Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ထေရဂာထာ-အဋ္ဌကထာ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
၅. ဒဗ္ဗတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ
5. Dabbattheragāthāvaṇṇanā
ယော ဒုဒ္ဒမိယောတိ အာယသ္မတော ဒဗ္ဗတ္ထေရသ္သ ဂာထာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမ္ပိ ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓကာလေ ဟံသဝတီနဂရေ ကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိတ္ဝာ ဝယပ္ပတ္တော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဓမ္မဒေသနံ သုဏန္တော သတ္ထာရံ ဧကံ ဘိက္ခုံ သေနာသနပညာပကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေန္တံ ဒိသ္ဝာ အဓိကာရကမ္မံ ကတ္ဝာ တံ ဌာနန္တရံ ပတ္ထေတ္ဝာ သတ္ထာရာ ဗ္ယာကတော ယာဝဇီဝံ ကုသလံ ကတ္ဝာ ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရိတ္ဝာ ကသ္သပဒသဗလသ္သ သာသနောသက္ကနကာလေ ပဗ္ဗဇိ။ တဒာ တေန သဒ္ဓိံ အပရေ ဆ ဇနာတိ သတ္တ ဘိက္ခူ ဧကစိတ္တာ ဟုတ္ဝာ အညေ သာသနေ အဂာရဝံ ကရောန္တေ ဒိသ္ဝာ – ‘‘ဣဓ ကိံ ကရောမ ဧကမန္တေ သမဏဓမ္မံ ကတ္ဝာ ဒုက္ခသ္သန္တံ ကရိသ္သာမာ’’တိ နိသ္သေဏိံ ဗန္ဓိတ္ဝာ ဥစ္စံ ပဗ္ဗတသိခရံ အာရုဟိတ္ဝာ, ‘‘အတ္တနော စိတ္တဗလံ ဇာနန္တာ နိသ္သေဏိံ နိပာတေန္တု, ဇီဝိတေ သာလယာ ဩတရန္တု, မာ ပစ္ဆာနုတပ္ပိနော အဟုဝတ္ထာ’’တိ ဝတ္ဝာ သဗ္ဗေ ဧကစိတ္တာ ဟုတ္ဝာ နိသ္သေဏိံ ပာတေတ္ဝာ – ‘‘အပ္ပမတ္တာ ဟောထ, အာဝုသော’’တိ အညမညံ ဩဝဒိတ္ဝာ စိတ္တရုစိကေသု ဌာနေသု နိသီဒိတ္ဝာ သမဏဓမ္မံ ကာတုံ အာရဘိံသု။
Yo duddamiyoti āyasmato dabbattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā vayappatto heṭṭhā vuttanayeneva dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ senāsanapaññāpakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā satthārā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaritvā kassapadasabalassa sāsanosakkanakāle pabbaji. Tadā tena saddhiṃ apare cha janāti satta bhikkhū ekacittā hutvā aññe sāsane agāravaṃ karonte disvā – ‘‘idha kiṃ karoma ekamante samaṇadhammaṃ katvā dukkhassantaṃ karissāmā’’ti nisseṇiṃ bandhitvā uccaṃ pabbatasikharaṃ āruhitvā, ‘‘attano cittabalaṃ jānantā nisseṇiṃ nipātentu, jīvite sālayā otarantu, mā pacchānutappino ahuvatthā’’ti vatvā sabbe ekacittā hutvā nisseṇiṃ pātetvā – ‘‘appamattā hotha, āvuso’’ti aññamaññaṃ ovaditvā cittarucikesu ṭhānesu nisīditvā samaṇadhammaṃ kātuṃ ārabhiṃsu.
တတ္ရေကော ထေရော ပဉ္စမေ ဒိဝသေ အရဟတ္တံ ပတ္ဝာ, ‘‘မမ ကိစ္စံ နိပ္ဖန္နံ, အဟံ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ကိံ ကရိသ္သာမိ’’တိ ဣဒ္ဓိယာ ဥတ္တရကုရုတော ပိဏ္ဍပာတံ အာဟရိတ္ဝာ, ‘‘အာဝုသော, ဣမံ ပိဏ္ဍပာတံ ပရိဘုဉ္ဇထ, ဘိက္ခာစာရကိစ္စံ မမာယတ္တံ ဟောတု, တုမ္ဟေ အတ္တနော ကမ္မံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ နု ခော မယံ, အာဝုသော, နိသ္သေဏိံ ပာတေန္တာ ဧဝံ အဝောစုမ္ဟ – ‘ယော ပဌမံ ဓမ္မံ သစ္ဆိကရောတိ, သော ဘိက္ခံ အာဟရတု, တေနာဘတံ သေသာ ပရိဘုဉ္ဇိတ္ဝာ သမဏဓမ္မံ ကရိသ္သန္တီ’’’တိ။ ‘‘နတ္ထိ, အာဝုသော’’တိ။ တုမ္ဟေ အတ္တနော ပုဗ္ဗဟေတုနာ လဘိတ္ထ, မယမ္ပိ သက္ကောန္တာ ဝဋ္ဋသ္သန္တံ ကရိသ္သာမ, ဂစ္ဆထ တုမ္ဟေတိ။ ထေရော တေ သညာပေတုံ အသက္ကောန္တော ဖာသုကဋ္ဌာနေ ပိဏ္ဍပာတံ ပရိဘုဉ္ဇိတ္ဝာ ဂတော ။ အပရော ထေရော သတ္တမေ ဒိဝသေ အနာဂာမိဖလံ ပတ္ဝာ တတော စုတော သုဒ္ဓာဝာသဗ္ရဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော။ ဣတရေ ထေရာ တတော စုတာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝမနုသ္သေသု သံသရိတ္ဝာ တေသု တေသု ကုလေသု နိဗ္ဗတ္တာ။ ဧကော ဂန္ဓာရရဋ္ဌေ တက္ကသိလာနဂရေ ရာဇဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တော, ဧကော မဇ္ဈန္တိကရဋ္ဌေ ပရိဗ္ဗာဇိကာယ ကုစ္ဆိမ္ဟိ နိဗ္ဗတ္တော, ဧကော ဗာဟိယရဋ္ဌေ ကုဋုမ္ဗိယဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တော, ဧကော ဘိက္ခုနုပသ္သယေ ဇာတော။
Tatreko thero pañcame divase arahattaṃ patvā, ‘‘mama kiccaṃ nipphannaṃ, ahaṃ imasmiṃ ṭhāne kiṃ karissāmi’’ti iddhiyā uttarakuruto piṇḍapātaṃ āharitvā, ‘‘āvuso, imaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjatha, bhikkhācārakiccaṃ mamāyattaṃ hotu, tumhe attano kammaṃ karothā’’ti āha. ‘‘Kiṃ nu kho mayaṃ, āvuso, nisseṇiṃ pātentā evaṃ avocumha – ‘yo paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikaroti, so bhikkhaṃ āharatu, tenābhataṃ sesā paribhuñjitvā samaṇadhammaṃ karissantī’’’ti. ‘‘Natthi, āvuso’’ti. Tumhe attano pubbahetunā labhittha, mayampi sakkontā vaṭṭassantaṃ karissāma, gacchatha tumheti. Thero te saññāpetuṃ asakkonto phāsukaṭṭhāne piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā gato . Aparo thero sattame divase anāgāmiphalaṃ patvā tato cuto suddhāvāsabrahmaloke nibbatto. Itare therā tato cutā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā tesu tesu kulesu nibbattā. Eko gandhāraraṭṭhe takkasilānagare rājagehe nibbatto, eko majjhantikaraṭṭhe paribbājikāya kucchimhi nibbatto, eko bāhiyaraṭṭhe kuṭumbiyagehe nibbatto, eko bhikkhunupassaye jāto.
အယံ ပန ဒဗ္ဗတ္ထေရော မလ္လရဋ္ဌေ အနုပိယနဂရေ ဧကသ္သ မလ္လရညော ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏ္ဟိ။ တသ္သ မာတာ ဥပဝိဇညာ ကာလမကာသိ, မတသရီရံ သုသာနံ နေတ္ဝာ ဒာရုစိတကံ အာရောပေတ္ဝာ အဂ္ဂိံ အဒံသု။ တသ္သာ အဂ္ဂိဝေဂသန္တတ္တံ ဥဒရပဋလံ ဒ္ဝေဓာ အဟောသိ။ ဒာရကော အတ္တနော ပုညဗလေန ဥပ္ပတိတ္ဝာ ဧကသ္မိံ ဒဗ္ဗတ္ထမ္ဘေ နိပတိ။ တံ ဒာရကံ ဂဟေတ္ဝာ အယ္ယိကာယ အဒံသု။ သာ တသ္သ နာမံ ဂဏ္ဟန္တီ ဒဗ္ဗတ္ထမ္ဘေ ပတိတ္ဝာ လဒ္ဓဇီဝိတတ္တာ ‘‘ဒဗ္ဗော’’တိသ္သ နာမံ အကာသိ။ တသ္သ စ သတ္တဝသ္သိကကာလေ သတ္ထာ ဘိက္ခုသင္ဃပရိဝာရော မလ္လရဋ္ဌေ စာရိကံ စရမာနော အနုပိယမ္ဗဝနေ ဝိဟရတိ။ ဒဗ္ဗကုမာရော သတ္ထာရံ ဒိသ္ဝာ ဒသ္သနေနေဝ ပသီဒိတ္ဝာ ပဗ္ဗဇိတုကာမော ဟုတ္ဝာ ‘‘အဟံ ဒသဗလသ္သ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိသ္သာမီ’’တိ အယ္ယိကံ အာပုစ္ဆိ။ သာ ‘‘သာဓု, တာတာ’’တိ ဒဗ္ဗကုမာရံ အာဒာယ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ, ‘‘ဘန္တေ, ဣမံ ကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေထာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ အညတရသ္သ ဘိက္ခုနော သညံ အဒာသိ – ‘‘ဘိက္ခု ဣမံ ဒာရကံ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ။ သော ထေရော သတ္ထု ဝစနံ သုတ္ဝာ ဒဗ္ဗကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေန္တော တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိ။ ပုဗ္ဗဟေတုသမ္ပန္နော ကတာဘိနီဟာရော သတ္တော ပဌမကေသဝဋ္ဋိယာ ဝောရောပနက္ခဏေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ, ဒုတိယာယ ကေသဝဋ္ဋိယာ ဩရောပိယမာနာယ သကဒာဂာမိဖလေ, တတိယာယ အနာဂာမိဖလေ, သဗ္ဗကေသာနံ ပန ဩရောပနဉ္စ အရဟတ္တဖလသစ္ဆိကိရိယာ စ အပစ္ဆာ အပုရေ အဟောသိ။ သတ္ထာ မလ္လရဋ္ဌေ ယထာဘိရန္တံ ဝိဟရိတ္ဝာ ရာဇဂဟံ ဂန္တ္ဝာ ဝေဠုဝနေ ဝာသံ ကပ္ပေသိ။
Ayaṃ pana dabbatthero mallaraṭṭhe anupiyanagare ekassa mallarañño gehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa mātā upavijaññā kālamakāsi, matasarīraṃ susānaṃ netvā dārucitakaṃ āropetvā aggiṃ adaṃsu. Tassā aggivegasantattaṃ udarapaṭalaṃ dvedhā ahosi. Dārako attano puññabalena uppatitvā ekasmiṃ dabbatthambhe nipati. Taṃ dārakaṃ gahetvā ayyikāya adaṃsu. Sā tassa nāmaṃ gaṇhantī dabbatthambhe patitvā laddhajīvitattā ‘‘dabbo’’tissa nāmaṃ akāsi. Tassa ca sattavassikakāle satthā bhikkhusaṅghaparivāro mallaraṭṭhe cārikaṃ caramāno anupiyambavane viharati. Dabbakumāro satthāraṃ disvā dassaneneva pasīditvā pabbajitukāmo hutvā ‘‘ahaṃ dasabalassa santike pabbajissāmī’’ti ayyikaṃ āpucchi. Sā ‘‘sādhu, tātā’’ti dabbakumāraṃ ādāya satthu santikaṃ gantvā, ‘‘bhante, imaṃ kumāraṃ pabbājethā’’ti āha. Satthā aññatarassa bhikkhuno saññaṃ adāsi – ‘‘bhikkhu imaṃ dārakaṃ pabbājehī’’ti. So thero satthu vacanaṃ sutvā dabbakumāraṃ pabbājento tacapañcakakammaṭṭhānaṃ ācikkhi. Pubbahetusampanno katābhinīhāro satto paṭhamakesavaṭṭiyā voropanakkhaṇe sotāpattiphale patiṭṭhahi, dutiyāya kesavaṭṭiyā oropiyamānāya sakadāgāmiphale, tatiyāya anāgāmiphale, sabbakesānaṃ pana oropanañca arahattaphalasacchikiriyā ca apacchā apure ahosi. Satthā mallaraṭṭhe yathābhirantaṃ viharitvā rājagahaṃ gantvā veḷuvane vāsaṃ kappesi.
တတ္ရာယသ္မာ ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော ရဟောဂတော အတ္တနော ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိံ ဩလောကေတ္ဝာ သင္ဃသ္သ ဝေယ္ယာဝစ္စကရဏေ ကာယံ ယောဇေတုကာမော စိန္တေသိ – ‘‘ယံနူနာဟံ သင္ဃသ္သ သေနာသနဉ္စ ပညာပေယ္ယံ ဘတ္တာနိ စ ဥဒ္ဒိသေယ္ယ’’န္တိ။ သော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ အတ္တနော ပရိဝိတက္ကံ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ တသ္သ သာဓုကာရံ ဒတ္ဝာ သေနာသနပညာပကတ္တဉ္စ ဘတ္တုဒ္ဒေသကတ္တဉ္စ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အထ နံ ‘‘အယံ ဒဗ္ဗော ဒဟရောဝ သမာနော မဟန္တေ ဌာနေ ဌိတော’’တိ သတ္တဝသ္သိကကာလေယေဝ ဥပသမ္ပာဒေသိ။ ထေရော ဥပသမ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ရာဇဂဟံ ဥပနိသ္သာယ ဝိဟရန္တာနံ သဗ္ဗဘိက္ခူနံ သေနာသနာနိ စ ပညာပေတိ, ဘိက္ခဉ္စ ဥဒ္ဒိသတိ။ တသ္သ သေနာသနပညာပကဘာဝော သဗ္ဗဒိသာသု ပာကဋော အဟောသိ – ‘‘ဒဗ္ဗော ကိရ မလ္လပုတ္တော သဘာဂသဘာဂာနံ ဘိက္ခူနံ ဧကဋ္ဌာနေ သေနာသနာနိ ပညာပေတိ, အာသန္နေပိ ဒူရေပိ သေနာသနံ ပညာပေတိ, ဂန္တုံ အသက္ကောန္တေ ဣဒ္ဓိယာ နေတီ’’တိ။
Tatrāyasmā dabbo mallaputto rahogato attano kiccanipphattiṃ oloketvā saṅghassa veyyāvaccakaraṇe kāyaṃ yojetukāmo cintesi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ saṅghassa senāsanañca paññāpeyyaṃ bhattāni ca uddiseyya’’nti. So satthu santikaṃ gantvā attano parivitakkaṃ ārocesi. Satthā tassa sādhukāraṃ datvā senāsanapaññāpakattañca bhattuddesakattañca sampaṭicchi. Atha naṃ ‘‘ayaṃ dabbo daharova samāno mahante ṭhāne ṭhito’’ti sattavassikakāleyeva upasampādesi. Thero upasampannakālato paṭṭhāya rājagahaṃ upanissāya viharantānaṃ sabbabhikkhūnaṃ senāsanāni ca paññāpeti, bhikkhañca uddisati. Tassa senāsanapaññāpakabhāvo sabbadisāsu pākaṭo ahosi – ‘‘dabbo kira mallaputto sabhāgasabhāgānaṃ bhikkhūnaṃ ekaṭṭhāne senāsanāni paññāpeti, āsannepi dūrepi senāsanaṃ paññāpeti, gantuṃ asakkonte iddhiyā netī’’ti.
အထ နံ ဘိက္ခူ ကာလေပိ ဝိကာလေပိ – ‘‘အမ္ဟာကံ, အာဝုသော, ဇီဝကမ္ဗဝနေ သေနာသနံ ပညာပေဟိ, အမ္ဟာကံ မဒ္ဒကုစ္ဆိသ္မိံ မိဂဒာယေ’’တိ ဧဝံ သေနာသနံ ဥဒ္ဒိသာပေတ္ဝာ တသ္သ ဣဒ္ဓိံ ပသ္သန္တာ ဂစ္ဆန္တိ။ သောပိ ဣဒ္ဓိယာ မနောမယေ ကာယေ အဘိသင္ခရိတ္ဝာ ဧကေကသ္သ ထေရသ္သ ဧကေကံ အတ္တနာ သဒိသံ ဘိက္ခုံ ဒတ္ဝာ အင္ဂုလိယာ ဇလမာနာယ ပုရတော ဂန္တ္ဝာ ‘‘အယံ မဉ္စော ဣဒံ ပီဌ’’န္တိအာဒီနိ ဝတ္ဝာ သေနာသနံ ပညာပေတ္ဝာ ပုန အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနမေဝ အာဂစ္ဆတိ ။ အယမေတ္ထ သင္ခေပော, ဝိတ္ထာရတော ပနိဒံ ဝတ္ထု ပာဠိယံ အာဂတမေဝ။ သတ္ထာ ဣဒမေဝ ကာရဏံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတ္ဝာ အပရဘာဂေ အရိယဂဏမဇ္ဈေ နိသိန္နော ထေရံ သေနာသနပညာပကာနံ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပေသိ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ, ဘိက္ခဝေ, မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ သေနာသနပညာပကာနံ ယဒိဒံ ဒဗ္ဗော မလ္လပုတ္တော’’တိ (အ. နိ. ၁.၂၀၉; ၂၁၄)။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ အပဒာနေ (အပ. ထေရ ၂.၅၄, ၁၀၈-၁၄၉) –
Atha naṃ bhikkhū kālepi vikālepi – ‘‘amhākaṃ, āvuso, jīvakambavane senāsanaṃ paññāpehi, amhākaṃ maddakucchismiṃ migadāye’’ti evaṃ senāsanaṃ uddisāpetvā tassa iddhiṃ passantā gacchanti. Sopi iddhiyā manomaye kāye abhisaṅkharitvā ekekassa therassa ekekaṃ attanā sadisaṃ bhikkhuṃ datvā aṅguliyā jalamānāya purato gantvā ‘‘ayaṃ mañco idaṃ pīṭha’’ntiādīni vatvā senāsanaṃ paññāpetvā puna attano vasanaṭṭhānameva āgacchati . Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panidaṃ vatthu pāḷiyaṃ āgatameva. Satthā idameva kāraṇaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā aparabhāge ariyagaṇamajjhe nisinno theraṃ senāsanapaññāpakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ senāsanapaññāpakānaṃ yadidaṃ dabbo mallaputto’’ti (a. ni. 1.209; 214). Vuttampi cetaṃ apadāne (apa. thera 2.54, 108-149) –
‘‘ပဒုမုတ္တရော နာမ ဇိနော၊ သဗ္ဗလောကဝိဒူ မုနိ။
‘‘Padumuttaro nāma jino, sabbalokavidū muni;
ဣတော သတသဟသ္သမ္ဟိ၊ ကပ္ပေ ဥပ္ပဇ္ဇိ စက္ခုမာ။
Ito satasahassamhi, kappe uppajji cakkhumā.
‘‘ဩဝာဒကော ဝိညာပကော၊ တာရကော သဗ္ဗပာဏိနံ။
‘‘Ovādako viññāpako, tārako sabbapāṇinaṃ;
ဒေသနာကုသလော ဗုဒ္ဓော၊ တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
Desanākusalo buddho, tāresi janataṃ bahuṃ.
‘‘အနုကမ္ပကော ကာရုဏိကော၊ ဟိတေသီ သဗ္ဗပာဏိနံ။
‘‘Anukampako kāruṇiko, hitesī sabbapāṇinaṃ;
သမ္ပတ္တေ တိတ္ထိယေ သဗ္ဗေ၊ ပဉ္စသီလေ ပတိဋ္ဌပိ။
Sampatte titthiye sabbe, pañcasīle patiṭṭhapi.
‘‘ဧဝံ နိရာကုလံ အာသိ၊ သုညတံ တိတ္ထိယေဟိ စ။
‘‘Evaṃ nirākulaṃ āsi, suññataṃ titthiyehi ca;
ဝိစိတ္တံ အရဟန္တေဟိ၊ ဝသီဘူတေဟိ တာဒိဘိ။
Vicittaṃ arahantehi, vasībhūtehi tādibhi.
‘‘ရတနာနဋ္ဌပညာသံ၊ ဥဂ္ဂတော သော မဟာမုနိ။
‘‘Ratanānaṭṭhapaññāsaṃ, uggato so mahāmuni;
ကဉ္စနဂ္ဃိယသင္ကာသော၊ ဗာတ္တိံသဝရလက္ခဏော။
Kañcanagghiyasaṅkāso, bāttiṃsavaralakkhaṇo.
‘‘ဝသ္သသတသဟသ္သာနိ၊ အာယု ဝိဇ္ဇတိ တာဝဒေ။
‘‘Vassasatasahassāni, āyu vijjati tāvade;
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော၊ တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
‘‘တဒာဟံ ဟံသဝတိယံ၊ သေဋ္ဌိပုတ္တော မဟာယသော။
‘‘Tadāhaṃ haṃsavatiyaṃ, seṭṭhiputto mahāyaso;
ဥပေတ္ဝာ လောကပဇ္ဇောတံ၊ အသ္သောသိံ ဓမ္မဒေသနံ။
Upetvā lokapajjotaṃ, assosiṃ dhammadesanaṃ.
‘‘သေနာသနာနိ ဘိက္ခူနံ၊ ပညာပေန္တံ သသာဝကံ။
‘‘Senāsanāni bhikkhūnaṃ, paññāpentaṃ sasāvakaṃ;
ကိတ္တယန္တသ္သ ဝစနံ၊ သုဏိတ္ဝာ မုဒိတော အဟံ။
Kittayantassa vacanaṃ, suṇitvā mudito ahaṃ.
‘‘အဓိကာရံ သသင္ဃသ္သ၊ ကတ္ဝာ တသ္သ မဟေသိနော။
‘‘Adhikāraṃ sasaṅghassa, katvā tassa mahesino;
နိပစ္စ သိရသာ ပာဒေ၊ တံ ဌာနမဘိပတ္ထယိံ။
Nipacca sirasā pāde, taṃ ṭhānamabhipatthayiṃ.
‘‘တဒာဟ သ မဟာဝီရော၊ မမ ကမ္မံ ပကိတ္တယံ။
‘‘Tadāha sa mahāvīro, mama kammaṃ pakittayaṃ;
ယော သသင္ဃမဘောဇေသိ၊ သတ္တာဟံ လောကနာယကံ။
Yo sasaṅghamabhojesi, sattāhaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘သောယံ ကမလပတ္တက္ခော၊ သီဟံသော ကနကတ္တစော။
‘‘Soyaṃ kamalapattakkho, sīhaṃso kanakattaco;
မမ ပာဒမူလေ နိပတိ၊ ပတ္ထယံ ဌာနမုတ္တမံ။
Mama pādamūle nipati, patthayaṃ ṭhānamuttamaṃ.
‘‘သတသဟသ္သိတော ကပ္ပေ၊ ဩက္ကာကကုလသမ္ဘဝော။
‘‘Satasahassito kappe, okkākakulasambhavo;
ဂောတမော နာမ ဂောတ္တေန၊ သတ္ထာ လောကေ ဘဝိသ္သတိ။
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘သာဝကော တသ္သ ဗုဒ္ဓသ္သ၊ ဒဗ္ဗော နာမေန ဝိသ္သုတော။
‘‘Sāvako tassa buddhassa, dabbo nāmena vissuto;
သေနာသနပညာပကော၊ အဂ္ဂော ဟေသ္သတိယံ တဒာ။
Senāsanapaññāpako, aggo hessatiyaṃ tadā.
‘‘တေန ကမ္မေန သုကတေန၊ စေတနာပဏိဓီဟိ စ။
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ဇဟိတ္ဝာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ တာဝတိံသမဂစ္ဆဟံ။
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘သတာနံ တီဏိက္ခတ္တုဉ္စ၊ ဒေဝရဇ္ဇမကာရယိံ။
‘‘Satānaṃ tīṇikkhattuñca, devarajjamakārayiṃ;
သတာနံ ပဉ္စက္ခတ္တုဉ္စ၊ စက္ကဝတ္တီ အဟောသဟံ။
Satānaṃ pañcakkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ.
‘‘ပဒေသရဇ္ဇံ ဝိပုလံ၊ ဂဏနာတော အသင္ခိယံ။
‘‘Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ;
သဗ္ဗတ္ထ သုခိတော အာသိံ၊ တသ္သ ကမ္မသ္သ ဝာဟသာ။
Sabbattha sukhito āsiṃ, tassa kammassa vāhasā.
‘‘ဧကနဝုတိတော ကပ္ပေ၊ ဝိပသ္သီ နာမ နာယကော။
‘‘Ekanavutito kappe, vipassī nāma nāyako;
ဥပ္ပဇ္ဇိ စာရုဒသ္သနော၊ သဗ္ဗဓမ္မဝိပသ္သကော။
Uppajji cārudassano, sabbadhammavipassako.
‘‘ဒုဋ္ဌစိတ္တော ဥပဝဒိံ၊ သာဝကံ တသ္သ တာဒိနော။
‘‘Duṭṭhacitto upavadiṃ, sāvakaṃ tassa tādino;
သဗ္ဗာသဝပရိက္ခီဏံ၊ သုဒ္ဓောတိ စ ဝိဇာနိယ။
Sabbāsavaparikkhīṇaṃ, suddhoti ca vijāniya.
‘‘တသ္သေဝ နရဝီရသ္သ၊ သာဝကာနံ မဟေသိနံ။
‘‘Tasseva naravīrassa, sāvakānaṃ mahesinaṃ;
သလာကဉ္စ ဂဟေတ္ဝာန၊ ခီရောဒနမဒာသဟံ။
Salākañca gahetvāna, khīrodanamadāsahaṃ.
‘‘ဣမမ္ဟိ ဘဒ္ဒကေ ကပ္ပေ၊ ဗ္ရဟ္မဗန္ဓု မဟာယသော။
‘‘Imamhi bhaddake kappe, brahmabandhu mahāyaso;
ကသ္သပော နာမ ဂောတ္တေန၊ ဥပ္ပဇ္ဇိ ဝဒတံ ဝရော။
Kassapo nāma gottena, uppajji vadataṃ varo.
‘‘သာသနံ ဇောတယိတ္ဝာန၊ အဘိဘုယ္ယ ကုတိတ္ထိယေ။
‘‘Sāsanaṃ jotayitvāna, abhibhuyya kutitthiye;
ဝိနေယ္ယေ ဝိနယိတ္ဝာဝ၊ နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။
Vineyye vinayitvāva, nibbuto so sasāvako.
‘‘သသိသ္သေ နိဗ္ဗုတေ နာထေ၊ အတ္ထမေန္တမ္ဟိ သာသနေ။
‘‘Sasisse nibbute nāthe, atthamentamhi sāsane;
ဒေဝာ ကန္ဒိံသု သံဝိဂ္ဂာ၊ မုတ္တကေသာ ရုဒမ္မုခာ။
Devā kandiṃsu saṃviggā, muttakesā rudammukhā.
‘‘နိဗ္ဗာယိသ္သတိ ဓမ္မက္ခော၊ န ပသ္သိသာမ သုဗ္ဗတေ။
‘‘Nibbāyissati dhammakkho, na passisāma subbate;
န သုဏိသ္သာမ သဒ္ဓမ္မံ၊ အဟော နော အပ္ပပုညတာ။
Na suṇissāma saddhammaṃ, aho no appapuññatā.
‘‘တဒာယံ ပထဝီ သဗ္ဗာ၊ အစလာ သာ စလာစလာ။
‘‘Tadāyaṃ pathavī sabbā, acalā sā calācalā;
သာဂရော စ သသောကောဝ၊ ဝိနဒီ ကရုဏံ ဂိရံ။
Sāgaro ca sasokova, vinadī karuṇaṃ giraṃ.
‘‘စတုဒ္ဒိသာ ဒုန္ဒုဘိယော၊ နာဒယိံသု အမာနုသာ။
‘‘Catuddisā dundubhiyo, nādayiṃsu amānusā;
သမန္တတော အသနိယော၊ ဖလိံသု စ ဘယာဝဟာ။
Samantato asaniyo, phaliṃsu ca bhayāvahā.
‘‘ဥက္ကာ ပတိံသု နဘသာ၊ ဓူမကေတု စ ဒိသ္သတိ။
‘‘Ukkā patiṃsu nabhasā, dhūmaketu ca dissati;
သဓူမာ ဇာလဝဋ္ဋာ စ၊ ရဝိံသု ကရုဏံ မိဂာ။
Sadhūmā jālavaṭṭā ca, raviṃsu karuṇaṃ migā.
‘‘ဥပ္ပာဒေ ဒာရုဏေ ဒိသ္ဝာ၊ သာသနတ္ထင္ဂသူစကေ။
‘‘Uppāde dāruṇe disvā, sāsanatthaṅgasūcake;
သံဝိဂ္ဂာ ဘိက္ခဝော သတ္တ၊ စိန္တယိမ္ဟ မယံ တဒာ။
Saṃviggā bhikkhavo satta, cintayimha mayaṃ tadā.
‘‘သာသနေန ဝိနာမ္ဟာကံ၊ ဇီဝိတေန အလံ မယံ။
‘‘Sāsanena vināmhākaṃ, jīvitena alaṃ mayaṃ;
ပဝိသိတ္ဝာ မဟာရညံ၊ ယုဉ္ဇာမ ဇိနသာသနေ။
Pavisitvā mahāraññaṃ, yuñjāma jinasāsane.
‘‘အဒ္ဒသမ္ဟ တဒာရညေ၊ ဥဗ္ဗိဒ္ဓံ သေလမုတ္တမံ။
‘‘Addasamha tadāraññe, ubbiddhaṃ selamuttamaṃ;
နိသ္သေဏိယာ တမာရုယ္ဟ၊ နိသ္သေဏိံ ပာတယိမ္ဟသေ။
Nisseṇiyā tamāruyha, nisseṇiṃ pātayimhase.
‘‘တဒာ ဩဝဒိ နော ထေရော၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒော သုဒုလ္လဘော။
‘‘Tadā ovadi no thero, buddhuppādo sudullabho;
သဒ္ဓာတိဒုလ္လဘာ လဒ္ဓာ၊ ထောကံ သေသဉ္စ သာသနံ။
Saddhātidullabhā laddhā, thokaṃ sesañca sāsanaṃ.
‘‘နိပတန္တိ ခဏာတီတာ၊ အနန္တေ ဒုက္ခသာဂရေ။
‘‘Nipatanti khaṇātītā, anante dukkhasāgare;
တသ္မာ ပယောဂော ကတ္တဗ္ဗော၊ ယာဝ ဌာတိ မုနေ မတံ။
Tasmā payogo kattabbo, yāva ṭhāti mune mataṃ.
‘‘အရဟာ အာသိ သော ထေရော၊ အနာဂာမီ တဒာနုဂော။
‘‘Arahā āsi so thero, anāgāmī tadānugo;
သုသီလာ ဣတရေ ယုတ္တာ၊ ဒေဝလောကံ အဂမ္ဟသေ။
Susīlā itare yuttā, devalokaṃ agamhase.
‘‘နိဗ္ဗုတော တိဏ္ဏသံသာရော၊ သုဒ္ဓာဝာသေ စ ဧကကော။
‘‘Nibbuto tiṇṇasaṃsāro, suddhāvāse ca ekako;
အဟဉ္စ ပက္ကုသာတိ စ၊ သဘိယော ဗာဟိယော တထာ။
Ahañca pakkusāti ca, sabhiyo bāhiyo tathā.
‘‘ကုမာရကသ္သပော၊ စေဝ၊ တတ္ထ တတ္ထူပဂာ မယံ။
‘‘Kumārakassapo, ceva, tattha tatthūpagā mayaṃ;
သံသာရဗန္ဓနာ မုတ္တာ၊ ဂောတမေနာနုကမ္ပိတာ။
Saṃsārabandhanā muttā, gotamenānukampitā.
‘‘မလ္လေသု ကုသိနာရာယံ၊ ဂဗ္ဘေ ဇာတသ္သ မေ သတော။
‘‘Mallesu kusinārāyaṃ, gabbhe jātassa me sato;
မာတာ မတာ စိတာရုဠ္ဟာ၊ တတော နိပ္ပတိတော အဟံ။
Mātā matā citāruḷhā, tato nippatito ahaṃ.
‘‘ပတိတော ဒဗ္ဗပုဉ္ဇမ္ဟိ၊ တတော ဒဗ္ဗောတိ ဝိသ္သုတော။
‘‘Patito dabbapuñjamhi, tato dabboti vissuto;
ဗ္ရဟ္မစာရီဗလေနာဟံ၊ ဝိမုတ္တော သတ္တဝသ္သိကော။
Brahmacārībalenāhaṃ, vimutto sattavassiko.
‘‘ခီရောဒနဗလေနာဟံ ၊ ပဉ္စဟင္ဂေဟုပာဂတော။
‘‘Khīrodanabalenāhaṃ , pañcahaṅgehupāgato;
ခီဏာသဝောပဝာဒေန၊ ပာပေဟိ ဗဟု စောဒိတော။
Khīṇāsavopavādena, pāpehi bahu codito.
‘‘ဥဘော ပုညဉ္စ ပာပဉ္စ၊ ဝီတိဝတ္တောမ္ဟိ ဒာနိဟံ။
‘‘Ubho puññañca pāpañca, vītivattomhi dānihaṃ;
ပတ္ဝာန ပရမံ သန္တိံ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝော။
Patvāna paramaṃ santiṃ, viharāmi anāsavo.
‘‘သေနာသနံ ပညာပယိံ၊ ဟာသယိတ္ဝာန သုဗ္ဗတေ။
‘‘Senāsanaṃ paññāpayiṃ, hāsayitvāna subbate;
ဇိနော တသ္မိံ ဂုဏေ တုဋ္ဌော၊ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ မံ။
Jino tasmiṃ guṇe tuṭṭho, etadagge ṭhapesi maṃ.
‘‘ကိလေသာ ဈာပိတာ မယ္ဟံ၊ ဘဝာ သဗ္ဗေ သမူဟတာ။
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
နာဂောဝ ဗန္ဓနံ ဆေတ္ဝာ၊ ဝိဟရာမိ အနာသဝော။
Nāgova bandhanaṃ chetvā, viharāmi anāsavo.
‘‘သ္ဝာဂတံ ဝတ မေ အာသိ၊ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌသ္သ သန္တိကေ။
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, buddhaseṭṭhassa santike;
တိသ္သော ဝိဇ္ဇာ အနုပ္ပတ္တာ၊ ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသနံ။
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
‘‘ပဋိသမ္ဘိဒာ စတသ္သော။ပေ.။ကတံ ဗုဒ္ဓသ္သ သာသန’’န္တိ။
‘‘Paṭisambhidā catasso…pe…kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ဧဝံဘူတံ ပန တံ ယေန ပုဗ္ဗေ ဧကသ္သ ခီဏာသဝတ္ထေရသ္သ အနုဒ္ဓံသနဝသေန ကတေန ပာပကမ္မေန ဗဟူနိ ဝသ္သသတသဟသ္သာနိ နိရယေ ပစ္စိ, တာယ ဧဝ ကမ္မပိလောတိကာယ စောဒိယမာနာ မေတ္တိယဘူမဇကာ ဘိက္ခူ ‘‘ဣမိနာ မယံ ကလ္ယာဏဘတ္တိကသ္သ ဂဟပတိနော အန္တရေ ပရိဘေဒိတာ’’တိ ဒုဂ္ဂဟိတဂာဟိနော အမူလကေန ပာရာဇိကေန ဓမ္မေန အနုဒ္ဓံသေသုံ။ တသ္မိဉ္စ အဓိကရဏေ သင္ဃေန သတိဝိနယေန ဝူပသမိတေ အယံ ထေရော လောကာနုကမ္ပာယ အတ္တနော ဂုဏေ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယော ဒုဒ္ဒမိယော’’တိ ဣမံ ဂာထံ အဘာသိ။
Evaṃbhūtaṃ pana taṃ yena pubbe ekassa khīṇāsavattherassa anuddhaṃsanavasena katena pāpakammena bahūni vassasatasahassāni niraye pacci, tāya eva kammapilotikāya codiyamānā mettiyabhūmajakā bhikkhū ‘‘iminā mayaṃ kalyāṇabhattikassa gahapatino antare paribheditā’’ti duggahitagāhino amūlakena pārājikena dhammena anuddhaṃsesuṃ. Tasmiñca adhikaraṇe saṅghena sativinayena vūpasamite ayaṃ thero lokānukampāya attano guṇe vibhāvento ‘‘yo duddamiyo’’ti imaṃ gāthaṃ abhāsi.
၅. တတ္ထ ယောတိ အနိယမိတနိဒ္ဒေသော, တသ္သ ‘‘သော’’တိ ဣမိနာ နိယမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဘယေနပိ အညံ ဝိယ ကတ္ဝာ အတ္တာနမေဝ ဝဒတိ။ ဒုဒ္ဒမိယောတိ ဒုဒ္ဒမော, ဒမေတုံ အသက္ကုဏေယ္ယော။ ဣဒဉ္စ အတ္တနော ပုထုဇ္ဇနကာလေ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဝိသူကာယိကာနံ ကိလေသာနံ မဒာလေပစိတ္တသ္သ ဝိပ္ဖန္ဒိတံ ဣန္ဒ္ရိယာနံ အဝူပသမနဉ္စ စိန္တေတ္ဝာ ဝဒတိ။ ဒမေနာတိ ဥတ္တမေန အဂ္ဂမဂ္ဂဒမေန, တေန ဟိ ဒန္တော ပုန ဒမေတဗ္ဗတာဘာဝတော ‘‘ဒန္တော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ, န အညေန။ အထ ဝာ ဒမေနာတိ ဒမကေန ပုရိသဒမ္မသာရထိနာ ဒမိတော ။ ဒဗ္ဗောတိ ဒ္ရဗ္ယော, ဘဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ဘဂဝာ ဣမမေဝ ထေရံ သန္ဓာယ – ‘‘န ခော, ဒဗ္ဗ, ဒဗ္ဗာ ဧဝံ နိဗ္ဗေဌေန္တီ’’တိ (ပာရာ. ၃၈၄; စူဠဝ. ၁၉၃) ။ သန္တုသိတောတိ ယထာလဒ္ဓပစ္စယသန္တောသေန ဈာနသမာပတ္တိသန္တောသေန မဂ္ဂဖလသန္တောသေန စ သန္တုဋ္ဌော။ ဝိတိဏ္ဏကင္ခောတိ သောဠသဝတ္ထုကာယ အဋ္ဌဝတ္ထုကာယ စ ကင္ခာယ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ သမုဂ္ဃာဋိတတ္တာ ဝိဂတကင္ခော။ ဝိဇိတာဝီတိ ပုရိသာဇာနီယေန ဝိဇေတဗ္ဗသ္သ သဗ္ဗသ္သပိ သံကိလေသပက္ခသ္သ ဝိဇိတတ္တာ ဝိဓမိတတ္တာ ဝိဇိတာဝီ။ အပေတဘေရဝောတိ ပဉ္စဝီသတိယာ ဘယာနံ သဗ္ဗသော အပေတတ္တာ အပဂတဘေရဝော အဘယူပရတော ။ ပုန ဒဗ္ဗောတိ နာမကိတ္တနံ။ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ ဒ္ဝေ ပရိနိဗ္ဗာနာနိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနဉ္စ, ယာ သဥပာဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတု, ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနဉ္စ, ယာ အနုပာဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတု။ တေသု ဣဓ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနံ အဓိပ္ပေတံ, တသ္မာ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာနံ မဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ပဟီနတ္တာ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန ပရိနိဗ္ဗုတောတိ အတ္ထော။ ဌိတတ္တောတိ ဌိတသဘာဝော အစလော ဣဋ္ဌာဒီသု တာဒိဘာဝပ္ပတ္တိယာ လောကဓမ္မေဟိ အကမ္ပနီယော။ ဟီတိ စ ဟေတုအတ္ထေ နိပာတော, တေန ယော ပုဗ္ဗေ ဒုဒ္ဒမော ဟုတ္ဝာ ဌိတော ယသ္မာ ဒဗ္ဗတ္တာ သတ္ထာရာ ဥတ္တမေန ဒမေန ဒမိတော သန္တုသိတော ဝိတိဏ္ဏကင္ခော ဝိဇိတာဝီ အပေတဘေရဝော, တသ္မာ သော ဒဗ္ဗော ပရိနိဗ္ဗုတော တတောယေဝ စ ဌိတတ္တော, ဧဝံဘူတေ စ တသ္မိံ စိတ္တပသာဒောဝ ကာတဗ္ဗော, န ပသာဒညထတ္တန္တိ ပရနေယ္ယဗုဒ္ဓိကေ သတ္တေ အနုကမ္ပန္တော ထေရော အညံ ဗ္ယာကာသိ။
5. Tattha yoti aniyamitaniddeso, tassa ‘‘so’’ti iminā niyamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Ubhayenapi aññaṃ viya katvā attānameva vadati. Duddamiyoti duddamo, dametuṃ asakkuṇeyyo. Idañca attano puthujjanakāle diṭṭhigatānaṃ visūkāyikānaṃ kilesānaṃ madālepacittassa vipphanditaṃ indriyānaṃ avūpasamanañca cintetvā vadati. Damenāti uttamena aggamaggadamena, tena hi danto puna dametabbatābhāvato ‘‘danto’’ti vattabbataṃ arahati, na aññena. Atha vā damenāti damakena purisadammasārathinā damito . Dabboti drabyo, bhabboti attho. Tenāha bhagavā imameva theraṃ sandhāya – ‘‘na kho, dabba, dabbā evaṃ nibbeṭhentī’’ti (pārā. 384; cūḷava. 193) . Santusitoti yathāladdhapaccayasantosena jhānasamāpattisantosena maggaphalasantosena ca santuṭṭho. Vitiṇṇakaṅkhoti soḷasavatthukāya aṭṭhavatthukāya ca kaṅkhāya paṭhamamaggeneva samugghāṭitattā vigatakaṅkho. Vijitāvīti purisājānīyena vijetabbassa sabbassapi saṃkilesapakkhassa vijitattā vidhamitattā vijitāvī. Apetabheravoti pañcavīsatiyā bhayānaṃ sabbaso apetattā apagatabheravo abhayūparato . Puna dabboti nāmakittanaṃ. Parinibbutoti dve parinibbānāni kilesaparinibbānañca, yā saupādisesanibbānadhātu, khandhaparinibbānañca, yā anupādisesanibbānadhātu. Tesu idha kilesaparinibbānaṃ adhippetaṃ, tasmā pahātabbadhammānaṃ maggena sabbaso pahīnattā kilesaparinibbānena parinibbutoti attho. Ṭhitattoti ṭhitasabhāvo acalo iṭṭhādīsu tādibhāvappattiyā lokadhammehi akampanīyo. Hīti ca hetuatthe nipāto, tena yo pubbe duddamo hutvā ṭhito yasmā dabbattā satthārā uttamena damena damito santusito vitiṇṇakaṅkho vijitāvī apetabheravo, tasmā so dabbo parinibbuto tatoyeva ca ṭhitatto, evaṃbhūte ca tasmiṃ cittapasādova kātabbo, na pasādaññathattanti paraneyyabuddhike satte anukampanto thero aññaṃ byākāsi.
ဒဗ္ဗတ္ထေရဂာထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Dabbattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ထေရဂာထာပာဠိ • Theragāthāpāḷi / ၅. ဒဗ္ဗတ္ထေရဂာထာ • 5. Dabbattheragāthā