| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
೪. ಚೂಳವೇದಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
4. Cūḷavedallasuttavaṇṇanā
೪೬೦. ಅಯಂ ದೇಸನಾ ಯಸ್ಮಾ ಪುಚ್ಛಾವಿಸ್ಸಜ್ಜನವಸೇನ ಪವತ್ತಾ, ತಸ್ಮಾ ಪುಚ್ಛಕವಿಸ್ಸಜ್ಜಕೇ ಪುಚ್ಛಾನಿಮಿತ್ತಞ್ಚ ಸಮುದಾಯತೋ ವಿಭಾವೇತುಂ ‘‘ಕೋ ಪನಾಯ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಉಪಾಸಕತ್ತನ್ತಿ ಅಮಗ್ಗಾಗತಂ ಉಪಾಸಕತ್ತಂ। ತೇಸನ್ತಿ ಏಕಾದಸನಹುತಾನಂ। ಮಗ್ಗಾಗತೇನ ಉಪಸಮೇನ ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯೋ ಸನ್ತಮಾನಸೋ।
460. Ayaṃ desanā yasmā pucchāvissajjanavasena pavattā, tasmā pucchakavissajjake pucchānimittañca samudāyato vibhāvetuṃ ‘‘ko panāya’’ntiādi vuttaṃ. Upāsakattanti amaggāgataṃ upāsakattaṃ. Tesanti ekādasanahutānaṃ. Maggāgatena upasamena santindriyo santamānaso.
‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಅಜ್ಜ ಭವಿಸ್ಸತಿ ಅಯ್ಯಪುತ್ತೋ’’ತಿ ವೀಥಿಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ। ಓಲಮ್ಬನತ್ಥನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥಾವಲಮ್ಬನತ್ಥಂ ಪುಬ್ಬಾಚಿಣ್ಣವಸೇನ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇಸಿ। ಬಹಿದ್ಧಾತಿ ಅತ್ತನಾ ಅಞ್ಞಂ ವಿಸಭಾಗವತ್ಥುಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಪರಿಭೇದಕೇನಾತಿ ಪೇಸುಞ್ಞವಾದಿನಾ।
‘‘Kiṃ nu kho ajja bhavissati ayyaputto’’ti vīthiṃ olokayamānā. Olambanatthanti tassa hatthāvalambanatthaṃ pubbāciṇṇavasena attano hatthaṃ pasāresi. Bahiddhāti attanā aññaṃ visabhāgavatthuṃ sandhāya vadati. Paribhedakenāti pesuññavādinā.
ಅಧಿಗಮಪ್ಪಿಚ್ಛತಾಯ ‘‘ನ ಪಕಾಸೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ಪುನ ತಂ ಅನುಕಮ್ಪನ್ತೋ ‘‘ಸಚೇ ಖೋ ಪನಾಹ’’ನ್ತಿಆದಿಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ಏಸೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಏಸೋ ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ। ವಿವಟ್ಟಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಉಪಚಿತಂ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂ ಕುಸಲಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ। ‘‘ಯದಿ ಮೇ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಅತ್ಥಿ, ಸಕ್ಕಾ ಏತಂ ಪಟಿಲದ್ಧುಂ। ಸಚೇಪಿ ನತ್ಥಿ, ಆಯತಿಂ ಉಪನಿಸ್ಸಯೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಚಿರಕಾಲಪರಿಭಾವಿತಾಯ ಘಟೇ ಪದೀಪಜಾಲಾ ವಿಯ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ ದಿಪ್ಪಮಾನಾಯ ಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಚೋದಿಯಮಾನಾ ಆಹ ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಮಯ್ಹಂ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಅನುಜಾನಾಥಾ’’ತಿ।
Adhigamappicchatāya ‘‘na pakāsetabbo’’ti cintesi. Puna taṃ anukampanto ‘‘sace kho panāha’’ntiādiṃ cintesi. Eso dhammoti eso lokuttaradhammo. Vivaṭṭaṃ uddissa upacitaṃ nibbedhabhāgiyaṃ kusalaṃ upanissayo. ‘‘Yadi me upanissayo atthi, sakkā etaṃ paṭiladdhuṃ. Sacepi natthi, āyatiṃ upanissayo bhavissatī’’ti cirakālaparibhāvitāya ghaṭe padīpajālā viya abbhantare dippamānāya hetusampattiyā codiyamānā āha ‘‘evaṃ sante mayhaṃ pabbajjaṃ anujānāthā’’ti.
ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ ಸುಚಿರಕಾಲಂ ಕತೂಪಚಿತಪುಞ್ಞತಾಯ। ಅಭಿನೀಹಾರಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾತಿ ಸುಜಾತತ್ಥೇರಸ್ಸ ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅಗ್ಗಸಾವಕಸ್ಸ ನಿಪಚ್ಚಕಾರಂ ಕತ್ವಾ – ‘‘ತುಮ್ಹೇಹಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಸ್ಸ ಭಾಗೀ ಅಸ್ಸ’’ನ್ತಿ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯಂ ದಾನಂ ದತ್ವಾ ಕತಪತ್ಥನಾಸಙ್ಖಾತಸಮ್ಪನ್ನಾಭಿನೀಹಾರತ್ತಾ। ನಾತಿಚಿರಂ ಕಿಲಮಿತ್ಥಾತಿ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಭಾವೇನ್ತೀ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪರಿಪಾಕವಸೇನ ಚಿರಂ ನ ಕಿಲಮಿತ್ಥ। ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ದುತಿಯಗಮನೇನಾತಿ ಪಬ್ಬಾಜನತ್ಥಂ ಗಮನತೋ ದುತಿಯಗಮನೇನ।
Lābhasakkāro uppajji sucirakālaṃ katūpacitapuññatāya. Abhinīhārasampannattāti sujātattherassa padumuttarassa bhagavato aggasāvakassa nipaccakāraṃ katvā – ‘‘tumhehi diṭṭhadhammassa bhāgī assa’’nti nibbedhabhāgiyaṃ dānaṃ datvā katapatthanāsaṅkhātasampannābhinīhārattā. Nāticiraṃ kilamitthāti kammaṭṭhānaṃ bhāventī vipassanāya paripākavasena ciraṃ na kilamittha. Vuttamevatthaṃ vivarituṃ ‘‘ito paṭṭhāyā’’tiādi vuttaṃ. Dutiyagamanenāti pabbājanatthaṃ gamanato dutiyagamanena.
ಉಪನೇತ್ವಾತಿ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ಥಭಾವೇನ ಉಪನೇತ್ವಾ। ಸಕ್ಕಾಯನ್ತಿ ಸಕಾಯಂ। ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಕಿಞ್ಚಿ ವತ್ಥುಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಮಾನಾ, ವಿಯ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛನ್ತೀ ವಿಯ। ಏಕೋ ಏವ ಪಾಸೋ ಏತಿಸ್ಸಾತಿ ಏಕಪಾಸಕಾ, ಗಣ್ಠಿ। ಸಾ ಹಿ ಸುಮೋಚಿಯಾ, ಅನೇಕಪಾಸಾ ಪನ ದುಮ್ಮೋಚಿಯಾ, ಏಕಪಾಸಗ್ಗಹಣಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸ್ಸ ಸುಕರಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ । ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಿಸಯೇ ಠತ್ವಾತಿ ಏತೇನ ಥೇರಿಯಾ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಚ್ಚಯಭೂತಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಾದಿವಸೇನ ಪಚ್ಚಯಭೂತಾ।
Upanetvāti pañhassa atthabhāvena upanetvā. Sakkāyanti sakāyaṃ. Upanikkhittaṃ kiñci vatthuṃ sampaṭicchamānā, viya sampaṭicchantī viya. Eko eva pāso etissāti ekapāsakā, gaṇṭhi. Sā hi sumociyā, anekapāsā pana dummociyā, ekapāsaggahaṇaṃ vissajjanassa sukarabhāvadassanatthaṃ . Paṭisambhidāvisaye ṭhatvāti etena theriyā pabhinnapaṭisambhidataṃ dasseti. Paccayabhūtāti ārammaṇādivasena paccayabhūtā.
ಥೇರಿಯಾ ವಿಸೇಸಾಧಿಗಮಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಅವಿಸಯತಾಯ ವಿಸಾಖೋ ‘‘ನ ಸಕ್ಕಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಚಿನ್ತೇಸೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಚ್ಚವಿನಿಬ್ಭೋಗಪಞ್ಹಬ್ಯಾಕರಣೇನಾತಿ ಸಚ್ಚಪರಿಯಾಪನ್ನಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸ್ಸ ದಸ್ಸನತೋ ಅಞ್ಞಾನಞ್ಞತ್ಥನಿದ್ಧಾರಣಭೇದನಾಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ವಿನಿಬ್ಭೋಗಪಞ್ಹಸ್ಸ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ। ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಸಚ್ಚಾನಿ। ಪಟಿನಿವತ್ತೇತ್ವಾತಿ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ। ಗಣ್ಠಿಪಞ್ಹನ್ತಿ ದುಬ್ಬಿನಿಬ್ಬೇಧತಾಯ ಗಣ್ಠಿಭೂತಂ ಪಞ್ಹಂ।
Theriyā visesādhigamassa attano avisayatāya visākho ‘‘na sakkā’’tiādinā cintesīti daṭṭhabbaṃ. Saccavinibbhogapañhabyākaraṇenāti saccapariyāpannassa dhammassa dassanato aññānaññatthaniddhāraṇabhedanāsaṅkhātassa vinibbhogapañhassa vissajjanena. Dve saccānīti dukkhasamudayasaccāni. Paṭinivattetvāti parivattetvā. Gaṇṭhipañhanti dubbinibbedhatāya gaṇṭhibhūtaṃ pañhaṃ.
ನ ತಂಯೇವ ಉಪಾದಾನಂ ತೇ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧಾ ಏಕದೇಸಸ್ಸ ಸಮುದಾಯತಾಭಾವತೋ, ಸಮುದಾಯಸ್ಸ ಚ ಏಕದೇಸತಾಭಾವತೋ। ನಾಪಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಪಞ್ಚಹಿ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ಉಪಾದಾನಂ ತಸ್ಸ ತದೇಕದೇಸಭಾವತೋ। ನ ಹಿ ಏಕದೇಸೋ ಸಮುದಾಯವಿನಿಮುತ್ತೋ ಹೋತಿ। ಯದಿ ಹಿ ತಞ್ಞೇವಾತಿಆದಿನಾ ಉಭಯಪಕ್ಖೇಪಿ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ರೂಪಾದಿಸಭಾವಮ್ಪೀತಿ ರೂಪವೇದನಾಸಞ್ಞಾವಿಞ್ಞಾಣಸಭಾವಮ್ಪಿ, ಫಸ್ಸಚೇತನಾದಿಸಭಾವಮ್ಪಿ ಉಪಾದಾನಂ ಸಿಯಾ। ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಿಯಾತಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಹಿ ವಿಸುಂಯೇವ ಉಪಾದಾನಂ ಯದಿ ಸಿಯಾ। ಪರಸಮಯೇತಿ ನಿಕಾಯವಾದೇ। ಚಿತ್ತವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋ ಅನುಸಯೋತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ ನಿಕಾಯವಾದೇ ಚಿತ್ತಸಭಾವಾಭಾವವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತವಿಪ್ಪಯುತ್ತಭಾವಪಟಿಜಾನನತೋ। ಏವಂ ಬ್ಯಾಕಾಸೀತಿ ‘‘ನ ಖೋ, ಆವುಸೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಖನ್ಧಗತಛನ್ದರಾಗಭಾವೇನ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ। ಅತ್ಥಧಮ್ಮನಿಚ್ಛಯಸಮ್ಭವತೋ ಅಸಮ್ಬನ್ಧೇನ। ತೇಸು ಕತ್ಥಚಿಪಿ ಅಸಮ್ಮುಯ್ಹನತೋ ಅವಿತ್ಥಾಯನ್ತೇನ। ಪುಚ್ಛಾವಿಸಯೇ ಮೋಹನ್ಧಕಾರವಿಗಮನೇನ ಪದೀಪಸಹಸ್ಸಂ ಜಾಲೇನ್ತೇನ ವಿಯ। ಸಉಪಾದಾನುಪಾದಾನಟ್ಠಾನಂ ಅನುತ್ತಾನತಾಯ ಪಚುರಜನಸ್ಸ ಗೂಳ್ಹೋ। ಅಗ್ಗಹಿತಸಙ್ಕೇತಾನಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಪಟಿಚ್ಛಾದಿತಸದಿಸತ್ತಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋ। ತಿಲಕ್ಖಣಬ್ಭಾಹತಧಮ್ಮವಿಸಯತಾಯ ತಿಲಕ್ಖಣಾಹತೋ। ಗಮ್ಭೀರಞಾಣಗೋಚರತಾಯ ಗಮ್ಭೀರೋ। ಲದ್ಧಪತಿಟ್ಠಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಸಮ್ಪಟಿವೇಧನತೋ। ಏವಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಾದಿಭಾವತೋ ವೇಸಾರಜ್ಜಪ್ಪತ್ತಾ। ಸಬ್ಬಸೋ ನಿವುತ್ಥಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯತಾಯ ತಿಣ್ಣಂ ಭವಾನಮ್ಪಿ ಅಪರಭಾಗೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ನಿವುತ್ಥವತೀತಿ ಭವಮತ್ಥಕೇ ಠಿತಾ।
Na taṃyeva upādānaṃ te pañcupādānakkhandhā ekadesassa samudāyatābhāvato, samudāyassa ca ekadesatābhāvato. Nāpi aññatra pañcahi upādānakkhandhehi upādānaṃ tassa tadekadesabhāvato. Na hi ekadeso samudāyavinimutto hoti. Yadi hi taññevātiādinā ubhayapakkhepi dosaṃ dasseti. Rūpādisabhāvampīti rūpavedanāsaññāviññāṇasabhāvampi, phassacetanādisabhāvampi upādānaṃ siyā. Aññatra siyāti pañcahi upādānakkhandhehi visuṃyeva upādānaṃ yadi siyā. Parasamayeti nikāyavāde. Cittavippayutto anusayoti nidassanamattametaṃ nikāyavāde cittasabhāvābhāvaviññāṇādīnampi cittavippayuttabhāvapaṭijānanato. Evaṃ byākāsīti ‘‘na kho, āvuso’’tiādinā khandhagatachandarāgabhāvena byākāsi. Atthadhammanicchayasambhavato asambandhena. Tesu katthacipi asammuyhanato avitthāyantena. Pucchāvisaye mohandhakāravigamanena padīpasahassaṃ jālentena viya. Saupādānupādānaṭṭhānaṃ anuttānatāya pacurajanassa gūḷho. Aggahitasaṅketānaṃ kesañci paṭicchāditasadisattā paṭicchanno. Tilakkhaṇabbhāhatadhammavisayatāya tilakkhaṇāhato. Gambhīrañāṇagocaratāya gambhīro. Laddhapatiṭṭhā ariyasaccasampaṭivedhanato. Evaṃ diṭṭhadhammādibhāvato vesārajjappattā. Sabbaso nivutthabrahmacariyatāya tiṇṇaṃ bhavānampi aparabhāge nibbāne nivutthavatīti bhavamatthake ṭhitā.
೪೬೧. ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪದುದ್ಧಾರಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಇಧೇಕಚ್ಚೋ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೩೦) ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಾಠೇನ ತದತ್ಥಂ ವಿವರತಿ। ತತ್ಥ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀತಿ ಅತ್ತಾತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ಅತ್ತಭಾವೇನ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಅಹನ್ತಿ ಅತ್ತಾನಂ ನಿದ್ದಿಸತಿ। ಅಹಂಬುದ್ಧಿನಿಬನ್ಧನಞ್ಹಿ ಅತ್ತಾನಂ ಅತ್ತವಾದೀ ಪಞ್ಞಪೇತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಂ ರೂಪಂ ಸೋ ಅಹನ್ತಿ ಯದೇತಂ ಮಮ ರೂಪಂ ನಾಮ, ಸೋ ಅಹನ್ತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಮಮ ಅತ್ತಾ ತಂ ಮಮ ರೂಪನ್ತಿ ರೂಪಞ್ಚ ಅತ್ತಞ್ಚ ಅದ್ವಯಂ ಅನಞ್ಞಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಪಸ್ಸತೋ ಚ ಅತ್ತಾ ವಿಯ ರೂಪಂ, ರೂಪಂ ವಿಯ ವಾ ಅತ್ತಾ ಅನಿಚ್ಚೋತಿ ಆಪನ್ನಮೇವ । ಅಚ್ಚೀತಿ ಜಾಲಸಿಖಾ। ಸಾ ಚೇ ವಣ್ಣೋ, ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾವ ಸಿಯಾ, ನ ಕಾಯವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ, ವಣ್ಣೋಪಿ ವಾ ಕಾಯಾದಿವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ ಅಚ್ಚಿಯಾ ಅನಞ್ಞತ್ತಾತಿ ಉಪಮೇಯ್ಯಂ ವಿಯ ಉಪಮಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ಅಯುತ್ತಾವ। ದಿಟ್ಠಿಪಸ್ಸನಾಯಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪಸ್ಸನಾಯ ಪಸ್ಸತಿ, ನ ತಣ್ಹಾಮಾನಪಞ್ಞಾನುಪಸ್ಸನಾಯ। ಅರೂಪಂ ವೇದನಾದಿಂ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಛಾಯಾಯ ರುಕ್ಖಾಧೀನತಾಯ ಛಾಯಾವನ್ತಂ ರುಕ್ಖಂ ವಿಯ, ರೂಪಸ್ಸ ಸನ್ತಕಭಾವೇನ ಅತ್ತಾಧೀನತಾಯ ರೂಪವನ್ತಂ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಪುಪ್ಫಾಧೀನತಾಯ ಪುಪ್ಫಸ್ಮಿಂ ಗನ್ಧಂ ವಿಯ ಆಧೇಯ್ಯಭಾವೇನ ಅತ್ತಾಧೀನತಾಯ ರೂಪಸ್ಸ ಅತ್ತನಿ ರೂಪಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಯಥಾ ಕರಣ್ಡೋ ಮಣಿನೋ ಆಧಾರೋ, ಏವಂ ರೂಪಮ್ಪಿ ಅತ್ತನೋ ಆಧಾರೋತಿ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ರೂಪಸ್ಮಿಂ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ। ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ತನೋ ವೇದನಾದೀಹಿ ಅನಞ್ಞತ್ತಂ ತೇಸಞ್ಚಾಧಾರಣತಂ ನಿಸ್ಸಿತತಞ್ಚ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಅತಿದಿಸತಿ।
461.‘‘Rūpaṃ attato samanupassatī’’ti paduddhāraṃ katvā ‘‘idhekacco’’tiādinā (paṭi. ma. 1.130) paṭisambhidāpāṭhena tadatthaṃ vivarati. Tattha attato samanupassatīti attāti samanupassati, attabhāvena samanupassati. Ahanti attānaṃ niddisati. Ahaṃbuddhinibandhanañhi attānaṃ attavādī paññapeti, tasmā yaṃ rūpaṃ so ahanti yadetaṃ mama rūpaṃ nāma, so ahanti vuccamāno mama attā taṃ mama rūpanti rūpañca attañca advayaṃ anaññaṃ samanupassati. Tathā passato ca attā viya rūpaṃ, rūpaṃ viya vā attā aniccoti āpannameva . Accīti jālasikhā. Sā ce vaṇṇo, cakkhuviññeyyāva siyā, na kāyaviññeyyā, vaṇṇopi vā kāyādiviññeyyo acciyā anaññattāti upameyyaṃ viya upamāpi diṭṭhigatikassa ayuttāva. Diṭṭhipassanāyāti micchādiṭṭhisaṅkhātāya passanāya passati, na taṇhāmānapaññānupassanāya. Arūpaṃ vedanādiṃ attāti gahetvā chāyāya rukkhādhīnatāya chāyāvantaṃ rukkhaṃ viya, rūpassa santakabhāvena attādhīnatāya rūpavantaṃ attānaṃ samanupassati. Pupphādhīnatāya pupphasmiṃ gandhaṃ viya ādheyyabhāvena attādhīnatāya rūpassa attani rūpaṃ samanupassati. Yathā karaṇḍo maṇino ādhāro, evaṃ rūpampi attano ādhāroti katvā attānaṃ rūpasmiṃ samanupassati. Eseva nayoti iminā attano vedanādīhi anaññattaṃ tesañcādhāraṇataṃ nissitatañca yathāvuttaṃ atidisati.
ಅರೂಪಂ ಅತ್ತಾತಿ ಕಥಿತಂ ‘‘ವೇದನಾವನ್ತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ರೂಪೇನ ವೋಮಿಸ್ಸಕತಾಯ ಅಭಾವತೋ। ರೂಪಾರೂಪಮಿಸ್ಸಕೋ ಅತ್ತಾ ಕಥಿತೋ ರೂಪೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಸೇಸಾರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ತಾತಿ ಗಹಿತತ್ತಾ। ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿ ಕಥಿತಾ ರೂಪಾದೀನಂ ವಿನಾಸದಸ್ಸನತೋ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತಾತಿ ಯೋ ವದೇಯ್ಯ, ತಂ ನ ಉಪಪಜ್ಜತಿ, ಅತ್ತಾ ಮೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚ ವೇತಿ ಚಾತಿ ಇಚ್ಚಸ್ಸ ಏವಮಾಗತಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ। ಅವಸೇಸೇಸೂತಿ ಪನ್ನರಸಸು ಠಾನೇಸು। ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿ ಕಥಿತಾ ರೂಪವನ್ತಾದಿಭಾವೇನ ಗಹಿತಸ್ಸ ಅನಿದ್ಧಾರಿತರೂಪತ್ತಾ।
Arūpaṃ attāti kathitaṃ ‘‘vedanāvanta’’ntiādīsu viya rūpena vomissakatāya abhāvato. Rūpārūpamissako attā kathito rūpena saddhiṃ sesārūpadhammānaṃ attāti gahitattā. Ucchedadiṭṭhi kathitā rūpādīnaṃ vināsadassanato. Tenevāha ‘‘rūpaṃ attāti yo vadeyya, taṃ na upapajjati, attā me uppajjati ca veti cāti iccassa evamāgataṃ hotī’’tiādi. Avasesesūti pannarasasu ṭhānesu. Sassatadiṭṭhi kathitā rūpavantādibhāvena gahitassa aniddhāritarūpattā.
ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೋ ಯಂ ವತ್ಥುಂ ಅತ್ತಾತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ತಂ ನಿಚ್ಚಂ ಸುಖನ್ತಿ ಚ ಸಮನುಪಸ್ಸತೇವ। ಸಾವಕೋ ಪನ ತಪ್ಪಟಿಕ್ಖೇಪೇನ ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನತ್ತಾತಿ ಸುದಿಟ್ಠತ್ತಾ ರೂಪಂ ಅತ್ತಾತಿ ನ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ತಥಾಭೂತೋ ಚ ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾತಿ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ತಥಾ ವೇದನಾದಯೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಏವಂ ಭವದಿಟ್ಠಿಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾಭವತಣ್ಹಾ ವಿಯ ವಟ್ಟಸ್ಸ ಸಮುದಯೋಯೇವಾತಿ ದಿಟ್ಠಿಕಥಾಯಂ ‘‘ಏತ್ತಕೇನ ಗಮನಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ। ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಹಾನಕಥಾಯಞ್ಚ ‘‘ಏತ್ತಕೇನ ಗಮನಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Diṭṭhigatiko yaṃ vatthuṃ attāti samanupassati, yebhuyyena taṃ niccaṃ sukhanti ca samanupassateva. Sāvako pana tappaṭikkhepena sabbe dhammā anattāti sudiṭṭhattā rūpaṃ attāti na samanupassati, tathābhūto ca aniccaṃ dukkhaṃ anattāti samanupassati, tathā vedanādayoti dassento ‘‘na rūpaṃ attato’’tiādimāha. Evaṃ bhavadiṭṭhipi avijjābhavataṇhā viya vaṭṭassa samudayoyevāti diṭṭhikathāyaṃ ‘‘ettakena gamanaṃ hotī’’tiādi. Diṭṭhippahānakathāyañca ‘‘ettakena gamanaṃ na hotī’’tiādi vuttaṃ.
೪೬೨. ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಮತ್ಥಮೇವ ಪುಚ್ಛಿತತ್ತಾ ‘‘ಥೇರಿಯಾ ಪಟಿಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪಟಿಪುಚ್ಛನವಿಧಿಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಉಪಾಸಕಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಪಟಿಪತ್ತಿವಸೇನಾತಿ ಸಕ್ಕಾಯನಿರೋಧಗಾಮಿನಿಪಟಿಪದಾಭಾವೇನ। ಸಙ್ಖತಾಸಙ್ಖತವಸೇನ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರವಸೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾಸಙ್ಗಹಿತವಸೇನಾತಿ ‘‘ವಸೇನಾ’’ತಿ ಪದಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಕಾಮಂ ಅಸಙ್ಖತೋ ನಾಮ ಮಗ್ಗೋ ನತ್ಥಿ, ಕಿಂ ಸಙ್ಖತೋ, ಉದಾಹು ಅಸಙ್ಖತೋತಿ ಪನ ಪುಚ್ಛಾವಸೇನ ತಥಾ ವುತ್ತಂ? ‘‘ಅರಿಯೋ’’ತಿ ವಚನೇನೇವ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಲೋಕುತ್ತರತೋ ಸಿದ್ಧಾ, ಸಙ್ಗಾಹಕಖನ್ಧಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ಪನ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಸಿಯಾ ಲೋಕಿಯತಾತಿ ಇಧ ಲೋಕಿಯಗ್ಗಹಣಂ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಪದಮೇವ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಂ, ನ ಅಸಙ್ಗಹಿತಪದಂ, ಯೇ ಪನ ಸಙ್ಗಾಹಕಭಾವೇನ ವುತ್ತಾ, ತೇ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಅಸಙ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸಙ್ಖತೋತಿಆದೀಸು ಸಮೇಚ್ಚ ಸಮ್ಭುಯ್ಯ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕತೋತಿ ಸಙ್ಖತೋ। ತಥಾಭೂತೋ ಚ ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪುಬ್ಬಭಾಗಚೇತನಾತಿ ಮಯ್ಹಂ ಮಗ್ಗೋ ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕೋ ಹೋತು ಸತ್ತಙ್ಗಿಕೋ ವಾತಿ ಚೇತಿತಭಾವೇನ ಚೇತಿತೋ। ಸಹಜಾತಚೇತನಾಯಪಿ ಚೇತಿತೋವ ತಸ್ಸಾ ಸಹಕಾರೀಕಾರಣಭಾವತೋ, ತತೋ ಏವ ಪಕಪ್ಪಿತೋ ಆಯೂಹಿತೋ। ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ನಿಪ್ಫಾದಿತತ್ತಾ ಕತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತೋ ಚ। ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೇನ ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಸಮ್ಮದೇವ ಆಪಜ್ಜನ್ತೇನ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತೇನ। ಇತಿ ಸತ್ತಹಿಪಿ ಪದೇಹಿ ಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬತ್ತಿತಂಯೇವ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ದಸ್ಸೇತಿ।
462. Heṭṭhā vuttamatthameva pucchitattā ‘‘theriyā paṭipucchitvā vissajjetabbo’’ti vatvā paṭipucchanavidhiṃ dassetuṃ ‘‘upāsakā’’tiādi vuttaṃ. Paṭipattivasenāti sakkāyanirodhagāminipaṭipadābhāvena. Saṅkhatāsaṅkhatavasena lokiyalokuttaravasena saṅgahitāsaṅgahitavasenāti ‘‘vasenā’’ti padaṃ paccekaṃ yojetabbaṃ. Tattha kāmaṃ asaṅkhato nāma maggo natthi, kiṃ saṅkhato, udāhu asaṅkhatoti pana pucchāvasena tathā vuttaṃ? ‘‘Ariyo’’ti vacaneneva maggassa lokuttarato siddhā, saṅgāhakakhandhapariyāpannānaṃ pana maggadhammānampi siyā lokiyatāti idha lokiyaggahaṇaṃ. Kiñcāpi saṅgahitapadameva pāḷiyaṃ āgataṃ, na asaṅgahitapadaṃ, ye pana saṅgāhakabhāvena vuttā, te saṅgahitā na hontīti aṭṭhakathāyaṃ asaṅgahitaggahaṇaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Saṅkhatotiādīsu samecca sambhuyya paccayehi katoti saṅkhato. Tathābhūto ca taṃsamaṅgino puggalassa pubbabhāgacetanāti mayhaṃ maggo aṭṭhaṅgiko hotu sattaṅgiko vāti cetitabhāvena cetito. Sahajātacetanāyapi cetitova tassā sahakārīkāraṇabhāvato, tato eva pakappito āyūhito. Paccayehi nipphāditattā kato nibbattito ca. Samāpajjantena attano santāne sammadeva āpajjantena uppādentena. Iti sattahipi padehi paccayanibbattitaṃyeva ariyamaggassa dasseti.
ಅಸಙ್ಗಹಿತೋ ಖನ್ಧಾನಂ ಪದೇಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಮಗ್ಗೋ ಸಪ್ಪದೇಸೋ। ನತ್ಥಿ ಏತೇಸಂ ಪದೇಸಾತಿ ಖನ್ಧಾ ನಿಪ್ಪದೇಸಾ। ಪದಿಸ್ಸತಿ ಏತೇನ ಸಮುದಾಯೋತಿ ಹಿ ಪದೇಸೋ, ಅವಯವೋ। ಅಯನ್ತಿ ಮಗ್ಗೋ। ಸಪ್ಪದೇಸತ್ತಾ ಏಕದೇಸತ್ತಾ। ನಿಪ್ಪದೇಸೇಹಿ ಸಮುದಾಯಭಾವತೋ ನಿರವಸೇಸಪದೇಸೇಹಿ। ಯಥಾ ನಗರಂ ರಜ್ಜೇಕದೇಸಭೂತಂ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ರಜ್ಜೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಂ, ಏವಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗೋ ಖನ್ಧತ್ತಯೇಕದೇಸಭೂತೋ ತದನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ತೀಹಿ ಖನ್ಧೇಹಿ ಸಙ್ಗಹಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ನಗರಂ ವಿಯ ರಜ್ಜೇನಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ। ಸಜಾತಿತೋತಿ ಸಮಾನಜಾತಿತಾಯ, ಸಮಾನಸಭಾವತ್ತಾ ಏವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತ್ಥ ಚ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೋ ‘‘ನವ ಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೨೦; ಅಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೫೫.೫೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೩೭) ವುತ್ತಪಭೇದವಸೇನ ಚೇವ ಸಮ್ಪತ್ತಸಮಾದಾನವಿರತಿಆದಿವಸೇನ ಚ ಗಯ್ಹಮಾನೋ ನಿಪ್ಪದೇಸೋ, ಮಗ್ಗಸೀಲಂ ಪನ ಆಜೀವಟ್ಠಮಕಮೇವ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿರತಿಮತ್ತಮೇವಾತಿ ಸಪ್ಪದೇಸಂ। ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೋ ಪರಿತ್ತಮಹಗ್ಗತಾದಿವಸೇನ ಚೇವ ಉಪಚಾರಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿವಸೇನ ಚ ಅನೇಕಭೇದತಾಯ ನಿಪ್ಪದೇಸೋ, ಮಗ್ಗಸಮಾಧಿ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರೋವ , ಅಪ್ಪನಾಸಮಾಧಿ ಏವಾತಿ ಸಪ್ಪದೇಸೋ। ತಥಾ ಪಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ ಪರಿತ್ತಮಹಗ್ಗತಾದಿವಸೇನ ಚೇವ ಸುತಮಯಞಾಣಾದಿವಸೇನ ಚ ಅನೇಕಭೇದತಾಯ ನಿಪ್ಪದೇಸೋ, ಮಗ್ಗಪಞ್ಞಾ ಪನ ಲೋಕುತ್ತರಾವ, ಭಾವನಾಮಯಾ ಏವಾತಿ ಸಪ್ಪದೇಸಾ। ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯಾತಿ ಸಹಕಾರೀಕಾರಣಂ ಅನಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನ ಅತ್ತನೋ ಬಲೇನ ಅಪ್ಪೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋತಿ ವೀರಿಯೇನ ಅನುಪತ್ಥಮ್ಭಿತಂ, ಸತಿಯಾ ಚ ಅನುಪಟ್ಠಿತಂ। ಪಗ್ಗಹಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಯಥಾ ಕೋಸಜ್ಜಪಕ್ಖೇ ನ ಪತಿತಾ ಚಿತ್ತಟ್ಠಿತಿ, ತಥಾ ಪಗ್ಗಣ್ಹನಕಿಚ್ಚಂ। ಅಪಿಲಾಪನಕಿಚ್ಚನ್ತಿ ಯಥಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ನ ಪಿಲವತಿ, ಏವಂ ಅಪಿಲಾಪನಕಿಚ್ಚಂ।
Asaṅgahito khandhānaṃ padeso etassa atthīti maggo sappadeso. Natthi etesaṃ padesāti khandhā nippadesā. Padissati etena samudāyoti hi padeso, avayavo. Ayanti maggo. Sappadesattā ekadesattā. Nippadesehi samudāyabhāvato niravasesapadesehi. Yathā nagaraṃ rajjekadesabhūtaṃ tadantogadhattā rajjena saṅgahitaṃ, evaṃ ariyamaggo khandhattayekadesabhūto tadantogadhattā tīhi khandhehi saṅgahitoti dasseti ‘‘nagaraṃ viya rajjenā’’ti iminā. Sajātitoti samānajātitāya, samānasabhāvattā evāti attho. Ettha ca sīlakkhandho ‘‘nava koṭisahassānī’’tiādinā (visuddhi. 1.20; apa. aṭṭha. 2.55.55; paṭi. ma. aṭṭha. 1.1.37) vuttapabhedavasena ceva sampattasamādānaviratiādivasena ca gayhamāno nippadeso, maggasīlaṃ pana ājīvaṭṭhamakameva samucchedaviratimattamevāti sappadesaṃ. Samādhikkhandho parittamahaggatādivasena ceva upacārappanāsamādhivasena ca anekabhedatāya nippadeso, maggasamādhi pana lokuttarova , appanāsamādhi evāti sappadeso. Tathā paññākkhandho parittamahaggatādivasena ceva sutamayañāṇādivasena ca anekabhedatāya nippadeso, maggapaññā pana lokuttarāva, bhāvanāmayā evāti sappadesā. Attano dhammatāyāti sahakārīkāraṇaṃ anapekkhitvā attano sabhāvena attano balena appetuṃ na sakkoti vīriyena anupatthambhitaṃ, satiyā ca anupaṭṭhitaṃ. Paggahakiccanti yathā kosajjapakkhe na patitā cittaṭṭhiti, tathā paggaṇhanakiccaṃ. Apilāpanakiccanti yathā ārammaṇe na pilavati, evaṃ apilāpanakiccaṃ.
ಏಕತೋ ಜಾತಾತಿ ಸಹಜಾತಾ। ಪಿಟ್ಠಿಂ ದತ್ವಾ ಓನತಸಹಾಯೋ ವಿಯ ವಾಯಾಮೋ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅಪ್ಪನಾಯ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ। ಅಂಸಕೂಟಂ ದತ್ವಾ ಠಿತಸಹಾಯೋ ವಿಯ ಸತಿ ಸಮಾಧಿಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣೇ ದಳ್ಹಪವತ್ತಿಯಾ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ। ಕಿರಿಯತೋತಿ ಉಪಕಾರಕಿರಿಯತೋ।
Ekato jātāti sahajātā. Piṭṭhiṃ datvā onatasahāyo viya vāyāmo samādhissa ārammaṇe appanāya visesapaccayabhāvato. Aṃsakūṭaṃ datvā ṭhitasahāyo viya sati samādhissa ārammaṇe daḷhapavattiyā paccayabhāvato. Kiriyatoti upakārakiriyato.
ಆಕೋಟೇತ್ವಾತಿ ಆರಮ್ಮಣಂ ಆಹನಿತ್ವಾ। ತಥಾ ಹಿ ವಿತಕ್ಕೋ ‘‘ಆಹನನರಸೋ’’ತಿ, ಯೋಗಾವಚರೋ ಚ ‘‘ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ತಕ್ಕಾಹತಂ ವಿತಕ್ಕಪರಿಯಾಹತಂ ಕರೋತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇಧಾಪೀತಿ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಸಙ್ಕಪ್ಪೇಸು। ಕಿರಿಯತೋತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಉಪಕಾರಕಿರಿಯತೋ।
Ākoṭetvāti ārammaṇaṃ āhanitvā. Tathā hi vitakko ‘‘āhananaraso’’ti, yogāvacaro ca ‘‘kammaṭṭhānaṃ takkāhataṃ vitakkapariyāhataṃ karotī’’ti vuccati. Idhāpīti sammādiṭṭhisaṅkappesu. Kiriyatoti vuttappakāraupakārakiriyato.
ಸುಭಸುಖಾದಿನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹವಿಧಮನಂ ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧನಂ। ಪಚ್ಚಯತ್ತೇನಾತಿ ಸಹಜಾತಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ। ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧನವಸೇನೇವಾತಿ ಇದಂ ಮಗ್ಗವೀರಿಯಸ್ಸೇವ ಗಹಿತಭಾವದಸ್ಸನಂ। ತಞ್ಹಿ ಏಕಂಯೇವ ಹುತ್ವಾ ಚತುಕಿಚ್ಚಂ ಯಥಾವುತ್ತಉಪಕಾರಕಸಭಾವೇನ ಚ ಪರಿವಾರಟ್ಠೇನ ಪರಿಕ್ಖಾರೋ ಹೋತಿ। ಮಗ್ಗಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಮಗ್ಗಧಮ್ಮಾನಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ, ನ ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಫಸ್ಸಾದೀನಂಯೇವ। ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಾತಿ ಮಗ್ಗಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದವಸೇನ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಾ।
Subhasukhādinimittaggāhavidhamanaṃ catukiccasādhanaṃ. Paccayattenāti sahajātādipaccayabhāvena. Catukiccasādhanavasenevāti idaṃ maggavīriyasseva gahitabhāvadassanaṃ. Tañhi ekaṃyeva hutvā catukiccaṃ yathāvuttaupakārakasabhāvena ca parivāraṭṭhena parikkhāro hoti. Maggasampayuttadhammānanti iminā maggadhammānampi gahaṇaṃ, na taṃsampayuttaphassādīnaṃyeva. Ekacittakkhaṇikāti maggacittuppādavasena ekacittakkhaṇikā.
ಸತ್ತಹಿ ಞಾಣೇಹೀತಿ ಪರಮುಕ್ಕಂಸಗತೇಹಿ ಸತ್ತಹಿ ಜವನೇಹಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಞಾಣೇಹಿ, ಸತ್ತಹಿ ವಾ ಅನುಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇಹಿ। ಆದಿತೋ ಸೇವನಾ ಆಸೇವನಾ, ತತೋ ಪರಂ ವಡ್ಢನಾ ಭಾವನಾ, ಪುನಪ್ಪುನಂ ಕರಣಂ ಬಹುಲೀಕಮ್ಮನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನಾಹ ‘‘ಅಞ್ಞೇನ ಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಧಿಪ್ಪಾಯವಸೇನ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ಥಂ ಸುತ್ತಂ ನೇಯ್ಯತ್ಥಂ। ಯಥಾರುತವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬತ್ಥಂ ನೀತತ್ಥಂ। ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ಯದಿ ಇದಂ ಸುತ್ತಂ ನೀತತ್ಥಂ, ಆಸೇವನಾದಿ ಚ ವಿಸುಂ ವಿಸುಂ ಚಿತ್ತೇಹಿ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ। ಆಸೇವನಾದಿ ನಾಮ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅನೇಕವಾರಂ ಉಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಹೋತಿ , ನ ಏಕವಾರಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಂ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿಆದಿ। ತತ್ರಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಆಸೇವನಾವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಚಿತ್ತಂ ಸುಚಿರಮ್ಪಿ ಕಾಲಂ ಆಸೇವನಾವಸೇನೇವ ಪವತ್ತೇಯ್ಯ, ತಥಾ ಭಾವನಾಬಹುಲೀಕಮ್ಮವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾನಿಪಿ, ನ ಚೇತ್ಥ ಏತ್ತಕಾನೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಆಸೇವನಾವಸೇನ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಏತ್ತಕಾನಿ ಭಾವನಾವಸೇನ, ಬಹುಲೀಕಮ್ಮವಸೇನಾತಿ ನಿಯಮೋ ಲಬ್ಭತಿ। ಇತಿ ಅನೇಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಅರಿಯಮಗ್ಗಂ ವದನ್ತಸ್ಸ ದುನ್ನಿವಾರಿಯೋವಾಯಂ ದೋಸೋ। ಯಥಾ ಪನ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇಪಿ ನಾನಾಚಿತ್ತೇಸು ಪವತ್ತಪರಿಞ್ಞಾದಿಕಿಚ್ಚಾನಂ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಆದೀನಂ ಪಟಿವೇಧಕಾಲೇ ಯಥಾರಹಂ ಚತುಕಿಚ್ಚಸಾಧನಂ, ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಾ ಚ ಪವತ್ತಿ, ಏವಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪವತ್ತಾಭಿಸಙ್ಖಾರವಸೇನ ಆಸೇವನಾಭಾವನಾಬಹುಲೀಕಮ್ಮಾನಿ ಪಟಿವೇಧಕಾಲೇ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಾನೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ವದನ್ತಾನಂ ಆಚರಿಯಾನಂ ನ ಕೋಚಿ ದೋಸೋ ಆಸೇವನಾದೀಹಿ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ತದಾ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇಯೇವ ಸಿಜ್ಝನತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣಿಕಾವಾ’’ತಿಆದಿ। ಸಚೇ ಸಞ್ಜಾನಾತೀತಿ ಸಚೇ ಸಞ್ಞತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಯಾಗುಂ ಪಿವಾಹೀತಿ ಉಯ್ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ ಧಮ್ಮಸಾಕಚ್ಛಾಯ ಅಭಬ್ಬಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Sattahi ñāṇehīti paramukkaṃsagatehi sattahi javanehi sampayuttañāṇehi, sattahi vā anupassanāñāṇehi. Ādito sevanā āsevanā, tato paraṃ vaḍḍhanā bhāvanā, punappunaṃ karaṇaṃ bahulīkammanti adhippāyenāha ‘‘aññena cittenā’’tiādi. Adhippāyavasena niddhāretvā gahetabbatthaṃ suttaṃ neyyatthaṃ. Yathārutavasena gahetabbatthaṃ nītatthaṃ. Evaṃ santeti yadi idaṃ suttaṃ nītatthaṃ, āsevanādi ca visuṃ visuṃ cittehi hoti, evaṃ sante. Āsevanādi nāma cittassa anekavāraṃ uppattiyā hoti , na ekavāramevāti āha ‘‘ekaṃ citta’’ntiādi. Tatrāyaṃ saṅkhepattho – āsevanāvasena pavattamānaṃ cittaṃ sucirampi kālaṃ āsevanāvaseneva pavatteyya, tathā bhāvanābahulīkammavasena pavattamānānipi, na cettha ettakāneva cittāni āsevanāvasena pavattanti, ettakāni bhāvanāvasena, bahulīkammavasenāti niyamo labbhati. Iti anekacittakkhaṇikaariyamaggaṃ vadantassa dunnivāriyovāyaṃ doso. Yathā pana pubbabhāgepi nānācittesu pavattapariññādikiccānaṃ sammādiṭṭhiādīnaṃ paṭivedhakāle yathārahaṃ catukiccasādhanaṃ, ekacittakkhaṇikā ca pavatti, evaṃ vipassanāya pavattābhisaṅkhāravasena āsevanābhāvanābahulīkammāni paṭivedhakāle ekacittakkhaṇikāneva hontīti vadantānaṃ ācariyānaṃ na koci doso āsevanādīhi kātabbakiccassa tadā ekacittakkhaṇeyeva sijjhanato. Tenāha ‘‘ekacittakkhaṇikāvā’’tiādi. Sace sañjānātīti sace saññattiṃ gacchati. Yāguṃ pivāhīti uyyojetabbo dhammasākacchāya abhabbabhāvatoti adhippāyo.
೪೬೩. ಪುಞ್ಞಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದೀಸೂತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಕಾಯಸಞ್ಚೇತನಾದಿ ಲಕ್ಖಣೇ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾದಿಕೇಪಿ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ಅಪುಞ್ಞಾನೇಞ್ಜಾಭಿಸಙ್ಖಾರೇ ಏವ। ಕಾಯಪಟಿಬದ್ಧತ್ತಾ ಕಾಯೇನ ಸಙ್ಖರೀಯತಿ, ನ ಕಾಯಸಮುಟ್ಠಾನತ್ತಾ। ಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಹಿ ತೇ ಧಮ್ಮಾತಿ। ನಿಬ್ಬತ್ತೀಯತೀತಿ ಚ ಇದಂ ಕಾಯೇ ಸತಿ ಸಬ್ಭಾವಂ , ಅಸತಿ ಚ ಅಭಾವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ವಾಚನ್ತಿ ವಚೀಘೋಸಂ। ಸಙ್ಖರೋತೀತಿ ಜನೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಬ್ಬತ್ತೇತೀ’’ತಿ। ನ ಹಿ ತಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರರಹಿತಚಿತ್ತಂ ವಚೀಘೋಸಂ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತುಂ ಸಕ್ಕೋತಿ। ಚಿತ್ತಪಟಿಬದ್ಧತ್ತಾತಿ ಏತೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಾದಿಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರಸಙ್ಖರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮಿಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥತೋ ಭಿನ್ನಾಪಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾದಿವಚನವಚನೀಯಭಾವೇನ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಮಿಸ್ಸಿತಾ ಅಭಿನ್ನಾ ವಿಯ, ತತೋ ಏವ ಆಲುಳಿತಾ ಸಂಕಿಣ್ಣಾ ಅವಿಭೂತಾ ಅಪಾಕಟಾ ದುದ್ದೀಪನಾ ದುವಿಞ್ಞಾಪಯಾ। ಆದಾನಗ್ಗಹಣಮುಞ್ಚನಚೋಪನಾನೀತಿ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಕಾಯೇನ ಆದಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಆದಾನಸಙ್ಖಾತಂ ಗಹಣಂ, ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಸಙ್ಖಾತಂ ಮುಞ್ಚನಂ, ಯಥಾತಥಾಚಲನಸಙ್ಖಾತಂ ಚೋಪನನ್ತಿ ಇಮಾನಿ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಸಾಧೇತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ಕಾಯತೋ ಪವತ್ತಾ ಸಙ್ಖಾರಾ, ಕಾಯೇನ ಸಙ್ಖರೀಯನ್ತೀತಿ ಚ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಾತ್ವೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಹನುಸಂಚೋಪನನ್ತಿ ಹನುಸಞ್ಚಲನಂ। ವಚೀಭೇದನ್ತಿ ವಾಚಾನಿಚ್ಛಾರಣಂ। ವಾಚಂ ಸಙ್ಖರೋನ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಇಧ ವಚೀಸಙ್ಖಾರಾತ್ವೇವ ವುಚ್ಚನ್ತಿ।
463.Puññābhisaṅkhārādīsūti ādi-saddena kāyasañcetanādi lakkhaṇe kāyasaṅkhārādikepi saṅgaṇhāti, na apuññāneñjābhisaṅkhāre eva. Kāyapaṭibaddhattā kāyena saṅkharīyati, na kāyasamuṭṭhānattā. Cittasamuṭṭhānā hi te dhammāti. Nibbattīyatīti ca idaṃ kāye sati sabbhāvaṃ , asati ca abhāvaṃ sandhāya vuttaṃ. Vācanti vacīghosaṃ. Saṅkharotīti janeti. Tenāha ‘‘nibbattetī’’ti. Na hi taṃ vitakkavicārarahitacittaṃ vacīghosaṃ nibbattetuṃ sakkoti. Cittapaṭibaddhattāti etena cittassa nissayādipaccayabhāvo cittasaṅkhārasaṅkharaṇanti dasseti. Aññamaññamissāti atthato bhinnāpi kāyasaṅkhārādivacanavacanīyabhāvena aññamaññamissitā abhinnā viya, tato eva āluḷitā saṃkiṇṇā avibhūtā apākaṭā duddīpanā duviññāpayā. Ādānaggahaṇamuñcanacopanānīti yassa kassaci kāyena ādātabbassa ādānasaṅkhātaṃ gahaṇaṃ, vissajjanasaṅkhātaṃ muñcanaṃ, yathātathācalanasaṅkhātaṃ copananti imāni pāpetvā sādhetvā uppannā. Kāyato pavattā saṅkhārā, kāyena saṅkharīyantīti ca kāyasaṅkhārātveva vuccanti. Hanusaṃcopananti hanusañcalanaṃ. Vacībhedanti vācānicchāraṇaṃ. Vācaṃ saṅkharontīti katvā idha vacīsaṅkhārātveva vuccanti.
೪೬೪. ಸಮಾಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ ಪದಂ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಆಸನ್ನಾನಾಗತಭಾವವಿಸಯಂ ಆಸನ್ನಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ದೂರಸ್ಸ ಗಹಣೇ ಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ। ನಿರೋಧಪಾದಕಸ್ಸ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಚಿತ್ತಸ್ಸ ಚ ಗಹಣತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ನಿರೋಧಂ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ ನಾಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ‘‘ಪದದ್ವಯೇನ ನೇವಸಞ್ಞಾನಾಸಞ್ಞಾಯತನಸಮಾಪತ್ತಿಕಾಲೋ ಕಥಿತೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದಚಿತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ಇತರೇಸಂ ನಾನನ್ತರಿಯಭಾವತೋ। ನ ಹಿ ಬಲದ್ವಯಞಾಣಸಮಾಧಿಚರಿಯಾನಂ ವಸೀಭಾವಾಪಾದನಚಿತ್ತೇಹಿ ವಿನಾ ಅದ್ಧಾನಪರಿಚ್ಛೇದಚಿತ್ತಂ ಅಚಿತ್ತಕಭಾವಾಯ ಹೋತಿ।
464.Samāpajjissanti padaṃ nirodhassa āsannānāgatabhāvavisayaṃ āsannaṃ vajjetvā dūrassa gahaṇe payojanābhāvato. Nirodhapādakassa nevasaññānāsaññāyatanacittassa ca gahaṇato paṭṭhāya nirodhaṃ samāpajjati nāmāti adhippāyena ‘‘padadvayena nevasaññānāsaññāyatanasamāpattikālo kathito’’ti vuttaṃ. Tathā cittaṃ bhāvitaṃ hotīti ettha addhānaparicchedacittaggahaṇaṃ itaresaṃ nānantariyabhāvato. Na hi baladvayañāṇasamādhicariyānaṃ vasībhāvāpādanacittehi vinā addhānaparicchedacittaṃ acittakabhāvāya hoti.
ಸೇಸಸಙ್ಖಾರೇಹೀತಿ ಕಾಯಸಙ್ಖಾರಚಿತ್ತಸಙ್ಖಾರೇಹಿ। ದುತಿಯಜ್ಝಾನೇಯೇವ ನಿರುಜ್ಝತಿ ಅನುಪ್ಪತ್ತಿನಿರೋಧೇನ। ಇತರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ವುಟ್ಠಹಿಸ್ಸನ್ತಿ ಪದಂ ವುಟ್ಠಹನಸ್ಸ ಆಸನ್ನಾನಾಗತಭಾವವಿಸಯಂ ಆಸನ್ನಂ ವಜ್ಜೇತ್ವಾ ದೂರಸ್ಸ ಗಹಣೇ ಪಯೋಜನಾಭಾವತೋ। ನಿರೋಧತೋ ವುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಚ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ ತತೋ ಓರಮೇವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಪದದ್ವಯೇನ ಅನ್ತೋನಿರೋಧಕಾಲೋ ಕಥಿತೋ’’ತಿ। ತಥಾ ಚಿತ್ತಂ ಭಾವಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಯಥಾ ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲಮೇವ ಅಚಿತ್ತಕಭಾವೋ, ತತೋ ಪರಂ ಸಚಿತ್ತಕಭಾವೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ಹೋತಿ।
Sesasaṅkhārehīti kāyasaṅkhāracittasaṅkhārehi. Dutiyajjhāneyeva nirujjhati anuppattinirodhena. Itaresupi eseva nayo. Vuṭṭhahissanti padaṃ vuṭṭhahanassa āsannānāgatabhāvavisayaṃ āsannaṃ vajjetvā dūrassa gahaṇe payojanābhāvato. Nirodhato vuṭṭhānassa ca cittuppādena paricchinnattā tato oramevāti āha ‘‘padadvayena antonirodhakālo kathito’’ti. Tathā cittaṃ bhāvitaṃ hotīti yathā yathāparicchinnakālameva acittakabhāvo, tato paraṃ sacittakabhāvo hoti, tathā nirodhassa parikammacittaṃ uppāditaṃ hoti.
ಪಟಿಸಙ್ಖಾತಿ ಪಟಿಸಙ್ಖಾಯ ಇದಮೇವ ಕಾತಬ್ಬಂ ಜಾನಿತ್ವಾ ಅಪ್ಪವತ್ತಿಮತ್ತಂ। ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅಚಿತ್ತಕಭಾವಂ ಸಮ್ಪದೇವ ಆಪಜ್ಜನ್ತಿ। ಅಥ ಕಸ್ಮಾ ಸತ್ತಾಹಮೇವ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ? ಯಥಾಕಾಲಪರಿಚ್ಛೇದಕರಣತೋ, ತಞ್ಚ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಆಹಾರೂಪಜೀವೀನಂ ಸತ್ತಾನಂ ಉಪಾದಿನ್ನಕಪವತ್ತಸ್ಸ ಏಕದಿವಸಂ ಭುತ್ತಾಹಾರಸ್ಸ ಸತ್ತಾಹಮೇವ ಯಾಪನತೋ।
Paṭisaṅkhāti paṭisaṅkhāya idameva kātabbaṃ jānitvā appavattimattaṃ. Samāpajjantīti acittakabhāvaṃ sampadeva āpajjanti. Atha kasmā sattāhameva samāpajjantīti? Yathākālaparicchedakaraṇato, tañca yebhuyyena āhārūpajīvīnaṃ sattānaṃ upādinnakapavattassa ekadivasaṃ bhuttāhārassa sattāhameva yāpanato.
ಸಬ್ಬಾ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಇದಂ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀ’’ತಿ। ಯಾ ಪನ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮಸ್ಸ ಪನ…ಪೇ॰… ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀ’’ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಇಮಸ್ಸಾತಿ ಇಧ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತನಿರೋಧಸಮಾಪಜ್ಜನಭಿಕ್ಖುನೋ। ತಸ್ಸ ಪನ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕಾವಾತಿ ನಿಯಮೋ ನತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಿಂ ವಾ ಏತೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾತಿ ಸುಖುಮತ್ತಭಾವಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ‘‘ಅತ್ಥೀ’’ತಿ ವೋಹರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಾತಿ ಕೇಚಿ। ನಿರೋಧಸ್ಸ ಪನ ಪಾದಕಭೂತಾಯ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಾದಿಸಮಾಧಿಚರಿಯಾಯ ವಸೇನ ಅಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಿಕಾಪಿ ನಿರೋಧಾನನ್ತರಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸೇ ನ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತೀತಿ ಅಭಾವತೋ ಏವ ತೇ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾ ವುತ್ತಾ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಸಞ್ಜೀವತ್ಥೇರವತ್ಥುಮ್ಹಿ ಆನೀತಸಮಾಪತ್ತಿಫಲನಿದಸ್ಸನಮ್ಪಿ ಸುಟ್ಠು ಉಪಪಜ್ಜತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಭವಙ್ಗಸಮಯೇನೇವೇತಂ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ। ಕಿರಿಯಮಯಪವತ್ತವಳಞ್ಜನಕಾಲೇತಿ ಏತ್ಥ ಕಿರಿಯಮಯಪವತ್ತಂ ಕಾಯವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿವಿಪ್ಫಾರೋ, ತಸ್ಸ ವಳಞ್ಜನಕಾಲೇ ಪವತ್ತನಸಮಯೇ। ವಾಚಂ ಅಭಿಸಙ್ಖಾತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ ಅವಿಞ್ಞತ್ತಿಜನಕತ್ತಾ ತೇಸಂ ವಿತಕ್ಕವಿಚಾರಾನಂ।
Sabbā phalasamāpatti assāsapassāse na samuṭṭhāpetīti idaṃ natthīti āha ‘‘samuṭṭhāpetī’’ti. Yā pana na samuṭṭhāpeti, taṃ dassento ‘‘imassa pana…pe… na samuṭṭhāpetī’’ti āha. Tattha imassāti idha pāḷiyaṃ vuttanirodhasamāpajjanabhikkhuno. Tassa pana phalasamāpatti catutthajjhānikāvāti niyamo natthīti āha ‘‘kiṃ vā etenā’’tiādi. Abbohārikāti sukhumattabhāvappattiyā ‘‘atthī’’ti voharituṃ asakkuṇeyyāti keci. Nirodhassa pana pādakabhūtāya catutthajjhānādisamādhicariyāya vasena acatutthajjhānikāpi nirodhānantaraphalasamāpatti assāsapassāse na samuṭṭhāpetīti abhāvato eva te abbohārikā vuttā. Evañca katvā sañjīvattheravatthumhi ānītasamāpattiphalanidassanampi suṭṭhu upapajjati. Tenāha ‘‘bhavaṅgasamayenevetaṃ kathita’’nti. Kiriyamayapavattavaḷañjanakāleti ettha kiriyamayapavattaṃ kāyavacīviññattivipphāro, tassa vaḷañjanakāle pavattanasamaye. Vācaṃ abhisaṅkhātuṃ na sakkonti aviññattijanakattā tesaṃ vitakkavicārānaṃ.
ಸಗುಣೇನಾತಿ ಸರಸೇನ, ಸಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸುಞ್ಞತಾ ನಾಮ ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿ ರಾಗಾದೀಹಿ ಸುಞ್ಞತ್ತಾ। ತಥಾ ರಾಗನಿಮಿತ್ತಾದೀನಂ ಅಭಾವಾ ಅನಿಮಿತ್ತಾ, ರಾಗಪಣಿಧಿಆದೀನಂ ಅಭಾವಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಿಮಿತ್ತಅಪ್ಪಣಿಹಿತೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ। ಅನಿಮಿತ್ತಂ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಞ್ಚ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಉಪ್ಪನ್ನಫಲಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ ಫಸ್ಸೋ ಅನಿಮಿತ್ತೋ ಫಸ್ಸೋ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತೋ ಫಸ್ಸೋ ನಾಮಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಅತಿದಿಸತಿ।
Saguṇenāti sarasena, sabhāvenāti attho. Suññatā nāma phalasamāpatti rāgādīhi suññattā. Tathā rāganimittādīnaṃ abhāvā animittā, rāgapaṇidhiādīnaṃ abhāvā appaṇihitāti āha ‘‘animittaappaṇihitesupi eseva nayo’’ti. Animittaṃ appaṇihitañca nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā uppannaphalasamāpattiyaṃ phasso animitto phasso appaṇihito phasso nāmāti imamatthaṃ ‘‘eseva nayo’’ti iminā atidisati.
ಅತ್ತಸುಞ್ಞತಾದಸ್ಸನತೋ ಅನತ್ತಾನುಪಸ್ಸನಾ ಸುಞ್ಞತಾ, ನಿಚ್ಚನಿಮಿತ್ತುಗ್ಘಾಟನತೋ ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾ ಅನಿಮಿತ್ತಾ, ಸುಖಪ್ಪಣಿಧಿಪಟಿಕ್ಖೇಪತೋ ದುಕ್ಖಾನುಪಸ್ಸನಾ ಅಪ್ಪಣಿಹಿತಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಸುಞ್ಞತಾ…ಪೇ॰… ವಿಪಸ್ಸನಾಪಿ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ಅನಿಚ್ಚತೋ ವುಟ್ಠಾತೀತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನಿಚ್ಚಾಕಾರಗ್ಗಾಹಿನಿಯಾ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿಯಾ ಪರತೋ ಏಕತೋವುಟ್ಠಾನಉಭತೋವುಟ್ಠಾನೇಹಿ ನಿಮಿತ್ತಪವತ್ತತೋ ವುಟ್ಠಾತಿ। ಅನಿಚ್ಚತೋ ಪರಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾತಿ ಚ ಇದಂ ‘‘ನ ಏಕನ್ತಿಕಂ ಏವಮ್ಪಿ ಹೋತೀ’’ತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಅಪ್ಪಣಿಹಿತವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗೋತಿಆದಿನಾ, ಸುಞ್ಞತವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಮಗ್ಗೋತಿಆದಿನಾ ಚ ಯೋಜನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ। ವಿಕಪ್ಪೋ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ ಆಗಮನಸ್ಸ ವವತ್ಥಾನಸ್ಸ ಅಭಾವೇನ ಅವವತ್ಥಾನಕರತ್ತಾ। ಏವಞ್ಹಿ ತಯೋ ಫಸ್ಸಾ ಫುಸನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಸಗುಣತೋ ಆರಮ್ಮಣತೋ ಚ ನಾಮಲಾಭೇ ಸುಞ್ಞತಾದಿನಾಮಕಾ ತಯೋ ಫಸ್ಸಾ ಫುಸನ್ತೀತಿ ಅನಿಯಮವಚನಂ। ಸಮೇತಿ ಯುಜ್ಜತಿ ಏಕಸ್ಸೇವ ಫಸ್ಸಸ್ಸ ನಾಮತ್ತಯಯೋಗತೋ।
Attasuññatādassanato anattānupassanā suññatā, niccanimittugghāṭanato aniccānupassanā animittā, sukhappaṇidhipaṭikkhepato dukkhānupassanā appaṇihitāti āha – ‘‘suññatā…pe… vipassanāpi vuccatī’’ti. Aniccato vuṭṭhātīti saṅkhārānaṃ aniccākāraggāhiniyā vuṭṭhānagāminiyā parato ekatovuṭṭhānaubhatovuṭṭhānehi nimittapavattato vuṭṭhāti. Aniccato pariggahetvāti ca idaṃ ‘‘na ekantikaṃ evampi hotī’’ti katvā vuttaṃ. Esa nayo sesesupi. Appaṇihitavipassanāya maggotiādinā, suññatavipassanāya maggotiādinā ca yojanaṃ sandhāyāha ‘‘eseva nayo’’ti. Vikappo āpajjeyya āgamanassa vavatthānassa abhāvena avavatthānakarattā. Evañhi tayo phassā phusantīti evaṃ saguṇato ārammaṇato ca nāmalābhe suññatādināmakā tayo phassā phusantīti aniyamavacanaṃ. Sameti yujjati ekasseva phassassa nāmattayayogato.
ಸಬ್ಬಸಙ್ಖತವಿವಿತ್ತತಾಯ ನಿಬ್ಬಾನಂ ವಿವೇಕೋ ನಾಮ ಉಪಧಿವಿವೇಕೋತಿ ಕತ್ವಾ। ನಿನ್ನತಾ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖವಿಮುಖಸ್ಸ ತದಭಿಮುಖತಾ। ಪೋಣತಾ ಓನಮನಂ, ಪಬ್ಭಾರತಾ ತತೋ ವಿಸ್ಸಟ್ಠಭಾವೋ।
Sabbasaṅkhatavivittatāya nibbānaṃ viveko nāma upadhivivekoti katvā. Ninnatā tappaṭipakkhavimukhassa tadabhimukhatā. Poṇatā onamanaṃ, pabbhāratā tato vissaṭṭhabhāvo.
೪೬೫. ಚಕ್ಖಾದಿತೋ ರೂಪಾದೀಸು ಪವತ್ತರೂಪಕಾಯತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನತೋ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಿಕಂ ಸುಖಂ ಕಾಯಿಕಂ ನಾಮ, ಮನೋದ್ವಾರಿಕಂ ಚೇತೋಫಸ್ಸಜಾತಾಯ ಚೇತಸಿಕಂ ನಾಮ। ಸಭಾವನಿದ್ದೇಸೋ ಸುಖಯತೀತಿ ಕತ್ವಾ। ಮಧುರಭಾವದೀಪಕನ್ತಿ ಇಟ್ಠಭಾವಜೋತನಂ। ವೇದಯಿತಭಾವದೀಪಕನ್ತಿ ವೇದಕಭಾವವಿಭಾವಕಂ। ವೇದನಾ ಏವ ಹಿ ಪರಮತ್ಥತೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ವೇದೇತಿ, ಆರಮ್ಮಣಂ ಪನ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ। ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಸಭಾವನಿದ್ದೇಸೋತಿಏವಮಾದಿಅತ್ಥವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ। ಠಿತಿಸುಖಾತಿ ಠಿತಿಯಾ ಧರಮಾನತಾಯ ಸುಖಾ, ನ ಠಿತಿಕ್ಖಣಮತ್ತೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ಥಿಭಾವೋ ಸುಖ’’ನ್ತಿ। ವಿಪರಿಣಾಮದುಕ್ಖಾತಿ ವಿಪರಿಣಮನೇನ ವಿಗಮನೇನ ದುಕ್ಖಾ, ನ ನಿರೋಧಕ್ಖಣೇನ। ತೇನಾಹ ‘‘ನತ್ಥಿಭಾವೋ ದುಕ್ಖ’’ನ್ತಿ। ಅಪರಿಞ್ಞಾತವತ್ಥುಕಾನಞ್ಹಿ ಸುಖವೇದನುಪರಮೋ ದುಕ್ಖತೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಸ್ವಾಯಮತ್ಥೋ ಪಿಯವಿಪ್ಪಯೋಗೇನ ದೀಪೇತಬ್ಬೋ। ಠಿತಿದುಕ್ಖಾ ವಿಪರಿಣಾಮಸುಖಾತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅತ್ಥಿಭಾವೋ ದುಕ್ಖಂ, ನತ್ಥಿಭಾವೋ ಸುಖ’’ನ್ತಿ। ದುಕ್ಖವೇದನುಪರಮೋ ಹಿ ಸತ್ತಾನಂ ಸುಖತೋ ಉಪಟ್ಠಾತಿ। ಏವಞ್ಹಿ ವದನ್ತಿ – ‘‘ತಸ್ಸ ರೋಗಸ್ಸ ವೂಪಸಮೇನ ಅಹೋ ಸುಖಂ ಜಾತ’’ನ್ತಿ। ಜಾನನಭಾವೋತಿ ಯಾಥಾವಸಭಾವತೋ ಅವಬುಜ್ಝನಂ। ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಞ್ಹಿ ವೇದನಂ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ಸುಖಂ ಹೋತಿ ತಸ್ಸ ಸುಖುಮಭಾವತೋ, ಯಥಾ ತದಞ್ಞೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಲಕ್ಖಣತೋ ಸಾಮಞ್ಞಲಕ್ಖಣತೋ ಚ ಸಮ್ಮದೇವ ಅವಬೋಧೋ ಪರಮಂ ಸುಖಂ। ತೇನೇವಾಹ –
465. Cakkhādito rūpādīsu pavattarūpakāyato uppajjanato pañcadvārikaṃ sukhaṃ kāyikaṃ nāma, manodvārikaṃ cetophassajātāya cetasikaṃnāma. Sabhāvaniddeso sukhayatīti katvā. Madhurabhāvadīpakanti iṭṭhabhāvajotanaṃ. Vedayitabhāvadīpakanti vedakabhāvavibhāvakaṃ. Vedanā eva hi paramatthato ārammaṇaṃ vedeti, ārammaṇaṃ pana veditabbanti. Dukkhanti sabhāvaniddesotievamādiatthavacanaṃ sandhāyāha ‘‘eseva nayo’’ti. Ṭhitisukhāti ṭhitiyā dharamānatāya sukhā, na ṭhitikkhaṇamattena. Tenāha ‘‘atthibhāvo sukha’’nti. Vipariṇāmadukkhāti vipariṇamanena vigamanena dukkhā, na nirodhakkhaṇena. Tenāha ‘‘natthibhāvo dukkha’’nti. Apariññātavatthukānañhi sukhavedanuparamo dukkhato upaṭṭhāti. Svāyamattho piyavippayogena dīpetabbo. Ṭhitidukkhā vipariṇāmasukhāti etthāpi eseva nayo. Tenāha ‘‘atthibhāvo dukkhaṃ, natthibhāvo sukha’’nti. Dukkhavedanuparamo hi sattānaṃ sukhato upaṭṭhāti. Evañhi vadanti – ‘‘tassa rogassa vūpasamena aho sukhaṃ jāta’’nti. Jānanabhāvoti yāthāvasabhāvato avabujjhanaṃ. Adukkhamasukhañhi vedanaṃ jānantassa sukhaṃ hoti tassa sukhumabhāvato, yathā tadaññe dhamme salakkhaṇato sāmaññalakkhaṇato ca sammadeva avabodho paramaṃ sukhaṃ. Tenevāha –
‘‘ಯತೋ ಯತೋ ಸಮ್ಮಸತಿ, ಖನ್ಧಾನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಂ।
‘‘Yato yato sammasati, khandhānaṃ udayabbayaṃ;
ಲಭತೀ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ, ಅಮತಂ ತಂ ವಿಜಾನತ’’ನ್ತಿ॥ (ಧ॰ ಪ॰ ೩೭೪)।
Labhatī pītipāmojjaṃ, amataṃ taṃ vijānata’’nti. (dha. pa. 374);
ಅಜಾನನಭಾವೋತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ದುಕ್ಖಞ್ಹಿ ಸಮ್ಮೋಹವಿಹಾರೋತಿ। ಅಪರೋ ನಯೋ ಜಾನನಭಾವೋತಿ ಜಾನನಸ್ಸ ಞಾಣಸ್ಸ ಸಬ್ಭಾವೋ। ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಹಿ ಞಾಣೋಪನಿಸ್ಸಯಾ ಚ ಅದುಕ್ಖಮಸುಖಾ ವೇದನಾ ಸುಖಾ ಇಟ್ಠಾಕಾರಾ। ಯಥಾಹ ‘‘ಇಟ್ಠಾ ಚೇವ ಇಟ್ಠಫಲಾ ಚಾ’’ತಿ। ಅಜಾನನಭಾವೋ ದುಕ್ಖನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Ajānanabhāvoti ettha vuttavipariyāyena attho veditabbo. Dukkhañhi sammohavihāroti. Aparo nayo jānanabhāvoti jānanassa ñāṇassa sabbhāvo. Ñāṇasampayuttā hi ñāṇopanissayā ca adukkhamasukhā vedanā sukhā iṭṭhākārā. Yathāha ‘‘iṭṭhā ceva iṭṭhaphalā cā’’ti. Ajānanabhāvo dukkhanti ettha vuttavipariyāyena attho veditabbo.
ಕತಮೋ ಅನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀತಿ ಕಾಮರಾಗಾನುಸಯಾದೀಸು ಸತ್ತಸು ಅನುಸಯೇಸು ಕತಮೋ ಅನುಸಯೋ ಅನುಸಯವಸೇನ ಪವತ್ತತಿ? ಅಪ್ಪಹೀನಭಾವೇನ ಹಿ ಸನ್ತಾನೇ ಅನುಸಯನ್ತೀತಿ ಅನುಸಯಾ, ಅನುರೂಪಂ ಕಾರಣಂ ಲಭಿತ್ವಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತೇನ ಕಾರಣಲಾಭೇ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಾರಹತಾ ನೇಸಂ ದಸ್ಸಿತಾ। ಅಪ್ಪಹೀನಾ ಹಿ ಕಿಲೇಸಾ ಕಾರಣಲಾಭೇ ಸತಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಸಯಿತೋ ವಿಯ ಹೋತೀ’’ತಿ। ತೇ ಚ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಅನಾಗತಾ ಕಿಲೇಸಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ಅತೀತಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾ ಚ ತಂಸಭಾವತ್ತಾ ತಥಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ನ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕಾಲಭೇದೇನ ಸಭಾವಭೇದೋ ಅತ್ಥಿ। ಯದಿ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೋ ಅನುಸಯಟ್ಠೋ, ನನು ಸಬ್ಬೇಪಿ ಕಿಲೇಸಾ ಅಪ್ಪಹೀನಾ ಅನುಸಯಾ ಭವೇಯ್ಯುನ್ತಿ? ನ ಮಯಂ ಅಪ್ಪಹೀನತಾಮತ್ತೇನ ಅನುಸಯಟ್ಠಂ ವದಾಮ, ಅಥ ಖೋ ಪನ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಥಾಮಗತಾ ಕಿಲೇಸಾ ಅನುಸಯಾ। ಇದಂ ಥಾಮಗಮನಞ್ಚ ರಾಗಾದೀನಮೇವ ಆವೇಣಿಕೋ ಸಭಾವೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಯತೋ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ – ‘‘ಥಾಮಗತಂ ಅನುಸಯಂ ಪಜಹತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸೋತಿ ರಾಗಾನುಸಯೋ। ಅಪ್ಪಹೀನೋತಿ ಅಪ್ಪಹೀನಭಾವಮುಖೇನ ಅನುಸಯನಟ್ಠಮಾಹ। ಸೋ ಚ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಕ್ಖನ್ಧವತ್ಥುತೋ, ಪರಿಞ್ಞಾತೇಸು ಪತಿಟ್ಠಂ ನ ಲಭತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಸಬ್ಬಾಯ ಸುಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸೋ ಅಪ್ಪಹೀನೋ’’ತಿ। ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಚಾಯಂ ಅನುಸಯಟ್ಠೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನ ಸಬ್ಬಂ ಸುಖಂ ವೇದನಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ।
Katamo anusayo anusetīti kāmarāgānusayādīsu sattasu anusayesu katamo anusayo anusayavasena pavattati? Appahīnabhāvena hi santāne anusayantīti anusayā, anurūpaṃ kāraṇaṃ labhitvā uppajjantīti attho. Etena kāraṇalābhe sati uppajjanārahatā nesaṃ dassitā. Appahīnā hi kilesā kāraṇalābhe sati uppajjanti. Tenāha ‘‘appahīnaṭṭhena sayito viya hotī’’ti. Te ca nippariyāyato anāgatā kilesā daṭṭhabbā, atītā paccuppannā ca taṃsabhāvattā tathā vuccanti. Na hi dhammānaṃ kālabhedena sabhāvabhedo atthi. Yadi appahīnaṭṭho anusayaṭṭho, nanu sabbepi kilesā appahīnā anusayā bhaveyyunti? Na mayaṃ appahīnatāmattena anusayaṭṭhaṃ vadāma, atha kho pana appahīnaṭṭhena thāmagatā kilesā anusayā. Idaṃ thāmagamanañca rāgādīnameva āveṇiko sabhāvo daṭṭhabbo, yato abhidhamme – ‘‘thāmagataṃ anusayaṃ pajahatī’’ti vuttaṃ. Soti rāgānusayo. Appahīnoti appahīnabhāvamukhena anusayanaṭṭhamāha. So ca apariññātakkhandhavatthuto, pariññātesu patiṭṭhaṃ na labhati. Tenāha ‘‘na sabbāya sukhāya vedanāya so appahīno’’ti. Ārammaṇavasena cāyaṃ anusayaṭṭho adhippeto. Tenāha ‘‘na sabbaṃ sukhaṃ vedanaṃ ārabbha uppajjatīti attho’’ti.
ವತ್ಥುವಸೇನಪಿ ಪನ ಅನುಸಯಟ್ಠೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ, ಯೋ ‘‘ಭೂಮಿಲದ್ಧ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ತೇನ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೨.೮೩೪) ವುತ್ತಂ –
Vatthuvasenapi pana anusayaṭṭho veditabbo, yo ‘‘bhūmiladdha’’nti vuccati. Tena hi aṭṭhakathāyaṃ (visuddhi. 2.834) vuttaṃ –
‘‘ಭೂಮೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಆರಮ್ಮಣಭೂತಾ ತೇಭೂಮಕಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ। ಭೂಮಿಲದ್ಧಂ ನಾಮ ತೇಸು ಖನ್ಧೇಸು ಉಪ್ಪತ್ತಿರಹಂ ಕಿಲೇಸಜಾತಂ। ತೇನ ಹಿ ಸಾ ಭೂಮಿಲದ್ಧಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಭೂಮಿಲದ್ಧನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಾ ಚ ಖೋ ನ ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ। ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಹಿ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅತೀತಾನಾಗತೇ ಪರಿಞ್ಞಾತೇಪಿ ಚ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಖನ್ಧೇ ಆರಬ್ಭ ಕಿಲೇಸಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನಉಪ್ಪಲವಣ್ಣಾದೀನಂ ಖನ್ಧೇ ಆರಬ್ಭ ಸೋರೇಯ್ಯಸೇಟ್ಠಿನನ್ದಮಾಣವಕಾದೀನಂ ವಿಯ। ಯದಿ ಚ ತಂ ಭೂಮಿಲದ್ಧಂ ನಾಮ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಸ ಅಪ್ಪಹೇಯ್ಯತೋ ನ ಕೋಚಿ ಭವಮೂಲಂ ಪಜಹೇಯ್ಯ, ವತ್ಥುವಸೇನ ಪನ ಭೂಮಿಲದ್ಧಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಹಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಅಪರಿಞ್ಞಾತಾ ಖನ್ಧಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪಾದತೋ ಪಭುತಿ ತೇಸು ವಟ್ಟಮೂಲಂ ಕಿಲೇಸಜಾತಂ ಅನುಸೇತಿ। ತಂ ಅಪ್ಪಹೀನಟ್ಠೇನ ಭೂಮಿಲದ್ಧನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿ।
‘‘Bhūmīti vipassanāya ārammaṇabhūtā tebhūmakā pañcakkhandhā. Bhūmiladdhaṃ nāma tesu khandhesu uppattirahaṃ kilesajātaṃ. Tena hi sā bhūmiladdhā nāma hoti, tasmā bhūmiladdhanti vuccati, sā ca kho na ārammaṇavasena. Ārammaṇavasena hi sabbepi atītānāgate pariññātepi ca khīṇāsavānaṃ khandhe ārabbha kilesā uppajjanti mahākaccānauppalavaṇṇādīnaṃ khandhe ārabbha soreyyaseṭṭhinandamāṇavakādīnaṃ viya. Yadi ca taṃ bhūmiladdhaṃ nāma siyā, tassa appaheyyato na koci bhavamūlaṃ pajaheyya, vatthuvasena pana bhūmiladdhaṃ veditabbaṃ. Yattha yattha hi vipassanāya apariññātā khandhā uppajjanti, tattha tattha uppādato pabhuti tesu vaṭṭamūlaṃ kilesajātaṃ anuseti. Taṃ appahīnaṭṭhena bhūmiladdhanti veditabba’’ntiādi.
ಏಸ ನಯೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಾತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ನ ಸಬ್ಬಾಯ ದುಕ್ಖಾಯ ವೇದನಾಯ ಸೋ ಅಪ್ಪಹೀನೋ, ನ ಸಬ್ಬಂ ದುಕ್ಖಂ ವೇದನಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿಂ ಅತಿದಿಸತಿ। ತತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ‘‘ಯೋ ಅನುಸಯೋ ಯತ್ಥ ಅನುಸೇತಿ , ಸೋ ಪಹೀಯಮಾನೋ ತತ್ಥ ಪಹೀನೋ ನಾಮ ಹೋತೀ’’ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಹಾನಪುಚ್ಛಾ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಕಿಂ ಪಹಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಯಂ ಪಹಾನಪುಚ್ಛಾ ನಾಮಾ’’ತಿ।
Esa nayo sabbatthāti iminā ‘‘na sabbāya dukkhāya vedanāya so appahīno, na sabbaṃ dukkhaṃ vedanaṃ ārabbha uppajjatī’’tiādiṃ atidisati. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. ‘‘Yo anusayo yattha anuseti , so pahīyamāno tattha pahīno nāma hotī’’ti tattha tattha pahānapucchā, taṃ sandhāyāha ‘‘kiṃ pahātabbanti ayaṃ pahānapucchā nāmā’’ti.
ಏಕೇನೇವ ಬ್ಯಾಕರಣೇನಾತಿ ‘‘ಇಧಾವುಸೋ, ವಿಸಾಖ, ಭಿಕ್ಖು ವಿವಿಚ್ಚೇವ ಕಾಮೇಹೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೭೪) ಏಕೇನೇವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನೇನ। ದ್ವೇ ಪುಚ್ಛಾತಿ ಅನುಸಯಪುಚ್ಛಾ ಪಹಾನಪುಚ್ಛಾತಿ ದ್ವೇಪಿ ಪುಚ್ಛಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ। ‘‘ರಾಗಂ ತೇನ ಪಜಹತೀ’’ತಿ ಇದಮೇಕಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ, ‘‘ನ ತತ್ಥ ರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ ಇದಮೇಕಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಂ, ಪುಚ್ಛಾನುಕ್ಕಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಅನಾದಿಯಿತ್ವಾ ಪಹಾನಕ್ಕಮೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜನಾ ಪವತ್ತಾ । ‘‘ದ್ವೇ ಪುಚ್ಛಾ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸೀ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ ವಿವರಿತುಂ ‘‘ಇಧಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತಥಾವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಮೇವ ಕತ್ವಾತಿ ಇಮಿನಾ ಯೋ ರಾಗಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ ಪುನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತುಂ ಅಪ್ಪದಾನತೋ ತಥಾವಿಕ್ಖಮ್ಭಿತಮೇವ ಕತ್ವಾ ಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಗ್ಘಾತೇತಿ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ ‘‘ರಾಗಂ ತೇನ ಪಜಹತಿ, ನ ತತ್ಥ ರಾಗಾನುಸಯೋ ಅನುಸೇತೀ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಕಾಮೋಘಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಓಘೇಹಿ ಸಂಸಾರಭವೋಘೇನೇವ ವಾ ವೇಗಸಾ ವುಯ್ಹಮಾನೇಸು ಸತ್ತೇಸು ತಂ ಉತ್ತರಿತ್ವಾ ಪತ್ತಬ್ಬಂ, ತಸ್ಸ ಪನ ಗಾಧಭಾವತೋ ಪತಿಟ್ಠಾನಭೂತಂ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ತಿಣ್ಣೋ ಪಾರಙ್ಗತೋ ಥಲೇ ತಿಟ್ಠತಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೪.೨೩೮; ಇತಿವು॰ ೬೯; ಪು॰ ಪ॰ ೧೮೭)।
Ekeneva byākaraṇenāti ‘‘idhāvuso, visākha, bhikkhu vivicceva kāmehī’’tiādinā (ma. ni. 1.374) ekeneva vissajjanena. Dve pucchāti anusayapucchā pahānapucchāti dvepi pucchā vissajjesi. ‘‘Rāgaṃ tena pajahatī’’ti idamekaṃ vissajjanaṃ, ‘‘na tattha rāgānusayo anusetī’’ti idamekaṃ vissajjanaṃ, pucchānukkamañcettha anādiyitvā pahānakkamena vissajjanā pavattā . ‘‘Dve pucchā vissajjesī’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘idhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha tathāvikkhambhitameva katvāti iminā yo rāgaṃ vikkhambhetvā puna uppajjituṃ appadānato tathāvikkhambhitameva katvā maggena samugghāteti, tassa vasena ‘‘rāgaṃ tena pajahati, na tattha rāgānusayo anusetī’’ti vattabbanti dasseti. Kāmoghādīhi catūhi oghehi saṃsārabhavogheneva vā vegasā vuyhamānesu sattesu taṃ uttaritvā pattabbaṃ, tassa pana gādhabhāvato patiṭṭhānabhūtaṃ. Tenāha bhagavā – ‘‘tiṇṇo pāraṅgato thale tiṭṭhati brāhmaṇo’’ti (saṃ. ni. 4.238; itivu. 69; pu. pa. 187).
ಸುಞ್ಞತಾದಿಭೇದೇನ ಅನೇಕಭೇದತ್ತಾ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಅನುತ್ತರೇಸೂ’’ತಿ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋತಿ ‘‘ಅನುತ್ತರಾ ವಿಮೋಕ್ಖಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಪುನ ತೇಸಂ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಅರಹತ್ತಭಾವಸಾಮಞ್ಞೇನ ‘‘ಅರಹತ್ತೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ವಿಸಯೇ ಚೇತಂ ಭುಮ್ಮಂ। ಪತ್ಥನಂ ಪಟ್ಠಪೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಂ ಅರಹತ್ತಂ ಲಭೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಂ ಉಪಟ್ಠಪೇನ್ತಸ್ಸ, ಪತ್ಥೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಟ್ಠಪೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ಚೇತ್ಥ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಅನ್ತಸದ್ದೋ। ಕಥಂ ಪನ ಅರಹತ್ತವಿಸಯಾ ಪತ್ಥನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ? ನ ಕಾಚಿ ಅರಹತ್ತಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪತ್ಥನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ಅವಿಸಯಭಾವತೋ। ಪರಿಕಪ್ಪಿತರೂಪಂ ಪನ ತಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪತ್ಥನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ‘‘ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಪಿಹಾಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಪರಮ್ಪರಪಚ್ಚಯತಂ ಸನ್ಧಾಯ, ಉಜುಕಂ ಪನ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ನತ್ಥೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ನ ಪತ್ಥನಾಯ ಪಟ್ಠಪನಮೂಲಕಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ಇದಂ ಪನ ಸೇವಿತಬ್ಬಂ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಅಕುಸಲಪ್ಪಹಾನಸ್ಸ ಕುಸಲಾಭಿವುಡ್ಢಿಯಾ ಚ ನಿಮಿತ್ತಭಾವತೋ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ದೋಮನಸ್ಸಮ್ಪಾಹಂ, ದೇವಾನಮಿನ್ದ, ದುವಿಧೇನ ವದಾಮಿ ಸೇವಿತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಅಸೇವಿತಬ್ಬಮ್ಪೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೨.೩೫೯-೩೬೨)। ತೀಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ಸಮ್ಪಜ್ಜನಕಾ ತೇಮಾಸಿಕಾ । ಸೇಸಪದದ್ವಯೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾರೇತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪವಾರಣವಾರೇ। ವಿಸುದ್ಧಿಪವಾರಣನ್ತಿ ‘‘ಪರಿಸುದ್ಧೋ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಂ ವಿಸುದ್ಧಿಪವಾರಣಂ। ಅರಹನ್ತಾನಮೇವ ಹೇಸ ಪವಾರಣಾ।
Suññatādibhedena anekabhedattā pāḷiyaṃ ‘‘anuttaresū’’ti bahuvacananiddesoti ‘‘anuttarā vimokkhā’’ti vatvā puna tesaṃ sabbesampi arahattabhāvasāmaññena ‘‘arahatte’’ti vuttaṃ. Visaye cetaṃ bhummaṃ. Patthanaṃ paṭṭhapentassāti ‘‘aho vatāhaṃ arahattaṃ labheyya’’nti patthanaṃ upaṭṭhapentassa, patthentassāti attho. Paṭṭhapentassāti cettha hetumhi antasaddo. Kathaṃ pana arahattavisayā patthanā uppajjatīti? Na kāci arahattaṃ ārammaṇaṃ katvā patthanā uppajjati anadhigatattā avisayabhāvato. Parikappitarūpaṃ pana taṃ uddissa patthanā uppajjati. ‘‘Uppajjati pihāpaccayā’’ti vuttaṃ paramparapaccayataṃ sandhāya, ujukaṃ pana paccayabhāvo natthīti vuttaṃ ‘‘na patthanāya paṭṭhapanamūlakaṃ uppajjatī’’ti. Idaṃ pana sevitabbaṃ domanassaṃ akusalappahānassa kusalābhivuḍḍhiyā ca nimittabhāvato. Tenāha bhagavā – ‘‘domanassampāhaṃ, devānaminda, duvidhena vadāmi sevitabbampi asevitabbampī’’ti (dī. ni. 2.359-362). Tīhi māsehi sampajjanakā temāsikā. Sesapadadvayepi eseva nayo. Imasmiṃ vāreti imasmiṃ pavāraṇavāre. Visuddhipavāraṇanti ‘‘parisuddho aha’’nti evaṃ pavattaṃ visuddhipavāraṇaṃ. Arahantānameva hesa pavāraṇā.
ನ ಕದಾಚಿ ಪಹಾತಬ್ಬಸ್ಸ ಪಹಾಯಕತಾ ಅತ್ಥೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ದೋಮನಸ್ಸೇನ ವಾ’’ತಿಆದಿಂ ವತ್ವಾ ಪರಿಯಾಯೇನೇತಂ ವುತ್ತಂ, ತಂ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ಅಯಂ ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪರತೋ ವಿತ್ಥಾರೇನ ಆಗಮಿಸ್ಸತಿ। ಪಟಿಪದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪತ್ಥನಂ ಕತ್ವಾ ಪತ್ಥನಂ ಠಪೇತ್ವಾ। ಪಟಿಸಞ್ಚಿಕ್ಖತೀತಿ ಓವಾದವಸೇನ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮುತ್ತೇಜೇನ್ತೋ ಕಥೇತಿ। ಸೀಲೇನ ಹೀನಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅರಹತ್ತಾಯ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತೇಹಿ ಸೀಲೇನ ಹೀನಟ್ಠಾನಂ ಕಿಂ ತುಯ್ಹಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸುಪರಿಸುದ್ಧನ್ತಿ ಅಖಣ್ಡಾದಿಭಾವತೋ ಸುಧೋತಜಾತಿಮಣಿ ವಿಯ ಸುಟ್ಠು ಪರಿಸುದ್ಧಂ। ಸುಪಗ್ಗಹಿತನ್ತಿ ಕದಾಚಿಪಿ ಸಙ್ಕೋಚಾಭಾವತೋ ವೀರಿಯಂ ಸುಟ್ಠು ಪಗ್ಗಹಿತಂ। ಪಞ್ಞಾತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾ ಪಟಿಪಕ್ಖೇಹಿ ಅನಧಿಭೂತತಾಯ ಅಕುಣ್ಠಾ ತಿಕ್ಖವಿಸದಾ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಸಮ್ಮಸನೇ ಸೂರಾ ಹುತ್ವಾ ವಹತಿ ಪವತ್ತತಿ। ಪರಿಯಾಯೇನಾತಿ ತಸ್ಸ ದೋಮನಸ್ಸಸ್ಸ ಅರಹತ್ತುಪನಿಸ್ಸಯತಾಪರಿಯಾಯೇನ। ಆರಮ್ಮಣವಸೇನ ಅನುಸಯನಂ ಇಧಾಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ನ ತಂ ಆರಬ್ಭ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ಅನುಪ್ಪಜ್ಜನಮೇತ್ಥ ಪಹಾನಂ ನಾಮಾತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪಹೀನೋವ ತತ್ಥ ಪಟಿಘಾನುಸಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ತತಿಯಜ್ಝಾನೇನ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತಬ್ಬಾ ಅವಿಜ್ಜಾ, ಸಾ ಏವ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದೀಯತೀತಿ ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನುಸಯಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ, ಅನುಸಯಸದಿಸತಾಯ ವಾ। ‘‘ರಾಗಾನುಸಯಂ ವಿಕ್ಖಮ್ಭೇತ್ವಾ’’ತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನೇ ನಾನುಸೇತಿ ನಾಮ ತತ್ಥ ಕಾತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಾಕರಣತೋ।
Na kadāci pahātabbassa pahāyakatā atthīti dassento ‘‘na domanassena vā’’tiādiṃ vatvā pariyāyenetaṃ vuttaṃ, taṃ vibhāvento ‘‘ayaṃ panā’’tiādimāha. Yaṃ panettha vattabbaṃ, taṃ parato vitthārena āgamissati. Paṭipadaṃ gahetvā patthanaṃ katvā patthanaṃ ṭhapetvā. Paṭisañcikkhatīti ovādavasena attānaṃ samuttejento katheti. Sīlena hīnaṭṭhānanti aññehi arahattāya paṭipajjantehi sīlena hīnaṭṭhānaṃ kiṃ tuyhaṃ atthīti adhippāyo. Suparisuddhanti akhaṇḍādibhāvato sudhotajātimaṇi viya suṭṭhu parisuddhaṃ. Supaggahitanti kadācipi saṅkocābhāvato vīriyaṃ suṭṭhu paggahitaṃ. Paññāti vipassanāpaññā paṭipakkhehi anadhibhūtatāya akuṇṭhā tikkhavisadā saṅkhārānaṃ sammasane sūrā hutvā vahati pavattati. Pariyāyenāti tassa domanassassa arahattupanissayatāpariyāyena. Ārammaṇavasena anusayanaṃ idhādhippetanti āha ‘‘na taṃ ārabbha uppajjatī’’ti. Anuppajjanamettha pahānaṃ nāmāti vuttaṃ ‘‘pahīnova tattha paṭighānusayoti attho’’ti. Tatiyajjhānena vikkhambhetabbā avijjā, sā eva ariyamaggena samucchindīyatīti ‘‘avijjānusayaṃ vikkhambhetvā’’tiādi vuttaṃ, anusayasadisatāya vā. ‘‘Rāgānusayaṃ vikkhambhetvā’’ti etthāpi eseva nayo. Catutthajjhāne nānuseti nāma tattha kātabbakiccākaraṇato.
೪೬೬. ತಸ್ಮಾತಿ ಪಚ್ಚನೀಕತ್ತಾ ಸಭಾವತೋ ಕಿಚ್ಚತೋ ಪಚ್ಚಯತೋ ಚಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವಿಸಭಾಗಪಟಿಭಾಗೋ ಕಥಿತೋ ‘‘ಕಣ್ಹಸುಕ್ಕಸಪ್ಪಟಿಭಾಗಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಅನ್ಧಕಾರಾತಿ ಅನ್ಧಕಾರಸದಿಸಾ ಅಪ್ಪಕಾ ಸಭಾವತೋ। ಅವಿಭೂತಾ ಅಪಾಕಟಾ ಅನೋಳಾರಿಕಭಾವತೋ। ತತೋ ಏವ ದುದ್ದೀಪನಾ ದುವಿಞ್ಞಾಪನಾ। ತಾದಿಸಾವಾತಿ ಉಪೇಕ್ಖಾಸದಿಸಾವ। ಯಥಾ ಉಪೇಕ್ಖಾ ಸುಖದುಕ್ಖಾನಿ ವಿಯ ನ ಓಳಾರಿಕಾ, ಏವಂ ಅವಿಜ್ಜಾ ರಾಗದೋಸಾ ವಿಯ ನ ಓಳಾರಿಕಾ। ಅಥ ಖೋ ಅನ್ಧಕಾರಾ ಅವಿಭೂತಾ ದುದ್ದೀಪನಾ ದುವಿಞ್ಞಾಪನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಭಾಗಪಟಿಭಾಗೋ ಕಥಿತೋ ‘‘ಪಣಿಧಿ ಪಟಿಘೋಸೋ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಯತ್ತಕೇಸು ಠಾನೇಸೂತಿ ದುಕ್ಖಾದೀಸು ಯತ್ತಕೇಸು ಠಾನೇಸು, ಯತ್ಥ ವಾ ಞೇಯ್ಯಟ್ಠಾನೇಸು। ವಿಸಭಾಗಪಟಿಭಾಗೋತಿ ಅನ್ಧಕಾರಸ್ಸ ವಿಯ ಆಲೋಕೋ ವಿಘಾತಕಪಟಿಭಾಗೋ। ವಿಜ್ಜಾತಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಫಲನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಉಭೋಪೇತೇ ಧಮ್ಮಾ ಅನಾಸವಾ’’ತಿ। ಅನಾಸವಟ್ಠೇನಾತಿಆದೀಸು ಪಣೀತಟ್ಠೇನಾತಿಪಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಸೋಪಿ ಹಿ ವಿಮುತ್ತಿನಿಬ್ಬಾನಾನಂ ಸಾಧಾರಣೋ, ವಿಮುತ್ತಿಯಾ ಅಸಙ್ಖತಟ್ಠೇನ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ವಿಸಭಾಗತಾಪಿ ಲಬ್ಭತೇವ। ಪಞ್ಹಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಗತೋಸಿ, ಅಪುಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪಞ್ಹಾನಂ ಪರಿಚ್ಛೇದಪಮಾಣಂ ಗಹೇತುಂ ಯುತ್ತಟ್ಠಾನೇ ಅಟ್ಠತ್ವಾ ತತೋ ಪರಂ ಪುಚ್ಛನ್ತೋ ನಾಸಕ್ಖಿ ಪಞ್ಹಾನಂ ಪರಿಯನ್ತಂ ಗಹೇತುಂ। ಅಪ್ಪಟಿಭಾಗಧಮ್ಮಸ್ಸಾತಿ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಸಭಾಗಪಟಿಭಾಗೇನ ಅಪ್ಪಟಿಭಾಗಧಮ್ಮಸ್ಸ। ಅನಾಗತಾದಿಪರಿಯಾಯೇನ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಸಭಾಗಪಟಿಭಾಗೋ ವುತ್ತೋ, ವಿಸಭಾಗೇ ಚ ಅತ್ಥೇವ ಸಙ್ಖತಧಮ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯತೋ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಭಾಗಪಟಿಭಾಗಂ ಸನ್ಧಾಯ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಕತ್ವಾ ‘‘ಅಚ್ಚಯಾಸೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಸಙ್ಖತಸ್ಸ ಹಿ ಅಪ್ಪತಿಟ್ಠಸ್ಸ ಏಕನ್ತನಿಚ್ಚಸ್ಸ ಸತೋ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಕುತೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯೇನ ಸಭಾಗಸ್ಸ ಸಮ್ಭವೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಂ ನಾಮೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ।
466.Tasmāti paccanīkattā sabhāvato kiccato paccayato cāti adhippāyo. Visabhāgapaṭibhāgo kathito ‘‘kaṇhasukkasappaṭibhāgā dhammā’’tiādīsu viya. Andhakārāti andhakārasadisā appakā sabhāvato. Avibhūtā apākaṭā anoḷārikabhāvato. Tato eva duddīpanā duviññāpanā. Tādisāvāti upekkhāsadisāva. Yathā upekkhā sukhadukkhāni viya na oḷārikā, evaṃ avijjā rāgadosā viya na oḷārikā. Atha kho andhakārā avibhūtā duddīpanā duviññāpanāti attho. Sabhāgapaṭibhāgo kathito ‘‘paṇidhi paṭighoso’’tiādīsu viya. Yattakesu ṭhānesūti dukkhādīsu yattakesu ṭhānesu, yattha vā ñeyyaṭṭhānesu. Visabhāgapaṭibhāgoti andhakārassa viya āloko vighātakapaṭibhāgo. Vijjāti maggañāṇaṃ adhippetaṃ, vimuttīti phalanti āha ‘‘ubhopete dhammā anāsavā’’ti. Anāsavaṭṭhenātiādīsu paṇītaṭṭhenātipi vattabbaṃ. Sopi hi vimuttinibbānānaṃ sādhāraṇo, vimuttiyā asaṅkhataṭṭhena nibbānassa visabhāgatāpi labbhateva. Pañhaṃ atikkamitvā gatosi, apucchitabbaṃ pucchantoti adhippāyo. Pañhānaṃ paricchedapamāṇaṃ gahetuṃ yuttaṭṭhāne aṭṭhatvā tato paraṃ pucchanto nāsakkhi pañhānaṃ pariyantaṃ gahetuṃ. Appaṭibhāgadhammassāti nippariyāyato sabhāgapaṭibhāgena appaṭibhāgadhammassa. Anāgatādipariyāyena nibbānassa sabhāgapaṭibhāgo vutto, visabhāge ca attheva saṅkhatadhammā, tasmā nippariyāyato kiñci sabhāgapaṭibhāgaṃ sandhāya pucchatīti katvā ‘‘accayāsī’’tiādi vuttaṃ. Asaṅkhatassa hi appatiṭṭhassa ekantaniccassa sato nibbānassa kuto nippariyāyena sabhāgassa sambhavo. Tenāha ‘‘nibbānaṃ nāmeta’’ntiādi.
ವಿರದ್ಧೋತಿ ಏತ್ಥ ಸಭಾಗಪಟಿಭಾಗಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ನಿಚ್ಛಯಾಭಾವತೋ ಪುಚ್ಛಿತಮತ್ಥಂ ವಿರಜ್ಝಿತ್ವಾವ ಪುಚ್ಛಿ, ನ ಅಜಾನಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏತೇನ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಬ್ಬಪುಚ್ಛಾ ದಿಟ್ಠಸಂಸನ್ದನನಯೇನ ಜಾನಿತ್ವಾವ ಪವತ್ತಾತಿ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ। ಥೇರೀ ಪನ ತಂ ತಂ ಪುಚ್ಛಿತಮತ್ಥಂ ಸಭಾವತೋ ವಿಭಾವೇನ್ತೀ ಸತ್ಥು ದೇಸನಾಞಾಣಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾವ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇಸಿ। ನಿಬ್ಬಾನೋಗಧನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಓಗಾಹಿತ್ವಾ ಠಿತಂ ನಿಬ್ಬಾನನ್ತೋಗಧಂ। ತೇನಾಹ ‘‘ನಿಬ್ಬಾನಬ್ಭನ್ತರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಅನುಪವಿಟ್ಠ’’ನ್ತಿ। ಅಸ್ಸಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ।
Viraddhoti ettha sabhāgapaṭibhāgaṃ pucchissāmīti nicchayābhāvato pucchitamatthaṃ virajjhitvāva pucchi, na ajānitvāti attho. Etena heṭṭhā sabbapucchā diṭṭhasaṃsandananayena jānitvāva pavattāti dīpitaṃ hoti. Therī pana taṃ taṃ pucchitamatthaṃ sabhāvato vibhāventī satthu desanāñāṇaṃ anugantvāva vissajjesi. Nibbānogadhanti nibbānaṃ ogāhitvā ṭhitaṃ nibbānantogadhaṃ. Tenāha ‘‘nibbānabbhantaraṃ nibbānaṃ anupaviṭṭha’’nti. Assāti brahmacariyassa.
೪೬೭. ಪಣ್ಡಿಚ್ಚೇನ ಸಮನ್ನಾಗತಾತಿ ಏತ್ಥ ವುತ್ತಪಣ್ಡಿಚ್ಚಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಧಾತುಕುಸಲಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ಕಿತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋ, ಭನ್ತೇ, ಪಣ್ಡಿತೋ ಹೋತಿ? ಯತೋ ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಧಾತುಕುಸಲೋ ಚ ಹೋತಿ, ಆಯತನಕುಸಲೋ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಕುಸಲೋ ಚ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಕುಸಲೋ ಚ। ಏತ್ತಾವತಾ ನು ಖೋ, ಆನನ್ದ, ಭಿಕ್ಖು ಪಣ್ಡಿತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೧೨೪)। ಪಞ್ಞಾಮಹತ್ತಂ ನಾಮ ಥೇರಿಯಾ ಅಸೇಕ್ಖಪ್ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಪ್ಪತ್ತಾಯ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ಠಿತತಾತಿ ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಮಹನ್ತೇ ಅತ್ಥೇ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ರಾಜಯುತ್ತೇಹೀತಿ ರಞ್ಞೋ ಕಮ್ಮೇ ನಿಯುತ್ತಪುರಿಸೇಹಿ। ಆಹಚ್ಚವಚನೇನಾತಿ ಸತ್ಥಾರಾ ಕರಣಾದೀನಿ ಆಹನಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವಚನೇನ। ಯದೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ನ ವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
467.Paṇḍiccenasamannāgatāti ettha vuttapaṇḍiccaṃ dassetuṃ ‘‘dhātukusalā’’tiādi vuttaṃ. Tenevāha – ‘‘kittāvatā nu kho, bhante, paṇḍito hoti? Yato kho, ānanda, bhikkhu dhātukusalo ca hoti, āyatanakusalo ca paṭiccasamuppādakusalo ca ṭhānāṭṭhānakusalo ca. Ettāvatā nu kho, ānanda, bhikkhu paṇḍito hotī’’ti (ma. ni. 3.124). Paññāmahattaṃ nāma theriyā asekkhappaṭisambhidappattāya paṭisambhidāyo pūretvā ṭhitatāti taṃ dassetuṃ ‘‘mahante atthe’’tiādi vuttaṃ. Rājayuttehīti rañño kamme niyuttapurisehi. Āhaccavacanenāti satthārā karaṇādīni āhanitvā pavattitavacanena. Yadettha atthato na vibhattaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayattā suviññeyyameva.
ಚೂಳವೇದಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Cūḷavedallasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೪. ಚೂಳವೇದಲ್ಲಸುತ್ತಂ • 4. Cūḷavedallasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೪. ಚೂಳವೇದಲ್ಲಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 4. Cūḷavedallasuttavaṇṇanā
