| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
६. दद्दल्लविमानवण्णना
6. Daddallavimānavaṇṇanā
दद्दल्लमाना वण्णेनाति दद्दल्लविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवा सावत्थियं विहरति जेतवने। तेन च समयेन नालकगामके आयस्मतो रेवतत्थेरस्स उपट्ठाकस्स अञ्ञतरस्स कुटुम्बिकस्स द्वे धीतरो अहेसुं, एका भद्दा नाम, इतरा सुभद्दा नाम। तासु भद्दा पतिकुलं गता सद्धा पसन्ना बुद्धिसम्पन्ना वञ्झा च अहोसि। सा सामिकं आह ‘‘मम कनिट्ठा सुभद्दा नाम अत्थि, तं आनेहि, सचस्सा पुत्तो भवेय्य, सो ममपि पुत्तो सिया, अयञ्च कुलवंसो न नस्सेय्या’’ति। सो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा तथा अकासि।
Daddallamānāvaṇṇenāti daddallavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane. Tena ca samayena nālakagāmake āyasmato revatattherassa upaṭṭhākassa aññatarassa kuṭumbikassa dve dhītaro ahesuṃ, ekā bhaddā nāma, itarā subhaddā nāma. Tāsu bhaddā patikulaṃ gatā saddhā pasannā buddhisampannā vañjhā ca ahosi. Sā sāmikaṃ āha ‘‘mama kaniṭṭhā subhaddā nāma atthi, taṃ ānehi, sacassā putto bhaveyya, so mamapi putto siyā, ayañca kulavaṃso na nasseyyā’’ti. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tathā akāsi.
अथ भद्दा सुभद्दं ओवदि ‘‘सुभद्दे, दानसंविभागरता धम्मचरियाय अप्पमत्ता होहि, एवं ते दिट्ठधम्मिको सम्परायिको च अत्थो हत्थगतो एव होती’’ति। सा तस्सा ओवादे ठत्वा वुत्तनयेन पटिपज्जमाना एकदिवसं आयस्मन्तं रेवतत्थेरं अत्तट्ठमं निमन्तेसि। थेरो सुभद्दाय पुञ्ञूपचयं आकङ्खन्तो सङ्घुद्देसवसेन सत्त भिक्खू गहेत्वा तस्सा गेहं अगमासि। सा पसन्नचित्ता आयस्मन्तं रेवतत्थेरं ते च भिक्खू पणीतेन खादनीयेन भोजनीयेन सहत्था सन्तप्पेसि, थेरो अनुमोदनं कत्वा पक्कामि। सा अपरभागे कालं कत्वा निम्मानरतीनं देवानं सहब्यतं उपपज्जि। भद्दा पन पुग्गलेसु दानानि दत्वा सक्कस्स देवानमिन्दस्स परिचारिका हुत्वा निब्बत्ति।
Atha bhaddā subhaddaṃ ovadi ‘‘subhadde, dānasaṃvibhāgaratā dhammacariyāya appamattā hohi, evaṃ te diṭṭhadhammiko samparāyiko ca attho hatthagato eva hotī’’ti. Sā tassā ovāde ṭhatvā vuttanayena paṭipajjamānā ekadivasaṃ āyasmantaṃ revatattheraṃ attaṭṭhamaṃ nimantesi. Thero subhaddāya puññūpacayaṃ ākaṅkhanto saṅghuddesavasena satta bhikkhū gahetvā tassā gehaṃ agamāsi. Sā pasannacittā āyasmantaṃ revatattheraṃ te ca bhikkhū paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesi, thero anumodanaṃ katvā pakkāmi. Sā aparabhāge kālaṃ katvā nimmānaratīnaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajji. Bhaddā pana puggalesu dānāni datvā sakkassa devānamindassa paricārikā hutvā nibbatti.
अथ सुभद्दा अत्तनो सम्पत्तिं पच्चवेक्खित्वा ‘‘केन नु खो अहं पुञ्ञेन इधूपपन्ना’’ति आवज्जेन्ती ‘‘भद्दाय ओवादे ठत्वा सङ्घगताय दक्खिणाय इमं सम्पत्तिं सम्पत्ता, भद्दा नु खो कहं निब्बत्ता’’ति ओलोकेन्ती तं सक्कस्स परिचारिकाभावेन निब्बत्तं दिस्वा अनुकम्पमाना तस्सा विमानं पाविसि। अथ नं भद्दा –
Atha subhaddā attano sampattiṃ paccavekkhitvā ‘‘kena nu kho ahaṃ puññena idhūpapannā’’ti āvajjentī ‘‘bhaddāya ovāde ṭhatvā saṅghagatāya dakkhiṇāya imaṃ sampattiṃ sampattā, bhaddā nu kho kahaṃ nibbattā’’ti olokentī taṃ sakkassa paricārikābhāvena nibbattaṃ disvā anukampamānā tassā vimānaṃ pāvisi. Atha naṃ bhaddā –
६१९.
619.
‘‘दद्दल्लमाना वण्णेन, यससा च यसस्सिनी।
‘‘Daddallamānā vaṇṇena, yasasā ca yasassinī;
सब्बे देवे तावतिंसे, वण्णेन अतिरोचसि॥
Sabbe deve tāvatiṃse, vaṇṇena atirocasi.
६२०.
620.
‘‘दस्सनं नाभिजानामि, इदं पठमदस्सनं।
‘‘Dassanaṃ nābhijānāmi, idaṃ paṭhamadassanaṃ;
कस्मा काया नु आगम्म, नामेन भाससे मम’’न्ति॥ –
Kasmā kāyā nu āgamma, nāmena bhāsase mama’’nti. –
द्वीहि गाथाहि पुच्छि। सापि तस्सा –
Dvīhi gāthāhi pucchi. Sāpi tassā –
६२१.
621.
‘‘अहं भद्दे सुभद्दासिं, पुब्बे मानुसके भवे।
‘‘Ahaṃ bhadde subhaddāsiṃ, pubbe mānusake bhave;
सहभरिया च ते आसिं, भगिनी च कनिट्ठिका॥
Sahabhariyā ca te āsiṃ, bhaginī ca kaniṭṭhikā.
६२२.
622.
‘‘सा अहं कायस्स भेदा, विप्पमुत्ता ततो चुता।
‘‘Sā ahaṃ kāyassa bhedā, vippamuttā tato cutā;
निम्मानरतीनं देवानं, उपपन्ना सहब्यत’’न्ति॥ – द्वीहि गाथाहि ब्याकासि।
Nimmānaratīnaṃ devānaṃ, upapannā sahabyata’’nti. – dvīhi gāthāhi byākāsi;
६१९-२०. तत्थ वण्णेनाति वण्णादिसम्पत्तिया। दस्सनं नाभिजानामीति इतो पुब्बे तव दस्सनं नाभिजानामि, त्वं मया न दिट्ठपुब्बाति अत्थो। तेनाह ‘‘इदं पठमदस्सन’’न्ति। कस्मा काया नु आगम्म, नामेन भाससे ममन्ति कतरदेवनिकायतो आगन्त्वा ‘‘भद्दे’’ति नामेन मं आलपसि।
619-20. Tattha vaṇṇenāti vaṇṇādisampattiyā. Dassanaṃ nābhijānāmīti ito pubbe tava dassanaṃ nābhijānāmi, tvaṃ mayā na diṭṭhapubbāti attho. Tenāha ‘‘idaṃ paṭhamadassana’’nti. Kasmā kāyā nu āgamma, nāmena bhāsase mamanti kataradevanikāyato āgantvā ‘‘bhadde’’ti nāmena maṃ ālapasi.
६२१. अहं भद्देति एत्थ भद्देति आलपनं। सुभद्दासिन्ति अहं सुभद्दा नाम तव भगिनी कनिट्ठिका आसिं अहोसिं, तत्थ पुब्बे मानुसके भवे सहभरिया समानभरिया ते तया एकस्सेव भरिया, तव पतिनो एव भरिया, आसिन्ति अत्थो। पुन भद्दा –
621.Ahaṃbhaddeti ettha bhaddeti ālapanaṃ. Subhaddāsinti ahaṃ subhaddā nāma tava bhaginī kaniṭṭhikā āsiṃ ahosiṃ, tattha pubbe mānusake bhave sahabhariyā samānabhariyā te tayā ekasseva bhariyā, tava patino eva bhariyā, āsinti attho. Puna bhaddā –
६२३.
623.
‘‘पहूतकतकल्याणा, ते देवे यन्ति पाणिनो।
‘‘Pahūtakatakalyāṇā, te deve yanti pāṇino;
येसं त्वं कित्तयिस्ससि, सुभद्दे जातिमत्तनो॥
Yesaṃ tvaṃ kittayissasi, subhadde jātimattano.
६२४.
624.
‘‘अथ त्वं केन वण्णेन, केन वा अनुसासिता।
‘‘Atha tvaṃ kena vaṇṇena, kena vā anusāsitā;
कीदिसेनेव दानेन, सुब्बतेन यसस्सिनी॥
Kīdiseneva dānena, subbatena yasassinī.
६२५.
625.
‘‘यसं एतादिसं पत्ता, विसेसं विपुलमज्झगा।
‘‘Yasaṃ etādisaṃ pattā, visesaṃ vipulamajjhagā;
देवते पुच्छिताचिक्ख, किस्स कम्मस्सिदं फल’’न्ति॥ –
Devate pucchitācikkha, kissa kammassidaṃ phala’’nti. –
तीहि गाथाहि पुच्छि। पुन सुभद्दा –
Tīhi gāthāhi pucchi. Puna subhaddā –
६२६.
626.
‘‘अट्ठेव पिण्डपातानि, यं दानं अददं पुरे।
‘‘Aṭṭheva piṇḍapātāni, yaṃ dānaṃ adadaṃ pure;
दक्खिणेय्यस्स सङ्घस्स, पसन्ना सेहि पाणिभि॥
Dakkhiṇeyyassa saṅghassa, pasannā sehi pāṇibhi.
६२७.
627.
‘‘तेन मेतादिसो वण्णो…पे॰…
‘‘Tena metādiso vaṇṇo…pe…
वण्णो च मे सब्बदिसा पभासती’’ति॥ –
Vaṇṇo ca me sabbadisā pabhāsatī’’ti. –
ब्याकासि।
Byākāsi.
६२३. तत्थ पहूतकतकल्याणा ते देवे यन्तीति पहूतकतकल्याणा महापुञ्ञा ते निम्मानरतिनो देवे यन्ति उप्पज्जनवसेन गच्छन्ति पाणिनो सत्ता, येसं निम्मानरतीनं देवानं अन्तरे त्वं अत्तनो जातिं कित्तयिस्ससि कथेसीति योजना।
623. Tattha pahūtakatakalyāṇā te deve yantīti pahūtakatakalyāṇā mahāpuññā te nimmānaratino deve yanti uppajjanavasena gacchanti pāṇino sattā, yesaṃ nimmānaratīnaṃ devānaṃ antare tvaṃ attano jātiṃ kittayissasi kathesīti yojanā.
६२४. केन वण्णेनाति केन कारणेन। कीदिसेनेवाति एवसद्दो समुच्चयत्थो, कीदिसेन चाति अत्थो, अयमेव वा पाठो। सुब्बतेनाति सुन्दरेन वतेन, सुविसुद्धेन सीलेनाति अत्थो।
624.Kena vaṇṇenāti kena kāraṇena. Kīdisenevāti evasaddo samuccayattho, kīdisena cāti attho, ayameva vā pāṭho. Subbatenāti sundarena vatena, suvisuddhena sīlenāti attho.
६२६. अट्ठेव पिण्डपातानीति अट्ठन्नं भिक्खूनं दिन्नपिण्डपाते सन्धाय वदति। अददन्ति अदासिं।
626.Aṭṭhevapiṇḍapātānīti aṭṭhannaṃ bhikkhūnaṃ dinnapiṇḍapāte sandhāya vadati. Adadanti adāsiṃ.
एवं सुभद्दाय कथिते पुन भद्दा –
Evaṃ subhaddāya kathite puna bhaddā –
६२९.
629.
‘‘अहं तया बहुतरे भिक्खू, सञ्ञते ब्रह्मचारयो।
‘‘Ahaṃ tayā bahutare bhikkhū, saññate brahmacārayo;
तप्पेसिं अन्नपानेन, पसन्ना सेहि पाणिभि॥
Tappesiṃ annapānena, pasannā sehi pāṇibhi.
६३०.
630.
‘‘तया बहुतरं दत्वा, हीनकायूपगा अहं।
‘‘Tayā bahutaraṃ datvā, hīnakāyūpagā ahaṃ;
कथं त्वं अप्पतरं दत्वा, विसेसं विपुलमज्झगा।
Kathaṃ tvaṃ appataraṃ datvā, visesaṃ vipulamajjhagā;
देवते पुच्छिताचिक्ख, किस्स कम्मस्सिदं फल’’न्ति॥ –
Devate pucchitācikkha, kissa kammassidaṃ phala’’nti. –
पुच्छि। तत्थ तयाति निस्सक्के करणवचनं। पुन सुभद्दा –
Pucchi. Tattha tayāti nissakke karaṇavacanaṃ. Puna subhaddā –
६३१.
631.
‘‘मनोभावनीयो भिक्खु, सन्दिट्ठो मे पुरे अहु।
‘‘Manobhāvanīyo bhikkhu, sandiṭṭho me pure ahu;
ताहं भत्तेन निमन्तेसिं, रेवतं अत्तनट्ठमं॥
Tāhaṃ bhattena nimantesiṃ, revataṃ attanaṭṭhamaṃ.
६३२.
632.
‘‘सो मे अत्थपुरेक्खारो, अनुकम्पाय रेवतो।
‘‘So me atthapurekkhāro, anukampāya revato;
सङ्घे देहीति मंवोच, तस्साहं वचनं करिं॥
Saṅghe dehīti maṃvoca, tassāhaṃ vacanaṃ kariṃ.
६३३.
633.
‘‘सा दक्खिणा सङ्घगता, अप्पमेय्ये पतिट्ठिता।
‘‘Sā dakkhiṇā saṅghagatā, appameyye patiṭṭhitā;
पुग्गलेसु तया दिन्नं, न तं तव महप्फल’’न्ति॥ –
Puggalesu tayā dinnaṃ, na taṃ tava mahapphala’’nti. –
अत्तना कतकम्मं कथेसि।
Attanā katakammaṃ kathesi.
६३१. तत्थ मनोभावनीयोति मनवड्ढनको उळारगुणताय सम्भावनीयो। सन्दिट्ठोति निमन्तनवसेन बोधितो कथितो। तेनाह ‘‘ताहं भत्तेन निमन्तेसिं, रेवतं अत्तनट्ठम’’न्ति, तं मनोभावनीयं अय्यं रेवतं अत्तनट्ठमं भत्तेन अहं निमन्तेसिं।
631. Tattha manobhāvanīyoti manavaḍḍhanako uḷāraguṇatāya sambhāvanīyo. Sandiṭṭhoti nimantanavasena bodhito kathito. Tenāha ‘‘tāhaṃ bhattena nimantesiṃ, revataṃ attanaṭṭhama’’nti, taṃ manobhāvanīyaṃ ayyaṃ revataṃ attanaṭṭhamaṃ bhattena ahaṃ nimantesiṃ.
६३२-३. सो मे अत्थपुरेक्खारोति सो अय्यो रेवतो दानस्स महप्फलभावकरणेन मम अत्थपुरेक्खारो हितेसी। सङ्घे देहीति मंवोचाति ‘‘यदि त्वं सुभद्दे अट्ठन्नं भिक्खूनं दातुकामा, यस्मा पुग्गलगताय दक्खिणाय सङ्घगता एव दक्खिणा महप्फलतरा, तस्मा सङ्घे देहि, सङ्घं उद्दिस्स दानं देही’’ति मं अभासि। तन्ति तं दानं।
632-3.So me atthapurekkhāroti so ayyo revato dānassa mahapphalabhāvakaraṇena mama atthapurekkhāro hitesī. Saṅghe dehīti maṃvocāti ‘‘yadi tvaṃ subhadde aṭṭhannaṃ bhikkhūnaṃ dātukāmā, yasmā puggalagatāya dakkhiṇāya saṅghagatā eva dakkhiṇā mahapphalatarā, tasmā saṅghe dehi, saṅghaṃ uddissa dānaṃ dehī’’ti maṃ abhāsi. Tanti taṃ dānaṃ.
एवं सुभद्दाय वुत्ते भद्दा तमत्थं सम्पटिच्छन्ती उत्तरि च तथा पटिपज्जितुकामा –
Evaṃ subhaddāya vutte bhaddā tamatthaṃ sampaṭicchantī uttari ca tathā paṭipajjitukāmā –
६३४.
634.
‘‘इदानेवाहं जानामि, सङ्घे दिन्नं महप्फलं।
‘‘Idānevāhaṃ jānāmi, saṅghe dinnaṃ mahapphalaṃ;
साहं गन्त्वा मनुस्सत्तं, वदञ्ञू वीतमच्छरा।
Sāhaṃ gantvā manussattaṃ, vadaññū vītamaccharā;
सङ्घे दानानि दस्सामि, अप्पमत्ता पुनप्पुन’’न्ति॥ –
Saṅghe dānāni dassāmi, appamattā punappuna’’nti. –
गाथमाह। सुभद्दा पन अत्तनो देवलोकमेव गता। अथ सक्को देवानमिन्दो सब्बे देवे तावतिंसे अत्तनो सरीरोभासेन अभिभुय्य विरोचमानं सुभद्दं देवधीतरं दिस्वा तञ्च तासं कथासल्लापं सुत्वा तावदेव च सुभद्दाय अन्तरहिताय तं ‘‘अयं नामा’’ति अजानन्तो –
Gāthamāha. Subhaddā pana attano devalokameva gatā. Atha sakko devānamindo sabbe deve tāvatiṃse attano sarīrobhāsena abhibhuyya virocamānaṃ subhaddaṃ devadhītaraṃ disvā tañca tāsaṃ kathāsallāpaṃ sutvā tāvadeva ca subhaddāya antarahitāya taṃ ‘‘ayaṃ nāmā’’ti ajānanto –
६३५.
635.
‘‘का एसा देवता भद्दे, तया मन्तयते सह।
‘‘Kā esā devatā bhadde, tayā mantayate saha;
सब्बे देवे तावतिंसे, वण्णेन अतिरोचती’’ति॥ –
Sabbe deve tāvatiṃse, vaṇṇena atirocatī’’ti. –
भद्दं पुच्छि। सापिस्स –
Bhaddaṃ pucchi. Sāpissa –
६३६.
636.
‘‘मनुस्सभूता देविन्द, पुब्बे मानुसके भवे।
‘‘Manussabhūtā devinda, pubbe mānusake bhave;
सहभरिया च मे आसि, भगिनी च कनिट्ठिका,
Sahabhariyā ca me āsi, bhaginī ca kaniṭṭhikā,
सङ्घे दानानि दत्वान, कतपुञ्ञा विरोचती’’ति॥ –
Saṅghe dānāni datvāna, katapuññā virocatī’’ti. –
कथेसि। अथ सक्को तस्सा सङ्घगताय दक्खिणाय महप्फलभावं दस्सेन्तो धम्मं कथेसि। तेन वुत्तं –
Kathesi. Atha sakko tassā saṅghagatāya dakkhiṇāya mahapphalabhāvaṃ dassento dhammaṃ kathesi. Tena vuttaṃ –
६३७.
637.
‘‘धम्मेन पुब्बे भगिनी, तया भद्दे विरोचति।
‘‘Dhammena pubbe bhaginī, tayā bhadde virocati;
यं सङ्घम्हि अप्पमेय्ये, पतिट्ठापेसि दक्खिणं॥
Yaṃ saṅghamhi appameyye, patiṭṭhāpesi dakkhiṇaṃ.
६३८.
638.
‘‘पुच्छितो हि मया बुद्धो, गिज्झकूटम्हि पब्बते।
‘‘Pucchito hi mayā buddho, gijjhakūṭamhi pabbate;
विपाकं संविभागस्स, यत्थ दिन्नं महप्फलं॥
Vipākaṃ saṃvibhāgassa, yattha dinnaṃ mahapphalaṃ.
६३९.
639.
‘‘यजमानानं मनुस्सानं, पुञ्ञपेक्खान पाणिनं।
‘‘Yajamānānaṃ manussānaṃ, puññapekkhāna pāṇinaṃ;
करोतं ओपधिकं पुञ्ञं, यत्थ दिन्नं महप्फलं॥
Karotaṃ opadhikaṃ puññaṃ, yattha dinnaṃ mahapphalaṃ.
६४०.
640.
‘‘तं मे बुद्धो वियाकासि, जानं कम्मफलं सकं।
‘‘Taṃ me buddho viyākāsi, jānaṃ kammaphalaṃ sakaṃ;
विपाकं संविभागस्स, यत्थ दिन्नं महप्फलं॥
Vipākaṃ saṃvibhāgassa, yattha dinnaṃ mahapphalaṃ.
६४१.
641.
‘‘चत्तारो च पटिपन्ना, चत्तारो च फले ठिता।
‘‘Cattāro ca paṭipannā, cattāro ca phale ṭhitā;
एस सङ्घो उजुभूतो, पञ्ञासीलसमाहितो॥
Esa saṅgho ujubhūto, paññāsīlasamāhito.
६४२.
642.
‘‘यजमानानं मनुस्सानं, पुञ्ञपेक्खान पाणिनं।
‘‘Yajamānānaṃ manussānaṃ, puññapekkhāna pāṇinaṃ;
करोतं ओपधिकं पुञ्ञं, सङ्घे दिन्नं महप्फलं॥
Karotaṃ opadhikaṃ puññaṃ, saṅghe dinnaṃ mahapphalaṃ.
६४३.
643.
‘‘एसो हि सङ्घो विपुलो महग्गतो, एसप्पमेय्यो उदधीव सागरो।
‘‘Eso hi saṅgho vipulo mahaggato, esappameyyo udadhīva sāgaro;
एते हि सेट्ठा नरवीरसावका, पभङ्करा धम्ममुदीरयन्ति॥
Ete hi seṭṭhā naravīrasāvakā, pabhaṅkarā dhammamudīrayanti.
६४४.
644.
‘‘तेसं सुदिन्नं सुहुतं सुयिट्ठं, ये सङ्घमुद्दिस्स ददन्ति दानं।
‘‘Tesaṃ sudinnaṃ suhutaṃ suyiṭṭhaṃ, ye saṅghamuddissa dadanti dānaṃ;
सा दक्खिणा सङ्घगता पतिट्ठिता, महप्फला लोकविदून वण्णिता॥
Sā dakkhiṇā saṅghagatā patiṭṭhitā, mahapphalā lokavidūna vaṇṇitā.
६४५.
645.
‘‘एतादिसं यञ्ञमनुस्सरन्ता, ये वेदजाता विचरन्ति लोके।
‘‘Etādisaṃ yaññamanussarantā, ye vedajātā vicaranti loke;
विनेय्य मच्छेरमलं समूलं, अनिन्दिता सग्गमुपेन्ति ठान’’न्ति॥
Vineyya maccheramalaṃ samūlaṃ, aninditā saggamupenti ṭhāna’’nti.
६३७. तत्थ धम्मेनाति कारणेन ञायेन वा। तयाति निस्सक्के करणवचनं। इदानि तं ‘‘धम्मेना’’ति वुत्तकारणं दस्सेतुं यं सङ्घम्हि अप्पमेय्ये, पतिट्ठापेसि दक्खिण’’न्ति वुत्तं। अप्पमेय्येति गुणानुभावस्स अत्तनि कतानं कारानं फलविसेसस्स च वसेन पमिनितुं असक्कुणेय्ये।
637. Tattha dhammenāti kāraṇena ñāyena vā. Tayāti nissakke karaṇavacanaṃ. Idāni taṃ ‘‘dhammenā’’ti vuttakāraṇaṃ dassetuṃ yaṃ saṅghamhi appameyye, patiṭṭhāpesi dakkhiṇa’’nti vuttaṃ. Appameyyeti guṇānubhāvassa attani katānaṃ kārānaṃ phalavisesassa ca vasena paminituṃ asakkuṇeyye.
६३८-९. अयञ्च अत्थो भगवतो सम्मुखा च सुतो, सम्मुखा च पटिग्गहितोति दस्सेन्तो ‘‘पुच्छितो’’तिआदिमाह। तत्थ यजमानानन्ति ददन्तानं। पुञ्ञपेक्खान पाणिनन्ति अनुनासिकलोपं कत्वा निद्देसो, पुञ्ञफलं आकङ्खन्तानं सत्तानं। ओपधिकन्ति उपधि नाम खन्धा, उपधिस्स करणसीलं, उपधिपयोजनन्ति वा ओपधिकं, अत्तभावजनकं पटिसन्धिपवत्तिविपाकदायकं।
638-9. Ayañca attho bhagavato sammukhā ca suto, sammukhā ca paṭiggahitoti dassento ‘‘pucchito’’tiādimāha. Tattha yajamānānanti dadantānaṃ. Puññapekkhāna pāṇinanti anunāsikalopaṃ katvā niddeso, puññaphalaṃ ākaṅkhantānaṃ sattānaṃ. Opadhikanti upadhi nāma khandhā, upadhissa karaṇasīlaṃ, upadhipayojananti vā opadhikaṃ, attabhāvajanakaṃ paṭisandhipavattivipākadāyakaṃ.
६४०. जानं कम्मफलं सकन्ति सत्तानं सकं सकं यथासकं पुञ्ञं पुञ्ञफलञ्च हत्थतले आमलकं विय जानन्तो। सकन्ति वा यकारस्स ककारं कत्वा वुत्तं, सयं अत्तनाति अत्थो।
640.Jānaṃ kammaphalaṃ sakanti sattānaṃ sakaṃ sakaṃ yathāsakaṃ puññaṃ puññaphalañca hatthatale āmalakaṃ viya jānanto. Sakanti vā yakārassa kakāraṃ katvā vuttaṃ, sayaṃ attanāti attho.
६४१. पटिपन्नाति पटिपज्जमाना, मग्गट्ठाति अत्थो। उजुभूतोति उजुपटिपत्तिया उजुभावं पत्तो दक्खिणेय्यो जातो। पञ्ञासीलसमाहितोति पञ्ञाय सीलेन च समाहितो, दिट्ठिसीलसम्पन्नो अरियाय दिट्ठिया अरियेन सीलेन च समन्नागतो। तेनापिस्स परमत्थसङ्घभावमेव विभावेति। दिट्ठिसीलसामञ्ञेन सङ्घटितत्ता हि सङ्घो । अथ वा समाहितं समाधि, पञ्ञा सीलं समाहितञ्च अस्स अत्थीति पञ्ञासीलसमाहितो। तेनस्स सीलादिधम्मक्खन्धत्तयसम्पन्नताय अग्गदक्खिणेय्यभावं विभावेति।
641.Paṭipannāti paṭipajjamānā, maggaṭṭhāti attho. Ujubhūtoti ujupaṭipattiyā ujubhāvaṃ patto dakkhiṇeyyo jāto. Paññāsīlasamāhitoti paññāya sīlena ca samāhito, diṭṭhisīlasampanno ariyāya diṭṭhiyā ariyena sīlena ca samannāgato. Tenāpissa paramatthasaṅghabhāvameva vibhāveti. Diṭṭhisīlasāmaññena saṅghaṭitattā hi saṅgho . Atha vā samāhitaṃ samādhi, paññā sīlaṃ samāhitañca assa atthīti paññāsīlasamāhito. Tenassa sīlādidhammakkhandhattayasampannatāya aggadakkhiṇeyyabhāvaṃ vibhāveti.
६४३. विपुलो महग्गतोति गुणेहि महत्तं गतोति महग्गतो, ततो एव अत्तनि कतानं कारानं फलवेपुल्लहेतुताय विपुलो। उदधीव सागरोति यथा उदकं एत्थ धीयतीति ‘‘उदधी’’ति लद्धनामो सागरो, ‘‘एत्तकानि उदकाळ्हकानी’’तिआदिना उदकतो अप्पमेय्यो, एवमेस गुणतोति अत्थो। एते हीति हि-सद्दो अवधारणे निपातो, एते एव सेट्ठाति अत्थो। वुत्तञ्हेतं –
643.Vipulo mahaggatoti guṇehi mahattaṃ gatoti mahaggato, tato eva attani katānaṃ kārānaṃ phalavepullahetutāya vipulo. Udadhīva sāgaroti yathā udakaṃ ettha dhīyatīti ‘‘udadhī’’ti laddhanāmo sāgaro, ‘‘ettakāni udakāḷhakānī’’tiādinā udakato appameyyo, evamesa guṇatoti attho. Ete hīti hi-saddo avadhāraṇe nipāto, ete eva seṭṭhāti attho. Vuttañhetaṃ –
‘‘यावता, भिक्खवे, सङ्घा वा गणा वा, तथागतसावकसङ्घो तेसं अग्गमक्खायती’’ति (इतिवु॰ ९०; अ॰ नि॰ ४.३४; ५.३२)।
‘‘Yāvatā, bhikkhave, saṅghā vā gaṇā vā, tathāgatasāvakasaṅgho tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (itivu. 90; a. ni. 4.34; 5.32).
नरवीरसावकाति नरेसु वीरियसम्पन्नस्स नरस्स सावका। पभङ्कराति लोकस्स ञाणालोककरा। धम्ममुदीरयन्तीति धम्मं उद्दिसन्ति। कथं? धम्मसामिना हि धम्मपज्जोतो अरियसङ्घे ठपितो।
Naravīrasāvakāti naresu vīriyasampannassa narassa sāvakā. Pabhaṅkarāti lokassa ñāṇālokakarā. Dhammamudīrayantīti dhammaṃ uddisanti. Kathaṃ? Dhammasāminā hi dhammapajjoto ariyasaṅghe ṭhapito.
६४४. ये सङ्घमुद्दिस्स ददन्ति दानन्ति ये सत्ता अरियसङ्घं उद्दिस्स सम्मुतिसङ्घे अन्तमसो गोत्रभुपुग्गलेसुपि दानं ददन्ति, तं दानं संविभागवसेन दिन्नम्पि सुदिन्नं, आहुनपाहुनवसेन हुतम्पि सुहुतं, महायागवसेन यिट्ठम्पि सुयिट्ठमेव होति। कस्मा? यस्मा सा दक्खिणा सङ्घगता पतिट्ठिता महप्फला लोकविदून वण्णिताति, लोकविदूहि सम्मासम्बुद्धेहि ‘‘न त्वेवाहं, आनन्द, केनचि परियायेन सङ्घगताय दक्खिणाय पाटिपुग्गलिकं दक्खिणं महप्फलतरं वदामि (म॰ नि॰ ३.३८०)। पुञ्ञं आकङ्खमानानं, सङ्घो वे यजतं मुखं (म॰ नि॰ २.४००; सु॰ नि॰ ५७४; महाव॰ ३००)। अनुत्तरं पुञ्ञक्खेत्तं लोकस्सा’’ति (म॰ नि॰ १.७४; सं॰ नि॰ ५.९९७) च आदिना महप्फलता वण्णिता पसत्था थोमिताति अत्थो।
644.Ye saṅghamuddissa dadanti dānanti ye sattā ariyasaṅghaṃ uddissa sammutisaṅghe antamaso gotrabhupuggalesupi dānaṃ dadanti, taṃ dānaṃ saṃvibhāgavasena dinnampi sudinnaṃ, āhunapāhunavasena hutampi suhutaṃ, mahāyāgavasena yiṭṭhampi suyiṭṭhameva hoti. Kasmā? Yasmā sā dakkhiṇā saṅghagatā patiṭṭhitā mahapphalā lokavidūna vaṇṇitāti, lokavidūhi sammāsambuddhehi ‘‘na tvevāhaṃ, ānanda, kenaci pariyāyena saṅghagatāya dakkhiṇāya pāṭipuggalikaṃ dakkhiṇaṃ mahapphalataraṃ vadāmi (ma. ni. 3.380). Puññaṃ ākaṅkhamānānaṃ, saṅgho ve yajataṃ mukhaṃ (ma. ni. 2.400; su. ni. 574; mahāva. 300). Anuttaraṃ puññakkhettaṃ lokassā’’ti (ma. ni. 1.74; saṃ. ni. 5.997) ca ādinā mahapphalatā vaṇṇitā pasatthā thomitāti attho.
६४५. ईदिसं यञ्ञमनुस्सरन्ताति एतादिसं सङ्घं उद्दिस्स अत्तना कतं दानं अनुस्सरन्ता। वेदजाताति जातसोमनस्सा। विनेय्य मच्छेरमलं समूलन्ति मच्छेरमेव चित्तस्स मलिनभावकरणतो मच्छेरमलं, अथ वा मच्छेरञ्च अञ्ञं इस्सालोभदोसादिमलञ्चाति मच्छेरमलं। तञ्च अविज्जाविचिकिच्छाविपल्लासादीहि सह मूलेहीति समूलं विनेय्य विनयित्वा विक्खम्भेत्वा अनिन्दित्वा सग्गमुपेन्ति ठानन्ति योजना। सेसं वुत्तनयमेव।
645.Īdisaṃ yaññamanussarantāti etādisaṃ saṅghaṃ uddissa attanā kataṃ dānaṃ anussarantā. Vedajātāti jātasomanassā. Vineyya maccheramalaṃsamūlanti maccherameva cittassa malinabhāvakaraṇato maccheramalaṃ, atha vā maccherañca aññaṃ issālobhadosādimalañcāti maccheramalaṃ. Tañca avijjāvicikicchāvipallāsādīhi saha mūlehīti samūlaṃ vineyya vinayitvā vikkhambhetvā aninditvā saggamupenti ṭhānanti yojanā. Sesaṃ vuttanayameva.
इमं पन सब्बं पवत्तिं सक्को देवानमिन्दो ‘‘दद्दल्लमाना वण्णेना’’तिआदिना आयस्मतो महामोग्गल्लानस्स आचिक्खि, आयस्मा महामोग्गल्लानो भगवतो आरोचेसि, भगवा तमत्थं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा सम्पत्तपरिसाय धम्मं देसेसि। सा देसना महाजनस्स सात्थिका अहोसि।
Imaṃ pana sabbaṃ pavattiṃ sakko devānamindo ‘‘daddallamānā vaṇṇenā’’tiādinā āyasmato mahāmoggallānassa ācikkhi, āyasmā mahāmoggallāno bhagavato ārocesi, bhagavā tamatthaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattaparisāya dhammaṃ desesi. Sā desanā mahājanassa sātthikā ahosi.
दद्दल्लविमानवण्णना निट्ठिता।
Daddallavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / ६. दद्दल्लविमानवत्थु • 6. Daddallavimānavatthu
