Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੨. ਦੁਤਿਯવਗ੍ਗੋ
2. Dutiyavaggo
੧. ਚੂਲ਼વਚ੍ਛਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
1. Cūḷavacchattheragāthāvaṇṇanā
ਪਾਮੋਜ੍ਜਬਹੁਲੋਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਚੂਲ਼વਚ੍ਛਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਸੋ ਕਿਰ ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਦਲਿਦ੍ਦਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਪਰੇਸਂ ਭਤਿਯਾ ਜੀવਿਕਂ ਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤੋ ਭਗવਤੋ ਸਾવਕਂ ਸੁਜਾਤਂ ਨਾਮ ਥੇਰਂ ਪਂਸੁਕੂਲਂ ਪਰਿਯੇਸਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਪਸਨ੍ਨਮਾਨਸੋ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ વਤ੍ਥਂ ਦਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇਨ વਨ੍ਦਿ। ਸੋ ਤੇਨ ਪੁਞ੍ਞਕਮ੍ਮੇਨ ਤੇਤ੍ਤਿਂਸਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਦੇવਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਸਿ। ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਰਾਜਾ ਅਹੋਸਿ। ਅਨੇਕવਾਰਂ ਪਦੇਸਰਾਜਾ। ਏવਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨੇ ਓਸਕ੍ਕਮਾਨੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਏਕਂ ਬੁਦ੍ਧਨ੍ਤਰਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਗਤੀਸੁ ਅਪਰਾਪਰਂ ਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤੋ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਕੋਸਮ੍ਬਿਯਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਚੂਲ਼વਚ੍ਛੋਤਿਸ੍ਸ ਨਾਮਂ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸਿਪ੍ਪੇਸੁ ਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਂ ਗਤੋ ਬੁਦ੍ਧਗੁਣੇ ਸੁਤ੍વਾ ਪਸਨ੍ਨਮਾਨਸੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿ, ਤਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਧਮ੍ਮਂ ਕਥੇਸਿ। ਸੋ ਪਟਿਲਦ੍ਧਸਦ੍ਧੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਲਦ੍ਧੂਪਸਮ੍ਪਦੋ ਕਤਪੁਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚੋ ਚਰਿਤਾਨੁਕੂਲਂ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ વਿਹਰਿ। ਤੇਨ ਚ ਸਮਯੇਨ ਕੋਸਮ੍ਬਿਕਾ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਣ੍ਡਨਜਾਤਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਤਦਾ ਚੂਲ਼વਚ੍ਛਤ੍ਥੇਰੋ ਉਭਯੇਸਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਲਦ੍ਧਿਂ ਅਨਾਦਾਯ ਭਗવਤਾ ਦਿਨ੍ਨੋવਾਦੇ ਠਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਬ੍ਰੂਹੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੨.੫੦.੩੧-੪੦) –
Pāmojjabahuloti āyasmato cūḷavacchattherassa gāthā. Kā uppatti? So kira padumuttarassa bhagavato kāle daliddakule nibbattitvā paresaṃ bhatiyā jīvikaṃ kappento bhagavato sāvakaṃ sujātaṃ nāma theraṃ paṃsukūlaṃ pariyesantaṃ disvā pasannamānaso upasaṅkamitvā vatthaṃ datvā pañcapatiṭṭhitena vandi. So tena puññakammena tettiṃsakkhattuṃ devarajjaṃ kāresi. Sattasattatikkhattuṃ cakkavattī rājā ahosi. Anekavāraṃ padesarājā. Evaṃ devamanussesu saṃsaranto kassapassa bhagavato sāsane osakkamāne pabbajitvā samaṇadhammaṃ katvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussagatīsu aparāparaṃ parivattanto amhākaṃ bhagavato kāle kosambiyaṃ brāhmaṇakule nibbatti. Cūḷavacchotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto brāhmaṇasippesu nipphattiṃ gato buddhaguṇe sutvā pasannamānaso bhagavantaṃ upasaṅkami, tassa bhagavā dhammaṃ kathesi. So paṭiladdhasaddho pabbajitvā laddhūpasampado katapubbakicco caritānukūlaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā bhāvento vihari. Tena ca samayena kosambikā bhikkhū bhaṇḍanajātā ahesuṃ. Tadā cūḷavacchatthero ubhayesaṃ bhikkhūnaṃ laddhiṃ anādāya bhagavatā dinnovāde ṭhatvā vipassanaṃ brūhetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.50.31-40) –
‘‘ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰਭਗવਤੋ, ਸੁਜਾਤੋ ਨਾਮ ਸਾવਕੋ।
‘‘Padumuttarabhagavato, sujāto nāma sāvako;
ਪਂਸੁਕੂਲਂ ਗવੇਸਨ੍ਤੋ, ਸਙ੍ਕਾਰੇ ਚਰਤੀ ਤਦਾ॥
Paṃsukūlaṃ gavesanto, saṅkāre caratī tadā.
‘‘ਨਗਰੇ ਹਂਸવਤਿਯਾ, ਪਰੇਸਂ ਭਤਕੋ ਅਹਂ।
‘‘Nagare haṃsavatiyā, paresaṃ bhatako ahaṃ;
ਉਪਡ੍ਢੁਦੁਸ੍ਸਂ ਦਤ੍વਾਨ, ਸਿਰਸਾ ਅਭਿવਾਦਯਿਂ॥
Upaḍḍhudussaṃ datvāna, sirasā abhivādayiṃ.
‘‘ਤੇਨ ਕਮ੍ਮੇਨ ਸੁਕਤੇਨ, ਚੇਤਨਾਪਣਿਧੀਹਿ ਚ।
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ਜਹਿਤ੍વਾ ਮਾਨੁਸਂ ਦੇਹਂ, ਤਾવਤਿਂਸਮਗਚ੍ਛਹਂ॥
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘ਤੇਤ੍ਤਿਂਸਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਦੇવਿਨ੍ਦੋ, ਦੇવਰਜ੍ਜਮਕਾਰਯਿਂ।
‘‘Tettiṃsakkhattuṃ devindo, devarajjamakārayiṃ;
ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਞ੍ਚ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਅਹੋਸਹਂ॥
Sattasattatikkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ.
‘‘ਪਦੇਸਰਜ੍ਜਂ વਿਪੁਲਂ, ਗਣਨਾਤੋ ਅਸਙ੍ਖਿਯਂ।
‘‘Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ;
ਉਪਡ੍ਢਦੁਸ੍ਸਦਾਨੇਨ, ਮੋਦਾਮਿ ਅਕੁਤੋਭਯੋ॥
Upaḍḍhadussadānena, modāmi akutobhayo.
‘‘ਇਚ੍ਛਮਾਨੋ ਚਹਂ ਅਜ੍ਜ, ਸਕਾਨਨਂ ਸਪਬ੍ਬਤਂ।
‘‘Icchamāno cahaṃ ajja, sakānanaṃ sapabbataṃ;
ਖੋਮਦੁਸ੍ਸੇਹਿ ਛਾਦੇਯ੍ਯਂ, ਅਡ੍ਢੁਦੁਸ੍ਸਸ੍ਸਿਦਂ ਫਲਂ॥
Khomadussehi chādeyyaṃ, aḍḍhudussassidaṃ phalaṃ.
‘‘ਸਤਸਹਸ੍ਸਿਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਯਂ ਦਾਨਮਦਦਿਂ ਤਦਾ।
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਅਡ੍ਢੁਦੁਸ੍ਸਸ੍ਸਿਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, aḍḍhudussassidaṃ phalaṃ.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਥ ਚੂਲ਼વਚ੍ਛਤ੍ਥੇਰੋ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਕਲਹਾਭਿਰਤਿਯਾ ਸਕਤ੍ਥવਿਨਾਸਂ ਦਿਸ੍વਾ ਧਮ੍ਮਸਂવੇਗਪ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਚ ਪਤ੍ਤવਿਸੇਸਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸવਸੇਨ ‘‘ਪਾਮੋਜ੍ਜਬਹੁਲੋ’’ਤਿ ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ।
Atha cūḷavacchatthero arahattaṃ patvā tesaṃ bhikkhūnaṃ kalahābhiratiyā sakatthavināsaṃ disvā dhammasaṃvegappatto, attano ca pattavisesaṃ paccavekkhitvā pītisomanassavasena ‘‘pāmojjabahulo’’ti gāthaṃ abhāsi.
੧੧. ਤਤ੍ਥ ਪਾਮੋਜ੍ਜਬਹੁਲੋਤਿ ਸੁਪਰਿਸੁਦ੍ਧਸੀਲਤਾਯ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਾਭਾવਤੋ ਅਧਿਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਭਿਰਤਿવਸੇਨ ਪਮੋਦਬਹੁਲੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਧਮ੍ਮੇ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪવੇਦਿਤੇ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮੇਤਿ। ਸਤ੍ਤਤਿਂਸਾਯ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮੇ ਨવવਿਧੇ વਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਧਮ੍ਮੇ। ਸੋ ਹਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਬੁਦ੍ਧੇਨ ਸਾਮੁਕ੍ਕਂਸਿਕਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਪਕਾਸਿਤਤ੍ਤਾ ਸਾਤਿਸਯਂ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪવੇਦਿਤੋ ਨਾਮ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਅਧਿਗਮੂਪਾਯਭਾવਤੋ ਦੇਸਨਾਧਮ੍ਮੋਪਿ ਇਧ ਲਬ੍ਭਤੇવ। ਪਦਂ ਸਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਏવਰੂਪੋ ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਨ੍ਤਂ ਪਦਂ ਸਨ੍ਤਂ ਕੋਟ੍ਠਾਸਂ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਉਪਸਮਭਾવਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰੂਪਸਮਂ ਪਰਮਸੁਖਤਾਯ ਸੁਖਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਧਿਗਚ੍ਛਤਿ વਿਨ੍ਦਤਿਯੇવ। ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਸੀਲੋ ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਾਭਾવੇਨ ਪਾਮੋਜ੍ਜਬਹੁਲੋ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੇ ਯੁਤ੍ਤਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਿਪਰਿਯੋਸਾਨਾ ਸਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਅવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਤ੍ਥਾਨਿ ਖੋ , ਆਨਨ੍ਦ, ਕੁਸਲਾਨਿ ਸੀਲਾਨਿ, ਅવਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ ਪਾਮੋਜ੍ਜਤ੍ਥਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੧)। ਅਥ વਾ ਪਾਮੋਜ੍ਜਬਹੁਲੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਭਗવਾ, ਸ੍વਾਕ੍ਖਾਤੋ ਧਮ੍ਮੋ, ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਸਙ੍ਘੋਤਿ ਰਤਨਤ੍ਤਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਮੋਦਬਹੁਲੋ। ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਸੋ ਪਮੋਦਬਹੁਲੋ ਕਿਂ વਾ ਕਰੋਤੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਧਮ੍ਮੇ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪવੇਦਿਤੇ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਦ੍ਧਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਹਿ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਸਂਸੇવਨਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪਟਿਪਤ੍ਤੀਨਂ ਸੁਖੇਨੇવ ਸਮ੍ਭવਤੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ ਹਤ੍ਥਗਤਾ ਏવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਯਥਾਹ – ‘‘ਸਦ੍ਧਾਜਾਤੋ ਉਪਸਙ੍ਕਮਤਿ, ਉਪਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤੋ ਪਯਿਰੁਪਾਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੮੩)।
11. Tattha pāmojjabahuloti suparisuddhasīlatāya vippaṭisārābhāvato adhikusalesu dhammesu abhirativasena pamodabahulo. Tenevāha ‘‘dhamme buddhappavedite’’ti. Tattha dhammeti. Sattatiṃsāya bodhipakkhiyadhamme navavidhe vā lokuttaradhamme. So hi sabbaññubuddhena sāmukkaṃsikāya desanāya pakāsitattā sātisayaṃ buddhappavedito nāma. Tassa pana adhigamūpāyabhāvato desanādhammopi idha labbhateva. Padaṃ santanti nibbānaṃ sandhāya vadati. Evarūpo hi bhikkhu santaṃ padaṃ santaṃ koṭṭhāsaṃ sabbasaṅkhārānaṃ upasamabhāvato saṅkhārūpasamaṃ paramasukhatāya sukhaṃ nibbānaṃ adhigacchati vindatiyeva. Parisuddhasīlo hi bhikkhu vippaṭisārābhāvena pāmojjabahulo saddhamme yuttappayutto vimuttipariyosānā sabbasampattiyo pāpuṇāti. Yathāha – ‘‘avippaṭisāratthāni kho , ānanda, kusalāni sīlāni, avippaṭisāro pāmojjatthāyā’’tiādi (a. ni. 10.1). Atha vā pāmojjabahuloti sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅghoti ratanattayaṃ sandhāya pamodabahulo. Tattha pana so pamodabahulo kiṃ vā karotīti āha ‘‘dhamme buddhappavedite’’tiādi. Saddhāsampannassa hi sappurisasaṃsevanasaddhammassavanayonisomanasikāradhammānudhammapaṭipattīnaṃ sukheneva sambhavato sampattiyo hatthagatā eva honti, yathāha – ‘‘saddhājāto upasaṅkamati, upasaṅkamanto payirupāsatī’’tiādi (ma. ni. 2.183).
ਚੂਲ਼વਚ੍ਛਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Cūḷavacchattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੧. ਚੂਲ਼વਚ੍ਛਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 1. Cūḷavacchattheragāthā