Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සුත්තනිපාත-අට්ඨකථා • Suttanipāta-aṭṭhakathā |
5. චුන්දසුත්තවණ්ණනා
5. Cundasuttavaṇṇanā
83. පුච්ඡාමි මුනිං පහූතපඤ්ඤන්ති චුන්දසුත්තං. කා උප්පත්ති? සඞ්ඛෙපතො තාව අත්තජ්ඣාසයපරජ්ඣාසයඅට්ඨුප්පත්තිපුච්ඡාවසිකභෙදතො චතූසු උප්පත්තීසු ඉමස්ස සුත්තස්ස පුච්ඡාවසිකා උප්පත්ති. විත්ථාරතො පන එකං සමයං භගවා මල්ලෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන පාවා තදවසරි. තත්ර සුදං භගවා පාවායං විහරති චුන්දස්ස කම්මාරපුත්තස්ස අම්බවනෙ. ඉතො පභුති යාව ‘‘අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙන යෙන චුන්දස්ස කම්මාරපුත්තස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදී’’ති (දී. නි. 2.189), තාව සුත්තෙ ආගතනයෙනෙව විත්ථාරෙතබ්බං.
83.Pucchāmimuniṃ pahūtapaññanti cundasuttaṃ. Kā uppatti? Saṅkhepato tāva attajjhāsayaparajjhāsayaaṭṭhuppattipucchāvasikabhedato catūsu uppattīsu imassa suttassa pucchāvasikā uppatti. Vitthārato pana ekaṃ samayaṃ bhagavā mallesu cārikaṃ caramāno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ yena pāvā tadavasari. Tatra sudaṃ bhagavā pāvāyaṃ viharati cundassa kammāraputtassa ambavane. Ito pabhuti yāva ‘‘atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya saddhiṃ bhikkhusaṅghena yena cundassa kammāraputtassa nivesanaṃ tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdī’’ti (dī. ni. 2.189), tāva sutte āgatanayeneva vitthāretabbaṃ.
එවං භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං නිසින්නෙ භගවති චුන්දො කම්මාරපුත්තො බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං පරිවිසන්තො බ්යඤ්ජනසූපාදිගහණත්ථං භික්ඛූනං සුවණ්ණභාජනානි උපනාමෙසි. අපඤ්ඤත්තෙ සික්ඛාපදෙ කෙචි භික්ඛූ සුවණ්ණභාජනානි පටිච්ඡිංසු කෙචි න පටිච්ඡිංසු. භගවතො පන එකමෙව භාජනං අත්තනො සෙලමයං පත්තං, දුතියභාජනං බුද්ධා න ගණ්හන්ති. තත්ථ අඤ්ඤතරො පාපභික්ඛු සහස්සග්ඝනකං සුවණ්ණභාජනං අත්තනො භොජනත්ථාය සම්පත්තං ථෙය්යචිත්තෙන කුඤ්චිකත්ථවිකාය පක්ඛිපි. චුන්දො පරිවිසිත්වා හත්ථපාදං ධොවිත්වා භගවන්තං නමස්සමානො භික්ඛුසඞ්ඝං ඔලොකෙන්තො තං භික්ඛුං අද්දස, දිස්වා ච පන අපස්සමානො විය හුත්වා න නං කිඤ්චි අභණි භගවති ථෙරෙසු ච ගාරවෙන, අපිච ‘‘මිච්ඡාදිට්ඨිකානං වචනපථො මා අහොසී’’ති. සො ‘‘කිං නු ඛො සංවරයුත්තායෙව සමණා, උදාහු භින්නසංවරා ඊදිසාපි සමණා’’ති ඤාතුකාමො සායන්හසමයෙ භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා ආහ ‘‘පුච්ඡාමි මුනි’’න්ති.
Evaṃ bhikkhusaṅghena saddhiṃ nisinne bhagavati cundo kammāraputto buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisanto byañjanasūpādigahaṇatthaṃ bhikkhūnaṃ suvaṇṇabhājanāni upanāmesi. Apaññatte sikkhāpade keci bhikkhū suvaṇṇabhājanāni paṭicchiṃsu keci na paṭicchiṃsu. Bhagavato pana ekameva bhājanaṃ attano selamayaṃ pattaṃ, dutiyabhājanaṃ buddhā na gaṇhanti. Tattha aññataro pāpabhikkhu sahassagghanakaṃ suvaṇṇabhājanaṃ attano bhojanatthāya sampattaṃ theyyacittena kuñcikatthavikāya pakkhipi. Cundo parivisitvā hatthapādaṃ dhovitvā bhagavantaṃ namassamāno bhikkhusaṅghaṃ olokento taṃ bhikkhuṃ addasa, disvā ca pana apassamāno viya hutvā na naṃ kiñci abhaṇi bhagavati theresu ca gāravena, apica ‘‘micchādiṭṭhikānaṃ vacanapatho mā ahosī’’ti. So ‘‘kiṃ nu kho saṃvarayuttāyeva samaṇā, udāhu bhinnasaṃvarā īdisāpi samaṇā’’ti ñātukāmo sāyanhasamaye bhagavantaṃ upasaṅkamitvā āha ‘‘pucchāmi muni’’nti.
තත්ථ පුච්ඡාමීති ඉදං ‘‘තිස්සො පුච්ඡා අදිට්ඨජොතනා පුච්ඡා’’තිආදිනා (චූළනි. පුණ්ණකමාණවපුච්ඡානිද්දෙස 12) නයෙන නිද්දෙසෙ වුත්තනයමෙව. මුනින්ති එතම්පි ‘‘මොනං වුච්චති ඤාණං. යා පඤ්ඤා පජානනා…පෙ.… සම්මාදිට්ඨි, තෙන ඤාණෙන සමන්නාගතො මුනි, මොනප්පත්තොති, තීණි මොනෙය්යානි කායමොනෙය්ය’’න්තිආදිනා (මහානි. 14) නයෙන තත්ථෙව වුත්තනයමෙව . අයම්පනෙත්ථ සඞ්ඛෙපො. පුච්ඡාමීති ඔකාසං කාරෙන්තො මුනින්ති මුනිමුනිං භගවන්තං ආලපති. පහූතපඤ්ඤන්තිආදීනි ථුතිවචනානි, තෙහි තං මුනිං ථුනාති. තත්ථ පහූතපඤ්ඤන්ති විපුලපඤ්ඤං. ඤෙය්යපරියන්තිකත්තා චස්ස විපුලතා වෙදිතබ්බා. ඉති චුන්දො කම්මාරපුත්තොති ඉදං ද්වයං ධනියසුත්තෙ වුත්තනයමෙව. ඉතො පරං පන එත්තකම්පි අවත්වා සබ්බං වුත්තනයං ඡඩ්ඩෙත්වා අවුත්තනයමෙව වණ්ණයිස්සාම.
Tattha pucchāmīti idaṃ ‘‘tisso pucchā adiṭṭhajotanā pucchā’’tiādinā (cūḷani. puṇṇakamāṇavapucchāniddesa 12) nayena niddese vuttanayameva. Muninti etampi ‘‘monaṃ vuccati ñāṇaṃ. Yā paññā pajānanā…pe… sammādiṭṭhi, tena ñāṇena samannāgato muni, monappattoti, tīṇi moneyyāni kāyamoneyya’’ntiādinā (mahāni. 14) nayena tattheva vuttanayameva . Ayampanettha saṅkhepo. Pucchāmīti okāsaṃ kārento muninti munimuniṃ bhagavantaṃ ālapati. Pahūtapaññantiādīni thutivacanāni, tehi taṃ muniṃ thunāti. Tattha pahūtapaññanti vipulapaññaṃ. Ñeyyapariyantikattā cassa vipulatā veditabbā. Iti cundo kammāraputtoti idaṃ dvayaṃ dhaniyasutte vuttanayameva. Ito paraṃ pana ettakampi avatvā sabbaṃ vuttanayaṃ chaḍḍetvā avuttanayameva vaṇṇayissāma.
බුද්ධන්ති තීසු බුද්ධෙසු තතියබුද්ධං. ධම්මස්සාමින්ති මග්ගධම්මස්ස ජනකත්තා පුත්තස්සෙව පිතරං අත්තනා උප්පාදිතසිප්පායතනාදීනං විය ච ආචරියං ධම්මස්ස සාමිං, ධම්මිස්සරං ධම්මරාජං ධම්මවසවත්තින්ති අත්ථො. වුත්තම්පි චෙතං –
Buddhanti tīsu buddhesu tatiyabuddhaṃ. Dhammassāminti maggadhammassa janakattā puttasseva pitaraṃ attanā uppāditasippāyatanādīnaṃ viya ca ācariyaṃ dhammassa sāmiṃ, dhammissaraṃ dhammarājaṃ dhammavasavattinti attho. Vuttampi cetaṃ –
‘‘සො හි, බ්රාහ්මණ, භගවා අනුප්පන්නස්ස මග්ගස්ස උප්පාදෙතා, අසඤ්ජාතස්ස මග්ගස්ස සඤ්ජනෙතා, අනක්ඛාතස්ස මග්ගස්ස අක්ඛාතා, මග්ගඤ්ඤූ, මග්ගවිදූ, මග්ගකොවිදො. මග්ගානුගා ච පන එතරහි සාවකා විහරන්ති පච්ඡා සමන්නාගතා’’ති (ම. නි. 3.79).
‘‘So hi, brāhmaṇa, bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā, asañjātassa maggassa sañjanetā, anakkhātassa maggassa akkhātā, maggaññū, maggavidū, maggakovido. Maggānugā ca pana etarahi sāvakā viharanti pacchā samannāgatā’’ti (ma. ni. 3.79).
වීතතණ්හන්ති විගතකාමභවවිභවතණ්හං. ද්විපදුත්තමන්ති ද්විපදානං උත්තමං. තත්ථ කිඤ්චාපි භගවා න කෙවලං ද්විපදුත්තමො එව, අථ ඛො යාවතා සත්තා අපදා වා ද්විපදා වා…පෙ.… නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිනො වා, තෙසං සබ්බෙසං උත්තමො. අථ ඛො උක්කට්ඨපරිච්ඡෙදවසෙන ද්විපදුත්තමොත්වෙව වුච්චති. ද්විපදා හි සබ්බසත්තානං උක්කට්ඨා චක්කවත්තිමහාසාවකපච්චෙකබුද්ධානං තත්ථ උප්පත්තිතො, තෙසඤ්ච උත්තමොති වුත්තෙ සබ්බසත්තුත්තමොති වුත්තොයෙව හොති. සාරථීනං පවරන්ති සාරෙතීති සාරථි, හත්ථිදමකාදීනමෙතං අධිවචනං. තෙසඤ්ච භගවා පවරො අනුත්තරෙන දමනෙන පුරිසදම්මෙ දමෙතුං සමත්ථභාවතො. යථාහ –
Vītataṇhanti vigatakāmabhavavibhavataṇhaṃ. Dvipaduttamanti dvipadānaṃ uttamaṃ. Tattha kiñcāpi bhagavā na kevalaṃ dvipaduttamo eva, atha kho yāvatā sattā apadā vā dvipadā vā…pe… nevasaññīnāsaññino vā, tesaṃ sabbesaṃ uttamo. Atha kho ukkaṭṭhaparicchedavasena dvipaduttamotveva vuccati. Dvipadā hi sabbasattānaṃ ukkaṭṭhā cakkavattimahāsāvakapaccekabuddhānaṃ tattha uppattito, tesañca uttamoti vutte sabbasattuttamoti vuttoyeva hoti. Sārathīnaṃ pavaranti sāretīti sārathi, hatthidamakādīnametaṃ adhivacanaṃ. Tesañca bhagavā pavaro anuttarena damanena purisadamme dametuṃ samatthabhāvato. Yathāha –
‘‘හත්ථිදමකෙන, භික්ඛවෙ, හත්ථිදම්මො සාරිතො එකං එව දිසං ධාවති පුරත්ථිමං වා පච්ඡිමං වා උත්තරං වා දක්ඛිණං වා. අස්සදමකෙන, භික්ඛවෙ, අස්සදම්මො…පෙ.… ගොදමකෙන, භික්ඛවෙ, ගොදම්මො…පෙ.… දක්ඛිණං වා. තථාගතෙන හි, භික්ඛවෙ, අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන පුරිසදම්මො සාරිතො අට්ඨ දිසා විධාවති, රූපී රූපානි පස්සති, අයමෙකා දිසා…පෙ.… සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං අට්ඨමී දිසා’’ති (ම. නි. 3.312).
‘‘Hatthidamakena, bhikkhave, hatthidammo sārito ekaṃ eva disaṃ dhāvati puratthimaṃ vā pacchimaṃ vā uttaraṃ vā dakkhiṇaṃ vā. Assadamakena, bhikkhave, assadammo…pe… godamakena, bhikkhave, godammo…pe… dakkhiṇaṃ vā. Tathāgatena hi, bhikkhave, arahatā sammāsambuddhena purisadammo sārito aṭṭha disā vidhāvati, rūpī rūpāni passati, ayamekā disā…pe… saññāvedayitanirodhaṃ upasampajja viharati, ayaṃ aṭṭhamī disā’’ti (ma. ni. 3.312).
කතීති අත්ථප්පභෙදපුච්ඡා. ලොකෙති සත්තලොකෙ. සමණාති පුච්ඡිතබ්බඅත්ථනිදස්සනං. ඉඞ්ඝාති යාචනත්ථෙ නිපාතො. තදිඞ්ඝාති තෙ ඉඞ්ඝ. බ්රූහීති ආචික්ඛ කථයස්සූති.
Katīti atthappabhedapucchā. Loketi sattaloke. Samaṇāti pucchitabbaatthanidassanaṃ. Iṅghāti yācanatthe nipāto. Tadiṅghāti te iṅgha. Brūhīti ācikkha kathayassūti.
84. එවං වුත්තෙ භගවා චුන්දං කම්මාරපුත්තං ‘‘කිං, භන්තෙ, කුසලං, කිං අකුසල’’න්තිආදිනා (ම. නි. 3.296) නයෙන ගිහිපඤ්හං අපුච්ඡිත්වා සමණපඤ්හං පුච්ඡන්තං දිස්වා ආවජ්ජෙන්තො ‘‘තං පාපභික්ඛුං සන්ධාය අයං පුච්ඡතී’’ති ඤත්වා තස්ස අඤ්ඤත්ර වොහාරමත්තා අස්සමණභාවං දීපෙන්තො ආහ ‘‘චතුරො සමණා’’ති. තත්ථ චතුරොති සඞ්ඛ්යාපරිච්ඡෙදො. සමණාති කදාචි භගවා තිත්ථියෙ සමණවාදෙන වදති; යථාහ – ‘‘යානි තානි පුථුසමණබ්රාහ්මණානං වතකොතූහලමඞ්ගලානී’’ති (ම. නි. 1.407). කදාචි පුථුජ්ජනෙ; යථාහ – ‘‘සමණා සමණාති ඛො, භික්ඛවෙ, ජනො සඤ්ජානාතී’’ති (ම. නි. 1.435). කදාචි සෙක්ඛෙ; යථාහ – ‘‘ඉධෙව, භික්ඛවෙ, සමණො, ඉධ දුතියො සමණො’’ති (ම. නි. 1.139; දී. නි. 2.214; අ. නි. 4.241). කදාචි ඛීණාසවෙ; යථාහ – ‘‘ආසවානං ඛයා සමණො හොතී’’ති (ම. නි. 1.438). කදාචි අත්තානංයෙව; යථාහ – ‘‘සමණොති ඛො, භික්ඛවෙ, තථාගතස්සෙතං අධිවචන’’න්ති (අ. නි. 8.85). ඉධ පන තීහි පදෙහි සබ්බෙපි අරියෙ සීලවන්තං පුථුජ්ජනඤ්ච , චතුත්ථෙන ඉතරං අස්සමණම්පි භණ්ඩුං කාසාවකණ්ඨං කෙවලං වොහාරමත්තකෙන සමණොති සඞ්ගණ්හිත්වා ‘‘චතුරො සමණා’’ති ආහ. න පඤ්චමත්ථීති ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ වොහාරමත්තකෙන පටිඤ්ඤාමත්තකෙනාපි පඤ්චමො සමණො නාම නත්ථි.
84. Evaṃ vutte bhagavā cundaṃ kammāraputtaṃ ‘‘kiṃ, bhante, kusalaṃ, kiṃ akusala’’ntiādinā (ma. ni. 3.296) nayena gihipañhaṃ apucchitvā samaṇapañhaṃ pucchantaṃ disvā āvajjento ‘‘taṃ pāpabhikkhuṃ sandhāya ayaṃ pucchatī’’ti ñatvā tassa aññatra vohāramattā assamaṇabhāvaṃ dīpento āha ‘‘caturo samaṇā’’ti. Tattha caturoti saṅkhyāparicchedo. Samaṇāti kadāci bhagavā titthiye samaṇavādena vadati; yathāha – ‘‘yāni tāni puthusamaṇabrāhmaṇānaṃ vatakotūhalamaṅgalānī’’ti (ma. ni. 1.407). Kadāci puthujjane; yathāha – ‘‘samaṇā samaṇāti kho, bhikkhave, jano sañjānātī’’ti (ma. ni. 1.435). Kadāci sekkhe; yathāha – ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo, idha dutiyo samaṇo’’ti (ma. ni. 1.139; dī. ni. 2.214; a. ni. 4.241). Kadāci khīṇāsave; yathāha – ‘‘āsavānaṃ khayā samaṇo hotī’’ti (ma. ni. 1.438). Kadāci attānaṃyeva; yathāha – ‘‘samaṇoti kho, bhikkhave, tathāgatassetaṃ adhivacana’’nti (a. ni. 8.85). Idha pana tīhi padehi sabbepi ariye sīlavantaṃ puthujjanañca , catutthena itaraṃ assamaṇampi bhaṇḍuṃ kāsāvakaṇṭhaṃ kevalaṃ vohāramattakena samaṇoti saṅgaṇhitvā ‘‘caturo samaṇā’’ti āha. Na pañcamatthīti imasmiṃ dhammavinaye vohāramattakena paṭiññāmattakenāpi pañcamo samaṇo nāma natthi.
තෙ තෙ ආවිකරොමීති තෙ චතුරො සමණෙ තව පාකටෙ කරොමි. සක්ඛිපුට්ඨොති සම්මුඛා පුච්ඡිතො. මග්ගජිනොති මග්ගෙන සබ්බකිලෙසෙ විජිතාවීති අත්ථො. මග්ගදෙසකොති පරෙසං මග්ගං දෙසෙතා. මග්ගෙ ජීවතීති සත්තසු සෙක්ඛෙසු යො කොචි සෙක්ඛො අපරියොසිතමග්ගවාසත්තා ලොකුත්තරෙ, සීලවන්තපුථුජ්ජනො ච ලොකියෙ මග්ගෙ ජීවති නාම, සීලවන්තපුථුජ්ජනො වා ලොකුත්තරමග්ගනිමිත්තං ජීවනතොපි මග්ගෙ ජීවතීති වෙදිතබ්බො. යො ච මග්ගදූසීති යො ච දුස්සීලො මිච්ඡාදිට්ඨි මග්ගපටිලොමාය පටිපත්තියා මග්ගදූසකොති අත්ථො.
Te te āvikaromīti te caturo samaṇe tava pākaṭe karomi. Sakkhipuṭṭhoti sammukhā pucchito. Maggajinoti maggena sabbakilese vijitāvīti attho. Maggadesakoti paresaṃ maggaṃ desetā. Magge jīvatīti sattasu sekkhesu yo koci sekkho apariyositamaggavāsattā lokuttare, sīlavantaputhujjano ca lokiye magge jīvati nāma, sīlavantaputhujjano vā lokuttaramagganimittaṃ jīvanatopi magge jīvatīti veditabbo. Yo ca maggadūsīti yo ca dussīlo micchādiṭṭhi maggapaṭilomāya paṭipattiyā maggadūsakoti attho.
85. ‘‘ඉමෙ තෙ චතුරො සමණා’’ති එවං භගවතා සඞ්ඛෙපෙන උද්දිට්ඨෙ චතුරො සමණෙ ‘‘අයං නාමෙත්ථ මග්ගජිනො, අයං මග්ගදෙසකො, අයං මග්ගෙ ජීවති, අයං මග්ගදූසී’’ති එවං පටිවිජ්ඣිතුං අසක්කොන්තො පුන පුච්ඡිතුං චුන්දො ආහ ‘‘කං මග්ගජින’’න්ති. තත්ථ මග්ගෙ ජීවති මෙති යො සො මග්ගෙ ජීවති, තං මෙ බ්රූහි පුට්ඨොති. සෙසං පාකටමෙව.
85. ‘‘Ime te caturo samaṇā’’ti evaṃ bhagavatā saṅkhepena uddiṭṭhe caturo samaṇe ‘‘ayaṃ nāmettha maggajino, ayaṃ maggadesako, ayaṃ magge jīvati, ayaṃ maggadūsī’’ti evaṃ paṭivijjhituṃ asakkonto puna pucchituṃ cundo āha ‘‘kaṃ maggajina’’nti. Tattha magge jīvati meti yo so magge jīvati, taṃ me brūhi puṭṭhoti. Sesaṃ pākaṭameva.
86. ඉදානිස්ස භගවා චතුරොපි සමණෙ චතූහි ගාථාහි නිද්දිසන්තො ආහ ‘‘යො තිණ්ණකථංකථො විසල්ලො’’ති. තත්ථ තිණ්ණකථංකථො විසල්ලොති එතං උරගසුත්තෙ වුත්තනයමෙව. අයං පන විසෙසො. යස්මා ඉමාය ගාථාය මග්ගජිනොති බුද්ධසමණො අධිප්පෙතො, තස්මා සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණෙන කථංකථාපතිරූපකස්ස සබ්බධම්මෙසු අඤ්ඤාණස්ස තිණ්ණත්තාපි ‘‘තිණ්ණකථංකථො’’ති වෙදිතබ්බො. පුබ්බෙ වුත්තනයෙන හි තිණ්ණකථංකථාපි සොතාපන්නාදයො පච්චෙකබුද්ධපරියොසානා සකදාගාමිවිසයාදීසු බුද්ධවිසයපරියොසානෙසු පටිහතඤාණප්පභාවත්තා පරියායෙන අතිණ්ණකථංකථාව හොන්ති. භගවා පන සබ්බප්පකාරෙන තිණ්ණකථංකථොති. නිබ්බානාභිරතොති නිබ්බානෙ අභිරතො, ඵලසමාපත්තිවසෙන සදා නිබ්බානනින්නචිත්තොති අත්ථො. තාදිසො ච භගවා. යථාහ –
86. Idānissa bhagavā caturopi samaṇe catūhi gāthāhi niddisanto āha ‘‘yo tiṇṇakathaṃkatho visallo’’ti. Tattha tiṇṇakathaṃkatho visalloti etaṃ uragasutte vuttanayameva. Ayaṃ pana viseso. Yasmā imāya gāthāya maggajinoti buddhasamaṇo adhippeto, tasmā sabbaññutaññāṇena kathaṃkathāpatirūpakassa sabbadhammesu aññāṇassa tiṇṇattāpi ‘‘tiṇṇakathaṃkatho’’ti veditabbo. Pubbe vuttanayena hi tiṇṇakathaṃkathāpi sotāpannādayo paccekabuddhapariyosānā sakadāgāmivisayādīsu buddhavisayapariyosānesu paṭihatañāṇappabhāvattā pariyāyena atiṇṇakathaṃkathāva honti. Bhagavā pana sabbappakārena tiṇṇakathaṃkathoti. Nibbānābhiratoti nibbāne abhirato, phalasamāpattivasena sadā nibbānaninnacittoti attho. Tādiso ca bhagavā. Yathāha –
‘‘සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, තස්සා එව කථාය පරියොසානෙ, තස්මිංයෙව පුරිමස්මිං සමාධිනිමිත්තෙ අජ්ඣත්තමෙව චිත්තං සණ්ඨපෙමි, සන්නිසාදෙමි, එකොදිං කරොමි, සමාදහාමී’’ති (ම. නි. 1.387).
‘‘So kho ahaṃ, aggivessana, tassā eva kathāya pariyosāne, tasmiṃyeva purimasmiṃ samādhinimitte ajjhattameva cittaṃ saṇṭhapemi, sannisādemi, ekodiṃ karomi, samādahāmī’’ti (ma. ni. 1.387).
අනානුගිද්ධොති කඤ්චි ධම්මං තණ්හාගෙධෙන අනනුගිජ්ඣන්තො. ලොකස්ස සදෙවකස්ස නෙතාති ආසයානුසයානුලොමෙන ධම්මං දෙසෙත්වා පාරායනමහාසමයාදීසු අනෙකෙසු සුත්තන්තෙසු අපරිමාණානං දෙවමනුස්සානං සච්චපටිවෙධසම්පාදනෙන සදෙවකස්ස ලොකස්ස නෙතා, ගමයිතා, තාරෙතා, පාරං සම්පාපෙතාති අත්ථො. තාදින්ති තාදිසං යථාවුත්තප්පකාරලොකධම්මෙහි නිබ්බිකාරන්ති අත්ථො. සෙසමෙත්ථ පාකටමෙව.
Anānugiddhoti kañci dhammaṃ taṇhāgedhena ananugijjhanto. Lokassa sadevakassa netāti āsayānusayānulomena dhammaṃ desetvā pārāyanamahāsamayādīsu anekesu suttantesu aparimāṇānaṃ devamanussānaṃ saccapaṭivedhasampādanena sadevakassa lokassa netā, gamayitā, tāretā, pāraṃ sampāpetāti attho. Tādinti tādisaṃ yathāvuttappakāralokadhammehi nibbikāranti attho. Sesamettha pākaṭameva.
87. එවං භගවා ඉමාය ගාථාය ‘‘මග්ගජින’’න්ති බුද්ධසමණං නිද්දිසිත්වා ඉදානි ඛීණාසවසමණං නිද්දිසන්තො ආහ ‘‘පරමං පරමන්තී’’ති. තත්ථ පරමං නාම නිබ්බානං, සබ්බධම්මානං අග්ගං උත්තමන්ති අත්ථො. පරමන්ති යොධ ඤත්වාති තං පරමං පරමමිච්චෙව යො ඉධ සාසනෙ ඤත්වා පච්චවෙක්ඛණඤාණෙන. අක්ඛාති විභජතෙ ඉධෙව ධම්මන්ති නිබ්බානධම්මං අක්ඛාති, අත්තනා පටිවිද්ධත්තා පරෙසං පාකටං කරොති ‘‘ඉදං නිබ්බාන’’න්ති, මග්ගධම්මං විභජති ‘‘ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානා…පෙ.… අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො’’ති. උභයම්පි වා උග්ඝටිතඤ්ඤූනං සඞ්ඛෙපදෙසනාය ආචික්ඛති, විපඤ්චිතඤ්ඤූනං විත්ථාරදෙසනාය විභජති. එවං ආචික්ඛන්තො විභජන්තො ච ‘‘ඉධෙව සාසනෙ අයං ධම්මො, න ඉතො බහිද්ධා’’ති සීහනාදං නදන්තො අක්ඛාති ච විභජති ච. තෙන වුත්තං ‘‘අක්ඛාති විභජතෙ ඉධෙව ධම්ම’’න්ති. තං කඞ්ඛඡිදං මුනිං අනෙජන්ති තං එවරූපං චතුසච්චපටිවෙධෙන අත්තනො, දෙසනාය ච පරෙසං කඞ්ඛච්ඡෙදනෙන කඞ්ඛච්ඡිදං , මොනෙය්යසමන්නාගමෙන මුනිං, එජාසඞ්ඛාතාය තණ්හාය අභාවතො අනෙජං දුතියං භික්ඛුනමාහු මග්ගදෙසින්ති.
87. Evaṃ bhagavā imāya gāthāya ‘‘maggajina’’nti buddhasamaṇaṃ niddisitvā idāni khīṇāsavasamaṇaṃ niddisanto āha ‘‘paramaṃ paramantī’’ti. Tattha paramaṃ nāma nibbānaṃ, sabbadhammānaṃ aggaṃ uttamanti attho. Paramanti yodha ñatvāti taṃ paramaṃ paramamicceva yo idha sāsane ñatvā paccavekkhaṇañāṇena. Akkhāti vibhajate idheva dhammanti nibbānadhammaṃ akkhāti, attanā paṭividdhattā paresaṃ pākaṭaṃ karoti ‘‘idaṃ nibbāna’’nti, maggadhammaṃ vibhajati ‘‘ime cattāro satipaṭṭhānā…pe… ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti. Ubhayampi vā ugghaṭitaññūnaṃ saṅkhepadesanāya ācikkhati, vipañcitaññūnaṃ vitthāradesanāya vibhajati. Evaṃ ācikkhanto vibhajanto ca ‘‘idheva sāsane ayaṃ dhammo, na ito bahiddhā’’ti sīhanādaṃ nadanto akkhāti ca vibhajati ca. Tena vuttaṃ ‘‘akkhāti vibhajate idheva dhamma’’nti. Taṃ kaṅkhachidaṃ muniṃ anejanti taṃ evarūpaṃ catusaccapaṭivedhena attano, desanāya ca paresaṃ kaṅkhacchedanena kaṅkhacchidaṃ , moneyyasamannāgamena muniṃ, ejāsaṅkhātāya taṇhāya abhāvato anejaṃ dutiyaṃ bhikkhunamāhu maggadesinti.
88. එවං ඉමාය ගාථාය සයං අනුත්තරං මග්ගං උප්පාදෙත්වා දෙසනාය අනුත්තරො මග්ගදෙසී සමානොපි දූතමිව ලෙඛවාචකමිව ච රඤ්ඤො අත්තනො සාසනහරං සාසනජොතකඤ්ච ‘‘මග්ගදෙසි’’න්ති ඛීණාසවසමණං නිද්දිසිත්වා ඉදානි සෙක්ඛසමණඤ්ච සීලවන්තපුථුජ්ජනසමණඤ්ච නිද්දිසන්තො ආහ ‘‘යො ධම්මපදෙ’’ති. තත්ථ පදවණ්ණනා පාකටායෙව. අයං පනෙත්ථ අත්ථවණ්ණනා – යො නිබ්බානධම්මස්ස පදත්තා ධම්මපදෙ, උභො අන්තෙ අනුපගම්ම දෙසිතත්තා ආසයානුරූපතො වා සතිපට්ඨානාදිනානප්පකාරෙහි දෙසිතත්තා සුදෙසිතෙ, මග්ගසමඞ්ගීපි අනවසිතමග්ගකිච්චත්තා මග්ගෙ ජීවති, සීලසංයමෙන සඤ්ඤතො, කායාදීසු සූපට්ඨිතාය චිරකතාදිසරණාය වා සතියා සතිමා, අණුමත්තස්සාපි වජ්ජස්ස අභාවතො අනවජ්ජත්තා, කොට්ඨාසභාවෙන ච පදත්තා සත්තතිංසබොධිපක්ඛියධම්මසඞ්ඛාතානි අනවජ්ජපදානි භඞ්ගඤාණතො පභුති භාවනාසෙවනාය සෙවමානො, තං භික්ඛුනං තතියං මග්ගජීවින්ති ආහූති.
88. Evaṃ imāya gāthāya sayaṃ anuttaraṃ maggaṃ uppādetvā desanāya anuttaro maggadesī samānopi dūtamiva lekhavācakamiva ca rañño attano sāsanaharaṃ sāsanajotakañca ‘‘maggadesi’’nti khīṇāsavasamaṇaṃ niddisitvā idāni sekkhasamaṇañca sīlavantaputhujjanasamaṇañca niddisanto āha ‘‘yo dhammapade’’ti. Tattha padavaṇṇanā pākaṭāyeva. Ayaṃ panettha atthavaṇṇanā – yo nibbānadhammassa padattā dhammapade, ubho ante anupagamma desitattā āsayānurūpato vā satipaṭṭhānādinānappakārehi desitattā sudesite, maggasamaṅgīpi anavasitamaggakiccattā magge jīvati, sīlasaṃyamena saññato, kāyādīsu sūpaṭṭhitāya cirakatādisaraṇāya vā satiyā satimā, aṇumattassāpi vajjassa abhāvato anavajjattā, koṭṭhāsabhāvena ca padattā sattatiṃsabodhipakkhiyadhammasaṅkhātāni anavajjapadāni bhaṅgañāṇato pabhuti bhāvanāsevanāya sevamāno, taṃ bhikkhunaṃ tatiyaṃ maggajīvinti āhūti.
89. එවං භගවා ඉමාය ගාථාය ‘‘මග්ගජීවි’’න්ති සෙක්ඛසමණං සීලවන්තපුථුජ්ජනසමණඤ්ච නිද්දිසිත්වා ඉදානි තං භණ්ඩුං කාසාවකණ්ඨං කෙවලං වොහාරමත්තසමණං නිද්දිසන්තො ආහ ‘‘ඡදනං කත්වානා’’ති. තත්ථ ඡදනං කත්වානාති පතිරූපං කරිත්වා, වෙසං ගහෙත්වා, ලිඞ්ගං ධාරෙත්වාති අත්ථො. සුබ්බතානන්ති බුද්ධපච්චෙකබුද්ධසාවකානං. තෙසඤ්හි සුන්දරානි වතානි, තස්මා තෙ සුබ්බතාති වුච්චන්ති. පක්ඛන්දීති පක්ඛන්දකො, අන්තො පවිසකොති අත්ථො. දුස්සීලො හි ගූථපටිච්ඡාදනත්ථං තිණපණ්ණාදිච්ඡදනං විය අත්තනො දුස්සීලභාවං පටිච්ඡාදනත්ථං සුබ්බතානං ඡදනං කත්වා ‘‘අහම්පි භික්ඛූ’’ති භික්ඛුමජ්ඣෙ පක්ඛන්දති, ‘‘එත්තකවස්සෙන භික්ඛුනා ගහෙතබ්බං එත’’න්ති ලාභෙ දීයමානෙ ‘‘අහං එත්තකවස්සො’’ති ගණ්හිතුං පක්ඛන්දති, තෙන වුච්චති ‘‘ඡදනං කත්වාන සුබ්බතානං පක්ඛන්දී’’ති. චතුන්නම්පි ඛත්තියාදිකුලානං උප්පන්නං පසාදං අනනුරූපපටිපත්තියා දූසෙතීති කුලදූසකො. පගබ්භොති අට්ඨට්ඨානෙන කායපාගබ්භියෙන, චතුට්ඨානෙන වචීපාගබ්භියෙන, අනෙකට්ඨානෙන මනොපාගබ්භියෙන ච සමන්නාගතොති අත්ථො. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරං පන මෙත්තසුත්තවණ්ණනායං වක්ඛාම.
89. Evaṃ bhagavā imāya gāthāya ‘‘maggajīvi’’nti sekkhasamaṇaṃ sīlavantaputhujjanasamaṇañca niddisitvā idāni taṃ bhaṇḍuṃ kāsāvakaṇṭhaṃ kevalaṃ vohāramattasamaṇaṃ niddisanto āha ‘‘chadanaṃ katvānā’’ti. Tattha chadanaṃ katvānāti patirūpaṃ karitvā, vesaṃ gahetvā, liṅgaṃ dhāretvāti attho. Subbatānanti buddhapaccekabuddhasāvakānaṃ. Tesañhi sundarāni vatāni, tasmā te subbatāti vuccanti. Pakkhandīti pakkhandako, anto pavisakoti attho. Dussīlo hi gūthapaṭicchādanatthaṃ tiṇapaṇṇādicchadanaṃ viya attano dussīlabhāvaṃ paṭicchādanatthaṃ subbatānaṃ chadanaṃ katvā ‘‘ahampi bhikkhū’’ti bhikkhumajjhe pakkhandati, ‘‘ettakavassena bhikkhunā gahetabbaṃ eta’’nti lābhe dīyamāne ‘‘ahaṃ ettakavasso’’ti gaṇhituṃ pakkhandati, tena vuccati ‘‘chadanaṃ katvāna subbatānaṃ pakkhandī’’ti. Catunnampi khattiyādikulānaṃ uppannaṃ pasādaṃ ananurūpapaṭipattiyā dūsetīti kuladūsako. Pagabbhoti aṭṭhaṭṭhānena kāyapāgabbhiyena, catuṭṭhānena vacīpāgabbhiyena, anekaṭṭhānena manopāgabbhiyena ca samannāgatoti attho. Ayamettha saṅkhepo, vitthāraṃ pana mettasuttavaṇṇanāyaṃ vakkhāma.
කතපටිච්ඡාදනලක්ඛණාය මායාය සමන්නාගතත්තා මායාවී. සීලසංයමාභාවෙන අසඤ්ඤතො. පලාපසදිසත්තා පලාපො. යථා හි පලාපො අන්තො තණ්ඩුලරහිතොපි බහි ථුසෙන වීහි විය දිස්සති, එවමිධෙකච්චො අන්තො සීලාදිගුණසාරවිරහිතොපි බහි සුබ්බතච්ඡදනෙන සමණවෙසෙන සමණො විය දිස්සති. සො එවං පලාපසදිසත්තා ‘‘පලාපො’’ති වුච්චති. ආනාපානස්සතිසුත්තෙ පන ‘‘අපලාපායං, භික්ඛවෙ, පරිසා, නිප්පලාපායං, භික්ඛවෙ, පරිසා, සුද්ධා සාරෙ පතිට්ඨිතා’’ති (ම. නි. 3.146) එවං පුථුජ්ජනකල්යාණොපි ‘‘පලාපො’’ති වුත්තො . ඉධ පන කපිලසුත්තෙ ච ‘‘තතො පලාපෙ වාහෙථ, අස්සමණෙ සමණමානිනෙ’’ති (සු. නි. 284) එවං පරාජිතකො ‘‘පලාපො’’ති වුත්තො. පතිරූපෙන චරං සමග්ගදූසීති තං සුබ්බතානං ඡදනං කත්වා යථා චරන්තං ‘‘ආරඤ්ඤිකො අයං රුක්ඛමූලිකො, පංසුකූලිකො, පිණ්ඩපාතිකො, අප්පිච්ඡො, සන්තුට්ඨො’’ති ජනො ජානාති, එවං පතිරූපෙන යුත්තරූපෙන බාහිරමට්ඨෙන ආචාරෙන චරන්තො පුග්ගලො අත්තනො ලොකුත්තරමග්ගස්ස, පරෙසං සුගතිමග්ගස්ස ච දූසනතො ‘‘මග්ගදූසී’’ති වෙදිතබ්බො.
Katapaṭicchādanalakkhaṇāya māyāya samannāgatattā māyāvī. Sīlasaṃyamābhāvena asaññato. Palāpasadisattā palāpo. Yathā hi palāpo anto taṇḍularahitopi bahi thusena vīhi viya dissati, evamidhekacco anto sīlādiguṇasāravirahitopi bahi subbatacchadanena samaṇavesena samaṇo viya dissati. So evaṃ palāpasadisattā ‘‘palāpo’’ti vuccati. Ānāpānassatisutte pana ‘‘apalāpāyaṃ, bhikkhave, parisā, nippalāpāyaṃ, bhikkhave, parisā, suddhā sāre patiṭṭhitā’’ti (ma. ni. 3.146) evaṃ puthujjanakalyāṇopi ‘‘palāpo’’ti vutto . Idha pana kapilasutte ca ‘‘tato palāpe vāhetha, assamaṇe samaṇamānine’’ti (su. ni. 284) evaṃ parājitako ‘‘palāpo’’ti vutto. Patirūpena caraṃ samaggadūsīti taṃ subbatānaṃ chadanaṃ katvā yathā carantaṃ ‘‘āraññiko ayaṃ rukkhamūliko, paṃsukūliko, piṇḍapātiko, appiccho, santuṭṭho’’ti jano jānāti, evaṃ patirūpena yuttarūpena bāhiramaṭṭhena ācārena caranto puggalo attano lokuttaramaggassa, paresaṃ sugatimaggassa ca dūsanato ‘‘maggadūsī’’ti veditabbo.
90. එවං ඉමාය ගාථාය ‘‘මග්ගදූසී’’ති දුස්සීලං වොහාරමත්තකසමණං නිද්දිසිත්වා ඉදානි තෙසං අඤ්ඤමඤ්ඤං අබ්යාමිස්සීභාවං දීපෙන්තො ආහ ‘‘එතෙ ච පටිවිජ්ඣී’’ති. තස්සත්ථො – එතෙ චතුරො සමණෙ යථාවුත්තෙන ලක්ඛණෙන පටිවිජ්ඣි අඤ්ඤාසි සච්ඡාකාසි යො ගහට්ඨො ඛත්තියො වා බ්රාහ්මණො වා අඤ්ඤො වා කොචි, ඉමෙසං චතුන්නං සමණානං ලක්ඛණස්සවනමත්තෙන සුතවා, තස්සෙව ලක්ඛණස්ස අරියානං සන්තිකෙ සුතත්තා අරියසාවකො, තෙයෙව සමණෙ ‘‘අයඤ්ච අයඤ්ච එවංලක්ඛණො’’ති පජානනමත්තෙන සප්පඤ්ඤො, යාදිසො අයං පච්ඡා වුත්තො මග්ගදූසී, ඉතරෙපි සබ්බෙ නෙතාදිසාති ඤත්වා ඉති දිස්වා එවං පාපං කරොන්තම්පි එතං පාපභික්ඛුං දිස්වා. තත්ථායං යොජනා – එතෙ ච පටිවිජ්ඣි යො ගහට්ඨො සුතවා අරියසාවකො සප්පඤ්ඤො, තස්ස තාය පඤ්ඤාය සබ්බෙ ‘‘නෙතාදිසා’’ති ඤත්වා විහරතො ඉති දිස්වා න හාපෙති සද්ධා, එවං පාපකම්මං කරොන්තං පාපභික්ඛුං දිස්වාපි න හාපෙති, න හායති, න නස්සති සද්ධාති.
90. Evaṃ imāya gāthāya ‘‘maggadūsī’’ti dussīlaṃ vohāramattakasamaṇaṃ niddisitvā idāni tesaṃ aññamaññaṃ abyāmissībhāvaṃ dīpento āha ‘‘ete ca paṭivijjhī’’ti. Tassattho – ete caturo samaṇe yathāvuttena lakkhaṇena paṭivijjhi aññāsi sacchākāsi yo gahaṭṭho khattiyo vā brāhmaṇo vā añño vā koci, imesaṃ catunnaṃ samaṇānaṃ lakkhaṇassavanamattena sutavā, tasseva lakkhaṇassa ariyānaṃ santike sutattā ariyasāvako, teyeva samaṇe ‘‘ayañca ayañca evaṃlakkhaṇo’’ti pajānanamattena sappañño, yādiso ayaṃ pacchā vutto maggadūsī, itarepi sabbe netādisāti ñatvā iti disvā evaṃ pāpaṃ karontampi etaṃ pāpabhikkhuṃ disvā. Tatthāyaṃ yojanā – ete ca paṭivijjhi yo gahaṭṭho sutavā ariyasāvako sappañño, tassa tāya paññāya sabbe ‘‘netādisā’’ti ñatvā viharato iti disvā na hāpeti saddhā, evaṃ pāpakammaṃ karontaṃ pāpabhikkhuṃ disvāpi na hāpeti, na hāyati, na nassati saddhāti.
එවං ඉමාය ගාථාය තෙසං අබ්යාමිස්සීභාවං දීපෙත්වා ඉදානි ඉති දිස්වාපි ‘‘සබ්බෙ නෙතාදිසා’’ති ජානන්තං අරියසාවකං පසංසන්තො ආහ ‘‘කථඤ්හි දුට්ඨෙනා’’ති. තස්ස සම්බන්ධො – එතදෙව ච යුත්තං සුතවතො අරියසාවකස්ස, යදිදං එකච්චං පාපං කරොන්තං ඉති දිස්වාපි සබ්බෙ ‘‘නෙතාදිසා’’ති ජානනං. කිං කාරණා? කථඤ්හි දුට්ඨෙන අසම්පදුට්ඨං, සුද්ධං අසුද්ධෙන සමං කරෙය්යාති? තස්සත්ථො – කථඤ්හි සුතවා අරියසාවකො සප්පඤ්ඤො, සීලවිපත්තියා දුට්ඨෙන මග්ගදූසිනා අදුට්ඨං ඉතරං සමණත්තයං, සුද්ධං සමණත්තයමෙවං අපරිසුද්ධකායසමාචාරතාදීහි අසුද්ධෙන පච්ඡිමෙන වොහාරමත්තකසමණෙන සමං කරෙය්ය සදිසන්ති ජානෙය්යාති. සුත්තපරියොසානෙ උපාසකස්ස මග්ගො වා ඵලං වා න කථිතං. කඞ්ඛාමත්තමෙව හි තස්ස පහීනන්ති.
Evaṃ imāya gāthāya tesaṃ abyāmissībhāvaṃ dīpetvā idāni iti disvāpi ‘‘sabbe netādisā’’ti jānantaṃ ariyasāvakaṃ pasaṃsanto āha ‘‘kathañhi duṭṭhenā’’ti. Tassa sambandho – etadeva ca yuttaṃ sutavato ariyasāvakassa, yadidaṃ ekaccaṃ pāpaṃ karontaṃ iti disvāpi sabbe ‘‘netādisā’’ti jānanaṃ. Kiṃ kāraṇā? Kathañhi duṭṭhena asampaduṭṭhaṃ, suddhaṃ asuddhena samaṃ kareyyāti? Tassattho – kathañhi sutavā ariyasāvako sappañño, sīlavipattiyā duṭṭhena maggadūsinā aduṭṭhaṃ itaraṃ samaṇattayaṃ, suddhaṃ samaṇattayamevaṃ aparisuddhakāyasamācāratādīhi asuddhena pacchimena vohāramattakasamaṇena samaṃ kareyya sadisanti jāneyyāti. Suttapariyosāne upāsakassa maggo vā phalaṃ vā na kathitaṃ. Kaṅkhāmattameva hi tassa pahīnanti.
පරමත්ථජොතිකාය ඛුද්දක-අට්ඨකථාය
Paramatthajotikāya khuddaka-aṭṭhakathāya
සුත්තනිපාත-අට්ඨකථාය චුන්දසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Suttanipāta-aṭṭhakathāya cundasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / සුත්තනිපාතපාළි • Suttanipātapāḷi / 5. චුන්දසුත්තං • 5. Cundasuttaṃ