| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अपदान-अट्ठकथा • Apadāna-aṭṭhakathā |
४. दब्बमल्लपुत्तत्थेरअपदानवण्णना
4. Dabbamallaputtattheraapadānavaṇṇanā
चतुत्थापदाने पदुमुत्तरो नाम जिनोतिआदिकं आयस्मतो दब्बमल्लपुत्तत्थेरस्स अपदानं। अयम्पि पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयानि पुञ्ञानि उपचिनन्तो पदुमुत्तरस्स भगवतो काले हंसवतीनगरे सेट्ठिपुत्तो हुत्वा जातो विभवसम्पन्नो अहोसि, सत्थरि पसन्नो सत्थु धम्मदेसनं सुणन्तो सत्थारं एकं भिक्खुं सेनासनपञ्ञापकानं अग्गट्ठाने ठपेन्तं दिस्वा पसन्नमानसो बुद्धप्पमुखं भिक्खुसङ्घं निमन्तेत्वा सत्ताहं महादानं दत्वा सत्ताहच्चयेन भगवतो पादमूले निपतित्वा तं ठानं पत्थेसि। भगवापिस्स समिज्झनभावं ञत्वा ब्याकासि। सो यावजीवं कुसलं कत्वा ततो चुतो तुसितादीसु देवेसु दिब्बसम्पत्तिं अनुभवित्वा ततो चुतो विपस्सिस्स भगवतो काले एकस्मिं कुले निब्बत्तो असप्पुरिससंसग्गेन तस्स सावकं भिक्खुं अरहाति जानन्तोपि अब्भूतेन अब्भाचिक्खि। तस्सेव सावकानं खीरसलाकभत्तं अदासि। सो यावतायुकं पुञ्ञानि कत्वा देवमनुस्सेसु संसरन्तो उभयसम्पत्तियो अनुभवित्वा कस्सपदसबलस्स काले कुलगेहे निब्बत्तो ओसानकाले सासने पब्बजितो परिनिब्बुते भगवति सकललोके कोलाहले जाते सत्त भिक्खवो पब्बजितो पच्चन्तजनपदे वनमज्झे एकं पब्बतं अभिरुहित्वा ‘‘जीवितासा ओरोहन्तु निरालया निसीदन्तू’’ति निस्सेणिं पातेसुं। तेसं ओवाददायको जेट्ठकत्थेरो सत्थाहब्भन्तरे अरहा अहोसि। तदनन्तरत्थेरो अनागामी, इतरे पञ्च परिसुद्धसीला ततो चुता देवलोके निब्बत्ता। तत्थ एकं बुद्धन्तरं दिब्बसुखं अनुभवित्वा इमस्मिं बुद्धुप्पादे पुक्कुसाति (म॰ नि॰ ३.३४२), सभियो (सु॰ नि॰ सभियसुत्त), बाहियो (उदा॰ १०), कुमारकस्सपोति (म॰ नि॰ १.२४९) इमे चत्तारो तत्थ तत्थ निब्बत्तिंसु। अयं पन मल्लरट्ठे अनुपियनगरे निब्बत्ति। तस्मिं मातुकुच्छितो अनिक्खन्तेयेव माता कालमकासि, अथेको तस्सा सरीरं झापनत्थाय चितकस्मिं आरोपेत्वा कुमारं दब्बन्तरे पतितं गहेत्वा जग्गापेसि। दब्बे पतितत्ता दब्बो मल्लपुत्तोति पाकटो अहोसि। अपरभागे पुब्बसम्भारवसेन पब्बजि, सो कम्मट्ठानमनुयुत्तो नचिरस्सेव सह पटिसम्भिदाहि अरहत्तं पापुणि।
Catutthāpadāne padumuttaro nāma jinotiādikaṃ āyasmato dabbamallaputtattherassa apadānaṃ. Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto padumuttarassa bhagavato kāle haṃsavatīnagare seṭṭhiputto hutvā jāto vibhavasampanno ahosi, satthari pasanno satthu dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ senāsanapaññāpakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā pasannamānaso buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā sattāhaṃ mahādānaṃ datvā sattāhaccayena bhagavato pādamūle nipatitvā taṃ ṭhānaṃ patthesi. Bhagavāpissa samijjhanabhāvaṃ ñatvā byākāsi. So yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā tato cuto tusitādīsu devesu dibbasampattiṃ anubhavitvā tato cuto vipassissa bhagavato kāle ekasmiṃ kule nibbatto asappurisasaṃsaggena tassa sāvakaṃ bhikkhuṃ arahāti jānantopi abbhūtena abbhācikkhi. Tasseva sāvakānaṃ khīrasalākabhattaṃ adāsi. So yāvatāyukaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto ubhayasampattiyo anubhavitvā kassapadasabalassa kāle kulagehe nibbatto osānakāle sāsane pabbajito parinibbute bhagavati sakalaloke kolāhale jāte satta bhikkhavo pabbajito paccantajanapade vanamajjhe ekaṃ pabbataṃ abhiruhitvā ‘‘jīvitāsā orohantu nirālayā nisīdantū’’ti nisseṇiṃ pātesuṃ. Tesaṃ ovādadāyako jeṭṭhakatthero satthāhabbhantare arahā ahosi. Tadanantaratthero anāgāmī, itare pañca parisuddhasīlā tato cutā devaloke nibbattā. Tattha ekaṃ buddhantaraṃ dibbasukhaṃ anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde pukkusāti (ma. ni. 3.342), sabhiyo (su. ni. sabhiyasutta), bāhiyo (udā. 10), kumārakassapoti (ma. ni. 1.249) ime cattāro tattha tattha nibbattiṃsu. Ayaṃ pana mallaraṭṭhe anupiyanagare nibbatti. Tasmiṃ mātukucchito anikkhanteyeva mātā kālamakāsi, atheko tassā sarīraṃ jhāpanatthāya citakasmiṃ āropetvā kumāraṃ dabbantare patitaṃ gahetvā jaggāpesi. Dabbe patitattā dabbo mallaputtoti pākaṭo ahosi. Aparabhāge pubbasambhāravasena pabbaji, so kammaṭṭhānamanuyutto nacirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
अथ नं सत्था मज्झत्तभावेन आनुभावसम्पन्नभावेन च भिक्खूनं सेनासनं पञ्ञापने भत्तुद्देसने च नियोजेसि। सब्बो च भिक्खुसङ्घो तं समन्नेसि। तं विनयखन्धके (चूळव॰ १८९-१९०) आगतमेव। अपरभागे थेरो एकस्स वरसलाकदायकस्स सलाकभत्तं मेत्तियभूमजकानं भिक्खूनं उद्दिसि। ते हट्ठतुट्ठा ‘‘स्वे मय्हं मुग्गघतमधुमिस्सकभत्तं भुञ्जिस्सामा’’ति उस्साहजाता अहेसुं। सो पन उपासको तेसं वारप्पत्तभावं सुत्वा दासिं आणापेसि – ‘‘ये, जे, भिक्खू स्वे इध आगमिस्सन्ति, ते कणाजकेन बिलङ्गदुतियेन परिविसाही’’ति। सापि तथेव ते भिक्खू आगते कोट्ठकपमुखे निसीदापेत्वा भोजेसि। ते भिक्खू अनत्तमना कोपेन तटतटायन्ता थेरे आघातं बन्धित्वा ‘‘मधुरभत्तदायकं अम्हाकं अमधुरभत्तं दापेतुं एसोव नियोजेसी’’ति दुक्खी दुम्मना निसीदिंसु। अथ ते मेत्तिया नाम भिक्खुनी ‘‘किं, भन्ते, दुम्मना’’ति पुच्छि। ते, ‘‘भगिनि, किं अम्हे दब्बेन मल्लपुत्तेन विहेठियमाने अज्झुपेक्खसी’’ति आहंसु। ‘‘किं, भन्ते, मया सक्का कातु’’न्ति? ‘‘तस्स दोसं आरोपेही’’ति। सा तत्थ तत्थ थेरस्स अभूतारोपनं अकासि। तं सुत्वा भिक्खू भगवतो आरोचेसुं। अथ भगवा दब्बं मल्लपुत्तं पक्कोसापेत्वा – ‘‘सच्चं किर त्वं, दब्ब, मेत्तियाय भिक्खुनिया विप्पकारमकासी’’ति पुच्छि। ‘‘यथा मं, भन्ते, भगवा जानाती’’ति। ‘‘न खो, दब्ब , दब्बा एवं निब्बेठेन्ति, कारकभावं वा अकारकभावं वा वदेही’’ति। ‘‘अकारको अहं, भन्ते’’ति। भगवा – ‘‘मेत्तियं भिक्खुनिं नासेत्वा ते भिक्खू अनुयुञ्जथा’’ति आह। उपालित्थेरप्पमुखा भिक्खू तं भिक्खुनिं उप्पब्बाजेत्वा मेत्तियभूमजके भिक्खू अनुयुञ्जित्वा तेहि ‘‘अम्हेहि नियोजिता सा भिक्खुनी’’ति वुत्ते भगवतो एकमत्थं आरोचेसुं। भगवा मेत्तियभूमजकानं भिक्खूनं अमूलकसङ्घादिसेसं पञ्ञपेसि।
Atha naṃ satthā majjhattabhāvena ānubhāvasampannabhāvena ca bhikkhūnaṃ senāsanaṃ paññāpane bhattuddesane ca niyojesi. Sabbo ca bhikkhusaṅgho taṃ samannesi. Taṃ vinayakhandhake (cūḷava. 189-190) āgatameva. Aparabhāge thero ekassa varasalākadāyakassa salākabhattaṃ mettiyabhūmajakānaṃ bhikkhūnaṃ uddisi. Te haṭṭhatuṭṭhā ‘‘sve mayhaṃ muggaghatamadhumissakabhattaṃ bhuñjissāmā’’ti ussāhajātā ahesuṃ. So pana upāsako tesaṃ vārappattabhāvaṃ sutvā dāsiṃ āṇāpesi – ‘‘ye, je, bhikkhū sve idha āgamissanti, te kaṇājakena bilaṅgadutiyena parivisāhī’’ti. Sāpi tatheva te bhikkhū āgate koṭṭhakapamukhe nisīdāpetvā bhojesi. Te bhikkhū anattamanā kopena taṭataṭāyantā there āghātaṃ bandhitvā ‘‘madhurabhattadāyakaṃ amhākaṃ amadhurabhattaṃ dāpetuṃ esova niyojesī’’ti dukkhī dummanā nisīdiṃsu. Atha te mettiyā nāma bhikkhunī ‘‘kiṃ, bhante, dummanā’’ti pucchi. Te, ‘‘bhagini, kiṃ amhe dabbena mallaputtena viheṭhiyamāne ajjhupekkhasī’’ti āhaṃsu. ‘‘Kiṃ, bhante, mayā sakkā kātu’’nti? ‘‘Tassa dosaṃ āropehī’’ti. Sā tattha tattha therassa abhūtāropanaṃ akāsi. Taṃ sutvā bhikkhū bhagavato ārocesuṃ. Atha bhagavā dabbaṃ mallaputtaṃ pakkosāpetvā – ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, dabba, mettiyāya bhikkhuniyā vippakāramakāsī’’ti pucchi. ‘‘Yathā maṃ, bhante, bhagavā jānātī’’ti. ‘‘Na kho, dabba , dabbā evaṃ nibbeṭhenti, kārakabhāvaṃ vā akārakabhāvaṃ vā vadehī’’ti. ‘‘Akārako ahaṃ, bhante’’ti. Bhagavā – ‘‘mettiyaṃ bhikkhuniṃ nāsetvā te bhikkhū anuyuñjathā’’ti āha. Upālittherappamukhā bhikkhū taṃ bhikkhuniṃ uppabbājetvā mettiyabhūmajake bhikkhū anuyuñjitvā tehi ‘‘amhehi niyojitā sā bhikkhunī’’ti vutte bhagavato ekamatthaṃ ārocesuṃ. Bhagavā mettiyabhūmajakānaṃ bhikkhūnaṃ amūlakasaṅghādisesaṃ paññapesi.
तेन च समयेन दब्बत्थेरो भिक्खूनं सेनासनं पञ्ञापेन्तो वेळुवनविहारस्स सामन्ता अट्ठारसमहाविहारे सभागे भिक्खू पेसेन्तो रत्तिभागे अन्धकारे अङ्गुलिया पदीपं जालेत्वा तेनेवालोकेन अनिद्धिमन्ते भिक्खू पेसेसि। एवं थेरस्स सेनासनपञ्ञापनभत्तुद्देसनकिच्चे पाकटे जाते सत्था अरियगणमज्झे दब्बत्थेरं ठानन्तरे ठपेन्तो ‘‘एतदग्गं, भिक्खवे, मम सावकानं भिक्खूनं सेनासनपञ्ञापकानं यदिदं दब्बो मल्लपुत्तो’’ति (अ॰ नि॰ १.२०९, २१४) एतदग्गे ठपेसि।
Tena ca samayena dabbatthero bhikkhūnaṃ senāsanaṃ paññāpento veḷuvanavihārassa sāmantā aṭṭhārasamahāvihāre sabhāge bhikkhū pesento rattibhāge andhakāre aṅguliyā padīpaṃ jāletvā tenevālokena aniddhimante bhikkhū pesesi. Evaṃ therassa senāsanapaññāpanabhattuddesanakicce pākaṭe jāte satthā ariyagaṇamajjhe dabbattheraṃ ṭhānantare ṭhapento ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ senāsanapaññāpakānaṃ yadidaṃ dabbo mallaputto’’ti (a. ni. 1.209, 214) etadagge ṭhapesi.
१०८. थेरो अत्तनो पुब्बकम्मं सरित्वा सोमनस्सजातो पुब्बचरितापदानं पकासेन्तो पदुमुत्तरो नाम जिनोतिआदिमाह। तं सब्बं हेट्ठा वुत्तत्थमेव। इतो एकनवुते कप्पे विपस्सी नाम नायको लोके उप्पज्जीति सम्बन्धो।
108. Thero attano pubbakammaṃ saritvā somanassajāto pubbacaritāpadānaṃ pakāsento padumuttaro nāma jinotiādimāha. Taṃ sabbaṃ heṭṭhā vuttatthameva. Ito ekanavute kappe vipassī nāma nāyako loke uppajjīti sambandho.
१२५. दुट्ठचित्तोति दूसितचित्तो असाधुसङ्गमेन अपसन्नचित्तोति अत्थो। उपवदिं सावकं तस्साति तस्स भगवतो खीणासवं सावकं उपवदिं, उपरि अभूतं वचनं आरोपेसिं, अब्भक्खानं अकासिन्ति अत्थो।
125.Duṭṭhacittoti dūsitacitto asādhusaṅgamena apasannacittoti attho. Upavadiṃ sāvakaṃ tassāti tassa bhagavato khīṇāsavaṃ sāvakaṃ upavadiṃ, upari abhūtaṃ vacanaṃ āropesiṃ, abbhakkhānaṃ akāsinti attho.
१३२. दुन्दुभियोति दुन्दुं इति सद्दायनतो दुन्दुभिसङ्खाता भेरियो। नादयिंसूति सद्दं करिंसु। समन्ततो असनियोति सब्बदिसाभागतो असने विनासने नियुत्तोति असनियो, देवदण्डा भयावहा फलिंसूति सम्बन्धो।
132.Dundubhiyoti dunduṃ iti saddāyanato dundubhisaṅkhātā bheriyo. Nādayiṃsūti saddaṃ kariṃsu. Samantato asaniyoti sabbadisābhāgato asane vināsane niyuttoti asaniyo, devadaṇḍā bhayāvahā phaliṃsūti sambandho.
१३३. उक्का पतिंसु नभसाति आकासतो अग्गिक्खन्धा च पतिंसूति अत्थो। धूमकेतु च दिस्सतीति धूमराजिसहितो अग्गिक्खन्धो च दिस्सति पञ्ञायतीति अत्थो। सेसं सुविञ्ञेय्यमेवाति।
133.Ukkā patiṃsu nabhasāti ākāsato aggikkhandhā ca patiṃsūti attho. Dhūmaketu ca dissatīti dhūmarājisahito aggikkhandho ca dissati paññāyatīti attho. Sesaṃ suviññeyyamevāti.
दब्बमल्लपुत्तत्थेरअपदानवण्णना समत्ता।
Dabbamallaputtattheraapadānavaṇṇanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / अपदानपाळि • Apadānapāḷi / ४. दब्बमल्लपुत्तत्थेरअपदानं • 4. Dabbamallaputtattheraapadānaṃ
