១. ទហរសុត្តវណ្ណនា

1. Daharasuttavaṇṇanā

១១២. ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទីតិ ភគវតោ គុណេ អជានន្តោ កោសលរាជា អត្តនោ ខត្តិយមានេន កេវលំ ភគវតា សទ្ធិំ សម្មោទិ។ បឋមាគតេ ហិ សត្ថរិ តស្ស សម្មោទិតាការំ ទស្សេតុំ ‘‘យថា’’តិអាទិ វុត្តំ។ យថា ខមនីយាទីនិ បុច្ឆន្តោតិ យថា ភគវា ‘‘កច្ចិ តេ, មហារាជ, ខមនីយំ, កច្ចិ យាបនីយ’’ន្តិអាទិនា តេន រញ្ញា សទ្ធិំ បឋមំ បវត្តមោទោ អហោសិ បុព្ពភាសិតាយ, តទនុករណេន ឯវំ សោបិ រាជា ភគវតា សទ្ធិំ សមប្បវត្តមោទោ អហោសីតិ យោជនា។ តំ បន សមប្បវត្តមោទនំ ឧបមាយ ទស្សេតុំ ‘‘សីតោទកំ វិយា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ សម្មោទិតន្តិ សំសន្ទិតំ ឯកីភាវន្តិ សម្មោទនកិរិយាយ សមានតំ ឯករូបតំ, ខមនីយន្តិ ‘‘ឥទំ ចតុចក្កំ នវទ្វារំ សរីរយន្តំ ទុក្ខពហុលតាយ សភាវតោ ទុស្សហំ, កច្ចិ ខមិតុំ សក្កុណេយ្យ’’ន្តិ បុច្ឆតិ។ យាបនីយន្តិ បច្ចយាយត្តវុត្តិកំ ចិរបពន្ធសង្ខាតាយ យាបនាយ កច្ចិ យាបេតុំ សក្កុណេយ្យំ។ សីសរោគាទិអាពាធាភាវេន កច្ចិ អប្បាពាធំ។ ទុក្ខជីវិកាភាវេន កច្ចិ អប្បាតង្កំ។ តំតំកិច្ចករណេ ឧដ្ឋានសុខតាយ កច្ចិ លហុដ្ឋានំ។ តទនុរូបពលយោគតោ កច្ចិ ពលំ។ សុខវិហារសម្ភវេន កច្ចិ ផាសុវិហារោ អត្ថីតិ តត្ថ តត្ថ កច្ចិ-សទ្ទំ យោជេត្វា អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ពលវប្បត្តា បីតិ បីតិយេវ។ តរុណបីតិ បាមោជ្ជំ។ សម្មោទនំ ជនេតិ ករោតីតិ សម្មោទនីយំ។ សម្មោទិតព្ពតោ សម្មោទនីយន្តិ ឥមំ បន អត្ថំ ទស្សេន្តោ ‘‘សម្មោទិតុំ យុត្តភាវតោ’’តិ អាហ។ សរិតព្ពភាវតោតិ អនុស្សរិតព្ពភាវតោ។ ‘‘សរណីយ’’ន្តិ វត្តព្ពេ ទីឃំ កត្វា ‘‘សារណីយ’’ន្តិ វុត្តំ។

112.Bhagavatāsaddhiṃ sammodīti bhagavato guṇe ajānanto kosalarājā attano khattiyamānena kevalaṃ bhagavatā saddhiṃ sammodi. Paṭhamāgate hi satthari tassa sammoditākāraṃ dassetuṃ ‘‘yathā’’tiādi vuttaṃ. Yathā khamanīyādīni pucchantoti yathā bhagavā ‘‘kacci te, mahārāja, khamanīyaṃ, kacci yāpanīya’’ntiādinā tena raññā saddhiṃ paṭhamaṃ pavattamodo ahosi pubbabhāsitāya, tadanukaraṇena evaṃ sopi rājā bhagavatā saddhiṃ samappavattamodo ahosīti yojanā. Taṃ pana samappavattamodanaṃ upamāya dassetuṃ ‘‘sītodakaṃ viyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha sammoditanti saṃsanditaṃ ekībhāvanti sammodanakiriyāya samānataṃ ekarūpataṃ, khamanīyanti ‘‘idaṃ catucakkaṃ navadvāraṃ sarīrayantaṃ dukkhabahulatāya sabhāvato dussahaṃ, kacci khamituṃ sakkuṇeyya’’nti pucchati. Yāpanīyanti paccayāyattavuttikaṃ cirapabandhasaṅkhātāya yāpanāya kacci yāpetuṃ sakkuṇeyyaṃ. Sīsarogādiābādhābhāvena kacci appābādhaṃ. Dukkhajīvikābhāvena kacci appātaṅkaṃ. Taṃtaṃkiccakaraṇe uṭṭhānasukhatāya kacci lahuṭṭhānaṃ. Tadanurūpabalayogato kacci balaṃ. Sukhavihārasambhavena kacci phāsuvihāro atthīti tattha tattha kacci-saddaṃ yojetvā attho veditabbo. Balavappattā pīti pītiyeva. Taruṇapīti pāmojjaṃ. Sammodanaṃ janeti karotīti sammodanīyaṃ. Sammoditabbato sammodanīyanti imaṃ pana atthaṃ dassento ‘‘sammodituṃ yuttabhāvato’’ti āha. Saritabbabhāvatoti anussaritabbabhāvato. ‘‘Saraṇīya’’nti vattabbe dīghaṃ katvā ‘‘sāraṇīya’’nti vuttaṃ.

សុយ្យមានសុខតោតិ អាបាថមធុរតំ អាហ, អនុស្សរិយមានសុខតោតិ វិមទ្ទរមណីយតំ។ ព្យញ្ជនបរិសុទ្ធតាយាតិ សភាវនិរុត្តិភាវេន តស្សា កថាយ វចនចាតុរិយមាហ, អត្ថបរិសុទ្ធតាយាតិ អត្ថស្ស និរុបក្កិលេសតំ។ អនេកេហិ បរិយាយេហីតិ អនេកេហិ ការណេហិ។ អទិដ្ឋត្តាតិ ឧបសង្កមនវសេន អទិដ្ឋត្តា។ គុណាគុណវសេនាតិ គុណវសេន គម្ភីរភាវំ វា អគុណវសេន ឧត្តានភាវំ វា។ ឱវដ្ដិកសារំ កត្វាតិ ឱវដ្ដិកាយ គហេតព្ពសារវត្ថុំ កត្វា។ លោកនិស្សរណភវោក្កន្តិបញ្ហន្តិ លោកតោ និស្សដភាវបញ្ហញ្ចេវ អាទិតោ ភវោក្កមនបញ្ហញ្ច។ សត្ថុ សម្មាសម្ពុទ្ធតំ បុច្ឆន្តោ ហិ ‘‘កិំ ភវំ គោតមោ សព្ពលោកតោ និស្សដោ, សព្ពសត្តេហិ ច ជេដ្ឋោ’’តិ? បុច្ឆតិ នាម។ យថា ហិ សត្ថុ សម្មាសម្ពុទ្ធតាយ លោកតោ និស្សដតា វិញ្ញាយតិ, ឯវំ សព្ពសត្តេហិ ជេដ្ឋភាវតោ សេដ្ឋភាវតោ។ ស្វាយមត្ថោ អគ្គបសាទសុត្តាទីហិ (ឥតិវុ. ៩០; អ. និ. ៤.៣៤) វិភាវេតព្ពោ។ កថំ បន សម្ពុទ្ធតា វិញ្ញាយតីតិ? អវិបរីតធម្មទេសនតោ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារោ បន វិសុទ្ធិមគ្គសំវណ្ណនាទីសុ (វិសុទ្ធិ. មហាដី. ១.១២៤) វុត្តនយេន វេទិតព្ពោ។

Suyyamānasukhatoti āpāthamadhurataṃ āha, anussariyamānasukhatoti vimaddaramaṇīyataṃ. Byañjanaparisuddhatāyāti sabhāvaniruttibhāvena tassā kathāya vacanacāturiyamāha, atthaparisuddhatāyāti atthassa nirupakkilesataṃ. Anekehi pariyāyehīti anekehi kāraṇehi. Adiṭṭhattāti upasaṅkamanavasena adiṭṭhattā. Guṇāguṇavasenāti guṇavasena gambhīrabhāvaṃ vā aguṇavasena uttānabhāvaṃ vā. Ovaṭṭikasāraṃ katvāti ovaṭṭikāya gahetabbasāravatthuṃ katvā. Lokanissaraṇabhavokkantipañhanti lokato nissaṭabhāvapañhañceva ādito bhavokkamanapañhañca. Satthu sammāsambuddhataṃ pucchanto hi ‘‘kiṃ bhavaṃ gotamo sabbalokato nissaṭo, sabbasattehi ca jeṭṭho’’ti? Pucchati nāma. Yathā hi satthu sammāsambuddhatāya lokato nissaṭatā viññāyati, evaṃ sabbasattehi jeṭṭhabhāvato seṭṭhabhāvato. Svāyamattho aggapasādasuttādīhi (itivu. 90; a. ni. 4.34) vibhāvetabbo. Kathaṃ pana sambuddhatā viññāyatīti? Aviparītadhammadesanato. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimaggasaṃvaṇṇanādīsu (visuddhi. mahāṭī. 1.124) vuttanayena veditabbo.

រាជា សត្ថុ អវិបរីតធម្មទេសនំ អជានន្តោ តតោ ឯវស្ស សម្មាសម្ពោធិំ អសទ្ទហន្តោ ‘‘វុឌ្ឍតរេសុបិ ចិរបព្ពជិតេសុ សម្មាសម្ពុទ្ធភាវេ អលព្ភមានេ តព្ពិបរីតេ កថំ លព្ភេយ្យា’’តិ មញ្ញមានោ ‘‘កិំ បន ភវំ គោតមោ’’តិអាទិំ វក្ខតិ។ រាជា អត្តនោ លទ្ធិយា ន បុច្ឆតិ អត្តនោ សម្មុខា តេហិ អសម្មាសម្ពុទ្ធភាវស្សេវ បដិញ្ញាតត្តា។ យស្មា តេ មុសាវាទិតាយ អត្តនោ ឧបដ្ឋាកាទីនំ ‘‘ពុទ្ធា មយ’’ន្តិ បដិជានិំសុ, តស្មា វុត្តំ ‘‘លោកេ មហាជនេន គហិតបដិញ្ញាវសេន បុច្ឆតី’’តិ។ ស្វាយមត្ថោ អាគមិស្សតិ។ ពុទ្ធសីហនាទន្តិ ពុទ្ធានំ ឯវ អាវេណិកំ សីហនាទំ។ កាមំ មគ្គញាណបទដ្ឋានំ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណំ, សម្ពោធិញាណេ បន គហិតេ តំ អត្ថតោ គហិតមេវ ហោតីតិ វុត្តំ ‘‘សព្ពញ្ញុតញ្ញាណសង្ខាតំ សម្មាសម្ពោធិ’’ន្តិ។

Rājā satthu aviparītadhammadesanaṃ ajānanto tato evassa sammāsambodhiṃ asaddahanto ‘‘vuḍḍhataresupi cirapabbajitesu sammāsambuddhabhāve alabbhamāne tabbiparīte kathaṃ labbheyyā’’ti maññamāno ‘‘kiṃ pana bhavaṃ gotamo’’tiādiṃ vakkhati. Rājā attano laddhiyā na pucchati attano sammukhā tehi asammāsambuddhabhāvasseva paṭiññātattā. Yasmā te musāvāditāya attano upaṭṭhākādīnaṃ ‘‘buddhā maya’’nti paṭijāniṃsu, tasmā vuttaṃ ‘‘loke mahājanena gahitapaṭiññāvasena pucchatī’’ti. Svāyamattho āgamissati. Buddhasīhanādanti buddhānaṃ eva āveṇikaṃ sīhanādaṃ. Kāmaṃ maggañāṇapadaṭṭhānaṃ sabbaññutaññāṇaṃ, sambodhiñāṇe pana gahite taṃ atthato gahitameva hotīti vuttaṃ ‘‘sabbaññutaññāṇasaṅkhātaṃ sammāsambodhi’’nti.

បព្ពជ្ជូបគមនេនាតិ យាយ កាយចិ បព្ពជ្ជាយ ឧបគមនមត្តេន សមណា, ន សមិតបាបតាយ។ ជាតិវសេនាតិ ជាតិមត្តេន ព្រាហ្មណា, ន ពាហិតបាបតាយ។ បព្ពជិតសមូហសង្ខាតោ សង្ឃោតិ បព្ពជិតសមូហតាមត្តេន សង្ឃោ, ន និយ្យានិកទិដ្ឋិវិសុទ្ធសីលសាមញ្ញវសេន សំហតត្តាតិ អធិប្បាយោ។ ឯតេសំ អត្ថីតិ ឯតេសំ សព្ពញ្ញុបដិញ្ញាតានំ បរិវារភូតោ អត្ថិ។ ស្វេវាតិ បព្ពជិតសមូហសង្ខាតោ ឯវ។ កេចិ បន ‘‘បព្ពជិតសមូហវសេន។ សង្ឃិនោ, គហដ្ឋសមូហវសេន គណិនោ’’តិ វទន្តិ, តំ តេសំ មតិមត្តំ គណេ ឯវ លោកេ សង្ឃសទ្ទស្ស និរុឡ្ហត្តា។ អាចារសិក្ខាបនវសេនាតិ អចេលកវតចរិយាទិ-អាចារសិក្ខាបនវសេន។ បាកដាតិ សង្ឃីអាទិភាវេន បកាសិតា។ ‘‘អប្បិច្ឆា’’តិ វត្វា តត្ថ លព្ភមានំ អប្បិច្ឆតំ ទស្សេតុំ ‘‘អបិច្ឆតាយ វត្ថម្បិ ន និវាសេន្តី’’តិ វុត្តំ។ ន ហិ តេសុ សាសនិកេសុ វិយ សន្តគុណនិគុហនា អប្បិច្ឆា លព្ភតីតិ។ យសោតិ កិត្តិសទ្ទោ។ តរន្តិ ឯតេន សំសារោឃន្តិ ឯវំ សម្មតត្តា តិត្ថំ វុច្ចតិ លទ្ធីតិ អាហ ‘‘តិត្ថករាតិ លទ្ធិករា’’តិ។ សាធុសម្មតាតិ ‘‘សាធូ’’តិ សម្មតា, ន សាធូហិ សម្មតាតិ អាហ ‘‘សន្តោ…បេ.… បុថុជ្ជនស្សា’’តិ។

Pabbajjūpagamanenāti yāya kāyaci pabbajjāya upagamanamattena samaṇā, na samitapāpatāya. Jātivasenāti jātimattena brāhmaṇā, na bāhitapāpatāya. Pabbajitasamūhasaṅkhāto saṅghoti pabbajitasamūhatāmattena saṅgho, na niyyānikadiṭṭhivisuddhasīlasāmaññavasena saṃhatattāti adhippāyo. Etesaṃ atthīti etesaṃ sabbaññupaṭiññātānaṃ parivārabhūto atthi. Svevāti pabbajitasamūhasaṅkhāto eva. Keci pana ‘‘pabbajitasamūhavasena. Saṅghino, gahaṭṭhasamūhavasena gaṇino’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ gaṇe eva loke saṅghasaddassa niruḷhattā. Ācārasikkhāpanavasenāti acelakavatacariyādi-ācārasikkhāpanavasena. Pākaṭāti saṅghīādibhāvena pakāsitā. ‘‘Appicchā’’ti vatvā tattha labbhamānaṃ appicchataṃ dassetuṃ ‘‘apicchatāya vatthampi na nivāsentī’’ti vuttaṃ. Na hi tesu sāsanikesu viya santaguṇaniguhanā appicchā labbhatīti. Yasoti kittisaddo. Taranti etena saṃsāroghanti evaṃ sammatattā titthaṃ vuccati laddhīti āha ‘‘titthakarāti laddhikarā’’ti. Sādhusammatāti ‘‘sādhū’’ti sammatā, na sādhūhi sammatāti āha ‘‘santo…pe… puthujjanassā’’ti.

កប្បកោលាហលន្តិ កប្បតោ កោលាហលំ, ‘‘កប្បុដ្ឋានំ ភវិស្សតី’’តិ ទេវបុត្តេហិ ឧគ្ឃោសិតមហាសទ្ទោ។ ឥមេតិ បូរណាទយោ។ ពុទ្ធកោលាហលន្តិ ទេវតាហិ ឃោសិតំ ពុទ្ធកោលាហលំ។ បយិរុបាសិត្វាតិ បុរិសសុតិបរម្បរាយ សុត្វា។ ចិន្តាមណិវិជ្ជា នាម បរចិត្តជានាបនវិជ្ជា។ សា កេវដ្ដសុត្តេ ‘‘មណិកា’’តិ អាគតា, អាទិ-សទ្ទេន គន្ធារិសម្ភវវិជ្ជាទិំ សង្គណ្ហាតិ។ តត្ថ គន្ធារិយា វិកុព្ពនំ ទស្សេតិ។ អត្តភាវេតិ សរីរេ។ រាជុស្មាតិ រាជតេជោ។

Kappakolāhalanti kappato kolāhalaṃ, ‘‘kappuṭṭhānaṃ bhavissatī’’ti devaputtehi ugghositamahāsaddo. Imeti pūraṇādayo. Buddhakolāhalanti devatāhi ghositaṃ buddhakolāhalaṃ. Payirupāsitvāti purisasutiparamparāya sutvā. Cintāmaṇivijjā nāma paracittajānāpanavijjā. Sā kevaṭṭasutte ‘‘maṇikā’’ti āgatā, ādi-saddena gandhārisambhavavijjādiṃ saṅgaṇhāti. Tattha gandhāriyā vikubbanaṃ dasseti. Attabhāveti sarīre. Rājusmāti rājatejo.

សុក្កធម្មោតិ អនវជ្ជធម្មោ និក្កិលេសតា។ ឥទំ គហេត្វាតិ ឥទំ បរម្មុខា ‘‘មយំ ពុទ្ធា’’តិ វត្វា អត្តនោ សម្មុខា ‘‘ន មយំ ពុទ្ធា’’តិ តេហិ វុត្តវចនំ គហេត្វា។ ឯវមាហាតិ ‘‘យេបិ តេ, ភោ គោតម…បេ.… នវោ ច បព្ពជ្ជាយា’’តិ ឯវំ អវោច។ អត្តនោ បដិញ្ញំ គហេត្វាតិ ‘‘ន មយំ ពុទ្ធា’’តិ តេសំ អត្តនោ បុរតោ បវត្តិតំ បដិញ្ញំ គហេត្វា។ ឦទិសេ ឋានេ កិំ-សទ្ទោ បដិសេធវាចកោ ហោតីតិ វុត្តំ ‘‘កិន្តិ បដិក្ខេបវចន’’ន្តិ, កស្មា បដិជានាតីតិ អត្ថោ?

Sukkadhammoti anavajjadhammo nikkilesatā. Idaṃ gahetvāti idaṃ parammukhā ‘‘mayaṃ buddhā’’ti vatvā attano sammukhā ‘‘na mayaṃ buddhā’’ti tehi vuttavacanaṃ gahetvā. Evamāhāti ‘‘yepi te, bho gotama…pe… navo ca pabbajjāyā’’ti evaṃ avoca. Attano paṭiññaṃ gahetvāti ‘‘na mayaṃ buddhā’’ti tesaṃ attano purato pavattitaṃ paṭiññaṃ gahetvā. Īdise ṭhāne kiṃ-saddo paṭisedhavācako hotīti vuttaṃ ‘‘kinti paṭikkhepavacana’’nti, kasmā paṭijānātīti attho?

ន ឧញ្ញាតព្ពាតិ ន គរហិតព្ពា។ គរហត្ថោ ហិ អយំ ឧ-សទ្ទោ។ ‘‘ទហរោ’’តិ អធិកតត្តា វក្ខមានត្តា ច ‘‘ខត្តិយោតិ រាជកុមារោ’’តិ វុត្តំ។ ឧរសា គច្ឆតីតិ ឧរគោ, យោ កោចិ សប្បោ, ឥធ បន អធិប្បេតំ ទស្សេតុំ ‘‘អាសីវិសោ’’តិ អាហ។ សីលវន្តំ បព្ពជិតំ ទស្សេតិ សាមញ្ញតោ ‘‘ភិក្ខូ’’តិ វទន្តោ។ ឥធ បន យស្មា ‘‘ភវម្បិ នោ គោតមោ’’តិអាទិនា ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស កថំ សមុដ្ឋាបេសិ, តស្មា ភគវា អត្តានំ អព្ភន្តរំ អកាសិ។ យទិបិ វិសេសោ សាមញ្ញជោតនាយ វិភាវិតោ ហោតិ, សំសយុប្បត្តិទីបកំ នោតិ វុត្តគ្គហណំ បន តំ បរិច្ឆិជ្ជតីតិ។ តេនាហ ‘‘ទេសនាកុសលតាយា’’តិអាទិ។ ឥទានិ អវញ្ញាបរិភវេ បយោគតោ វិភាវេតុំ ‘‘ឯត្ថ ចា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ អចិត្តីកតាការវសេន អវញ្ញាយ បាកដភាវោ, វម្ភនវសេន បរិភវស្សាតិ អធិប្បាយេន កាយបយោគវសេន អវញ្ញា ទស្សិតា, វចីបយោគវសេន បរិភវោ, ឧភយំ បន ឧភយត្ថាបិ បភេទតោ គហិតំ, អវញ្ញបរិភវានំ ទ្វិន្នម្បិ ឧភយត្ថ បរិគ្គហោ។ តំ សព្ពម្បីតិ តំ អវញ្ញាទិ សព្ពម្បិ។ ចតូសុបិ តំ ន កាតព្ពមេវ សម្បតិ អាយតិញ្ច អនត្ថាវហត្តា។

Na uññātabbāti na garahitabbā. Garahattho hi ayaṃ u-saddo. ‘‘Daharo’’ti adhikatattā vakkhamānattā ca ‘‘khattiyoti rājakumāro’’ti vuttaṃ. Urasā gacchatīti urago, yo koci sappo, idha pana adhippetaṃ dassetuṃ ‘‘āsīviso’’ti āha. Sīlavantaṃ pabbajitaṃ dasseti sāmaññato ‘‘bhikkhū’’ti vadanto. Idha pana yasmā ‘‘bhavampi no gotamo’’tiādinā bhagavantaṃ uddissa kathaṃ samuṭṭhāpesi, tasmā bhagavā attānaṃ abbhantaraṃ akāsi. Yadipi viseso sāmaññajotanāya vibhāvito hoti, saṃsayuppattidīpakaṃ noti vuttaggahaṇaṃ pana taṃ paricchijjatīti. Tenāha ‘‘desanākusalatāyā’’tiādi. Idāni avaññāparibhave payogato vibhāvetuṃ ‘‘ettha cā’’tiādi vuttaṃ. Tattha acittīkatākāravasena avaññāya pākaṭabhāvo, vambhanavasena paribhavassāti adhippāyena kāyapayogavasena avaññā dassitā, vacīpayogavasena paribhavo, ubhayaṃ pana ubhayatthāpi pabhedato gahitaṃ, avaññaparibhavānaṃ dvinnampi ubhayattha pariggaho. Taṃ sabbampīti taṃ avaññādi sabbampi. Catūsupi taṃ na kātabbameva sampati āyatiñca anatthāvahattā.

តទត្ថទីបនាតិ តស្ស អាទិតោ វុត្តស្ស អត្ថស្ស ទីបនា។ វិសេសត្ថទីបនាតិ តតោ វិសិដ្ឋត្ថទីបនា ។ ខេត្តានំ អធិបតីតិ ខត្តិយោតិ និរុត្តិនយេន សទ្ទសិទ្ធិ វេទិតព្ពា។ ខេត្តតោ វិវាទា សត្តេ តាយតីតិ ខត្តិយោតិ លោកិយា កថយន្តិ។ ‘‘មហាសម្មតោ, ខត្តិយោ, រាជា’’តិ ឯវមាគតេសុ ឥមេសុ ទុតិយំ។ អក្ខរន្តិ សមញ្ញា។ សា ហិ ឧទយព្ពយាភាវតោ ‘‘ន កទាចិ ខរតីតិ អក្ខរ’’ន្តិ វុត្តា។ តេនាហ ‘‘នាមគោត្តំ ន ជីរតី’’តិ។ ជាតិសម្បន្នន្តិ សម្បន្នជាតិំ អតិវិសុទ្ធជាតិំ។ តីណិ កុលានីតិ ព្រាហ្មណវេស្សសុទ្ទកុលានិ។ អតិក្កមិត្វាតិ អត្តនោ ជាតិសម្បត្តិយា អភិភវិត្វា។

Tadatthadīpanāti tassa ādito vuttassa atthassa dīpanā. Visesatthadīpanāti tato visiṭṭhatthadīpanā . Khettānaṃ adhipatīti khattiyoti niruttinayena saddasiddhi veditabbā. Khettato vivādā satte tāyatīti khattiyoti lokiyā kathayanti. ‘‘Mahāsammato, khattiyo, rājā’’ti evamāgatesu imesu dutiyaṃ. Akkharanti samaññā. Sā hi udayabbayābhāvato ‘‘na kadāci kharatīti akkhara’’nti vuttā. Tenāha ‘‘nāmagottaṃ na jīratī’’ti. Jātisampannanti sampannajātiṃ ativisuddhajātiṃ. Tīṇi kulānīti brāhmaṇavessasuddakulāni. Atikkamitvāti attano jātisampattiyā abhibhavitvā.

កេវលំ នាមបទំ វុត្តំ អាខ្យាតបទំ អបេក្ខតេវាតិ អាហ ‘‘ឋានំ ហីតិ ការណំ វិជ្ជតី’’តិ។ ឧទ្ធដទណ្ឌេនាតិ សមន្តតោ ឧព្ភតេន ទណ្ឌេន សាសនេន, ពលវំ ឧបក្កមំ គរុកំ រាជានម្បិ។ តំ ខត្តិយំ បរិវជ្ជេយ្យាតិ ខត្តិយំ អវញ្ញាបរិភវករណតោ វជ្ជេយ្យ។ តេនាហ ‘‘ន ឃដ្ដេយ្យា’’តិ។

Kevalaṃ nāmapadaṃ vuttaṃ ākhyātapadaṃ apekkhatevāti āha ‘‘ṭhānaṃ hīti kāraṇaṃ vijjatī’’ti. Uddhaṭadaṇḍenāti samantato ubbhatena daṇḍena sāsanena, balavaṃ upakkamaṃ garukaṃ rājānampi. Taṃ khattiyaṃ parivajjeyyāti khattiyaṃ avaññāparibhavakaraṇato vajjeyya. Tenāha ‘‘na ghaṭṭeyyā’’ti.

ឧរគស្ស ច នានាវិធវណ្ណគ្គហណេ ការណំ វទតិ ‘‘យេន យេន ហី’’តិអាទិនា។ ពហុភក្ខន្តិ មហាភក្ខំ សព្ពភក្ខខាទកំ។ បាវកំ សោធនត្ថេន អសុទ្ធស្សបិ ទហនេន។ សោតិ មគ្គោ។ កណ្ហោ វត្តនី ឥមស្សាតិ កណ្ហវត្តនី។ មហន្តោ អគ្គិក្ខន្ធោ ហុត្វា។ យាវព្រហ្មលោកប្បមាណោតិ កប្បវុដ្ឋានកាលេ អរញ្ញេ អគ្គិនា គហិតេ កាលន្តរេ ឯវ កដ្ឋតិណរុក្ខាទិសម្ភវោតិ ទស្សេតុំ ‘‘ជាយន្តិ តត្ថ បារោហា’’តិ បាឡិយំ វុត្តន្តិ ទស្សេន្តោ ‘‘តត្ថា’’តិអាទិមាហ។

Uragassa ca nānāvidhavaṇṇaggahaṇe kāraṇaṃ vadati ‘‘yena yena hī’’tiādinā. Bahubhakkhanti mahābhakkhaṃ sabbabhakkhakhādakaṃ. Pāvakaṃ sodhanatthena asuddhassapi dahanena. Soti maggo. Kaṇho vattanī imassāti kaṇhavattanī. Mahanto aggikkhandho hutvā. Yāvabrahmalokappamāṇoti kappavuṭṭhānakāle araññe agginā gahite kālantare eva kaṭṭhatiṇarukkhādisambhavoti dassetuṃ ‘‘jāyanti tattha pārohā’’ti pāḷiyaṃ vuttanti dassento ‘‘tatthā’’tiādimāha.

ឌហិតុំ ន សក្កោតិ បច្ចក្កោសនាទិនា។ វិនស្សន្តិ សមណតេជសា វិនាសិតត្តា។ ‘‘ន តស្សា’’តិ ឯត្ថ ន-ការំ ‘‘វិន្ទរេ’’តិ ឯត្ថ អានេត្វា សម្ពន្ធិតព្ពន្តិ អាហ ‘‘ន វិន្ទន្តី’’តិ។ វត្ថុមត្តាវសិដ្ឋោតិ ឋានមេវ នេសំ អវសិស្សតិ, សយំ បន សព្ពសោ សហ ធនេន វិនស្សន្តីតិ អត្ថោ។

Ḍahituṃ na sakkoti paccakkosanādinā. Vinassanti samaṇatejasā vināsitattā. ‘‘Na tassā’’ti ettha na-kāraṃ ‘‘vindare’’ti ettha ānetvā sambandhitabbanti āha ‘‘na vindantī’’ti. Vatthumattāvasiṭṭhoti ṭhānameva nesaṃ avasissati, sayaṃ pana sabbaso saha dhanena vinassantīti attho.

‘‘សម្មទេវ សមាចរេ’’តិ ឯត្ថ យថា រាជាទីសុ សម្មា សមាចរេយ្យ, តំ វិភាគេន ទស្សេន្តោ ‘‘ខត្តិយំ តាវា’’តិអាទិមាហ។ តំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។ តិស្សោ កុលសម្បត្តិយោតិ ខត្តិយ-ព្រាហ្មណគហបតិ-មហាសាលកុលានិ វទតិ។ បញ្ច រូបិព្រហ្មលោកេ, ចត្តារោ អរូបីព្រហ្មលោកេតិ ឯវំ នវ ព្រហ្មលោកេ កម្មភវវិភាគេន, សេសានំ គណនានំ ឧបបត្តិភវវិភាគេន។

‘‘Sammadeva samācare’’ti ettha yathā rājādīsu sammā samācareyya, taṃ vibhāgena dassento ‘‘khattiyaṃ tāvā’’tiādimāha. Taṃ suviññeyyameva. Tisso kulasampattiyoti khattiya-brāhmaṇagahapati-mahāsālakulāni vadati. Pañca rūpibrahmaloke, cattāro arūpībrahmaloketi evaṃ nava brahmaloke kammabhavavibhāgena, sesānaṃ gaṇanānaṃ upapattibhavavibhāgena.

អភិក្កន្តន្តិ អតិវិយ កមនីយំ។ សា បនស្សា កន្តតា អតិវិយ ឥដ្ឋតាយ មនវឌ្ឍនតាយ សោភនតាយាតិ អាហ ‘‘អតិឥដ្ឋំ អតិមនាបំ អតិសុន្ទរន្តិ អត្ថោ’’តិ។ ‘‘អភិក្កន្ត’’ន្តិ វចនំ អបេក្ខិត្វា នបុំសកនិទ្ទេសោ, វចនំ បន ភគវតោ ធម្មទេសនាតិ តថា វុត្តំ។ អត្ថមត្តទស្សនំ វា ឯតំ, តស្មា អត្ថវសេន លិង្គវិភត្តិវិបរិណាមោ វេទិតព្ពោ។ ទុតិយបទេបិ ឯសេវ នយោ។

Abhikkantanti ativiya kamanīyaṃ. Sā panassā kantatā ativiya iṭṭhatāya manavaḍḍhanatāya sobhanatāyāti āha ‘‘atiiṭṭhaṃ atimanāpaṃ atisundaranti attho’’ti. ‘‘Abhikkanta’’nti vacanaṃ apekkhitvā napuṃsakaniddeso, vacanaṃ pana bhagavato dhammadesanāti tathā vuttaṃ. Atthamattadassanaṃ vā etaṃ, tasmā atthavasena liṅgavibhattivipariṇāmo veditabbo. Dutiyapadepi eseva nayo.

អធោមុខឋបិតន្តិ កេនចិ អធោមុខំ ឋបិតំ។ ហេដ្ឋាមុខជាតន្តិ សភាវេនេវ ហេដ្ឋាមុខំ ជាតំ។ ឧគ្ឃាដេយ្យាតិ វិវដំ ករេយ្យ។ ហត្ថេ គហេត្វាតិ ‘‘បុរត្ថាភិមុខោ ឧត្តរាភិមុខោ វា គច្ឆា’’តិអាទីនិ អវត្វា ហត្ថេ គហេត្វា និស្សន្ទេហំ កត្វា ‘‘ឯស មគ្គោ’’តិ ឯវំ វត្វា ‘‘គច្ឆា’’តិ វទេយ្យ។ កាឡបក្ខចាតុទ្ទសីតិ កាឡបក្ខេ ចាតុទ្ទសី។ និក្កុជ្ជិតំ ឧក្កុជ្ជេយ្យាតិ អាធេយ្យស្ស អនាធារភូតំ ភាជនំ តស្ស អាធារភាវាបាទនវសេន ឧក្កុជ្ជេយ្យ។ អញ្ញាណស្ស អភិមុខត្តា ហេដ្ឋាមុខជាតតាយ សទ្ធម្មវិមុខំ, តតោ ឯវ អធោមុខភាវេន អសទ្ធម្មេ បតិតន្តិ ឯវំ បទទ្វយំ យថារហំ យោជេតព្ពំ, ន យថាសង្ខយំ។ កាមំ កាមច្ឆន្ទាទយោបិ បដិច្ឆាទកា, មិច្ឆាទិដ្ឋិ បន សវិសេសំ បដិច្ឆាទិកាតិ អាហ ‘‘មិច្ឆាទិដ្ឋិគហនបដិច្ឆន្ន’’ន្តិ។ តេនាហ ភគវា – ‘‘មិច្ឆាទិដ្ឋិបរមាហំ, ភិក្ខវេ, វជ្ជំ វទាមី’’តិ (អ. និ. ១.៣១០)។ សព្ពាបាយគាមិមគ្គោ កុម្មគ្គោ ‘‘កុច្ឆិតោ មគ្គោ’’តិ កត្វា។ សម្មាទិដ្ឋិអាទីនំ ឧជុបដិបក្ខតាយ មិច្ឆាទិដ្ឋិអាទយោ អដ្ឋ មិច្ឆត្តធម្មា មិច្ឆាមគ្គោ។ តេនេវ ហិ តទុភយបដិបក្ខតំ សន្ធាយ ‘‘សគ្គមោក្ខមគ្គំ អាវិករោន្តេនា’’តិ វុត្តំ។ សប្បិអាទិសន្និស្សយោ បទីបោ ន តថា ឧជ្ជលោ, យថា តេលសន្និស្សយោតិ តេលបជ្ជោតគ្គហណំ។ ឯតេហិ បរិយាយេហីតិ ឯតេហិ និក្កុជ្ជិតុក្កុជ្ជនបដិច្ឆន្នវិវរណាទិឧបមោបមិតព្ពប្បការេហិ។

Adhomukhaṭhapitanti kenaci adhomukhaṃ ṭhapitaṃ. Heṭṭhāmukhajātanti sabhāveneva heṭṭhāmukhaṃ jātaṃ. Ugghāṭeyyāti vivaṭaṃ kareyya. Hatthe gahetvāti ‘‘puratthābhimukho uttarābhimukho vā gacchā’’tiādīni avatvā hatthe gahetvā nissandehaṃ katvā ‘‘esa maggo’’ti evaṃ vatvā ‘‘gacchā’’ti vadeyya. Kāḷapakkhacātuddasīti kāḷapakkhe cātuddasī. Nikkujjitaṃ ukkujjeyyāti ādheyyassa anādhārabhūtaṃ bhājanaṃ tassa ādhārabhāvāpādanavasena ukkujjeyya. Aññāṇassa abhimukhattā heṭṭhāmukhajātatāya saddhammavimukhaṃ, tato eva adhomukhabhāvena asaddhamme patitanti evaṃ padadvayaṃ yathārahaṃ yojetabbaṃ, na yathāsaṅkhayaṃ. Kāmaṃ kāmacchandādayopi paṭicchādakā, micchādiṭṭhi pana savisesaṃ paṭicchādikāti āha ‘‘micchādiṭṭhigahanapaṭicchanna’’nti. Tenāha bhagavā – ‘‘micchādiṭṭhiparamāhaṃ, bhikkhave, vajjaṃ vadāmī’’ti (a. ni. 1.310). Sabbāpāyagāmimaggo kummaggo ‘‘kucchito maggo’’ti katvā. Sammādiṭṭhiādīnaṃ ujupaṭipakkhatāya micchādiṭṭhiādayo aṭṭha micchattadhammā micchāmaggo. Teneva hi tadubhayapaṭipakkhataṃ sandhāya ‘‘saggamokkhamaggaṃ āvikarontenā’’ti vuttaṃ. Sappiādisannissayo padīpo na tathā ujjalo, yathā telasannissayoti telapajjotaggahaṇaṃ. Etehi pariyāyehīti etehi nikkujjitukkujjanapaṭicchannavivaraṇādiupamopamitabbappakārehi.

បសន្នាការន្តិ បសន្នេហិ កាតព្ពំ សក្ការំ។ សរណន្តិ បដិសរណំ បរាយណំ។ អជ្ជតាតិ អជ្ជាតិ បទស្ស វឌ្ឍនមត្តំ ហេត្ថ តា-សទ្ទោ យថា ‘‘ទេវតា’’តិ។ បាណេហិ ឧបេតន្តិ បាណេហិ សហ សរណំ ឧបេតំ។ ‘‘យាវ មេ បាណា ធរន្តិ, តាវ សរណំ គតមេវ មំ ធារេតូ’’តិ អាបាណកោដិកំ អត្តនោ សរណគមនំ បវេទេតិ។ តេនាហ ‘‘យាវ មេ’’តិអាទិ។ យំ បនេត្ថ អត្ថតោ អវិភត្តំ, តំ សុវិញ្ញេយ្យមេវ។

Pasannākāranti pasannehi kātabbaṃ sakkāraṃ. Saraṇanti paṭisaraṇaṃ parāyaṇaṃ. Ajjatāti ajjāti padassa vaḍḍhanamattaṃ hettha tā-saddo yathā ‘‘devatā’’ti. Pāṇehi upetanti pāṇehi saha saraṇaṃ upetaṃ. ‘‘Yāva me pāṇā dharanti, tāva saraṇaṃ gatameva maṃ dhāretū’’ti āpāṇakoṭikaṃ attano saraṇagamanaṃ pavedeti. Tenāha ‘‘yāva me’’tiādi. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ suviññeyyameva.

ទហរសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

Daharasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

Next: ២. បុរិសសុត្តវណ្ណនា • 2. Purisasuttavaṇṇanā

Related texts:

តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / សំយុត្តនិកាយ • Saṃyuttanikāya / ១. ទហរសុត្តំ • 1. Daharasuttaṃ

អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / សំយុត្តនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ១. ទហរសុត្តវណ្ណនា • 1. Daharasuttavaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact