Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ఇతివుత్తక-అట్ఠకథా • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
౯. దానసుత్తవణ్ణనా
9. Dānasuttavaṇṇanā
౯౮. నవమే దానన్తి దాతబ్బం, సవత్థుకా వా చేతనా దానం, సమ్పత్తిపరిచ్చాగస్సేతం అధివచనం. ఆమిసదానన్తి చత్తారో పచ్చయా దేయ్యభావవసేన ఆమిసదానం నామ. తే హి తణ్హాదీహి ఆమసితబ్బతో ఆమిసన్తి వుచ్చన్తి. తేసం వా పరిచ్చాగచేతనా ఆమిసదానం. ధమ్మదానన్తి ఇధేకచ్చో ‘‘ఇమే ధమ్మా కుసలా, ఇమే ధమ్మా అకుసలా, ఇమే ధమ్మా సావజ్జా, ఇమే ధమ్మా అనవజ్జా, ఇమే విఞ్ఞుగరహితా, ఇమే విఞ్ఞుప్పసత్థా; ఇమే సమత్తా సమాదిన్నా అహితాయ దుక్ఖాయ సంవత్తన్తి, ఇమే హితాయ సుఖాయ సంవత్తన్తీ’’తి కుసలాకుసలకమ్మపథే విభజన్తో కమ్మకమ్మవిపాకే ఇధలోకపరలోకే పచ్చక్ఖతో దస్సేన్తో వియ పాకటం కరోన్తో అకుసలేహి ధమ్మేహి నివత్తాపేన్తో, కుసలేసు ధమ్మేసు పతిట్ఠాపేన్తో, ధమ్మం దేసేతి, ఇదం ధమ్మదానం. యో పన ‘‘ఇమే ధమ్మా అభిఞ్ఞేయ్యా , ఇమే పరిఞ్ఞేయ్యా, ఇమే పహాతబ్బా, ఇమే సచ్ఛికాతబ్బా, ఇమే భావేతబ్బా’’తి సచ్చాని విభావేన్తో అమతాధిగమాయ పటిపత్తిధమ్మం దేసేతి, ఇదం సిఖాప్పత్తం ధమ్మదానం నామ. ఏతదగ్గన్తి ఏతం అగ్గం. యదిదన్తి యం ఇదం ధమ్మదానం వుత్తం, ఏతం ఇమేసు ద్వీసు దానేసు అగ్గం సేట్ఠం ఉత్తమం. వివట్టగామిధమ్మదానఞ్హి నిస్సాయ సబ్బానత్థతో పరిముచ్చతి, సకలం వట్టదుక్ఖం అతిక్కమతి. లోకియం పన ధమ్మదానం సబ్బేసం దానానం నిదానం సబ్బసమ్పత్తీనం మూలం. తేనాహ –
98. Navame dānanti dātabbaṃ, savatthukā vā cetanā dānaṃ, sampattipariccāgassetaṃ adhivacanaṃ. Āmisadānanti cattāro paccayā deyyabhāvavasena āmisadānaṃ nāma. Te hi taṇhādīhi āmasitabbato āmisanti vuccanti. Tesaṃ vā pariccāgacetanā āmisadānaṃ. Dhammadānanti idhekacco ‘‘ime dhammā kusalā, ime dhammā akusalā, ime dhammā sāvajjā, ime dhammā anavajjā, ime viññugarahitā, ime viññuppasatthā; ime samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, ime hitāya sukhāya saṃvattantī’’ti kusalākusalakammapathe vibhajanto kammakammavipāke idhalokaparaloke paccakkhato dassento viya pākaṭaṃ karonto akusalehi dhammehi nivattāpento, kusalesu dhammesu patiṭṭhāpento, dhammaṃ deseti, idaṃ dhammadānaṃ. Yo pana ‘‘ime dhammā abhiññeyyā , ime pariññeyyā, ime pahātabbā, ime sacchikātabbā, ime bhāvetabbā’’ti saccāni vibhāvento amatādhigamāya paṭipattidhammaṃ deseti, idaṃ sikhāppattaṃ dhammadānaṃ nāma. Etadagganti etaṃ aggaṃ. Yadidanti yaṃ idaṃ dhammadānaṃ vuttaṃ, etaṃ imesu dvīsu dānesu aggaṃ seṭṭhaṃ uttamaṃ. Vivaṭṭagāmidhammadānañhi nissāya sabbānatthato parimuccati, sakalaṃ vaṭṭadukkhaṃ atikkamati. Lokiyaṃ pana dhammadānaṃ sabbesaṃ dānānaṃ nidānaṃ sabbasampattīnaṃ mūlaṃ. Tenāha –
‘‘సబ్బదానం ధమ్మదానం జినాతి, సబ్బరసం ధమ్మరసో జినాతి;
‘‘Sabbadānaṃ dhammadānaṃ jināti, sabbarasaṃ dhammaraso jināti;
సబ్బరతిం ధమ్మరతీ జినాతి, తణ్హక్ఖయో సబ్బదుక్ఖం జినాతీ’’తి. (ధ॰ ప॰ ౩౫౪) –
Sabbaratiṃ dhammaratī jināti, taṇhakkhayo sabbadukkhaṃ jinātī’’ti. (dha. pa. 354) –
అభయదానమేత్థ ధమ్మదానేనేవ సఙ్గహితన్తి దట్ఠబ్బం.
Abhayadānamettha dhammadāneneva saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ.
సాధారణభోగితాధిప్పాయేన అత్తనా పరిభుఞ్జితబ్బతో చతుపచ్చయతో సయమేవ అభుఞ్జిత్వా పరేసం సంవిభజనం ఆమిససంవిభాగో. సాధారణభోగితాధిప్పాయేనేవ అత్తనా విదితస్స అధిగతస్స ధమ్మస్స అప్పోస్సుక్కో అహుత్వా పరేసం ఉపదేసో ధమ్మసంవిభాగో. చతూహి పచ్చయేహి చతూహి చ సఙ్గహవత్థూహి పరేసం అనుగ్గణ్హనం అనుకమ్పనం ఆమిసానుగ్గహో. వుత్తనయేనేవ ధమ్మేన పరేసం అనుగ్గణ్హనం అనుకమ్పనం ధమ్మానుగ్గహో. సేసం వుత్తనయమేవ.
Sādhāraṇabhogitādhippāyena attanā paribhuñjitabbato catupaccayato sayameva abhuñjitvā paresaṃ saṃvibhajanaṃ āmisasaṃvibhāgo. Sādhāraṇabhogitādhippāyeneva attanā viditassa adhigatassa dhammassa appossukko ahutvā paresaṃ upadeso dhammasaṃvibhāgo. Catūhi paccayehi catūhi ca saṅgahavatthūhi paresaṃ anuggaṇhanaṃ anukampanaṃ āmisānuggaho. Vuttanayeneva dhammena paresaṃ anuggaṇhanaṃ anukampanaṃ dhammānuggaho. Sesaṃ vuttanayameva.
గాథాసు యమాహు దానం పరమన్తి యం దానం చిత్తఖేత్తదేయ్యధమ్మానం ఉళారభావేన పరమం ఉత్తమం, భోగసమ్పత్తిఆదీనం వా పూరణతో ఫలనతో, పరస్స వా లోభమచ్ఛరియాదికస్స పటిపక్ఖస్స మద్దనతో హింసనతో ‘‘పరమ’’న్తి బుద్ధా భగవన్తో ఆహు. అనుత్తరన్తి యం దానం చేతనాదిసమ్పత్తియా సాతిసయపవత్తియా అగ్గభావేన అగ్గవిపాకత్తా చ ఉత్తరరహితం అనుత్తరభావసాధనం చాతి ఆహు. యం సంవిభాగన్తి ఏత్థాపి ‘‘పరమం అనుత్తర’’న్తి పదద్వయం ఆనేత్వా యోజేతబ్బం. అవణ్ణయీతి కిత్తయి, ‘‘భోజనం, భిక్ఖవే, దదమానో దాయకో పటిగ్గాహకానం పఞ్చ ఠానాని దేతీ’’తిఆదినా (అ॰ ని॰ ౫.౩౭), ‘‘ఏవం చే, భిక్ఖవే, సత్తా జానేయ్యుం దానసంవిభాగస్స విపాక’’న్తిఆదినా (ఇతివు॰ ౨౬) చ పసంసయి. యథా పన దానం సంవిభాగో చ పరమం అనుత్తరఞ్చ హోతి, తం దస్సేతుం ‘‘అగ్గమ్హీ’’తిఆది వుత్తం. తత్థ అగ్గమ్హీతి సీలాదిగుణవిసేసయోగేన సేట్ఠే అనుత్తరే పుఞ్ఞక్ఖేత్తే సమ్మాసమ్బుద్ధే అరియసఙ్ఘే చ. పసన్నచిత్తోతి కమ్మఫలసద్ధాయ రతనత్తయసద్ధాయ చ చిత్తం పసాదేన్తో ఓకప్పేన్తో. చిత్తసమ్పత్తియా హి ఖేత్తసమ్పత్తియా చ పరిత్తేపి దేయ్యధమ్మే దానం మహానుభావం హోతి మహాజుతికం మహావిప్ఫారం. వుత్తఞ్హేతం –
Gāthāsu yamāhu dānaṃ paramanti yaṃ dānaṃ cittakhettadeyyadhammānaṃ uḷārabhāvena paramaṃ uttamaṃ, bhogasampattiādīnaṃ vā pūraṇato phalanato, parassa vā lobhamacchariyādikassa paṭipakkhassa maddanato hiṃsanato ‘‘parama’’nti buddhā bhagavanto āhu. Anuttaranti yaṃ dānaṃ cetanādisampattiyā sātisayapavattiyā aggabhāvena aggavipākattā ca uttararahitaṃ anuttarabhāvasādhanaṃ cāti āhu. Yaṃ saṃvibhāganti etthāpi ‘‘paramaṃ anuttara’’nti padadvayaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Avaṇṇayīti kittayi, ‘‘bhojanaṃ, bhikkhave, dadamāno dāyako paṭiggāhakānaṃ pañca ṭhānāni detī’’tiādinā (a. ni. 5.37), ‘‘evaṃ ce, bhikkhave, sattā jāneyyuṃ dānasaṃvibhāgassa vipāka’’ntiādinā (itivu. 26) ca pasaṃsayi. Yathā pana dānaṃ saṃvibhāgo ca paramaṃ anuttarañca hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘aggamhī’’tiādi vuttaṃ. Tattha aggamhīti sīlādiguṇavisesayogena seṭṭhe anuttare puññakkhette sammāsambuddhe ariyasaṅghe ca. Pasannacittoti kammaphalasaddhāya ratanattayasaddhāya ca cittaṃ pasādento okappento. Cittasampattiyā hi khettasampattiyā ca parittepi deyyadhamme dānaṃ mahānubhāvaṃ hoti mahājutikaṃ mahāvipphāraṃ. Vuttañhetaṃ –
‘‘నత్థి చిత్తే పసన్నమ్హి, అప్పకా నామ దక్ఖిణా;
‘‘Natthi citte pasannamhi, appakā nāma dakkhiṇā;
తథాగతే వా సమ్బుద్ధే, అథ వా తస్స సావకే’’తి. (వి॰ వ॰ ౮౦౪; నేత్తి॰ ౯౫);
Tathāgate vā sambuddhe, atha vā tassa sāvake’’ti. (vi. va. 804; netti. 95);
విఞ్ఞూతి సప్పఞ్ఞో. పజానన్తి సమ్మదేవ దానఫలం దానానిసంసం పజానన్తో. కో న యజేథ కాలేతి యుత్తప్పత్తకాలే కో నామ దానం న దదేయ్య? సద్ధా, దేయ్యధమ్మో, పటిగ్గాహకాతి ఇమేసం తిణ్ణం సమ్ముఖిభూతకాలేయేవ హి దానం సమ్భవతి, న అఞ్ఞథా, పటిగ్గాహకానం వా దాతుం యుత్తకాలే.
Viññūti sappañño. Pajānanti sammadeva dānaphalaṃ dānānisaṃsaṃ pajānanto. Ko na yajetha kāleti yuttappattakāle ko nāma dānaṃ na dadeyya? Saddhā, deyyadhammo, paṭiggāhakāti imesaṃ tiṇṇaṃ sammukhibhūtakāleyeva hi dānaṃ sambhavati, na aññathā, paṭiggāhakānaṃ vā dātuṃ yuttakāle.
ఏవం పఠమగాథాయ ఆమిసదానసంవిభాగానుగ్గహే దస్సేత్వా ఇదాని ధమ్మదానసంవిభాగానుగ్గహే దస్సేతుం ‘‘యే చేవ భాసన్తీ’’తి దుతియగాథమాహ. తత్థ ఉభయన్తి ‘‘భాసన్తి సుణన్తీ’’తి వుత్తా దేసకా పటిగ్గాహకాతి ఉభయం. అయం పనేత్థ సఙ్ఖేపత్థో – యే సుగతస్స భగవతో సాసనే సద్ధమ్మే పసన్నచిత్తా విముత్తాయతనసీసే ఠత్వా దేసేన్తి పటిగ్గణ్హన్తి చ, తేసం దేసకపటిగ్గాహకానం సో ధమ్మదానధమ్మసంవిభాగధమ్మానుగ్గహసఙ్ఖాతో అత్థో. పరమత్థసాధనతో పరమో. తణ్హాసంకిలేసాదిసబ్బసంకిలేసమలవిసోధనేన విసుజ్ఝతి. కీదిసానం? యే అప్పమత్తా సుగతస్స సాసనే. యే చ –
Evaṃ paṭhamagāthāya āmisadānasaṃvibhāgānuggahe dassetvā idāni dhammadānasaṃvibhāgānuggahe dassetuṃ ‘‘ye ceva bhāsantī’’ti dutiyagāthamāha. Tattha ubhayanti ‘‘bhāsanti suṇantī’’ti vuttā desakā paṭiggāhakāti ubhayaṃ. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – ye sugatassa bhagavato sāsane saddhamme pasannacittā vimuttāyatanasīse ṭhatvā desenti paṭiggaṇhanti ca, tesaṃ desakapaṭiggāhakānaṃ so dhammadānadhammasaṃvibhāgadhammānuggahasaṅkhāto attho. Paramatthasādhanato paramo. Taṇhāsaṃkilesādisabbasaṃkilesamalavisodhanena visujjhati. Kīdisānaṃ? Ye appamattā sugatassa sāsane. Ye ca –
‘‘సబ్బపాపస్స అకరణం, కుసలస్స ఉపసమ్పదా;
‘‘Sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā;
సచిత్తపరియోదపనం, ఏతం బుద్ధాన సాసన’’న్తి. (దీ॰ ని॰ ౨.౯౦; ధ॰ ప॰ ౧౮౩) –
Sacittapariyodapanaṃ, etaṃ buddhāna sāsana’’nti. (dī. ni. 2.90; dha. pa. 183) –
సఙ్ఖేపతో ఏవం పకాసితే సమ్మాసమ్బుద్ధస్స సాసనే ఓవాదే అనుసిట్ఠియం అప్పమత్తా అధిసీలసిక్ఖాదయో సక్కచ్చం సమ్పాదేన్తి. తేసం విసుజ్ఝతి, అరహత్తఫలవిసుద్ధియా అతివియ వోదాయతీతి.
Saṅkhepato evaṃ pakāsite sammāsambuddhassa sāsane ovāde anusiṭṭhiyaṃ appamattā adhisīlasikkhādayo sakkaccaṃ sampādenti. Tesaṃ visujjhati, arahattaphalavisuddhiyā ativiya vodāyatīti.
నవమసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Navamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ఇతివుత్తకపాళి • Itivuttakapāḷi / ౯. దానసుత్తం • 9. Dānasuttaṃ