनप्पुनं एतं अभिनन्देय्यं, तं दिस्वाव पमोदेय्यं। अमतमादायाति अत्तनो आनुभावेन ठितो गङ्गोदकं गहेत्वा अभिसिञ्चयीति अत्थो। इमस्मिं जातके इमाय सद्धिं द्वे अभिसम्बुद्धगाथा होन्ति।
Apināma nanti haṃsarāja, sace me manoratho nipphajjeyya, tayā dinno varo sampajjeyya, api nāma ahaṃ imaṃ rukkhaṃ sapattaṃ saphalaṃ puna passeyyaṃ, tato daliddo nidhiṃ labhitvāva punappunaṃ etaṃ abhinandeyyaṃ, taṃ disvāva pamodeyyaṃ. Amatamādāyāti attano ānubhāvena ṭhito gaṅgodakaṃ gahetvā abhisiñcayīti attho. Imasmiṃ jātake imāya saddhiṃ dve abhisambuddhagāthā honti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा सक्को अनुरुद्धो अहोसि, सुवराजा पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā sakko anuruddho ahosi, suvarājā pana ahameva ahosi’’nti.
चूळसुवजातकवण्णना चतुत्था।
Cūḷasuvajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४३०. चूळसुवजातकं • 430. Cūḷasuvajātakaṃ
