A World of Knowledge
    Upanishads

    Ḍakshiṇā-Mūrṭi Upanishad

    Sanskrit Devanagari with Roman transliteration (IAST)

     

    ॥ दक्षिणामूर्त्युपनिषत् ॥

    ॥ dakṣiṇāmūrtyupaniṣat ॥

    यन्मौनव्याख्यया मौनिपटलं क्षणमात्रतः ।
    महामौनपदं याति स हि मे परमा गतिः ॥

    yanmaunavyākhyayā maunipaṭalaṃ kṣaṇamātrataḥ ।
    mahāmaunapadaṃ yāti sa hi me paramā gatiḥ ॥

    ॐ सह नाववतु । सह नौ भुनक्तु । सह वीर्यं करवावहै ।
    तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै ॥

    oṃ saha nāvavatu । saha nau bhunaktu । saha vīryaṃ karavāvahai ।
    tejasvināvadhītamastu mā vidviṣāvahai ॥

    ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

    oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥

    ॐ ब्रह्मावर्ते महाभाण्डीरवटमूले महासत्राय समेता
    महर्षयः शौनकादयस्ते ह समित्पाणयस्तत्त्वजिज्ञासवो
    मार्कण्डेयं चिरऽजीविनमुपसमेत्य पप्रच्छुः केन त्वं
    चिरं जीवसि केन वानन्दमनुभवसीति । परमरहस्यशिव-
    तत्त्वज्ञानेनेति स होवाच । किं तत्परमरहस्यशिवतत्त्वज्ञानम् ।
    तत्र को देवः । के मन्त्राः । को जपः । का मुद्रा । का निष्ठा ।
    किं तज्ज्ञानसाधनम् । कः परिकरः । को बलिः । कः कालः ।
    किं तत्स्थानमिति । स होवाच । येन दक्षिणामुखः शिवोऽपरोक्षीकृतो
    भवति तत्परमरहस्यशिवतत्त्वज्ञानम् । यः सर्वोपरमे काले
    सर्वानात्मन्युपसंहृत्य स्वात्मानन्दसुखे मोदते प्रकाशते
    वा स देवः । अत्रैते मन्त्ररहस्यश्लोका भवन्ति । मेधा
    दक्षिणामूर्तिमन्त्रस्य ब्रह्मा ऋषिः । गायत्री छन्दः ।
    देवता दक्षिणास्यः । मन्त्रेणाङ्गन्यासः । ॐ आदौ नम उच्चार्य
    ततो भगवते पदम् । दक्षिणेति पदं पश्चान्मूर्तये पदमुद्धरेत् ॥ १॥

    oṃ brahmāvarte mahābhāṇḍīravaṭamūle mahāsatrāya sametā
    maharṣayaḥ śaunakādayaste ha samitpāṇayastattvajijñāsavo
    mārkaṇḍeyaṃ cira'jīvinamupasametya papracchuḥ kena tvaṃ
    ciraṃ jīvasi kena vānandamanubhavasīti । paramarahasyaśiva-
    tattvajñāneneti sa hovāca । kiṃ tatparamarahasyaśivatattvajñānam ।
    tatra ko devaḥ । ke mantrāḥ । ko japaḥ । kā mudrā । kā niṣṭhā ।
    kiṃ tajjñānasādhanam । kaḥ parikaraḥ । ko baliḥ । kaḥ kālaḥ ।
    kiṃ tatsthānamiti । sa hovāca । yena dakṣiṇāmukhaḥ śivo'parokṣīkṛto
    bhavati tatparamarahasyaśivatattvajñānam । yaḥ sarvoparame kāle
    sarvānātmanyupasaṃhṛtya svātmānandasukhe modate prakāśate
    vā sa devaḥ । atraite mantrarahasyaślokā bhavanti । medhā
    dakṣiṇāmūrtimantrasya brahmā ṛṣiḥ । gāyatrī chandaḥ ।
    devatā dakṣiṇāsyaḥ । mantreṇāṅganyāsaḥ । oṃ ādau nama uccārya
    tato bhagavate padam । dakṣiṇeti padaṃ paścānmūrtaye padamuddharet ॥ 1॥

    अस्मच्छब्दं चतुर्थ्यन्तं मेधां प्रज्ञां पदं वदेत् ।
    समुच्चार्य ततो वायुबीजं च्छं च ततः पठेत् ।
    अग्निजायां ततस्त्वेष चतुर्विंशाक्षरो मनुः ॥ २॥

    asmacchabdaṃ caturthyantaṃ medhāṃ prajñāṃ padaṃ vadet ।
    samuccārya tato vāyubījaṃ cchaṃ ca tataḥ paṭhet ।
    agnijāyāṃ tatastveṣa caturviṃśākṣaro manuḥ ॥ 2॥

    ध्यानम् ।
    स्फटिकरजतवर्णं मौक्तिकीमक्षमाला-
    ममृतकलशविद्यां ज्ञानमुद्रां कराग्रे ।
    दधतमुरगकक्ष्यं चन्द्रचूडं त्रिनेत्रं
    विधृतविविधभूषं दक्षिणामूर्तिमीडे ॥ ३॥

    dhyānam ।
    sphaṭikarajatavarṇaṃ mauktikīmakṣamālā-
    mamṛtakalaśavidyāṃ jñānamudrāṃ karāgre ।
    dadhatamuragakakṣyaṃ candracūḍaṃ trinetraṃ
    vidhṛtavividhabhūṣaṃ dakṣiṇāmūrtimīḍe ॥ 3॥

    मन्त्रेण न्यासः ।
    आदौ वेदादिमुच्चार्य स्वराद्यं सविसर्गकम् ।
    पञ्चार्णं तत उद्धृत्य अन्तरं सविसर्गकम् ।
    अन्ते समुद्धरेत्तारं मनुरेष नवाक्षरः ॥ ४॥

    mantreṇa nyāsaḥ ।
    ādau vedādimuccārya svarādyaṃ savisargakam ।
    pañcārṇaṃ tata uddhṛtya antaraṃ savisargakam ।
    ante samuddharettāraṃ manureṣa navākṣaraḥ ॥ 4॥

    मुद्रां भद्रार्थदात्रीं स परशुहरिणं बाहुभिर्बाहुमेकं
    जान्वासक्तं दधानो भुजगबिलसमाबद्धकक्ष्यो वटाधः ।
    आसीनश्चन्द्रखण्डप्रतिघटितजटाक्षीरगौरस्त्रिनेत्रो
    दद्यादाद्यः शुकाद्यैर्मुनिभिरभिवृतो भावशुद्धिं भवो नः ॥ ५॥

    mudrāṃ bhadrārthadātrīṃ sa paraśuhariṇaṃ bāhubhirbāhumekaṃ
    jānvāsaktaṃ dadhāno bhujagabilasamābaddhakakṣyo vaṭādhaḥ ।
    āsīnaścandrakhaṇḍapratighaṭitajaṭākṣīragaurastrinetro
    dadyādādyaḥ śukādyairmunibhirabhivṛto bhāvaśuddhiṃ bhavo naḥ ॥ 5॥

    मन्त्रेण न्यासः ब्रह्मर्षिन्यासः -
    तारं ब्रूंनम उच्चार्य मायां वाग्भवमेव च ।
    दक्षिणापदमुच्चार्य ततः स्यान्मूर्तये पदम् ॥ ६॥

    mantreṇa nyāsaḥ brahmarṣinyāsaḥ -
    tāraṃ brūṃnama uccārya māyāṃ vāgbhavameva ca ।
    dakṣiṇāpadamuccārya tataḥ syānmūrtaye padam ॥ 6॥

    ज्ञानं देहि पदं पश्चाद्वह्निजायां ततो न्यसेत् ।
    मनुरष्टादशार्णोऽयं सर्वमन्त्रेषु गोपितः ॥ ७॥

    jñānaṃ dehi padaṃ paścādvahnijāyāṃ tato nyaset ।
    manuraṣṭādaśārṇo'yaṃ sarvamantreṣu gopitaḥ ॥ 7॥

    भस्मव्यापाण्डुरङ्गः शशिशकलधरो ज्ञानमृद्राक्षमाला-
    वीणापुस्तैर्विराजत्करकमलधरो योगपट्टाभिरामः ।
    व्याख्यापीठे निषण्णो मुनिवरनिकरैः सेव्यमानः प्रसन्नः
    सव्यालः कृत्तिवासाः सततमवतु नो दक्षिणामूर्तिरीशः ॥ ८॥

    bhasmavyāpāṇḍuraṅgaḥ śaśiśakaladharo jñānamṛdrākṣamālā-
    vīṇāpustairvirājatkarakamaladharo yogapaṭṭābhirāmaḥ ।
    vyākhyāpīṭhe niṣaṇṇo munivaranikaraiḥ sevyamānaḥ prasannaḥ
    savyālaḥ kṛttivāsāḥ satatamavatu no dakṣiṇāmūrtirīśaḥ ॥ 8॥

    मन्त्रेण न्यासः । [ब्रह्मर्षिन्यासः ।]
    तारं परं रमाबीजं वदेत्सांबशिवाय च ।
    तुभ्यं चानलजायां मनुर्द्वादशवर्णकः ॥ ९॥

    mantreṇa nyāsaḥ । [brahmarṣinyāsaḥ ।]
    tāraṃ paraṃ ramābījaṃ vadetsāṃbaśivāya ca ।
    tubhyaṃ cānalajāyāṃ manurdvādaśavarṇakaḥ ॥ 9॥

    वीणां करैः पुस्तकमक्षमालां
    बिभ्राणमभ्राभगलं वराढ्यम् ।
    फणीन्द्रकक्ष्यं मुनिभिः शुकाद्यैः
    सेव्यं वटाधः कृतनीडमीडे ॥ १०॥

    vīṇāṃ karaiḥ pustakamakṣamālāṃ
    bibhrāṇamabhrābhagalaṃ varāḍhyam ।
    phaṇīndrakakṣyaṃ munibhiḥ śukādyaiḥ
    sevyaṃ vaṭādhaḥ kṛtanīḍamīḍe ॥ 10॥

    विष्णू ऋषिरनुष्टुप् छन्दः । देवता दक्षिणास्यः ।
    मन्त्रेण न्यासः ।
    तारं नमो भगवते तुभ्यं वटपदं ततः ।
    मूलेति पदमुच्चार्य वासिने पदमुद्धरेत् ॥ ११॥

    viṣṇū ṛṣiranuṣṭup chandaḥ । devatā dakṣiṇāsyaḥ ।
    mantreṇa nyāsaḥ ।
    tāraṃ namo bhagavate tubhyaṃ vaṭapadaṃ tataḥ ।
    mūleti padamuccārya vāsine padamuddharet ॥ 11॥

    प्रज्ञामेधापदं पश्चादादिसिद्धिं ततो वदेत् ।
    दायिने पदमुच्चार्य मायिने नम उद्धरेत् ॥ १२॥

    prajñāmedhāpadaṃ paścādādisiddhiṃ tato vadet ।
    dāyine padamuccārya māyine nama uddharet ॥ 12॥

    वागीशाय ततः पश्चान्महाज्ञानपदं ततः ।
    वह्निजायां ततस्त्वेष द्वात्रिंशद्वर्णको मनुः ।
    आनुष्टुभो मन्त्रराजः सर्वमन्त्रोत्तमोतमः ॥ १३॥

    vāgīśāya tataḥ paścānmahājñānapadaṃ tataḥ ।
    vahnijāyāṃ tatastveṣa dvātriṃśadvarṇako manuḥ ।
    ānuṣṭubho mantrarājaḥ sarvamantrottamotamaḥ ॥ 13॥

    ध्यानम् ।
    मुद्रापुस्तकवह्निनागविलसद्बाहुं प्रसन्नाननं
    मुक्ताहारविभूषणं शशिकलाभास्वत्किरीटोज्ज्वलम् ।
    अज्ञानापहमादिमादिमगिरामर्थं भवानीपतिं
    न्यग्रोधान्तनिवासिनं परगुरुं ध्यायाम्यभीष्टाप्तये ॥ १४॥

    dhyānam ।
    mudrāpustakavahnināgavilasadbāhuṃ prasannānanaṃ
    muktāhāravibhūṣaṇaṃ śaśikalābhāsvatkirīṭojjvalam ।
    ajñānāpahamādimādimagirāmarthaṃ bhavānīpatiṃ
    nyagrodhāntanivāsinaṃ paraguruṃ dhyāyāmyabhīṣṭāptaye ॥ 14॥

    मौनमुद्रा ।
    सोऽहमिति यावदास्थितिः सनिष्ठा भवति ।
    तदभेदेन मन्त्राम्रेडनं ज्ञानसाधनम् ।
    चित्ते तदेकतानता परिकरः । अङ्गचेष्टार्पणं बलिः ।
    त्रीणि धामानि कालः । द्वादशान्तपदं स्थानमिति ।
    ते ह पुनः श्रद्दधानास्तं प्रत्यूचुः ।
    कथं वाऽस्योदयः । किं स्वरूपम् । को वाऽस्योपासक इति ।
    स होवाच ।
    वैराग्यतैलसम्पूर्णे भक्तिवर्तिसमन्विते ।
    प्रबोधपूर्णपात्रे तु ज्ञप्तिदीपं विलोकयेत् ॥ १५॥

    maunamudrā ।
    so'hamiti yāvadāsthitiḥ saniṣṭhā bhavati ।
    tadabhedena mantrāmreḍanaṃ jñānasādhanam ।
    citte tadekatānatā parikaraḥ । aṅgaceṣṭārpaṇaṃ baliḥ ।
    trīṇi dhāmāni kālaḥ । dvādaśāntapadaṃ sthānamiti ।
    te ha punaḥ śraddadhānāstaṃ pratyūcuḥ ।
    kathaṃ vā'syodayaḥ । kiṃ svarūpam । ko vā'syopāsaka iti ।
    sa hovāca ।
    vairāgyatailasampūrṇe bhaktivartisamanvite ।
    prabodhapūrṇapātre tu jñaptidīpaṃ vilokayet ॥ 15॥

    मोहान्धकारे निःसारे उदेति स्वयमेव हि ।
    वैराग्यमरणिं कृत्वा ज्ञानं कृत्वोत्तरारणिम् ॥ १६॥

    mohāndhakāre niḥsāre udeti svayameva hi ।
    vairāgyamaraṇiṃ kṛtvā jñānaṃ kṛtvottarāraṇim ॥ 16॥

    गाढतामिस्रसंशान्त्यै गूढमर्थं निवेदयेत् ।
    मोहभानुजसंक्रान्तं विवेकाख्यं मृकण्डुजम् ॥ १७॥

    gāḍhatāmisrasaṃśāntyai gūḍhamarthaṃ nivedayet ।
    mohabhānujasaṃkrāntaṃ vivekākhyaṃ mṛkaṇḍujam ॥ 17॥

    तत्त्वाविचारपाशेन बद्धं द्वैतभयातुरम् ।
    उज्जीवयन्निजानन्दे स्वस्वरूपेण संस्थितः ॥ १८॥

    tattvāvicārapāśena baddhaṃ dvaitabhayāturam ।
    ujjīvayannijānande svasvarūpeṇa saṃsthitaḥ ॥ 18॥

    शेमुषी दक्षिणा प्रोक्ता सा यस्याभीक्षणे मुखम् ।
    दक्षिणाभिमुखः प्रोक्तः शिवोऽसौ ब्रह्मवादिभिः ॥ १९॥

    śemuṣī dakṣiṇā proktā sā yasyābhīkṣaṇe mukham ।
    dakṣiṇābhimukhaḥ proktaḥ śivo'sau brahmavādibhiḥ ॥ 19॥

    सर्गादिकाले भगवान्विरिञ्चि-
    रुपास्यैनं सर्गसामर्थ्यमाप्य ।
    तुतोष चित्ते वाञ्छितार्थांश्च लब्ध्वा
    धन्यः सोपास्योपासको भवति धाता ॥ २०॥

    sargādikāle bhagavānviriñci-
    rupāsyainaṃ sargasāmarthyamāpya ।
    tutoṣa citte vāñchitārthāṃśca labdhvā
    dhanyaḥ sopāsyopāsako bhavati dhātā ॥ 20॥

    य इमां परमरहस्यशिवतत्त्वविद्यामधीते स सर्वपापेभ्यो मुक्तो भवति ।
    य एवं वेद स कैवल्यमनुभवतीत्युपनिषत् ॥

    ya imāṃ paramarahasyaśivatattvavidyāmadhīte sa sarvapāpebhyo mukto bhavati ।
    ya evaṃ veda sa kaivalyamanubhavatītyupaniṣat ॥

    ॐ सह नाववतु । सह नौ भुनक्तु । सह वीर्यं करवावहै ।
    तेजस्विनावधीतमस्तु मा विद्विषावहै ॥

    oṃ saha nāvavatu । saha nau bhunaktu । saha vīryaṃ karavāvahai ।
    tejasvināvadhītamastu mā vidviṣāvahai ॥

    ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥

    oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥

    इति दक्षिणामूर्त्युपनिषत्समाप्ता ॥

    iti dakṣiṇāmūrtyupaniṣatsamāptā ॥


    © 1991-2024 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact