| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३०४] ४. दद्दरजातकवण्णना
[304] 4. Daddarajātakavaṇṇanā
इमानि मन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं कोधनं भिक्खुं आरब्भ कथेसि। वत्थु हेट्ठा कथितमेव। तदा हि धम्मसभायं तस्स कोधनभावकथाय समुट्ठिताय सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते तं पक्कोसापेत्वा ‘‘सच्चं किर त्वं भिक्खु कोधनोसी’’ति वत्वा ‘‘आम, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे , इदानेव, पुब्बेपेस कोधनोयेव, कोधनभावेनेवस्स पोराणकपण्डिता परिसुद्धा नागराजभावे ठितापि तीणि वस्सानि गूथपूरिताय उक्कारभूमियं वसिंसू’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Imāni manti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ kodhanaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā kathitameva. Tadā hi dhammasabhāyaṃ tassa kodhanabhāvakathāya samuṭṭhitāya satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte taṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu kodhanosī’’ti vatvā ‘‘āma, bhante’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave , idāneva, pubbepesa kodhanoyeva, kodhanabhāvenevassa porāṇakapaṇḍitā parisuddhā nāgarājabhāve ṭhitāpi tīṇi vassāni gūthapūritāya ukkārabhūmiyaṃ vasiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो हिमवन्तपदेसे दद्दरपब्बतपादे दद्दरनागभवनं नाम अत्थि, तत्थ रज्जं कारेन्तस्स दद्दररञ्ञो पुत्तो महादद्दरो नाम अहोसि, कनिट्ठभाता पनस्स चूळदद्दरो नाम। सो कोधनो फरुसो नागमाणवके अक्कोसन्तो परिभासन्तो पहरन्तो विचरति। नागराजा तस्स फरुसभावं ञत्वा नागभवनतो तं नीहरापेतुं आणापेसि। महादद्दरो पन पितरं खमापेत्वा निवारेसि। दुतियम्पि राजा तस्स कुज्झि, दुतियम्पि खमापेसि। ततियवारे पन ‘‘त्वं मं इमं अनाचारं नीहरापेन्तं निवारेसि, गच्छथ द्वेपि जना इमम्हा नागभवना निक्खमित्वा बाराणसियं उक्कारभूमियं तीणि वस्सानि वसथा’’ति नागभवना निक्कड्ढापेसि। ते तत्थ गन्त्वा वसिंसु। अथ ने उक्कारभूमियं उदकपरियन्ते गोचरं परियेसमाने गामदारका दिस्वा पहरन्ता लेड्डुदण्डादयो खिपन्ता ‘‘के इमे पुथुलसीसा सूचिनङ्गुट्ठा उदकदेड्डुभा मण्डूकभक्खा’’तिआदीनि वत्वा अक्कोसन्ति परिभासन्ति।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantapadese daddarapabbatapāde daddaranāgabhavanaṃ nāma atthi, tattha rajjaṃ kārentassa daddararañño putto mahādaddaro nāma ahosi, kaniṭṭhabhātā panassa cūḷadaddaro nāma. So kodhano pharuso nāgamāṇavake akkosanto paribhāsanto paharanto vicarati. Nāgarājā tassa pharusabhāvaṃ ñatvā nāgabhavanato taṃ nīharāpetuṃ āṇāpesi. Mahādaddaro pana pitaraṃ khamāpetvā nivāresi. Dutiyampi rājā tassa kujjhi, dutiyampi khamāpesi. Tatiyavāre pana ‘‘tvaṃ maṃ imaṃ anācāraṃ nīharāpentaṃ nivāresi, gacchatha dvepi janā imamhā nāgabhavanā nikkhamitvā bārāṇasiyaṃ ukkārabhūmiyaṃ tīṇi vassāni vasathā’’ti nāgabhavanā nikkaḍḍhāpesi. Te tattha gantvā vasiṃsu. Atha ne ukkārabhūmiyaṃ udakapariyante gocaraṃ pariyesamāne gāmadārakā disvā paharantā leḍḍudaṇḍādayo khipantā ‘‘ke ime puthulasīsā sūcinaṅguṭṭhā udakadeḍḍubhā maṇḍūkabhakkhā’’tiādīni vatvā akkosanti paribhāsanti.
चूळदद्दरो चण्डफरुसताय तेसं तं अवमानं असहन्तो ‘‘भातिक, इमे दारका अम्हे परिभवन्ति, आसीविसभावं नो न जानन्ति, अहं तेसं अवमानं सहितुं न सक्कोमि, नासावातेन ते नासेस्सामी’’ति भातरा सद्धिं सल्लपन्तो पठमं गाथमाह –
Cūḷadaddaro caṇḍapharusatāya tesaṃ taṃ avamānaṃ asahanto ‘‘bhātika, ime dārakā amhe paribhavanti, āsīvisabhāvaṃ no na jānanti, ahaṃ tesaṃ avamānaṃ sahituṃ na sakkomi, nāsāvātena te nāsessāmī’’ti bhātarā saddhiṃ sallapanto paṭhamaṃ gāthamāha –
१३.
13.
‘‘इमानि मं दद्दर तापयन्ति, वाचादुरुत्तानि मनुस्सलोके।
‘‘Imāni maṃ daddara tāpayanti, vācāduruttāni manussaloke;
मण्डूकभक्खा उदकन्तसेवी, आसीविसं मं अविसा सपन्ती’’ति॥
Maṇḍūkabhakkhā udakantasevī, āsīvisaṃ maṃ avisā sapantī’’ti.
तत्थ तापयन्तीति दुक्खापेन्ति। मण्डूकभक्खा उदकन्तसेवीति ‘‘मण्डूकभक्खा’’ति च ‘‘उदकन्तसेवी’’ति च वदन्ता एते अविसा गामदारका मं आसीविसं समानं सपन्ति अक्कोसन्तीति।
Tattha tāpayantīti dukkhāpenti. Maṇḍūkabhakkhā udakantasevīti ‘‘maṇḍūkabhakkhā’’ti ca ‘‘udakantasevī’’ti ca vadantā ete avisā gāmadārakā maṃ āsīvisaṃ samānaṃ sapanti akkosantīti.
तस्स वचनं सुत्वा महादद्दरो सेसगाथा अभासि –
Tassa vacanaṃ sutvā mahādaddaro sesagāthā abhāsi –
१४.
14.
‘‘सका रट्ठा पब्बाजितो, अञ्ञं जनपदं गतो।
‘‘Sakā raṭṭhā pabbājito, aññaṃ janapadaṃ gato;
महन्तं कोट्ठं कयिराथ, दुरुत्तानं निधेतवे॥
Mahantaṃ koṭṭhaṃ kayirātha, duruttānaṃ nidhetave.
१५.
15.
‘‘यत्थ पोसं न जानन्ति, जातिया विनयेन वा।
‘‘Yattha posaṃ na jānanti, jātiyā vinayena vā;
न तत्थ मानं कयिराथ, वसमञ्ञातके जने॥
Na tattha mānaṃ kayirātha, vasamaññātake jane.
१६.
16.
‘‘विदेसवासं वसतो, जातवेदसमेनपि।
‘‘Videsavāsaṃ vasato, jātavedasamenapi;
खमितब्बं सपञ्ञेन, अपि दासस्स तज्जित’’न्ति॥
Khamitabbaṃ sapaññena, api dāsassa tajjita’’nti.
तत्थ दुरुत्तानं निधेतवेति यथा धञ्ञनिधानत्थाय महन्तं कोट्ठं कत्वा पूरेत्वा किच्चे उप्पन्ने धञ्ञं वळञ्जेन्ति, एवमेवं विदेसं गतो अन्तोहदये पण्डितो पोसो दुरुत्तानं निधानत्थाय महन्तं कोट्ठं कयिराथ। तत्थ तानि दुरुत्तानि निदहित्वा पुन अत्तनो पहोनककाले कातब्बं करिस्सति। जातिया विनयेन वाति ‘‘अयं खत्तियो ब्राह्मणो’’ति वा ‘‘सीलवा बहुस्सुतो गुणसम्पन्नो’’ति वा एवं यत्थ जातिया विनयेन वा न जानन्तीति अत्थो। मानन्ति एवरूपं मं लामकवोहारेन वोहरन्ति, न सक्करोन्ति न गरुं करोन्तीति मानं न करेय्य। वसमञ्ञातके जनेति अत्तनो जातिगोत्तादीनि अजानन्तस्स जनस्स सन्तिके वसन्तो। वसतोति वसता, अयमेव वा पाठो।
Tattha duruttānaṃ nidhetaveti yathā dhaññanidhānatthāya mahantaṃ koṭṭhaṃ katvā pūretvā kicce uppanne dhaññaṃ vaḷañjenti, evamevaṃ videsaṃ gato antohadaye paṇḍito poso duruttānaṃ nidhānatthāya mahantaṃ koṭṭhaṃ kayirātha. Tattha tāni duruttāni nidahitvā puna attano pahonakakāle kātabbaṃ karissati. Jātiyā vinayena vāti ‘‘ayaṃ khattiyo brāhmaṇo’’ti vā ‘‘sīlavā bahussuto guṇasampanno’’ti vā evaṃ yattha jātiyā vinayena vā na jānantīti attho. Mānanti evarūpaṃ maṃ lāmakavohārena voharanti, na sakkaronti na garuṃ karontīti mānaṃ na kareyya. Vasamaññātake janeti attano jātigottādīni ajānantassa janassa santike vasanto. Vasatoti vasatā, ayameva vā pāṭho.
एवं ते तत्थ तीणि वस्सानि वसिंसु। अथ ने पिता पक्कोसापेसि। ते ततो पट्ठाय निहतमाना जाता।
Evaṃ te tattha tīṇi vassāni vasiṃsu. Atha ne pitā pakkosāpesi. Te tato paṭṭhāya nihatamānā jātā.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने कोधनो भिक्खु अनागामिफले पतिट्ठहि। ‘‘तदा चूळदद्दरो कोधनो भिक्खु अहोसि, महादद्दरो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne kodhano bhikkhu anāgāmiphale patiṭṭhahi. ‘‘Tadā cūḷadaddaro kodhano bhikkhu ahosi, mahādaddaro pana ahameva ahosi’’nti.
दद्दरजातकवण्णना चतुत्था।
Daddarajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३०४. दद्दरजातकं • 304. Daddarajātakaṃ
