| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१७२] २. दद्दरजातकवण्णना
[172] 2. Daddarajātakavaṇṇanā
को नु सद्देन महताति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो कोकालिकं आरब्भ कथेसि। तस्मिञ्हि काले बहू बहुस्सुता भिक्खू मनोसिलातले नदमाना तरुणसीहा विय आकासगङ्गं ओतारेन्ता विय सङ्घमज्झे सरभाणं भणन्ति। कोकालिको तेसु सरभाणं भणन्तेसु अत्तनो तुच्छभावं अजानित्वाव ‘‘अहम्पि सरभाणं भणिस्सामी’’ति भिक्खूनं अन्तरं पविसित्वा ‘‘अम्हाकं सरभाणं न पापेन्ति। सचे अम्हाकम्पि पापेय्युं, मयम्पि भणेय्यामा’’ति भिक्खुसङ्घस्स नामं अग्गहेत्वाव तत्थ तत्थ कथेन्तो आहिण्डति। तस्स सा कथा भिक्खुसङ्घे पाकटा जाता। भिक्खू ‘‘वीमंसिस्साम ताव न’’न्ति सञ्ञाय एवमाहंसु – ‘‘आवुसो कोकालिक, अज्ज सङ्घस्स सरभाणं भणाही’’ति। सो अत्तनो बलं अजानित्वाव ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा ‘‘अज्ज सरभाणं भणिस्सामी’’ति अत्तनो सप्पायं यागुं पिवि, खज्जकं खादि, सप्पायेनेव सूपेन भुञ्जि।
Ko nu saddena mahatāti idaṃ satthā jetavane viharanto kokālikaṃ ārabbha kathesi. Tasmiñhi kāle bahū bahussutā bhikkhū manosilātale nadamānā taruṇasīhā viya ākāsagaṅgaṃ otārentā viya saṅghamajjhe sarabhāṇaṃ bhaṇanti. Kokāliko tesu sarabhāṇaṃ bhaṇantesu attano tucchabhāvaṃ ajānitvāva ‘‘ahampi sarabhāṇaṃ bhaṇissāmī’’ti bhikkhūnaṃ antaraṃ pavisitvā ‘‘amhākaṃ sarabhāṇaṃ na pāpenti. Sace amhākampi pāpeyyuṃ, mayampi bhaṇeyyāmā’’ti bhikkhusaṅghassa nāmaṃ aggahetvāva tattha tattha kathento āhiṇḍati. Tassa sā kathā bhikkhusaṅghe pākaṭā jātā. Bhikkhū ‘‘vīmaṃsissāma tāva na’’nti saññāya evamāhaṃsu – ‘‘āvuso kokālika, ajja saṅghassa sarabhāṇaṃ bhaṇāhī’’ti. So attano balaṃ ajānitvāva ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ‘‘ajja sarabhāṇaṃ bhaṇissāmī’’ti attano sappāyaṃ yāguṃ pivi, khajjakaṃ khādi, sappāyeneva sūpena bhuñji.
सूरिये अत्थङ्गते धम्मस्सवनकाले घोसिते भिक्खुसङ्घो सन्निपति। सो कण्टकुरण्डकवण्णं कासावं निवासेत्वा कणिकारपुप्फवण्णं चीवरं पारुपित्वा सङ्घमज्झं पविसित्वा थेरे वन्दित्वा अलङ्कतरतनमण्डपे पञ्ञत्तवरधम्मासनं अभिरुहित्वा चित्रबीजनिं गहेत्वा ‘‘सरभाणं भणिस्सामी’’ति निसीदि, तावदेवस्स सरीरा सेदा मुच्चिंसु, सारज्जं ओक्कमि, पुब्बगाथाय पठमं पदं उदाहरित्वा अनन्तरं न पस्सि। सो कम्पमानो आसना ओरुय्ह लज्जितो सङ्घमज्झतो अपक्कम्म अत्तनो परिवेणं अगमासि। अञ्ञो बहुस्सुतो भिक्खु सरभाणं भणि। ततो पट्ठाय भिक्खू तस्स तुच्छभावं जानिंसु। अथेकदिवसं धम्मसभायं भिक्खू कथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, पठमं कोकालिकस्स तुच्छभावो दुज्जानो, इदानि पनेस सयं नदित्वा पाकटो जातो’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, कोकालिको इदानेव नदित्वा पाकटो जातो, पुब्बेपि नदित्वा पाकटो अहोसी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Sūriye atthaṅgate dhammassavanakāle ghosite bhikkhusaṅgho sannipati. So kaṇṭakuraṇḍakavaṇṇaṃ kāsāvaṃ nivāsetvā kaṇikārapupphavaṇṇaṃ cīvaraṃ pārupitvā saṅghamajjhaṃ pavisitvā there vanditvā alaṅkataratanamaṇḍape paññattavaradhammāsanaṃ abhiruhitvā citrabījaniṃ gahetvā ‘‘sarabhāṇaṃ bhaṇissāmī’’ti nisīdi, tāvadevassa sarīrā sedā mucciṃsu, sārajjaṃ okkami, pubbagāthāya paṭhamaṃ padaṃ udāharitvā anantaraṃ na passi. So kampamāno āsanā oruyha lajjito saṅghamajjhato apakkamma attano pariveṇaṃ agamāsi. Añño bahussuto bhikkhu sarabhāṇaṃ bhaṇi. Tato paṭṭhāya bhikkhū tassa tucchabhāvaṃ jāniṃsu. Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, paṭhamaṃ kokālikassa tucchabhāvo dujjāno, idāni panesa sayaṃ naditvā pākaṭo jāto’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, kokāliko idāneva naditvā pākaṭo jāto, pubbepi naditvā pākaṭo ahosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो हिमवन्तपदेसे सीहयोनियं निब्बत्तित्वा बहूनं सीहानं राजा अहोसि। सो अनेकसीहपरिवारो रजतगुहायं वासं कप्पेसि। तस्स अविदूरे एकिस्साय गुहाय एको सिङ्गालोपि वसति। अथेकदिवसं देवे वस्सित्वा विगते सब्बे सीहा सीहराजस्सेव गुहद्वारे सन्निपतित्वा सीहनादं नदन्ता सीहकीळं कीळिंसु। तेसं एवं नदित्वा कीळनकाले सोपि सिङ्गालो नदति। सीहा तस्स सद्दं सुत्वा ‘‘अयं सिङ्गालो अम्हेहि सद्धिं नदती’’ति लज्जिता तुण्ही अहेसुं। तेसं तुण्हीभूतकाले बोधिसत्तस्स पुत्तो सीहपोतको ‘‘तात, इमे सीहा नदित्वा सीहकीळं कीळन्ता एतस्स सद्दं सुत्वा लज्जाय तुण्ही जाता, को नामेस अत्तनो सद्देन अत्तानं जानापेती’’ति पितरं पुच्छन्तो पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantapadese sīhayoniyaṃ nibbattitvā bahūnaṃ sīhānaṃ rājā ahosi. So anekasīhaparivāro rajataguhāyaṃ vāsaṃ kappesi. Tassa avidūre ekissāya guhāya eko siṅgālopi vasati. Athekadivasaṃ deve vassitvā vigate sabbe sīhā sīharājasseva guhadvāre sannipatitvā sīhanādaṃ nadantā sīhakīḷaṃ kīḷiṃsu. Tesaṃ evaṃ naditvā kīḷanakāle sopi siṅgālo nadati. Sīhā tassa saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ siṅgālo amhehi saddhiṃ nadatī’’ti lajjitā tuṇhī ahesuṃ. Tesaṃ tuṇhībhūtakāle bodhisattassa putto sīhapotako ‘‘tāta, ime sīhā naditvā sīhakīḷaṃ kīḷantā etassa saddaṃ sutvā lajjāya tuṇhī jātā, ko nāmesa attano saddena attānaṃ jānāpetī’’ti pitaraṃ pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
४३.
43.
‘‘को नु सद्देन महता, अभिनादेति दद्दरं।
‘‘Ko nu saddena mahatā, abhinādeti daddaraṃ;
तं सीहा नप्पटिनदन्ति, को नामेसो मिगाधिभू’’ति॥
Taṃ sīhā nappaṭinadanti, ko nāmeso migādhibhū’’ti.
तत्थ अभिनादेति दद्दरन्ति दद्दरं रजतपब्बतं एकनादं करोति। मिगाधिभूति पितरं आलपति। अयञ्हेत्थ अत्थो – मिगाधिभू मिगजेट्ठक सीहराज पुच्छामि तं ‘‘को नामेसो’’ति।
Tattha abhinādeti daddaranti daddaraṃ rajatapabbataṃ ekanādaṃ karoti. Migādhibhūti pitaraṃ ālapati. Ayañhettha attho – migādhibhū migajeṭṭhaka sīharāja pucchāmi taṃ ‘‘ko nāmeso’’ti.
अथस्स वचनं सुत्वा पिता दुतियं गाथमाह –
Athassa vacanaṃ sutvā pitā dutiyaṃ gāthamāha –
४४.
44.
‘‘अधमो मिगजातानं, सिङ्गालो तात वस्सति।
‘‘Adhamo migajātānaṃ, siṅgālo tāta vassati;
जातिमस्स जिगुच्छन्ता, तुण्ही सीहा समच्चरे’’ति॥
Jātimassa jigucchantā, tuṇhī sīhā samaccare’’ti.
तत्थ समच्चरेति सन्ति उपसग्गमत्तं, अच्चन्तीति अत्थो, तुण्ही हुत्वा निसीदन्तीति वुत्तं होति। पोत्थकेसु पन ‘‘समच्छरे’’ति लिखन्ति।
Tattha samaccareti santi upasaggamattaṃ, accantīti attho, tuṇhī hutvā nisīdantīti vuttaṃ hoti. Potthakesu pana ‘‘samacchare’’ti likhanti.
सत्था ‘‘न, भिक्खवे, कोकालिको इदानेव अत्तनो नादेन अत्तानं पाकटं करोति, पुब्बेपि अकासियेवा’’ति वत्वा इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा सिङ्गालो कोकालिको अहोसि, सीहपोतको राहुलो, सीहराजा पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā ‘‘na, bhikkhave, kokāliko idāneva attano nādena attānaṃ pākaṭaṃ karoti, pubbepi akāsiyevā’’ti vatvā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā siṅgālo kokāliko ahosi, sīhapotako rāhulo, sīharājā pana ahameva ahosi’’nti.
दद्दरजातकवण्णना दुतिया।
Daddarajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १७२. दद्दरजातकं • 172. Daddarajātakaṃ
