| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
९. दानसुत्तवण्णना
9. Dānasuttavaṇṇanā
९८. नवमे दानन्ति दातब्बं, सवत्थुका वा चेतना दानं, सम्पत्तिपरिच्चागस्सेतं अधिवचनं। आमिसदानन्ति चत्तारो पच्चया देय्यभाववसेन आमिसदानं नाम। ते हि तण्हादीहि आमसितब्बतो आमिसन्ति वुच्चन्ति। तेसं वा परिच्चागचेतना आमिसदानं। धम्मदानन्ति इधेकच्चो ‘‘इमे धम्मा कुसला, इमे धम्मा अकुसला, इमे धम्मा सावज्जा, इमे धम्मा अनवज्जा, इमे विञ्ञुगरहिता, इमे विञ्ञुप्पसत्था; इमे समत्ता समादिन्ना अहिताय दुक्खाय संवत्तन्ति, इमे हिताय सुखाय संवत्तन्ती’’ति कुसलाकुसलकम्मपथे विभजन्तो कम्मकम्मविपाके इधलोकपरलोके पच्चक्खतो दस्सेन्तो विय पाकटं करोन्तो अकुसलेहि धम्मेहि निवत्तापेन्तो, कुसलेसु धम्मेसु पतिट्ठापेन्तो, धम्मं देसेति, इदं धम्मदानं। यो पन ‘‘इमे धम्मा अभिञ्ञेय्या , इमे परिञ्ञेय्या, इमे पहातब्बा, इमे सच्छिकातब्बा, इमे भावेतब्बा’’ति सच्चानि विभावेन्तो अमताधिगमाय पटिपत्तिधम्मं देसेति, इदं सिखाप्पत्तं धम्मदानं नाम। एतदग्गन्ति एतं अग्गं। यदिदन्ति यं इदं धम्मदानं वुत्तं, एतं इमेसु द्वीसु दानेसु अग्गं सेट्ठं उत्तमं। विवट्टगामिधम्मदानञ्हि निस्साय सब्बानत्थतो परिमुच्चति, सकलं वट्टदुक्खं अतिक्कमति। लोकियं पन धम्मदानं सब्बेसं दानानं निदानं सब्बसम्पत्तीनं मूलं। तेनाह –
98. Navame dānanti dātabbaṃ, savatthukā vā cetanā dānaṃ, sampattipariccāgassetaṃ adhivacanaṃ. Āmisadānanti cattāro paccayā deyyabhāvavasena āmisadānaṃ nāma. Te hi taṇhādīhi āmasitabbato āmisanti vuccanti. Tesaṃ vā pariccāgacetanā āmisadānaṃ. Dhammadānanti idhekacco ‘‘ime dhammā kusalā, ime dhammā akusalā, ime dhammā sāvajjā, ime dhammā anavajjā, ime viññugarahitā, ime viññuppasatthā; ime samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, ime hitāya sukhāya saṃvattantī’’ti kusalākusalakammapathe vibhajanto kammakammavipāke idhalokaparaloke paccakkhato dassento viya pākaṭaṃ karonto akusalehi dhammehi nivattāpento, kusalesu dhammesu patiṭṭhāpento, dhammaṃ deseti, idaṃ dhammadānaṃ. Yo pana ‘‘ime dhammā abhiññeyyā , ime pariññeyyā, ime pahātabbā, ime sacchikātabbā, ime bhāvetabbā’’ti saccāni vibhāvento amatādhigamāya paṭipattidhammaṃ deseti, idaṃ sikhāppattaṃ dhammadānaṃ nāma. Etadagganti etaṃ aggaṃ. Yadidanti yaṃ idaṃ dhammadānaṃ vuttaṃ, etaṃ imesu dvīsu dānesu aggaṃ seṭṭhaṃ uttamaṃ. Vivaṭṭagāmidhammadānañhi nissāya sabbānatthato parimuccati, sakalaṃ vaṭṭadukkhaṃ atikkamati. Lokiyaṃ pana dhammadānaṃ sabbesaṃ dānānaṃ nidānaṃ sabbasampattīnaṃ mūlaṃ. Tenāha –
‘‘सब्बदानं धम्मदानं जिनाति, सब्बरसं धम्मरसो जिनाति।
‘‘Sabbadānaṃ dhammadānaṃ jināti, sabbarasaṃ dhammaraso jināti;
सब्बरतिं धम्मरती जिनाति, तण्हक्खयो सब्बदुक्खं जिनाती’’ति॥ (ध॰ प॰ ३५४) –
Sabbaratiṃ dhammaratī jināti, taṇhakkhayo sabbadukkhaṃ jinātī’’ti. (dha. pa. 354) –
अभयदानमेत्थ धम्मदानेनेव सङ्गहितन्ति दट्ठब्बं।
Abhayadānamettha dhammadāneneva saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ.
साधारणभोगिताधिप्पायेन अत्तना परिभुञ्जितब्बतो चतुपच्चयतो सयमेव अभुञ्जित्वा परेसं संविभजनं आमिससंविभागो। साधारणभोगिताधिप्पायेनेव अत्तना विदितस्स अधिगतस्स धम्मस्स अप्पोस्सुक्को अहुत्वा परेसं उपदेसो धम्मसंविभागो। चतूहि पच्चयेहि चतूहि च सङ्गहवत्थूहि परेसं अनुग्गण्हनं अनुकम्पनं आमिसानुग्गहो। वुत्तनयेनेव धम्मेन परेसं अनुग्गण्हनं अनुकम्पनं धम्मानुग्गहो। सेसं वुत्तनयमेव।
Sādhāraṇabhogitādhippāyena attanā paribhuñjitabbato catupaccayato sayameva abhuñjitvā paresaṃ saṃvibhajanaṃ āmisasaṃvibhāgo. Sādhāraṇabhogitādhippāyeneva attanā viditassa adhigatassa dhammassa appossukko ahutvā paresaṃ upadeso dhammasaṃvibhāgo. Catūhi paccayehi catūhi ca saṅgahavatthūhi paresaṃ anuggaṇhanaṃ anukampanaṃ āmisānuggaho. Vuttanayeneva dhammena paresaṃ anuggaṇhanaṃ anukampanaṃ dhammānuggaho. Sesaṃ vuttanayameva.
गाथासु यमाहु दानं परमन्ति यं दानं चित्तखेत्तदेय्यधम्मानं उळारभावेन परमं उत्तमं, भोगसम्पत्तिआदीनं वा पूरणतो फलनतो, परस्स वा लोभमच्छरियादिकस्स पटिपक्खस्स मद्दनतो हिंसनतो ‘‘परम’’न्ति बुद्धा भगवन्तो आहु। अनुत्तरन्ति यं दानं चेतनादिसम्पत्तिया सातिसयपवत्तिया अग्गभावेन अग्गविपाकत्ता च उत्तररहितं अनुत्तरभावसाधनं चाति आहु। यं संविभागन्ति एत्थापि ‘‘परमं अनुत्तर’’न्ति पदद्वयं आनेत्वा योजेतब्बं। अवण्णयीति कित्तयि, ‘‘भोजनं, भिक्खवे, ददमानो दायको पटिग्गाहकानं पञ्च ठानानि देती’’तिआदिना (अ॰ नि॰ ५.३७), ‘‘एवं चे, भिक्खवे, सत्ता जानेय्युं दानसंविभागस्स विपाक’’न्तिआदिना (इतिवु॰ २६) च पसंसयि। यथा पन दानं संविभागो च परमं अनुत्तरञ्च होति, तं दस्सेतुं ‘‘अग्गम्ही’’तिआदि वुत्तं। तत्थ अग्गम्हीति सीलादिगुणविसेसयोगेन सेट्ठे अनुत्तरे पुञ्ञक्खेत्ते सम्मासम्बुद्धे अरियसङ्घे च। पसन्नचित्तोति कम्मफलसद्धाय रतनत्तयसद्धाय च चित्तं पसादेन्तो ओकप्पेन्तो। चित्तसम्पत्तिया हि खेत्तसम्पत्तिया च परित्तेपि देय्यधम्मे दानं महानुभावं होति महाजुतिकं महाविप्फारं। वुत्तञ्हेतं –
Gāthāsu yamāhu dānaṃ paramanti yaṃ dānaṃ cittakhettadeyyadhammānaṃ uḷārabhāvena paramaṃ uttamaṃ, bhogasampattiādīnaṃ vā pūraṇato phalanato, parassa vā lobhamacchariyādikassa paṭipakkhassa maddanato hiṃsanato ‘‘parama’’nti buddhā bhagavanto āhu. Anuttaranti yaṃ dānaṃ cetanādisampattiyā sātisayapavattiyā aggabhāvena aggavipākattā ca uttararahitaṃ anuttarabhāvasādhanaṃ cāti āhu. Yaṃ saṃvibhāganti etthāpi ‘‘paramaṃ anuttara’’nti padadvayaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Avaṇṇayīti kittayi, ‘‘bhojanaṃ, bhikkhave, dadamāno dāyako paṭiggāhakānaṃ pañca ṭhānāni detī’’tiādinā (a. ni. 5.37), ‘‘evaṃ ce, bhikkhave, sattā jāneyyuṃ dānasaṃvibhāgassa vipāka’’ntiādinā (itivu. 26) ca pasaṃsayi. Yathā pana dānaṃ saṃvibhāgo ca paramaṃ anuttarañca hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘aggamhī’’tiādi vuttaṃ. Tattha aggamhīti sīlādiguṇavisesayogena seṭṭhe anuttare puññakkhette sammāsambuddhe ariyasaṅghe ca. Pasannacittoti kammaphalasaddhāya ratanattayasaddhāya ca cittaṃ pasādento okappento. Cittasampattiyā hi khettasampattiyā ca parittepi deyyadhamme dānaṃ mahānubhāvaṃ hoti mahājutikaṃ mahāvipphāraṃ. Vuttañhetaṃ –
‘‘नत्थि चित्ते पसन्नम्हि, अप्पका नाम दक्खिणा।
‘‘Natthi citte pasannamhi, appakā nāma dakkhiṇā;
तथागते वा सम्बुद्धे, अथ वा तस्स सावके’’ति॥ (वि॰ व॰ ८०४; नेत्ति॰ ९५)।
Tathāgate vā sambuddhe, atha vā tassa sāvake’’ti. (vi. va. 804; netti. 95);
विञ्ञूति सप्पञ्ञो। पजानन्ति सम्मदेव दानफलं दानानिसंसं पजानन्तो। को न यजेथ कालेति युत्तप्पत्तकाले को नाम दानं न ददेय्य? सद्धा, देय्यधम्मो, पटिग्गाहकाति इमेसं तिण्णं सम्मुखिभूतकालेयेव हि दानं सम्भवति, न अञ्ञथा, पटिग्गाहकानं वा दातुं युत्तकाले।
Viññūti sappañño. Pajānanti sammadeva dānaphalaṃ dānānisaṃsaṃ pajānanto. Ko na yajetha kāleti yuttappattakāle ko nāma dānaṃ na dadeyya? Saddhā, deyyadhammo, paṭiggāhakāti imesaṃ tiṇṇaṃ sammukhibhūtakāleyeva hi dānaṃ sambhavati, na aññathā, paṭiggāhakānaṃ vā dātuṃ yuttakāle.
एवं पठमगाथाय आमिसदानसंविभागानुग्गहे दस्सेत्वा इदानि धम्मदानसंविभागानुग्गहे दस्सेतुं ‘‘ये चेव भासन्ती’’ति दुतियगाथमाह। तत्थ उभयन्ति ‘‘भासन्ति सुणन्ती’’ति वुत्ता देसका पटिग्गाहकाति उभयं। अयं पनेत्थ सङ्खेपत्थो – ये सुगतस्स भगवतो सासने सद्धम्मे पसन्नचित्ता विमुत्तायतनसीसे ठत्वा देसेन्ति पटिग्गण्हन्ति च, तेसं देसकपटिग्गाहकानं सो धम्मदानधम्मसंविभागधम्मानुग्गहसङ्खातो अत्थो। परमत्थसाधनतो परमो। तण्हासंकिलेसादिसब्बसंकिलेसमलविसोधनेन विसुज्झति। कीदिसानं? ये अप्पमत्ता सुगतस्स सासने। ये च –
Evaṃ paṭhamagāthāya āmisadānasaṃvibhāgānuggahe dassetvā idāni dhammadānasaṃvibhāgānuggahe dassetuṃ ‘‘ye ceva bhāsantī’’ti dutiyagāthamāha. Tattha ubhayanti ‘‘bhāsanti suṇantī’’ti vuttā desakā paṭiggāhakāti ubhayaṃ. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – ye sugatassa bhagavato sāsane saddhamme pasannacittā vimuttāyatanasīse ṭhatvā desenti paṭiggaṇhanti ca, tesaṃ desakapaṭiggāhakānaṃ so dhammadānadhammasaṃvibhāgadhammānuggahasaṅkhāto attho. Paramatthasādhanato paramo. Taṇhāsaṃkilesādisabbasaṃkilesamalavisodhanena visujjhati. Kīdisānaṃ? Ye appamattā sugatassa sāsane. Ye ca –
‘‘सब्बपापस्स अकरणं, कुसलस्स उपसम्पदा।
‘‘Sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā;
सचित्तपरियोदपनं, एतं बुद्धान सासन’’न्ति॥ (दी॰ नि॰ २.९०; ध॰ प॰ १८३) –
Sacittapariyodapanaṃ, etaṃ buddhāna sāsana’’nti. (dī. ni. 2.90; dha. pa. 183) –
सङ्खेपतो एवं पकासिते सम्मासम्बुद्धस्स सासने ओवादे अनुसिट्ठियं अप्पमत्ता अधिसीलसिक्खादयो सक्कच्चं सम्पादेन्ति। तेसं विसुज्झति, अरहत्तफलविसुद्धिया अतिविय वोदायतीति।
Saṅkhepato evaṃ pakāsite sammāsambuddhassa sāsane ovāde anusiṭṭhiyaṃ appamattā adhisīlasikkhādayo sakkaccaṃ sampādenti. Tesaṃ visujjhati, arahattaphalavisuddhiyā ativiya vodāyatīti.
नवमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Navamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ९. दानसुत्तं • 9. Dānasuttaṃ
