| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ឥតិវុត្តក-អដ្ឋកថា • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
៩. ទានសុត្តវណ្ណនា
9. Dānasuttavaṇṇanā
៩៨. នវមេ ទានន្តិ ទាតព្ពំ, សវត្ថុកា វា ចេតនា ទានំ, សម្បត្តិបរិច្ចាគស្សេតំ អធិវចនំ។ អាមិសទានន្តិ ចត្តារោ បច្ចយា ទេយ្យភាវវសេន អាមិសទានំ នាម។ តេ ហិ តណ្ហាទីហិ អាមសិតព្ពតោ អាមិសន្តិ វុច្ចន្តិ។ តេសំ វា បរិច្ចាគចេតនា អាមិសទានំ។ ធម្មទានន្តិ ឥធេកច្ចោ ‘‘ឥមេ ធម្មា កុសលា, ឥមេ ធម្មា អកុសលា, ឥមេ ធម្មា សាវជ្ជា, ឥមេ ធម្មា អនវជ្ជា, ឥមេ វិញ្ញុគរហិតា, ឥមេ វិញ្ញុប្បសត្ថា; ឥមេ សមត្តា សមាទិន្នា អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តន្តិ, ឥមេ ហិតាយ សុខាយ សំវត្តន្តី’’តិ កុសលាកុសលកម្មបថេ វិភជន្តោ កម្មកម្មវិបាកេ ឥធលោកបរលោកេ បច្ចក្ខតោ ទស្សេន្តោ វិយ បាកដំ ករោន្តោ អកុសលេហិ ធម្មេហិ និវត្តាបេន្តោ, កុសលេសុ ធម្មេសុ បតិដ្ឋាបេន្តោ, ធម្មំ ទេសេតិ, ឥទំ ធម្មទានំ។ យោ បន ‘‘ឥមេ ធម្មា អភិញ្ញេយ្យា , ឥមេ បរិញ្ញេយ្យា, ឥមេ បហាតព្ពា, ឥមេ សច្ឆិកាតព្ពា, ឥមេ ភាវេតព្ពា’’តិ សច្ចានិ វិភាវេន្តោ អមតាធិគមាយ បដិបត្តិធម្មំ ទេសេតិ, ឥទំ សិខាប្បត្តំ ធម្មទានំ នាម។ ឯតទគ្គន្តិ ឯតំ អគ្គំ។ យទិទន្តិ យំ ឥទំ ធម្មទានំ វុត្តំ, ឯតំ ឥមេសុ ទ្វីសុ ទានេសុ អគ្គំ សេដ្ឋំ ឧត្តមំ។ វិវដ្ដគាមិធម្មទានញ្ហិ និស្សាយ សព្ពានត្ថតោ បរិមុច្ចតិ, សកលំ វដ្ដទុក្ខំ អតិក្កមតិ។ លោកិយំ បន ធម្មទានំ សព្ពេសំ ទានានំ និទានំ សព្ពសម្បត្តីនំ មូលំ។ តេនាហ –
98. Navame dānanti dātabbaṃ, savatthukā vā cetanā dānaṃ, sampattipariccāgassetaṃ adhivacanaṃ. Āmisadānanti cattāro paccayā deyyabhāvavasena āmisadānaṃ nāma. Te hi taṇhādīhi āmasitabbato āmisanti vuccanti. Tesaṃ vā pariccāgacetanā āmisadānaṃ. Dhammadānanti idhekacco ‘‘ime dhammā kusalā, ime dhammā akusalā, ime dhammā sāvajjā, ime dhammā anavajjā, ime viññugarahitā, ime viññuppasatthā; ime samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, ime hitāya sukhāya saṃvattantī’’ti kusalākusalakammapathe vibhajanto kammakammavipāke idhalokaparaloke paccakkhato dassento viya pākaṭaṃ karonto akusalehi dhammehi nivattāpento, kusalesu dhammesu patiṭṭhāpento, dhammaṃ deseti, idaṃ dhammadānaṃ. Yo pana ‘‘ime dhammā abhiññeyyā , ime pariññeyyā, ime pahātabbā, ime sacchikātabbā, ime bhāvetabbā’’ti saccāni vibhāvento amatādhigamāya paṭipattidhammaṃ deseti, idaṃ sikhāppattaṃ dhammadānaṃ nāma. Etadagganti etaṃ aggaṃ. Yadidanti yaṃ idaṃ dhammadānaṃ vuttaṃ, etaṃ imesu dvīsu dānesu aggaṃ seṭṭhaṃ uttamaṃ. Vivaṭṭagāmidhammadānañhi nissāya sabbānatthato parimuccati, sakalaṃ vaṭṭadukkhaṃ atikkamati. Lokiyaṃ pana dhammadānaṃ sabbesaṃ dānānaṃ nidānaṃ sabbasampattīnaṃ mūlaṃ. Tenāha –
‘‘សព្ពទានំ ធម្មទានំ ជិនាតិ, សព្ពរសំ ធម្មរសោ ជិនាតិ;
‘‘Sabbadānaṃ dhammadānaṃ jināti, sabbarasaṃ dhammaraso jināti;
សព្ពរតិំ ធម្មរតី ជិនាតិ, តណ្ហក្ខយោ សព្ពទុក្ខំ ជិនាតី’’តិ។ (ធ. ប. ៣៥៤) –
Sabbaratiṃ dhammaratī jināti, taṇhakkhayo sabbadukkhaṃ jinātī’’ti. (dha. pa. 354) –
អភយទានមេត្ថ ធម្មទានេនេវ សង្គហិតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
Abhayadānamettha dhammadāneneva saṅgahitanti daṭṭhabbaṃ.
សាធារណភោគិតាធិប្បាយេន អត្តនា បរិភុញ្ជិតព្ពតោ ចតុបច្ចយតោ សយមេវ អភុញ្ជិត្វា បរេសំ សំវិភជនំ អាមិសសំវិភាគោ។ សាធារណភោគិតាធិប្បាយេនេវ អត្តនា វិទិតស្ស អធិគតស្ស ធម្មស្ស អប្បោស្សុក្កោ អហុត្វា បរេសំ ឧបទេសោ ធម្មសំវិភាគោ។ ចតូហិ បច្ចយេហិ ចតូហិ ច សង្គហវត្ថូហិ បរេសំ អនុគ្គណ្ហនំ អនុកម្បនំ អាមិសានុគ្គហោ។ វុត្តនយេនេវ ធម្មេន បរេសំ អនុគ្គណ្ហនំ អនុកម្បនំ ធម្មានុគ្គហោ។ សេសំ វុត្តនយមេវ។
Sādhāraṇabhogitādhippāyena attanā paribhuñjitabbato catupaccayato sayameva abhuñjitvā paresaṃ saṃvibhajanaṃ āmisasaṃvibhāgo. Sādhāraṇabhogitādhippāyeneva attanā viditassa adhigatassa dhammassa appossukko ahutvā paresaṃ upadeso dhammasaṃvibhāgo. Catūhi paccayehi catūhi ca saṅgahavatthūhi paresaṃ anuggaṇhanaṃ anukampanaṃ āmisānuggaho. Vuttanayeneva dhammena paresaṃ anuggaṇhanaṃ anukampanaṃ dhammānuggaho. Sesaṃ vuttanayameva.
គាថាសុ យមាហុ ទានំ បរមន្តិ យំ ទានំ ចិត្តខេត្តទេយ្យធម្មានំ ឧឡារភាវេន បរមំ ឧត្តមំ, ភោគសម្បត្តិអាទីនំ វា បូរណតោ ផលនតោ, បរស្ស វា លោភមច្ឆរិយាទិកស្ស បដិបក្ខស្ស មទ្ទនតោ ហិំសនតោ ‘‘បរម’’ន្តិ ពុទ្ធា ភគវន្តោ អាហុ។ អនុត្តរន្តិ យំ ទានំ ចេតនាទិសម្បត្តិយា សាតិសយបវត្តិយា អគ្គភាវេន អគ្គវិបាកត្តា ច ឧត្តររហិតំ អនុត្តរភាវសាធនំ ចាតិ អាហុ។ យំ សំវិភាគន្តិ ឯត្ថាបិ ‘‘បរមំ អនុត្តរ’’ន្តិ បទទ្វយំ អានេត្វា យោជេតព្ពំ។ អវណ្ណយីតិ កិត្តយិ, ‘‘ភោជនំ, ភិក្ខវេ, ទទមានោ ទាយកោ បដិគ្គាហកានំ បញ្ច ឋានានិ ទេតី’’តិអាទិនា (អ. និ. ៥.៣៧), ‘‘ឯវំ ចេ, ភិក្ខវេ, សត្តា ជានេយ្យុំ ទានសំវិភាគស្ស វិបាក’’ន្តិអាទិនា (ឥតិវុ. ២៦) ច បសំសយិ។ យថា បន ទានំ សំវិភាគោ ច បរមំ អនុត្តរញ្ច ហោតិ, តំ ទស្សេតុំ ‘‘អគ្គម្ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ អគ្គម្ហីតិ សីលាទិគុណវិសេសយោគេន សេដ្ឋេ អនុត្តរេ បុញ្ញក្ខេត្តេ សម្មាសម្ពុទ្ធេ អរិយសង្ឃេ ច។ បសន្នចិត្តោតិ កម្មផលសទ្ធាយ រតនត្តយសទ្ធាយ ច ចិត្តំ បសាទេន្តោ ឱកប្បេន្តោ។ ចិត្តសម្បត្តិយា ហិ ខេត្តសម្បត្តិយា ច បរិត្តេបិ ទេយ្យធម្មេ ទានំ មហានុភាវំ ហោតិ មហាជុតិកំ មហាវិប្ផារំ។ វុត្តញ្ហេតំ –
Gāthāsu yamāhu dānaṃ paramanti yaṃ dānaṃ cittakhettadeyyadhammānaṃ uḷārabhāvena paramaṃ uttamaṃ, bhogasampattiādīnaṃ vā pūraṇato phalanato, parassa vā lobhamacchariyādikassa paṭipakkhassa maddanato hiṃsanato ‘‘parama’’nti buddhā bhagavanto āhu. Anuttaranti yaṃ dānaṃ cetanādisampattiyā sātisayapavattiyā aggabhāvena aggavipākattā ca uttararahitaṃ anuttarabhāvasādhanaṃ cāti āhu. Yaṃ saṃvibhāganti etthāpi ‘‘paramaṃ anuttara’’nti padadvayaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Avaṇṇayīti kittayi, ‘‘bhojanaṃ, bhikkhave, dadamāno dāyako paṭiggāhakānaṃ pañca ṭhānāni detī’’tiādinā (a. ni. 5.37), ‘‘evaṃ ce, bhikkhave, sattā jāneyyuṃ dānasaṃvibhāgassa vipāka’’ntiādinā (itivu. 26) ca pasaṃsayi. Yathā pana dānaṃ saṃvibhāgo ca paramaṃ anuttarañca hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘aggamhī’’tiādi vuttaṃ. Tattha aggamhīti sīlādiguṇavisesayogena seṭṭhe anuttare puññakkhette sammāsambuddhe ariyasaṅghe ca. Pasannacittoti kammaphalasaddhāya ratanattayasaddhāya ca cittaṃ pasādento okappento. Cittasampattiyā hi khettasampattiyā ca parittepi deyyadhamme dānaṃ mahānubhāvaṃ hoti mahājutikaṃ mahāvipphāraṃ. Vuttañhetaṃ –
‘‘នត្ថិ ចិត្តេ បសន្នម្ហិ, អប្បកា នាម ទក្ខិណា;
‘‘Natthi citte pasannamhi, appakā nāma dakkhiṇā;
តថាគតេ វា សម្ពុទ្ធេ, អថ វា តស្ស សាវកេ’’តិ។ (វិ. វ. ៨០៤; នេត្តិ. ៩៥);
Tathāgate vā sambuddhe, atha vā tassa sāvake’’ti. (vi. va. 804; netti. 95);
វិញ្ញូតិ សប្បញ្ញោ។ បជានន្តិ សម្មទេវ ទានផលំ ទានានិសំសំ បជានន្តោ។ កោ ន យជេថ កាលេតិ យុត្តប្បត្តកាលេ កោ នាម ទានំ ន ទទេយ្យ? សទ្ធា, ទេយ្យធម្មោ, បដិគ្គាហកាតិ ឥមេសំ តិណ្ណំ សម្មុខិភូតកាលេយេវ ហិ ទានំ សម្ភវតិ, ន អញ្ញថា, បដិគ្គាហកានំ វា ទាតុំ យុត្តកាលេ។
Viññūti sappañño. Pajānanti sammadeva dānaphalaṃ dānānisaṃsaṃ pajānanto. Ko na yajetha kāleti yuttappattakāle ko nāma dānaṃ na dadeyya? Saddhā, deyyadhammo, paṭiggāhakāti imesaṃ tiṇṇaṃ sammukhibhūtakāleyeva hi dānaṃ sambhavati, na aññathā, paṭiggāhakānaṃ vā dātuṃ yuttakāle.
ឯវំ បឋមគាថាយ អាមិសទានសំវិភាគានុគ្គហេ ទស្សេត្វា ឥទានិ ធម្មទានសំវិភាគានុគ្គហេ ទស្សេតុំ ‘‘យេ ចេវ ភាសន្តី’’តិ ទុតិយគាថមាហ។ តត្ថ ឧភយន្តិ ‘‘ភាសន្តិ សុណន្តី’’តិ វុត្តា ទេសកា បដិគ្គាហកាតិ ឧភយំ។ អយំ បនេត្ថ សង្ខេបត្ថោ – យេ សុគតស្ស ភគវតោ សាសនេ សទ្ធម្មេ បសន្នចិត្តា វិមុត្តាយតនសីសេ ឋត្វា ទេសេន្តិ បដិគ្គណ្ហន្តិ ច, តេសំ ទេសកបដិគ្គាហកានំ សោ ធម្មទានធម្មសំវិភាគធម្មានុគ្គហសង្ខាតោ អត្ថោ។ បរមត្ថសាធនតោ បរមោ។ តណ្ហាសំកិលេសាទិសព្ពសំកិលេសមលវិសោធនេន វិសុជ្ឈតិ។ កីទិសានំ? យេ អប្បមត្តា សុគតស្ស សាសនេ។ យេ ច –
Evaṃ paṭhamagāthāya āmisadānasaṃvibhāgānuggahe dassetvā idāni dhammadānasaṃvibhāgānuggahe dassetuṃ ‘‘ye ceva bhāsantī’’ti dutiyagāthamāha. Tattha ubhayanti ‘‘bhāsanti suṇantī’’ti vuttā desakā paṭiggāhakāti ubhayaṃ. Ayaṃ panettha saṅkhepattho – ye sugatassa bhagavato sāsane saddhamme pasannacittā vimuttāyatanasīse ṭhatvā desenti paṭiggaṇhanti ca, tesaṃ desakapaṭiggāhakānaṃ so dhammadānadhammasaṃvibhāgadhammānuggahasaṅkhāto attho. Paramatthasādhanato paramo. Taṇhāsaṃkilesādisabbasaṃkilesamalavisodhanena visujjhati. Kīdisānaṃ? Ye appamattā sugatassa sāsane. Ye ca –
‘‘សព្ពបាបស្ស អករណំ, កុសលស្ស ឧបសម្បទា;
‘‘Sabbapāpassa akaraṇaṃ, kusalassa upasampadā;
សចិត្តបរិយោទបនំ, ឯតំ ពុទ្ធាន សាសន’’ន្តិ។ (ទី. និ. ២.៩០; ធ. ប. ១៨៣) –
Sacittapariyodapanaṃ, etaṃ buddhāna sāsana’’nti. (dī. ni. 2.90; dha. pa. 183) –
សង្ខេបតោ ឯវំ បកាសិតេ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស សាសនេ ឱវាទេ អនុសិដ្ឋិយំ អប្បមត្តា អធិសីលសិក្ខាទយោ សក្កច្ចំ សម្បាទេន្តិ។ តេសំ វិសុជ្ឈតិ, អរហត្តផលវិសុទ្ធិយា អតិវិយ វោទាយតីតិ។
Saṅkhepato evaṃ pakāsite sammāsambuddhassa sāsane ovāde anusiṭṭhiyaṃ appamattā adhisīlasikkhādayo sakkaccaṃ sampādenti. Tesaṃ visujjhati, arahattaphalavisuddhiyā ativiya vodāyatīti.
នវមសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Navamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ឥតិវុត្តកបាឡិ • Itivuttakapāḷi / ៩. ទានសុត្តំ • 9. Dānasuttaṃ
