| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
६. दानसुत्तवण्णना
6. Dānasuttavaṇṇanā
२६. छट्ठे एवञ्चेति एत्थ एवन्ति उपमाकारे निपातो, चेति परिकप्पने। सत्ताति रूपादीसु सत्ता विसत्ता। जानेय्युन्ति बुज्झेय्युं। दानसंविभागस्साति याय हि चेतनाय अन्नादिदेय्यधम्मं संहरित्वा अनुकम्पापूजासु अञ्ञतरवसेन परेसं दीयति, तं दानं। याय पन अत्तना परिभुञ्जितब्बभावेन गहितवत्थुस्स एकदेसो संविभजित्वा दीयति, अयं संविभागो। विपाकन्ति फलं। यथाहं जानामीति यथा अहं जानामि। इदं वुत्तं होति – तिरच्छानगतस्सपि दानं दत्वा अत्तभावसते पवत्तसुखविपच्चनवसेन सतगुणा दक्खिणा होतीति एवमादिना, भिक्खवे, येन पकारेन अहं दानस्स संविभागस्स च विपाकं कम्मविपाकं ञाणबलेन पच्चक्खतो जानामि, एवं इमे सत्ता यदि जानेय्युन्ति। न अदत्वा भुञ्जेय्युन्ति यं भुञ्जितब्बयुत्तकं अत्तनो अत्थि, ततो परेसं न अदत्वा मच्छरियचित्तेन च तण्हालोभवसेन च भुञ्जेय्युं, दत्वाव भुञ्जेय्युं। न च नेसं मच्छेरमलं चित्तं परियादाय तिट्ठेय्याति अत्तनो सम्पत्तीनं परेहि साधारणभावासहनलक्खणं चित्तस्स पभस्सरभावदूसकानं उपक्किलेसभूतानं कण्हधम्मानं अञ्ञतरं मच्छेरमलं। अथ वा यथावुत्तमच्छेरञ्चेव अञ्ञम्पि दानन्तरायकरं इस्सालोभदोसादिमलञ्च नेसं सत्तानं चित्तं यथा दानचेतना न पवत्तति, न वा सुपरिसुद्धा होति, एवं परियादाय परितो गहेत्वा अभिभवित्वा न तिट्ठेय्य। को हि सम्मदेव दानफलं जानन्तो अत्तनो चित्ते मच्छेरमलस्स ओकासं ददेय्य।
26. Chaṭṭhe evañceti ettha evanti upamākāre nipāto, ceti parikappane. Sattāti rūpādīsu sattā visattā. Jāneyyunti bujjheyyuṃ. Dānasaṃvibhāgassāti yāya hi cetanāya annādideyyadhammaṃ saṃharitvā anukampāpūjāsu aññataravasena paresaṃ dīyati, taṃ dānaṃ. Yāya pana attanā paribhuñjitabbabhāvena gahitavatthussa ekadeso saṃvibhajitvā dīyati, ayaṃ saṃvibhāgo. Vipākanti phalaṃ. Yathāhaṃ jānāmīti yathā ahaṃ jānāmi. Idaṃ vuttaṃ hoti – tiracchānagatassapi dānaṃ datvā attabhāvasate pavattasukhavipaccanavasena sataguṇā dakkhiṇā hotīti evamādinā, bhikkhave, yena pakārena ahaṃ dānassa saṃvibhāgassa ca vipākaṃ kammavipākaṃ ñāṇabalena paccakkhato jānāmi, evaṃ ime sattā yadi jāneyyunti. Na adatvā bhuñjeyyunti yaṃ bhuñjitabbayuttakaṃ attano atthi, tato paresaṃ na adatvā macchariyacittena ca taṇhālobhavasena ca bhuñjeyyuṃ, datvāva bhuñjeyyuṃ. Na ca nesaṃ maccheramalaṃ cittaṃ pariyādāya tiṭṭheyyāti attano sampattīnaṃ parehi sādhāraṇabhāvāsahanalakkhaṇaṃ cittassa pabhassarabhāvadūsakānaṃ upakkilesabhūtānaṃ kaṇhadhammānaṃ aññataraṃ maccheramalaṃ. Atha vā yathāvuttamaccherañceva aññampi dānantarāyakaraṃ issālobhadosādimalañca nesaṃ sattānaṃ cittaṃ yathā dānacetanā na pavattati, na vā suparisuddhā hoti, evaṃ pariyādāya parito gahetvā abhibhavitvā na tiṭṭheyya. Ko hi sammadeva dānaphalaṃ jānanto attano citte maccheramalassa okāsaṃ dadeyya.
योपि नेसं अस्स चरिमो आलोपोति नेसं सत्तानं यो सब्बपच्छिमको आलोपो सिया। चरिमं कबळन्ति तस्सेव वेवचनं। इदं वुत्तं होति – इमे सत्ता पकतिया यत्तकेहि आलोपेहि सयं यापेय्युं, तेसु एकमेव आलोपं अत्तनो अत्थाय ठपेत्वा तदञ्ञे सब्बे आलोपे आगतागतानं अत्थिकानं दत्वा यो ठपितो आलोपो अस्स, सो इध चरिमो आलोपो नाम। ततोपि न असंविभजित्वा भुञ्जेय्युं, सचे नेसं पटिग्गाहका अस्सूति नेसं सत्तानं पटिग्गाहका यदि सियुं, ततोपि यथावुत्तचरिमालोपतोपि संविभजित्वाव एकदेसं दत्वाव भुञ्जेय्युं, यथाहं दानसंविभागस्स विपाकं पच्चक्खतो जानामि, एवं यदि जानेय्युन्ति। यस्मा च खोतिआदिना कम्मफलस्स अप्पच्चक्खभावतो एवमेते सत्ता दानसंविभागेसु न पवत्तन्तीति यथाधिप्पेतमत्थं कारणेन सम्पटिपादेति। एतेनेव तेसं तदञ्ञपुञ्ञेसु च अप्पटिपत्तिया अपुञ्ञेसु च पटिपत्तिया कारणं दस्सितन्ति दट्ठब्बं।
Yopi nesaṃ assa carimo ālopoti nesaṃ sattānaṃ yo sabbapacchimako ālopo siyā. Carimaṃ kabaḷanti tasseva vevacanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ime sattā pakatiyā yattakehi ālopehi sayaṃ yāpeyyuṃ, tesu ekameva ālopaṃ attano atthāya ṭhapetvā tadaññe sabbe ālope āgatāgatānaṃ atthikānaṃ datvā yo ṭhapito ālopo assa, so idha carimo ālopo nāma. Tatopi na asaṃvibhajitvā bhuñjeyyuṃ, sace nesaṃ paṭiggāhakā assūti nesaṃ sattānaṃ paṭiggāhakā yadi siyuṃ, tatopi yathāvuttacarimālopatopi saṃvibhajitvāva ekadesaṃ datvāva bhuñjeyyuṃ, yathāhaṃ dānasaṃvibhāgassa vipākaṃ paccakkhato jānāmi, evaṃ yadi jāneyyunti. Yasmā ca khotiādinā kammaphalassa appaccakkhabhāvato evamete sattā dānasaṃvibhāgesu na pavattantīti yathādhippetamatthaṃ kāraṇena sampaṭipādeti. Eteneva tesaṃ tadaññapuññesu ca appaṭipattiyā apuññesu ca paṭipattiyā kāraṇaṃ dassitanti daṭṭhabbaṃ.
गाथासु यथावुत्तं महेसिनाति महेसिना भगवता ‘‘तिरच्छानगते दानं दत्वा सतगुणा दक्खिणा पाटिकङ्खितब्बा’ तिआदिना, इधेव वा ‘‘एवं चे सत्ता जानेय्यु’’न्तिआदिना यथावुत्तं, ञाणचारेन तं यथावुत्तं चित्तं ञातन्ति अत्थो। विपाकं संविभागस्साति संविभागस्सपि विपाकं, को पन वादो दानस्स। यथा होति महप्फलन्ति यथा सो विपाको महन्तं फलं होति, एवं इमे सत्ता यदि जानेय्युन्ति सम्बन्धो। विनेय्य मच्छेरमलन्ति मच्छरियमलं अपनेत्वा कम्मफलसद्धाय रतनत्तयसद्धाय च विसेसतो पसन्नेन चित्तेन येसु किलेसेहि आरकत्ता अरियेसु सीलादिगुणसम्पन्नेसु दिन्नं अप्पकम्पि दानं महप्फलं होति, तेसु युत्तकालेन दज्जुं ददेय्युं।
Gāthāsu yathāvuttaṃ mahesināti mahesinā bhagavatā ‘‘tiracchānagate dānaṃ datvā sataguṇā dakkhiṇā pāṭikaṅkhitabbā’ tiādinā, idheva vā ‘‘evaṃ ce sattā jāneyyu’’ntiādinā yathāvuttaṃ, ñāṇacārena taṃ yathāvuttaṃ cittaṃ ñātanti attho. Vipākaṃ saṃvibhāgassāti saṃvibhāgassapi vipākaṃ, ko pana vādo dānassa. Yathā hoti mahapphalanti yathā so vipāko mahantaṃ phalaṃ hoti, evaṃ ime sattā yadi jāneyyunti sambandho. Vineyya maccheramalanti macchariyamalaṃ apanetvā kammaphalasaddhāya ratanattayasaddhāya ca visesato pasannena cittena yesu kilesehi ārakattā ariyesu sīlādiguṇasampannesu dinnaṃ appakampi dānaṃ mahapphalaṃ hoti, tesu yuttakālena dajjuṃ dadeyyuṃ.
महप्फलभावकरणतो दक्खिणं अरहन्तीति दक्खिणेय्या, सम्मापटिपन्ना, तेसु दक्खिणेय्येसु। दक्खिणं परलोकं सद्दहित्वा दातब्बं देय्यधम्मं यथा तं दानं होति महादानं, एवं दत्वा। अथ वा बहुनो अन्नं दत्वा, कथं पन अन्नं दातब्बन्ति आह ‘‘दक्खिणेय्येसु दक्खिण’’न्ति। इतो मनुस्सत्ता मनुस्सत्तभावतो चुता पटिसन्धिवसेन सग्गं गच्छन्ति दायका। कामकामिनोति कामेतब्बानं उळारानं देवभोगानं पटिलद्धरूपविभवेन कम्मुना उपगमने साधुकारिताय कामकामिनो सब्बकामसमङ्गिनो। मोदन्ति यथारुचि परिचारेन्तीति अत्थो।
Mahapphalabhāvakaraṇato dakkhiṇaṃ arahantīti dakkhiṇeyyā, sammāpaṭipannā, tesu dakkhiṇeyyesu. Dakkhiṇaṃ paralokaṃ saddahitvā dātabbaṃ deyyadhammaṃ yathā taṃ dānaṃ hoti mahādānaṃ, evaṃ datvā. Atha vā bahuno annaṃ datvā, kathaṃ pana annaṃ dātabbanti āha ‘‘dakkhiṇeyyesu dakkhiṇa’’nti. Ito manussattā manussattabhāvato cutā paṭisandhivasena saggaṃ gacchanti dāyakā. Kāmakāminoti kāmetabbānaṃ uḷārānaṃ devabhogānaṃ paṭiladdharūpavibhavena kammunā upagamane sādhukāritāya kāmakāmino sabbakāmasamaṅgino. Modanti yathāruci paricārentīti attho.
छट्ठसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Chaṭṭhasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ६. दानसुत्तं • 6. Dānasuttaṃ
