| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
४. दलिद्दसुत्तवण्णना
4. Daliddasuttavaṇṇanā
२६०. चतुत्थे मनुस्सदलिद्दोति मनुस्सअधनो। मनुस्सकपणोति मनुस्सकारुञ्ञतं पत्तो। मनुस्सवराकोति मनुस्सलामको। तत्राति तस्मिं ठाने, तस्मिं वा अतिरोचने। उज्झायन्तीति अवज्झायन्ति लामकतो चिन्तेन्ति। खियन्तीति कथेन्ति पकासेन्ति। विपाचेन्तीति तत्थ तत्थ कथेन्ति वित्थारेन्ति। एसो खो मारिसाति एत्थ अयमनुपुब्बिकथा – सो किर अनुप्पन्ने बुद्धे कासिरट्ठे बाराणसिराजा हुत्वा समुस्सितद्धजपटाकनानालङ्कारेन सुट्ठु अलङ्कतं नगरं पदक्खिणं अकासि अत्तनो सिरिसम्पत्तिया समाकड्ढितनेत्तेन जनकायेन समुल्लोकियमानो। तस्मिञ्च समये एको पच्चेकबुद्धो गन्धमादनपब्बता आगम्म तस्मिं नगरे पिण्डाय चरति, सन्तिन्द्रियो सन्तमानसो उत्तमदमथसमन्नागतो। महाजनोपि राजगतं चित्तीकारं पहाय पच्चेकबुद्धमेव ओलोकेसि। राजा – ‘‘इदानि इमस्मिं जनकाये एकोपि मं न ओलोकेति। किं नु खो एत’’न्ति? ओलोकेन्तो पच्चेकबुद्धं अद्दस। सोपि पच्चेकबुद्धो महल्लको होति पच्छिमवये ठितो। चीवरानिपिस्स जिण्णानि, ततो ततो सुत्तानि गळन्ति। रञ्ञो सतसहस्साधिकानि द्वे असङ्ख्येय्यानि पूरितपारमिं पच्चेकबुद्धं दिस्वा चित्तपसादमत्तं वा हत्थं पसारेत्वा वन्दनमत्तं वा नाहोसि। सो राजा ‘‘पब्बजितो मञ्ञे एस उसूयाय मं न ओलोकेती’’ति कुज्झित्वा ‘‘क्वायं कुट्ठिचीवरानि पारुतो’’ति निट्ठुभित्वा पक्कामि। तस्स कम्मस्स विपाकेन महानिरये निब्बत्तित्वा विपाकावसेसेन मनुस्सलोकं आगच्छन्तो राजगहे परमकपणाय इत्थिया कुच्छिम्हि पटिसन्धिं गण्हि। गहितकालतो पट्ठाय सा इत्थी कञ्जिकमत्तम्पि उदरपूरं नालत्थ। तस्स कुच्छिगतस्सेव कण्णनासा विलीना, सङ्खपलितकुट्ठी हुत्वा मातुकुच्छितो निक्खन्तो। मातापितरो नाम दुक्करकारिका होन्ति, तेनस्स माता याव कपालं गहेत्वा चरितुं न सक्कोति, तावस्स कञ्जिकम्पि उदकम्पि आहरित्वा अदासि। भिक्खाय चरितुं समत्थकाले पनस्स कपालं हत्थे दत्वा ‘‘पञ्ञायिस्ससि सकेन कम्मेना’’ति पक्कामि।
260. Catutthe manussadaliddoti manussaadhano. Manussakapaṇoti manussakāruññataṃ patto. Manussavarākoti manussalāmako. Tatrāti tasmiṃ ṭhāne, tasmiṃ vā atirocane. Ujjhāyantīti avajjhāyanti lāmakato cintenti. Khiyantīti kathenti pakāsenti. Vipācentīti tattha tattha kathenti vitthārenti. Eso kho mārisāti ettha ayamanupubbikathā – so kira anuppanne buddhe kāsiraṭṭhe bārāṇasirājā hutvā samussitaddhajapaṭākanānālaṅkārena suṭṭhu alaṅkataṃ nagaraṃ padakkhiṇaṃ akāsi attano sirisampattiyā samākaḍḍhitanettena janakāyena samullokiyamāno. Tasmiñca samaye eko paccekabuddho gandhamādanapabbatā āgamma tasmiṃ nagare piṇḍāya carati, santindriyo santamānaso uttamadamathasamannāgato. Mahājanopi rājagataṃ cittīkāraṃ pahāya paccekabuddhameva olokesi. Rājā – ‘‘idāni imasmiṃ janakāye ekopi maṃ na oloketi. Kiṃ nu kho eta’’nti? Olokento paccekabuddhaṃ addasa. Sopi paccekabuddho mahallako hoti pacchimavaye ṭhito. Cīvarānipissa jiṇṇāni, tato tato suttāni gaḷanti. Rañño satasahassādhikāni dve asaṅkhyeyyāni pūritapāramiṃ paccekabuddhaṃ disvā cittapasādamattaṃ vā hatthaṃ pasāretvā vandanamattaṃ vā nāhosi. So rājā ‘‘pabbajito maññe esa usūyāya maṃ na oloketī’’ti kujjhitvā ‘‘kvāyaṃ kuṭṭhicīvarāni pāruto’’ti niṭṭhubhitvā pakkāmi. Tassa kammassa vipākena mahāniraye nibbattitvā vipākāvasesena manussalokaṃ āgacchanto rājagahe paramakapaṇāya itthiyā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Gahitakālato paṭṭhāya sā itthī kañjikamattampi udarapūraṃ nālattha. Tassa kucchigatasseva kaṇṇanāsā vilīnā, saṅkhapalitakuṭṭhī hutvā mātukucchito nikkhanto. Mātāpitaro nāma dukkarakārikā honti, tenassa mātā yāva kapālaṃ gahetvā carituṃ na sakkoti, tāvassa kañjikampi udakampi āharitvā adāsi. Bhikkhāya carituṃ samatthakāle panassa kapālaṃ hatthe datvā ‘‘paññāyissasi sakena kammenā’’ti pakkāmi.
अथस्स ततो पट्ठाय सकलसरीरतो मंसानि छिज्जित्वा छिज्जित्वा पतन्ति, यूसं पग्घरति, महावेदना वत्तन्ति। यं यं रच्छं निस्साय सयति, सब्बरत्तिं महारवेन रवति। तस्स कारुञ्ञपरिदेवितसद्देन सकलवीथियं मनुस्सा सब्बरत्तिं निद्दं न लभन्ति। तस्स ततो पट्ठाय सुखसयिते पबोधेतीति सुप्पबुद्धोत्वेव नामं उदपादि। अथापरेन समयेन भगवति राजगहं सम्पत्ते नागरा सत्थारं निमन्तेत्वा नगरमज्झे महामण्डपं कत्वा दानं अदंसु। सुप्पबुद्धोपि कुट्ठी गन्त्वा दानग्गमण्डपस्स अविदूरे निसीदि। नागरा बुद्धप्पमुखं भिक्खुसङ्घं पणीतेन खादनीयेन भोजनीयेन परिविसन्ता तस्सापि यागुभत्तं अदंसु। तस्स पणीतभोजनं भुत्तस्स चित्तं एकग्गं अहोसि। सत्था भत्तकिच्चावसाने अनुमोदनं कत्वा सच्चानि दीपेसि, सुप्पबुद्धो निसिन्नट्ठाने निसिन्नोव देसनानुसारेन ञाणं पेसेत्वा सोतापत्तिफले पतिट्ठितो। सत्था उट्ठाय विहारं गतो। सोपि चुम्बटं आरुय्ह कपालमादाय दण्डमोलुब्भ अत्तनो वसनट्ठानं गच्छन्तो विब्भन्ताय गाविया जीविता वोरोपितो मत्तिकपातिं भिन्दित्वा सुवण्णपातिं पटिलभन्तो विय दुतियचित्तवारे देवलोके निब्बत्तो अत्तनो पुञ्ञं निस्साय अञ्ञे देवे अतिक्कम्म विरोचित्थ। तं कारणं दस्सेन्तो सक्को देवानमिन्दो एसो खो मारिसातिआदिमाह।
Athassa tato paṭṭhāya sakalasarīrato maṃsāni chijjitvā chijjitvā patanti, yūsaṃ paggharati, mahāvedanā vattanti. Yaṃ yaṃ racchaṃ nissāya sayati, sabbarattiṃ mahāravena ravati. Tassa kāruññaparidevitasaddena sakalavīthiyaṃ manussā sabbarattiṃ niddaṃ na labhanti. Tassa tato paṭṭhāya sukhasayite pabodhetīti suppabuddhotveva nāmaṃ udapādi. Athāparena samayena bhagavati rājagahaṃ sampatte nāgarā satthāraṃ nimantetvā nagaramajjhe mahāmaṇḍapaṃ katvā dānaṃ adaṃsu. Suppabuddhopi kuṭṭhī gantvā dānaggamaṇḍapassa avidūre nisīdi. Nāgarā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ paṇītena khādanīyena bhojanīyena parivisantā tassāpi yāgubhattaṃ adaṃsu. Tassa paṇītabhojanaṃ bhuttassa cittaṃ ekaggaṃ ahosi. Satthā bhattakiccāvasāne anumodanaṃ katvā saccāni dīpesi, suppabuddho nisinnaṭṭhāne nisinnova desanānusārena ñāṇaṃ pesetvā sotāpattiphale patiṭṭhito. Satthā uṭṭhāya vihāraṃ gato. Sopi cumbaṭaṃ āruyha kapālamādāya daṇḍamolubbha attano vasanaṭṭhānaṃ gacchanto vibbhantāya gāviyā jīvitā voropito mattikapātiṃ bhinditvā suvaṇṇapātiṃ paṭilabhanto viya dutiyacittavāre devaloke nibbatto attano puññaṃ nissāya aññe deve atikkamma virocittha. Taṃ kāraṇaṃ dassento sakko devānamindo eso kho mārisātiādimāha.
सद्धाति मग्गेनागतसद्धा। सीलञ्च यस्स कल्याणन्ति कल्याणसीलं नाम अरियसावकस्स अरियकन्तसीलं वुच्चति। तत्थ किञ्चापि अरियसावकस्स एकसीलम्पि अकन्तं नाम नत्थि, इमस्मिं पनत्थे भवन्तरेपि अप्पहीनं पञ्चसीलं अधिप्पेतं। चतुत्थं।
Saddhāti maggenāgatasaddhā. Sīlañca yassa kalyāṇanti kalyāṇasīlaṃ nāma ariyasāvakassa ariyakantasīlaṃ vuccati. Tattha kiñcāpi ariyasāvakassa ekasīlampi akantaṃ nāma natthi, imasmiṃ panatthe bhavantarepi appahīnaṃ pañcasīlaṃ adhippetaṃ. Catutthaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ४. दलिद्दसुत्तं • 4. Daliddasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ४. दलिद्दसुत्तवण्णना • 4. Daliddasuttavaṇṇanā
