Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
5. දබ්බත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
5. Dabbattheragāthāvaṇṇanā
යො දුද්දමියොති ආයස්මතො දබ්බත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයම්පි පදුමුත්තරබුද්ධකාලෙ හංසවතීනගරෙ කුලගෙහෙ නිබ්බත්තිත්වා වයප්පත්තො හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව ධම්මදෙසනං සුණන්තො සත්ථාරං එකං භික්ඛුං සෙනාසනපඤ්ඤාපකානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙන්තං දිස්වා අධිකාරකම්මං කත්වා තං ඨානන්තරං පත්ථෙත්වා සත්ථාරා බ්යාකතො යාවජීවං කුසලං කත්වා දෙවමනුස්සෙසු සංසරිත්වා කස්සපදසබලස්ස සාසනොසක්කනකාලෙ පබ්බජි. තදා තෙන සද්ධිං අපරෙ ඡ ජනාති සත්ත භික්ඛූ එකචිත්තා හුත්වා අඤ්ඤෙ සාසනෙ අගාරවං කරොන්තෙ දිස්වා – ‘‘ඉධ කිං කරොම එකමන්තෙ සමණධම්මං කත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සාමා’’ති නිස්සෙණිං බන්ධිත්වා උච්චං පබ්බතසිඛරං ආරුහිත්වා, ‘‘අත්තනො චිත්තබලං ජානන්තා නිස්සෙණිං නිපාතෙන්තු, ජීවිතෙ සාලයා ඔතරන්තු, මා පච්ඡානුතප්පිනො අහුවත්ථා’’ති වත්වා සබ්බෙ එකචිත්තා හුත්වා නිස්සෙණිං පාතෙත්වා – ‘‘අප්පමත්තා හොථ, ආවුසො’’ති අඤ්ඤමඤ්ඤං ඔවදිත්වා චිත්තරුචිකෙසු ඨානෙසු නිසීදිත්වා සමණධම්මං කාතුං ආරභිංසු.
Yo duddamiyoti āyasmato dabbattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare kulagehe nibbattitvā vayappatto heṭṭhā vuttanayeneva dhammadesanaṃ suṇanto satthāraṃ ekaṃ bhikkhuṃ senāsanapaññāpakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ patthetvā satthārā byākato yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsaritvā kassapadasabalassa sāsanosakkanakāle pabbaji. Tadā tena saddhiṃ apare cha janāti satta bhikkhū ekacittā hutvā aññe sāsane agāravaṃ karonte disvā – ‘‘idha kiṃ karoma ekamante samaṇadhammaṃ katvā dukkhassantaṃ karissāmā’’ti nisseṇiṃ bandhitvā uccaṃ pabbatasikharaṃ āruhitvā, ‘‘attano cittabalaṃ jānantā nisseṇiṃ nipātentu, jīvite sālayā otarantu, mā pacchānutappino ahuvatthā’’ti vatvā sabbe ekacittā hutvā nisseṇiṃ pātetvā – ‘‘appamattā hotha, āvuso’’ti aññamaññaṃ ovaditvā cittarucikesu ṭhānesu nisīditvā samaṇadhammaṃ kātuṃ ārabhiṃsu.
තත්රෙකො ථෙරො පඤ්චමෙ දිවසෙ අරහත්තං පත්වා, ‘‘මම කිච්චං නිප්ඵන්නං, අහං ඉමස්මිං ඨානෙ කිං කරිස්සාමි’’ති ඉද්ධියා උත්තරකුරුතො පිණ්ඩපාතං ආහරිත්වා, ‘‘ආවුසො, ඉමං පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජථ, භික්ඛාචාරකිච්චං මමායත්තං හොතු, තුම්හෙ අත්තනො කම්මං කරොථා’’ති ආහ. ‘‘කිං නු ඛො මයං, ආවුසො, නිස්සෙණිං පාතෙන්තා එවං අවොචුම්හ – ‘යො පඨමං ධම්මං සච්ඡිකරොති, සො භික්ඛං ආහරතු, තෙනාභතං සෙසා පරිභුඤ්ජිත්වා සමණධම්මං කරිස්සන්තී’’’ති. ‘‘නත්ථි, ආවුසො’’ති. තුම්හෙ අත්තනො පුබ්බහෙතුනා ලභිත්ථ, මයම්පි සක්කොන්තා වට්ටස්සන්තං කරිස්සාම, ගච්ඡථ තුම්හෙති. ථෙරො තෙ සඤ්ඤාපෙතුං අසක්කොන්තො ඵාසුකට්ඨානෙ පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජිත්වා ගතො . අපරො ථෙරො සත්තමෙ දිවසෙ අනාගාමිඵලං පත්වා තතො චුතො සුද්ධාවාසබ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තො. ඉතරෙ ථෙරා තතො චුතා එකං බුද්ධන්තරං දෙවමනුස්සෙසු සංසරිත්වා තෙසු තෙසු කුලෙසු නිබ්බත්තා. එකො ගන්ධාරරට්ඨෙ තක්කසිලානගරෙ රාජගෙහෙ නිබ්බත්තො, එකො මජ්ඣන්තිකරට්ඨෙ පරිබ්බාජිකාය කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්තො, එකො බාහියරට්ඨෙ කුටුම්බියගෙහෙ නිබ්බත්තො, එකො භික්ඛුනුපස්සයෙ ජාතො.
Tatreko thero pañcame divase arahattaṃ patvā, ‘‘mama kiccaṃ nipphannaṃ, ahaṃ imasmiṃ ṭhāne kiṃ karissāmi’’ti iddhiyā uttarakuruto piṇḍapātaṃ āharitvā, ‘‘āvuso, imaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjatha, bhikkhācārakiccaṃ mamāyattaṃ hotu, tumhe attano kammaṃ karothā’’ti āha. ‘‘Kiṃ nu kho mayaṃ, āvuso, nisseṇiṃ pātentā evaṃ avocumha – ‘yo paṭhamaṃ dhammaṃ sacchikaroti, so bhikkhaṃ āharatu, tenābhataṃ sesā paribhuñjitvā samaṇadhammaṃ karissantī’’’ti. ‘‘Natthi, āvuso’’ti. Tumhe attano pubbahetunā labhittha, mayampi sakkontā vaṭṭassantaṃ karissāma, gacchatha tumheti. Thero te saññāpetuṃ asakkonto phāsukaṭṭhāne piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā gato . Aparo thero sattame divase anāgāmiphalaṃ patvā tato cuto suddhāvāsabrahmaloke nibbatto. Itare therā tato cutā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā tesu tesu kulesu nibbattā. Eko gandhāraraṭṭhe takkasilānagare rājagehe nibbatto, eko majjhantikaraṭṭhe paribbājikāya kucchimhi nibbatto, eko bāhiyaraṭṭhe kuṭumbiyagehe nibbatto, eko bhikkhunupassaye jāto.
අයං පන දබ්බත්ථෙරො මල්ලරට්ඨෙ අනුපියනගරෙ එකස්ස මල්ලරඤ්ඤො ගෙහෙ පටිසන්ධිං ගණ්හි. තස්ස මාතා උපවිජඤ්ඤා කාලමකාසි, මතසරීරං සුසානං නෙත්වා දාරුචිතකං ආරොපෙත්වා අග්ගිං අදංසු. තස්සා අග්ගිවෙගසන්තත්තං උදරපටලං ද්වෙධා අහොසි. දාරකො අත්තනො පුඤ්ඤබලෙන උප්පතිත්වා එකස්මිං දබ්බත්ථම්භෙ නිපති. තං දාරකං ගහෙත්වා අය්යිකාය අදංසු. සා තස්ස නාමං ගණ්හන්තී දබ්බත්ථම්භෙ පතිත්වා ලද්ධජීවිතත්තා ‘‘දබ්බො’’තිස්ස නාමං අකාසි. තස්ස ච සත්තවස්සිකකාලෙ සත්ථා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවාරො මල්ලරට්ඨෙ චාරිකං චරමානො අනුපියම්බවනෙ විහරති. දබ්බකුමාරො සත්ථාරං දිස්වා දස්සනෙනෙව පසීදිත්වා පබ්බජිතුකාමො හුත්වා ‘‘අහං දසබලස්ස සන්තිකෙ පබ්බජිස්සාමී’’ති අය්යිකං ආපුච්ඡි. සා ‘‘සාධු, තාතා’’ති දබ්බකුමාරං ආදාය සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා, ‘‘භන්තෙ, ඉමං කුමාරං පබ්බාජෙථා’’ති ආහ. සත්ථා අඤ්ඤතරස්ස භික්ඛුනො සඤ්ඤං අදාසි – ‘‘භික්ඛු ඉමං දාරකං පබ්බාජෙහී’’ති. සො ථෙරො සත්ථු වචනං සුත්වා දබ්බකුමාරං පබ්බාජෙන්තො තචපඤ්චකකම්මට්ඨානං ආචික්ඛි. පුබ්බහෙතුසම්පන්නො කතාභිනීහාරො සත්තො පඨමකෙසවට්ටියා වොරොපනක්ඛණෙ සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි, දුතියාය කෙසවට්ටියා ඔරොපියමානාය සකදාගාමිඵලෙ, තතියාය අනාගාමිඵලෙ, සබ්බකෙසානං පන ඔරොපනඤ්ච අරහත්තඵලසච්ඡිකිරියා ච අපච්ඡා අපුරෙ අහොසි. සත්ථා මල්ලරට්ඨෙ යථාභිරන්තං විහරිත්වා රාජගහං ගන්ත්වා වෙළුවනෙ වාසං කප්පෙසි.
Ayaṃ pana dabbatthero mallaraṭṭhe anupiyanagare ekassa mallarañño gehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Tassa mātā upavijaññā kālamakāsi, matasarīraṃ susānaṃ netvā dārucitakaṃ āropetvā aggiṃ adaṃsu. Tassā aggivegasantattaṃ udarapaṭalaṃ dvedhā ahosi. Dārako attano puññabalena uppatitvā ekasmiṃ dabbatthambhe nipati. Taṃ dārakaṃ gahetvā ayyikāya adaṃsu. Sā tassa nāmaṃ gaṇhantī dabbatthambhe patitvā laddhajīvitattā ‘‘dabbo’’tissa nāmaṃ akāsi. Tassa ca sattavassikakāle satthā bhikkhusaṅghaparivāro mallaraṭṭhe cārikaṃ caramāno anupiyambavane viharati. Dabbakumāro satthāraṃ disvā dassaneneva pasīditvā pabbajitukāmo hutvā ‘‘ahaṃ dasabalassa santike pabbajissāmī’’ti ayyikaṃ āpucchi. Sā ‘‘sādhu, tātā’’ti dabbakumāraṃ ādāya satthu santikaṃ gantvā, ‘‘bhante, imaṃ kumāraṃ pabbājethā’’ti āha. Satthā aññatarassa bhikkhuno saññaṃ adāsi – ‘‘bhikkhu imaṃ dārakaṃ pabbājehī’’ti. So thero satthu vacanaṃ sutvā dabbakumāraṃ pabbājento tacapañcakakammaṭṭhānaṃ ācikkhi. Pubbahetusampanno katābhinīhāro satto paṭhamakesavaṭṭiyā voropanakkhaṇe sotāpattiphale patiṭṭhahi, dutiyāya kesavaṭṭiyā oropiyamānāya sakadāgāmiphale, tatiyāya anāgāmiphale, sabbakesānaṃ pana oropanañca arahattaphalasacchikiriyā ca apacchā apure ahosi. Satthā mallaraṭṭhe yathābhirantaṃ viharitvā rājagahaṃ gantvā veḷuvane vāsaṃ kappesi.
තත්රායස්මා දබ්බො මල්ලපුත්තො රහොගතො අත්තනො කිච්චනිප්ඵත්තිං ඔලොකෙත්වා සඞ්ඝස්ස වෙය්යාවච්චකරණෙ කායං යොජෙතුකාමො චින්තෙසි – ‘‘යංනූනාහං සඞ්ඝස්ස සෙනාසනඤ්ච පඤ්ඤාපෙය්යං භත්තානි ච උද්දිසෙය්ය’’න්ති. සො සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා අත්තනො පරිවිතක්කං ආරොචෙසි. සත්ථා තස්ස සාධුකාරං දත්වා සෙනාසනපඤ්ඤාපකත්තඤ්ච භත්තුද්දෙසකත්තඤ්ච සම්පටිච්ඡි. අථ නං ‘‘අයං දබ්බො දහරොව සමානො මහන්තෙ ඨානෙ ඨිතො’’ති සත්තවස්සිකකාලෙයෙව උපසම්පාදෙසි. ථෙරො උපසම්පන්නකාලතො පට්ඨාය රාජගහං උපනිස්සාය විහරන්තානං සබ්බභික්ඛූනං සෙනාසනානි ච පඤ්ඤාපෙති, භික්ඛඤ්ච උද්දිසති. තස්ස සෙනාසනපඤ්ඤාපකභාවො සබ්බදිසාසු පාකටො අහොසි – ‘‘දබ්බො කිර මල්ලපුත්තො සභාගසභාගානං භික්ඛූනං එකට්ඨානෙ සෙනාසනානි පඤ්ඤාපෙති, ආසන්නෙපි දූරෙපි සෙනාසනං පඤ්ඤාපෙති, ගන්තුං අසක්කොන්තෙ ඉද්ධියා නෙතී’’ති.
Tatrāyasmā dabbo mallaputto rahogato attano kiccanipphattiṃ oloketvā saṅghassa veyyāvaccakaraṇe kāyaṃ yojetukāmo cintesi – ‘‘yaṃnūnāhaṃ saṅghassa senāsanañca paññāpeyyaṃ bhattāni ca uddiseyya’’nti. So satthu santikaṃ gantvā attano parivitakkaṃ ārocesi. Satthā tassa sādhukāraṃ datvā senāsanapaññāpakattañca bhattuddesakattañca sampaṭicchi. Atha naṃ ‘‘ayaṃ dabbo daharova samāno mahante ṭhāne ṭhito’’ti sattavassikakāleyeva upasampādesi. Thero upasampannakālato paṭṭhāya rājagahaṃ upanissāya viharantānaṃ sabbabhikkhūnaṃ senāsanāni ca paññāpeti, bhikkhañca uddisati. Tassa senāsanapaññāpakabhāvo sabbadisāsu pākaṭo ahosi – ‘‘dabbo kira mallaputto sabhāgasabhāgānaṃ bhikkhūnaṃ ekaṭṭhāne senāsanāni paññāpeti, āsannepi dūrepi senāsanaṃ paññāpeti, gantuṃ asakkonte iddhiyā netī’’ti.
අථ නං භික්ඛූ කාලෙපි විකාලෙපි – ‘‘අම්හාකං, ආවුසො, ජීවකම්බවනෙ සෙනාසනං පඤ්ඤාපෙහි, අම්හාකං මද්දකුච්ඡිස්මිං මිගදායෙ’’ති එවං සෙනාසනං උද්දිසාපෙත්වා තස්ස ඉද්ධිං පස්සන්තා ගච්ඡන්ති. සොපි ඉද්ධියා මනොමයෙ කායෙ අභිසඞ්ඛරිත්වා එකෙකස්ස ථෙරස්ස එකෙකං අත්තනා සදිසං භික්ඛුං දත්වා අඞ්ගුලියා ජලමානාය පුරතො ගන්ත්වා ‘‘අයං මඤ්චො ඉදං පීඨ’’න්තිආදීනි වත්වා සෙනාසනං පඤ්ඤාපෙත්වා පුන අත්තනො වසනට්ඨානමෙව ආගච්ඡති . අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරතො පනිදං වත්ථු පාළියං ආගතමෙව. සත්ථා ඉදමෙව කාරණං අට්ඨුප්පත්තිං කත්වා අපරභාගෙ අරියගණමජ්ඣෙ නිසින්නො ථෙරං සෙනාසනපඤ්ඤාපකානං අග්ගට්ඨානෙ ඨපෙසි – ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං සෙනාසනපඤ්ඤාපකානං යදිදං දබ්බො මල්ලපුත්තො’’ති (අ. නි. 1.209; 214). වුත්තම්පි චෙතං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.54, 108-149) –
Atha naṃ bhikkhū kālepi vikālepi – ‘‘amhākaṃ, āvuso, jīvakambavane senāsanaṃ paññāpehi, amhākaṃ maddakucchismiṃ migadāye’’ti evaṃ senāsanaṃ uddisāpetvā tassa iddhiṃ passantā gacchanti. Sopi iddhiyā manomaye kāye abhisaṅkharitvā ekekassa therassa ekekaṃ attanā sadisaṃ bhikkhuṃ datvā aṅguliyā jalamānāya purato gantvā ‘‘ayaṃ mañco idaṃ pīṭha’’ntiādīni vatvā senāsanaṃ paññāpetvā puna attano vasanaṭṭhānameva āgacchati . Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panidaṃ vatthu pāḷiyaṃ āgatameva. Satthā idameva kāraṇaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā aparabhāge ariyagaṇamajjhe nisinno theraṃ senāsanapaññāpakānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesi – ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ senāsanapaññāpakānaṃ yadidaṃ dabbo mallaputto’’ti (a. ni. 1.209; 214). Vuttampi cetaṃ apadāne (apa. thera 2.54, 108-149) –
‘‘පදුමුත්තරො නාම ජිනො, සබ්බලොකවිදූ මුනි;
‘‘Padumuttaro nāma jino, sabbalokavidū muni;
ඉතො සතසහස්සම්හි, කප්පෙ උප්පජ්ජි චක්ඛුමා.
Ito satasahassamhi, kappe uppajji cakkhumā.
‘‘ඔවාදකො විඤ්ඤාපකො, තාරකො සබ්බපාණිනං;
‘‘Ovādako viññāpako, tārako sabbapāṇinaṃ;
දෙසනාකුසලො බුද්ධො, තාරෙසි ජනතං බහුං.
Desanākusalo buddho, tāresi janataṃ bahuṃ.
‘‘අනුකම්පකො කාරුණිකො, හිතෙසී සබ්බපාණිනං;
‘‘Anukampako kāruṇiko, hitesī sabbapāṇinaṃ;
සම්පත්තෙ තිත්ථියෙ සබ්බෙ, පඤ්චසීලෙ පතිට්ඨපි.
Sampatte titthiye sabbe, pañcasīle patiṭṭhapi.
‘‘එවං නිරාකුලං ආසි, සුඤ්ඤතං තිත්ථියෙහි ච;
‘‘Evaṃ nirākulaṃ āsi, suññataṃ titthiyehi ca;
විචිත්තං අරහන්තෙහි, වසීභූතෙහි තාදිභි.
Vicittaṃ arahantehi, vasībhūtehi tādibhi.
‘‘රතනානට්ඨපඤ්ඤාසං, උග්ගතො සො මහාමුනි;
‘‘Ratanānaṭṭhapaññāsaṃ, uggato so mahāmuni;
කඤ්චනග්ඝියසඞ්කාසො, බාත්තිංසවරලක්ඛණො.
Kañcanagghiyasaṅkāso, bāttiṃsavaralakkhaṇo.
‘‘වස්සසතසහස්සානි, ආයු විජ්ජති තාවදෙ;
‘‘Vassasatasahassāni, āyu vijjati tāvade;
තාවතා තිට්ඨමානො සො, තාරෙසි ජනතං බහුං.
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
‘‘තදාහං හංසවතියං, සෙට්ඨිපුත්තො මහායසො;
‘‘Tadāhaṃ haṃsavatiyaṃ, seṭṭhiputto mahāyaso;
උපෙත්වා ලොකපජ්ජොතං, අස්සොසිං ධම්මදෙසනං.
Upetvā lokapajjotaṃ, assosiṃ dhammadesanaṃ.
‘‘සෙනාසනානි භික්ඛූනං, පඤ්ඤාපෙන්තං සසාවකං;
‘‘Senāsanāni bhikkhūnaṃ, paññāpentaṃ sasāvakaṃ;
කිත්තයන්තස්ස වචනං, සුණිත්වා මුදිතො අහං.
Kittayantassa vacanaṃ, suṇitvā mudito ahaṃ.
‘‘අධිකාරං සසඞ්ඝස්ස, කත්වා තස්ස මහෙසිනො;
‘‘Adhikāraṃ sasaṅghassa, katvā tassa mahesino;
නිපච්ච සිරසා පාදෙ, තං ඨානමභිපත්ථයිං.
Nipacca sirasā pāde, taṃ ṭhānamabhipatthayiṃ.
‘‘තදාහ ස මහාවීරො, මම කම්මං පකිත්තයං;
‘‘Tadāha sa mahāvīro, mama kammaṃ pakittayaṃ;
යො සසඞ්ඝමභොජෙසි, සත්තාහං ලොකනායකං.
Yo sasaṅghamabhojesi, sattāhaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘සොයං කමලපත්තක්ඛො, සීහංසො කනකත්තචො;
‘‘Soyaṃ kamalapattakkho, sīhaṃso kanakattaco;
මම පාදමූලෙ නිපති, පත්ථයං ඨානමුත්තමං.
Mama pādamūle nipati, patthayaṃ ṭhānamuttamaṃ.
‘‘සතසහස්සිතො කප්පෙ, ඔක්කාකකුලසම්භවො;
‘‘Satasahassito kappe, okkākakulasambhavo;
ගොතමො නාම ගොත්තෙන, සත්ථා ලොකෙ භවිස්සති.
Gotamo nāma gottena, satthā loke bhavissati.
‘‘සාවකො තස්ස බුද්ධස්ස, දබ්බො නාමෙන විස්සුතො;
‘‘Sāvako tassa buddhassa, dabbo nāmena vissuto;
සෙනාසනපඤ්ඤාපකො, අග්ගො හෙස්සතියං තදා.
Senāsanapaññāpako, aggo hessatiyaṃ tadā.
‘‘තෙන කම්මෙන සුකතෙන, චෙතනාපණිධීහි ච;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ජහිත්වා මානුසං දෙහං, තාවතිංසමගච්ඡහං.
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘සතානං තීණික්ඛත්තුඤ්ච, දෙවරජ්ජමකාරයිං;
‘‘Satānaṃ tīṇikkhattuñca, devarajjamakārayiṃ;
සතානං පඤ්චක්ඛත්තුඤ්ච, චක්කවත්තී අහොසහං.
Satānaṃ pañcakkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ.
‘‘පදෙසරජ්ජං විපුලං, ගණනාතො අසඞ්ඛියං;
‘‘Padesarajjaṃ vipulaṃ, gaṇanāto asaṅkhiyaṃ;
සබ්බත්ථ සුඛිතො ආසිං, තස්ස කම්මස්ස වාහසා.
Sabbattha sukhito āsiṃ, tassa kammassa vāhasā.
‘‘එකනවුතිතො කප්පෙ, විපස්සී නාම නායකො;
‘‘Ekanavutito kappe, vipassī nāma nāyako;
උප්පජ්ජි චාරුදස්සනො, සබ්බධම්මවිපස්සකො.
Uppajji cārudassano, sabbadhammavipassako.
‘‘දුට්ඨචිත්තො උපවදිං, සාවකං තස්ස තාදිනො;
‘‘Duṭṭhacitto upavadiṃ, sāvakaṃ tassa tādino;
සබ්බාසවපරික්ඛීණං, සුද්ධොති ච විජානිය.
Sabbāsavaparikkhīṇaṃ, suddhoti ca vijāniya.
‘‘තස්සෙව නරවීරස්ස, සාවකානං මහෙසිනං;
‘‘Tasseva naravīrassa, sāvakānaṃ mahesinaṃ;
සලාකඤ්ච ගහෙත්වාන, ඛීරොදනමදාසහං.
Salākañca gahetvāna, khīrodanamadāsahaṃ.
‘‘ඉමම්හි භද්දකෙ කප්පෙ, බ්රහ්මබන්ධු මහායසො;
‘‘Imamhi bhaddake kappe, brahmabandhu mahāyaso;
කස්සපො නාම ගොත්තෙන, උප්පජ්ජි වදතං වරො.
Kassapo nāma gottena, uppajji vadataṃ varo.
‘‘සාසනං ජොතයිත්වාන, අභිභුය්ය කුතිත්ථියෙ;
‘‘Sāsanaṃ jotayitvāna, abhibhuyya kutitthiye;
විනෙය්යෙ විනයිත්වාව, නිබ්බුතො සො සසාවකො.
Vineyye vinayitvāva, nibbuto so sasāvako.
‘‘සසිස්සෙ නිබ්බුතෙ නාථෙ, අත්ථමෙන්තම්හි සාසනෙ;
‘‘Sasisse nibbute nāthe, atthamentamhi sāsane;
දෙවා කන්දිංසු සංවිග්ගා, මුත්තකෙසා රුදම්මුඛා.
Devā kandiṃsu saṃviggā, muttakesā rudammukhā.
‘‘නිබ්බායිස්සති ධම්මක්ඛො, න පස්සිසාම සුබ්බතෙ;
‘‘Nibbāyissati dhammakkho, na passisāma subbate;
න සුණිස්සාම සද්ධම්මං, අහො නො අප්පපුඤ්ඤතා.
Na suṇissāma saddhammaṃ, aho no appapuññatā.
‘‘තදායං පථවී සබ්බා, අචලා සා චලාචලා;
‘‘Tadāyaṃ pathavī sabbā, acalā sā calācalā;
සාගරො ච සසොකොව, විනදී කරුණං ගිරං.
Sāgaro ca sasokova, vinadī karuṇaṃ giraṃ.
‘‘චතුද්දිසා දුන්දුභියො, නාදයිංසු අමානුසා;
‘‘Catuddisā dundubhiyo, nādayiṃsu amānusā;
සමන්තතො අසනියො, ඵලිංසු ච භයාවහා.
Samantato asaniyo, phaliṃsu ca bhayāvahā.
‘‘උක්කා පතිංසු නභසා, ධූමකෙතු ච දිස්සති;
‘‘Ukkā patiṃsu nabhasā, dhūmaketu ca dissati;
සධූමා ජාලවට්ටා ච, රවිංසු කරුණං මිගා.
Sadhūmā jālavaṭṭā ca, raviṃsu karuṇaṃ migā.
‘‘උප්පාදෙ දාරුණෙ දිස්වා, සාසනත්ථඞ්ගසූචකෙ;
‘‘Uppāde dāruṇe disvā, sāsanatthaṅgasūcake;
සංවිග්ගා භික්ඛවො සත්ත, චින්තයිම්හ මයං තදා.
Saṃviggā bhikkhavo satta, cintayimha mayaṃ tadā.
‘‘සාසනෙන විනාම්හාකං, ජීවිතෙන අලං මයං;
‘‘Sāsanena vināmhākaṃ, jīvitena alaṃ mayaṃ;
පවිසිත්වා මහාරඤ්ඤං, යුඤ්ජාම ජිනසාසනෙ.
Pavisitvā mahāraññaṃ, yuñjāma jinasāsane.
‘‘අද්දසම්හ තදාරඤ්ඤෙ, උබ්බිද්ධං සෙලමුත්තමං;
‘‘Addasamha tadāraññe, ubbiddhaṃ selamuttamaṃ;
නිස්සෙණියා තමාරුය්හ, නිස්සෙණිං පාතයිම්හසෙ.
Nisseṇiyā tamāruyha, nisseṇiṃ pātayimhase.
‘‘තදා ඔවදි නො ථෙරො, බුද්ධුප්පාදො සුදුල්ලභො;
‘‘Tadā ovadi no thero, buddhuppādo sudullabho;
සද්ධාතිදුල්ලභා ලද්ධා, ථොකං සෙසඤ්ච සාසනං.
Saddhātidullabhā laddhā, thokaṃ sesañca sāsanaṃ.
‘‘නිපතන්ති ඛණාතීතා, අනන්තෙ දුක්ඛසාගරෙ;
‘‘Nipatanti khaṇātītā, anante dukkhasāgare;
තස්මා පයොගො කත්තබ්බො, යාව ඨාති මුනෙ මතං.
Tasmā payogo kattabbo, yāva ṭhāti mune mataṃ.
‘‘අරහා ආසි සො ථෙරො, අනාගාමී තදානුගො;
‘‘Arahā āsi so thero, anāgāmī tadānugo;
සුසීලා ඉතරෙ යුත්තා, දෙවලොකං අගම්හසෙ.
Susīlā itare yuttā, devalokaṃ agamhase.
‘‘නිබ්බුතො තිණ්ණසංසාරො, සුද්ධාවාසෙ ච එකකො;
‘‘Nibbuto tiṇṇasaṃsāro, suddhāvāse ca ekako;
අහඤ්ච පක්කුසාති ච, සභියො බාහියො තථා.
Ahañca pakkusāti ca, sabhiyo bāhiyo tathā.
‘‘කුමාරකස්සපො, චෙව, තත්ථ තත්ථූපගා මයං;
‘‘Kumārakassapo, ceva, tattha tatthūpagā mayaṃ;
සංසාරබන්ධනා මුත්තා, ගොතමෙනානුකම්පිතා.
Saṃsārabandhanā muttā, gotamenānukampitā.
‘‘මල්ලෙසු කුසිනාරායං, ගබ්භෙ ජාතස්ස මෙ සතො;
‘‘Mallesu kusinārāyaṃ, gabbhe jātassa me sato;
මාතා මතා චිතාරුළ්හා, තතො නිප්පතිතො අහං.
Mātā matā citāruḷhā, tato nippatito ahaṃ.
‘‘පතිතො දබ්බපුඤ්ජම්හි, තතො දබ්බොති විස්සුතො;
‘‘Patito dabbapuñjamhi, tato dabboti vissuto;
බ්රහ්මචාරීබලෙනාහං, විමුත්තො සත්තවස්සිකො.
Brahmacārībalenāhaṃ, vimutto sattavassiko.
‘‘ඛීරොදනබලෙනාහං , පඤ්චහඞ්ගෙහුපාගතො;
‘‘Khīrodanabalenāhaṃ , pañcahaṅgehupāgato;
ඛීණාසවොපවාදෙන, පාපෙහි බහු චොදිතො.
Khīṇāsavopavādena, pāpehi bahu codito.
‘‘උභො පුඤ්ඤඤ්ච පාපඤ්ච, වීතිවත්තොම්හි දානිහං;
‘‘Ubho puññañca pāpañca, vītivattomhi dānihaṃ;
පත්වාන පරමං සන්තිං, විහරාමි අනාසවො.
Patvāna paramaṃ santiṃ, viharāmi anāsavo.
‘‘සෙනාසනං පඤ්ඤාපයිං, හාසයිත්වාන සුබ්බතෙ;
‘‘Senāsanaṃ paññāpayiṃ, hāsayitvāna subbate;
ජිනො තස්මිං ගුණෙ තුට්ඨො, එතදග්ගෙ ඨපෙසි මං.
Jino tasmiṃ guṇe tuṭṭho, etadagge ṭhapesi maṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං, භවා සබ්බෙ සමූහතා;
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
නාගොව බන්ධනං ඡෙත්වා, විහරාමි අනාසවො.
Nāgova bandhanaṃ chetvā, viharāmi anāsavo.
‘‘ස්වාගතං වත මෙ ආසි, බුද්ධසෙට්ඨස්ස සන්තිකෙ;
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, buddhaseṭṭhassa santike;
තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තා, කතං බුද්ධස්ස සාසනං.
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
‘‘පටිසම්භිදා චතස්සො…පෙ.…කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Paṭisambhidā catasso…pe…kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
එවංභූතං පන තං යෙන පුබ්බෙ එකස්ස ඛීණාසවත්ථෙරස්ස අනුද්ධංසනවසෙන කතෙන පාපකම්මෙන බහූනි වස්සසතසහස්සානි නිරයෙ පච්චි, තාය එව කම්මපිලොතිකාය චොදියමානා මෙත්තියභූමජකා භික්ඛූ ‘‘ඉමිනා මයං කල්යාණභත්තිකස්ස ගහපතිනො අන්තරෙ පරිභෙදිතා’’ති දුග්ගහිතගාහිනො අමූලකෙන පාරාජිකෙන ධම්මෙන අනුද්ධංසෙසුං. තස්මිඤ්ච අධිකරණෙ සඞ්ඝෙන සතිවිනයෙන වූපසමිතෙ අයං ථෙරො ලොකානුකම්පාය අත්තනො ගුණෙ විභාවෙන්තො ‘‘යො දුද්දමියො’’ති ඉමං ගාථං අභාසි.
Evaṃbhūtaṃ pana taṃ yena pubbe ekassa khīṇāsavattherassa anuddhaṃsanavasena katena pāpakammena bahūni vassasatasahassāni niraye pacci, tāya eva kammapilotikāya codiyamānā mettiyabhūmajakā bhikkhū ‘‘iminā mayaṃ kalyāṇabhattikassa gahapatino antare paribheditā’’ti duggahitagāhino amūlakena pārājikena dhammena anuddhaṃsesuṃ. Tasmiñca adhikaraṇe saṅghena sativinayena vūpasamite ayaṃ thero lokānukampāya attano guṇe vibhāvento ‘‘yo duddamiyo’’ti imaṃ gāthaṃ abhāsi.
5. තත්ථ යොති අනියමිතනිද්දෙසො, තස්ස ‘‘සො’’ති ඉමිනා නියමත්තං දට්ඨබ්බං. උභයෙනපි අඤ්ඤං විය කත්වා අත්තානමෙව වදති. දුද්දමියොති දුද්දමො, දමෙතුං අසක්කුණෙය්යො. ඉදඤ්ච අත්තනො පුථුජ්ජනකාලෙ දිට්ඨිගතානං විසූකායිකානං කිලෙසානං මදාලෙපචිත්තස්ස විප්ඵන්දිතං ඉන්ද්රියානං අවූපසමනඤ්ච චින්තෙත්වා වදති. දමෙනාති උත්තමෙන අග්ගමග්ගදමෙන, තෙන හි දන්තො පුන දමෙතබ්බතාභාවතො ‘‘දන්තො’’ති වත්තබ්බතං අරහති, න අඤ්ඤෙන. අථ වා දමෙනාති දමකෙන පුරිසදම්මසාරථිනා දමිතො . දබ්බොති ද්රබ්යො, භබ්බොති අත්ථො. තෙනාහ භගවා ඉමමෙව ථෙරං සන්ධාය – ‘‘න ඛො, දබ්බ, දබ්බා එවං නිබ්බෙඨෙන්තී’’ති (පාරා. 384; චූළව. 193) . සන්තුසිතොති යථාලද්ධපච්චයසන්තොසෙන ඣානසමාපත්තිසන්තොසෙන මග්ගඵලසන්තොසෙන ච සන්තුට්ඨො. විතිණ්ණකඞ්ඛොති සොළසවත්ථුකාය අට්ඨවත්ථුකාය ච කඞ්ඛාය පඨමමග්ගෙනෙව සමුග්ඝාටිතත්තා විගතකඞ්ඛො. විජිතාවීති පුරිසාජානීයෙන විජෙතබ්බස්ස සබ්බස්සපි සංකිලෙසපක්ඛස්ස විජිතත්තා විධමිතත්තා විජිතාවී. අපෙතභෙරවොති පඤ්චවීසතියා භයානං සබ්බසො අපෙතත්තා අපගතභෙරවො අභයූපරතො . පුන දබ්බොති නාමකිත්තනං. පරිනිබ්බුතොති ද්වෙ පරිනිබ්බානානි කිලෙසපරිනිබ්බානඤ්ච, යා සඋපාදිසෙසනිබ්බානධාතු, ඛන්ධපරිනිබ්බානඤ්ච, යා අනුපාදිසෙසනිබ්බානධාතු. තෙසු ඉධ කිලෙසපරිනිබ්බානං අධිප්පෙතං, තස්මා පහාතබ්බධම්මානං මග්ගෙන සබ්බසො පහීනත්තා කිලෙසපරිනිබ්බානෙන පරිනිබ්බුතොති අත්ථො. ඨිතත්තොති ඨිතසභාවො අචලො ඉට්ඨාදීසු තාදිභාවප්පත්තියා ලොකධම්මෙහි අකම්පනීයො. හීති ච හෙතුඅත්ථෙ නිපාතො, තෙන යො පුබ්බෙ දුද්දමො හුත්වා ඨිතො යස්මා දබ්බත්තා සත්ථාරා උත්තමෙන දමෙන දමිතො සන්තුසිතො විතිණ්ණකඞ්ඛො විජිතාවී අපෙතභෙරවො, තස්මා සො දබ්බො පරිනිබ්බුතො තතොයෙව ච ඨිතත්තො, එවංභූතෙ ච තස්මිං චිත්තපසාදොව කාතබ්බො, න පසාදඤ්ඤථත්තන්ති පරනෙය්යබුද්ධිකෙ සත්තෙ අනුකම්පන්තො ථෙරො අඤ්ඤං බ්යාකාසි.
5. Tattha yoti aniyamitaniddeso, tassa ‘‘so’’ti iminā niyamattaṃ daṭṭhabbaṃ. Ubhayenapi aññaṃ viya katvā attānameva vadati. Duddamiyoti duddamo, dametuṃ asakkuṇeyyo. Idañca attano puthujjanakāle diṭṭhigatānaṃ visūkāyikānaṃ kilesānaṃ madālepacittassa vipphanditaṃ indriyānaṃ avūpasamanañca cintetvā vadati. Damenāti uttamena aggamaggadamena, tena hi danto puna dametabbatābhāvato ‘‘danto’’ti vattabbataṃ arahati, na aññena. Atha vā damenāti damakena purisadammasārathinā damito . Dabboti drabyo, bhabboti attho. Tenāha bhagavā imameva theraṃ sandhāya – ‘‘na kho, dabba, dabbā evaṃ nibbeṭhentī’’ti (pārā. 384; cūḷava. 193) . Santusitoti yathāladdhapaccayasantosena jhānasamāpattisantosena maggaphalasantosena ca santuṭṭho. Vitiṇṇakaṅkhoti soḷasavatthukāya aṭṭhavatthukāya ca kaṅkhāya paṭhamamaggeneva samugghāṭitattā vigatakaṅkho. Vijitāvīti purisājānīyena vijetabbassa sabbassapi saṃkilesapakkhassa vijitattā vidhamitattā vijitāvī. Apetabheravoti pañcavīsatiyā bhayānaṃ sabbaso apetattā apagatabheravo abhayūparato . Puna dabboti nāmakittanaṃ. Parinibbutoti dve parinibbānāni kilesaparinibbānañca, yā saupādisesanibbānadhātu, khandhaparinibbānañca, yā anupādisesanibbānadhātu. Tesu idha kilesaparinibbānaṃ adhippetaṃ, tasmā pahātabbadhammānaṃ maggena sabbaso pahīnattā kilesaparinibbānena parinibbutoti attho. Ṭhitattoti ṭhitasabhāvo acalo iṭṭhādīsu tādibhāvappattiyā lokadhammehi akampanīyo. Hīti ca hetuatthe nipāto, tena yo pubbe duddamo hutvā ṭhito yasmā dabbattā satthārā uttamena damena damito santusito vitiṇṇakaṅkho vijitāvī apetabheravo, tasmā so dabbo parinibbuto tatoyeva ca ṭhitatto, evaṃbhūte ca tasmiṃ cittapasādova kātabbo, na pasādaññathattanti paraneyyabuddhike satte anukampanto thero aññaṃ byākāsi.
දබ්බත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Dabbattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 5. දබ්බත්ථෙරගාථා • 5. Dabbattheragāthā