| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๑๐. ทนฺตโปนสิกฺขาปทํ
10. Dantaponasikkhāpadaṃ
๒๖๓. ทสเม ทนฺตกฎฺฐนฺติ ทนฺตโปนํฯ ตญฺหิ ทโนฺต กสียติ วิเลขียติ อเนนาติ ‘‘ทนฺตกฎฺฐ’’นฺติ วุจฺจติฯ ‘‘สพฺพ’’นฺติ อาทินา สพฺพเมว ปํสุกูลํ สพฺพปํสุกูลํ, ตมสฺสตฺถีติ ‘‘สพฺพปํสุกูลิโก’’ติ อตฺถํ ทเสฺสติฯ โสติ ภิกฺขุ ปริภุญฺชติ กิราติ สมฺพโนฺธฯ สุสาเนติ อาฬหเนฯ ตญฺหิ ฉวานํ สยนฎฺฐานตฺตา ‘‘สุสาน’’นฺติ วุจฺจติ นิรุตฺตินเยนฯ ตตฺถาติ สุสาเนฯ ปุน ตตฺถาติ เอวเมวฯ อยฺยสรูปญฺจ โวสาฎิตกสรูปญฺจ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘อยฺยโวสาฎิตกานีติ เอตฺถา’’ติฯ ตตฺถ ‘‘อยฺยา…เป.… ปิตามหา’’ติอิมินา อยฺยสรูปํ ทเสฺสติฯ ‘‘โว…เป.… โภชนียานี’’ติอิมินา โวสาฎิตกสรูปํฯ อยฺยสงฺขาตานํ ปิติปิตามหานํ อตฺถาย, เต วา อุทฺทิสฺส ฉฑฺฑิตานิ โวสาฎิตกสงฺขตานิ ขาทนียโภชนียานิ อยฺยโวสาฎิตกานีติ วิคฺคโห กาตโพฺพฯ มนุสฺสา ฐเปนฺติ กิราติ สมฺพโนฺธฯ ยนฺติ ขาทนียโภชนียํฯ เตสนฺติ ญาตกานํฯ ปิณฺฑํ ปิณฺฑํ กตฺวาติ สงฺฆาฎํ สงฺฆาฎํ กตฺวาฯ อญฺญนฺติ วุตฺตขาทนียโภชนียโต อญฺญํฯ อุมฺมาเรปีติ สุสานสฺส อินฺทขีเลปิฯ โส หิ อุทฺธโฎ กิเลสมาโร เอตฺถาติ ‘‘อุมฺมาโร’’ติ วุจฺจติฯ โพธิสโตฺต หิ อภินิกฺขมนกาเล ปุตฺตํ จุมฺพิสฺสามีติ โอวรกสฺส อินฺทขีเล ฐตฺวา ปสฺสโนฺต มาตรํ ปุตฺตสฺส นลาเฎ หตฺถํ ฐเปตฺวา สยนฺติํ ทิสฺวา ‘‘สเจ เม ปุตฺตํ คเณฺหยฺยํ, มาตา ตสฺส ปพุเชฺฌยฺย, ปพุชฺฌมานาย อนฺตราโย ภเวยฺยา’’ติ อภินิกฺขมนนฺตรายภเยน ปุตฺตทาเร ปริจฺจชิตฺวา อินฺทขีลโต นิวตฺติตฺวา มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิฯ ตสฺมา โพธิสตฺตสฺส ฐตฺวา ปุตฺตทาเรสุ อเปกฺขาสงฺขาตสฺส มารสฺส อุทฺธฎฎฺฐานตฺตา โส อินฺทขีโล นิปฺปริยาเยน ‘‘อุมฺมาโร’’ติ วุจฺจติ, อเญฺญ ปน รูฬฺหีวเสนฯ ถิโรติ ถโทฺธฯ ฆนพโทฺธติ ฆเนน พโทฺธฯ กถิเนน มํเสน อาพโทฺธติ อโตฺถฯ วฐติ ถูโล ภวตีติ วโฐ, มุทฺธชทุติโยยํ, โส อสฺสตฺถีติ วฐโรติ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘วฐโรติ ถูโล’’ติฯ ‘‘สลฺลเกฺขมา’’ติอิมินา ‘‘มเญฺญ’’ติ เอตฺถ มนธาตุ สลฺลกฺขณโตฺถ, มการเสฺสกาโรติ ทเสฺสติฯ หีติ สจฺจํฯ เตสนฺติ มนุสฺสานํฯ
263. Dasame dantakaṭṭhanti dantaponaṃ. Tañhi danto kasīyati vilekhīyati anenāti ‘‘dantakaṭṭha’’nti vuccati. ‘‘Sabba’’nti ādinā sabbameva paṃsukūlaṃ sabbapaṃsukūlaṃ, tamassatthīti ‘‘sabbapaṃsukūliko’’ti atthaṃ dasseti. Soti bhikkhu paribhuñjati kirāti sambandho. Susāneti āḷahane. Tañhi chavānaṃ sayanaṭṭhānattā ‘‘susāna’’nti vuccati niruttinayena. Tatthāti susāne. Puna tatthāti evameva. Ayyasarūpañca vosāṭitakasarūpañca dassetuṃ vuttaṃ ‘‘ayyavosāṭitakānīti etthā’’ti. Tattha ‘‘ayyā…pe… pitāmahā’’tiiminā ayyasarūpaṃ dasseti. ‘‘Vo…pe… bhojanīyānī’’tiiminā vosāṭitakasarūpaṃ. Ayyasaṅkhātānaṃ pitipitāmahānaṃ atthāya, te vā uddissa chaḍḍitāni vosāṭitakasaṅkhatāni khādanīyabhojanīyāni ayyavosāṭitakānīti viggaho kātabbo. Manussā ṭhapenti kirāti sambandho. Yanti khādanīyabhojanīyaṃ. Tesanti ñātakānaṃ. Piṇḍaṃ piṇḍaṃ katvāti saṅghāṭaṃ saṅghāṭaṃ katvā. Aññanti vuttakhādanīyabhojanīyato aññaṃ. Ummārepīti susānassa indakhīlepi. So hi uddhaṭo kilesamāro etthāti ‘‘ummāro’’ti vuccati. Bodhisatto hi abhinikkhamanakāle puttaṃ cumbissāmīti ovarakassa indakhīle ṭhatvā passanto mātaraṃ puttassa nalāṭe hatthaṃ ṭhapetvā sayantiṃ disvā ‘‘sace me puttaṃ gaṇheyyaṃ, mātā tassa pabujjheyya, pabujjhamānāya antarāyo bhaveyyā’’ti abhinikkhamanantarāyabhayena puttadāre pariccajitvā indakhīlato nivattitvā mahābhinikkhamanaṃ nikkhami. Tasmā bodhisattassa ṭhatvā puttadāresu apekkhāsaṅkhātassa mārassa uddhaṭaṭṭhānattā so indakhīlo nippariyāyena ‘‘ummāro’’ti vuccati, aññe pana rūḷhīvasena. Thiroti thaddho. Ghanabaddhoti ghanena baddho. Kathinena maṃsena ābaddhoti attho. Vaṭhati thūlo bhavatīti vaṭho, muddhajadutiyoyaṃ, so assatthīti vaṭharoti dassento āha ‘‘vaṭharoti thūlo’’ti. ‘‘Sallakkhemā’’tiiminā ‘‘maññe’’ti ettha manadhātu sallakkhaṇattho, makārassekāroti dasseti. Hīti saccaṃ. Tesanti manussānaṃ.
๒๖๔. สมฺมาติ อวิปรีตํฯ อสลฺลเกฺขตฺวาติ อาหารสทฺทสฺส ขาทนียโภชนียาทีสุ นิรูฬฺหภาวํ อมญฺญิตฺวาฯ ภควา ปน ฐเปสีติ สมฺพโนฺธฯ ยถาอุปฺปนฺนสฺสาติ เยนากาเรน อุปฺปนฺนสฺส ฯ ปิตา ปุตฺตสงฺขาเต ทารเก สญฺญาเปโนฺต วิย ภควา เต ภิกฺขู สญฺญาเปโนฺตติ โยชนาฯ
264.Sammāti aviparītaṃ. Asallakkhetvāti āhārasaddassa khādanīyabhojanīyādīsu nirūḷhabhāvaṃ amaññitvā. Bhagavā pana ṭhapesīti sambandho. Yathāuppannassāti yenākārena uppannassa . Pitā puttasaṅkhāte dārake saññāpento viya bhagavā te bhikkhū saññāpentoti yojanā.
๒๖๕. เอตเทวาติ ติณฺณมาการานมญฺญตรวเสน อทินฺนเมว สนฺธายาติ สมฺพโนฺธฯ หีติ สจฺจํฯ มาติกายํ ‘‘ทินฺน’’นฺติ วุตฺตฎฺฐานํ นตฺถิ, อถ กสฺมา ปทภาชเนเยว วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ทินฺนนฺติ อิท’’นฺติอาทิฯ ‘‘ทินฺน’’นฺติ อิทํ อุทฺธฎนฺติ สมฺพโนฺธฯ อสฺสาติ ‘‘ทินฺน’’นฺติ ปทสฺสฯ นิเทฺทเส จ ‘‘กาเยน…เป.… เทเนฺต’’ติ อุทฺธฎนฺติ โยชนาฯ เอวนฺติ อิเมหิ ตีหากาเรหิ ททมาเนติ สมฺพโนฺธฯ เอวนฺติ อิเมหิ ทฺวีหากาเรหิ ฯ อาทียมานนฺติ สมฺพโนฺธฯ รถเรณุมฺปีติ รถิกวีถิยํ อุฎฺฐิตปํสุมฺปิฯ ปุเพฺพติ ปฐมปวารณสิกฺขาปเทฯ เอวํ ปฎิคฺคหิตํ เอตํ อาหารํ ทินฺนํ นาม วุจฺจตีติ โยชนาฯ ‘‘เอตเมวา’’ติ เอวสฺส สมฺภวโต ตสฺส ผลํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘น อิท’’นฺติอาทิฯ นิสฺสฎฺฐํ น วุจฺจตีติ โยชนาฯ
265.Etadevāti tiṇṇamākārānamaññataravasena adinnameva sandhāyāti sambandho. Hīti saccaṃ. Mātikāyaṃ ‘‘dinna’’nti vuttaṭṭhānaṃ natthi, atha kasmā padabhājaneyeva vuttanti āha ‘‘dinnanti ida’’ntiādi. ‘‘Dinna’’nti idaṃ uddhaṭanti sambandho. Assāti ‘‘dinna’’nti padassa. Niddese ca ‘‘kāyena…pe… dente’’ti uddhaṭanti yojanā. Evanti imehi tīhākārehi dadamāneti sambandho. Evanti imehi dvīhākārehi . Ādīyamānanti sambandho. Rathareṇumpīti rathikavīthiyaṃ uṭṭhitapaṃsumpi. Pubbeti paṭhamapavāraṇasikkhāpade. Evaṃ paṭiggahitaṃ etaṃ āhāraṃ dinnaṃ nāma vuccatīti yojanā. ‘‘Etamevā’’ti evassa sambhavato tassa phalaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘na ida’’ntiādi. Nissaṭṭhaṃ na vuccatīti yojanā.
ตตฺถาติ ‘‘กาเยนา’’ติอาทิวจเนฯ หีติ สจฺจํฯ นตฺถุ กรียติ อิมายาติ นตฺถุกรณี, ตายฯ นาสาปุเฎน ปฎิคฺคณฺหาตีติ สมฺพโนฺธฯ อกลฺลโกติ คิลาโนฯ หีติ สจฺจํฯ กาเยน ปฎิพโทฺธ กายปฎิพโทฺธ กฎจฺฉุอาทีติ อาห ‘‘กฎจฺฉุอาทีสู’’ติอาทิฯ หีติ สจฺจํฯ ปาติยมานนฺติ ปาตาปิยมานํฯ
Tatthāti ‘‘kāyenā’’tiādivacane. Hīti saccaṃ. Natthu karīyati imāyāti natthukaraṇī, tāya. Nāsāpuṭena paṭiggaṇhātīti sambandho. Akallakoti gilāno. Hīti saccaṃ. Kāyena paṭibaddho kāyapaṭibaddho kaṭacchuādīti āha ‘‘kaṭacchuādīsū’’tiādi. Hīti saccaṃ. Pātiyamānanti pātāpiyamānaṃ.
เอตฺถาติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเทฯ ‘‘ปญฺจหเงฺคหี’’ติ ปทสฺส วิตฺถารํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ถามมชฺฌิมสฺสา’’ติอาทิฯ ตนฺติ ทาตพฺพวตฺถุํฯ
Etthāti imasmiṃ sikkhāpade. ‘‘Pañcahaṅgehī’’ti padassa vitthāraṃ dassento āha ‘‘thāmamajjhimassā’’tiādi. Tanti dātabbavatthuṃ.
ตตฺถาติ ‘‘หตฺถปาโส ปญฺญายตี’’ติวจเนฯ คจฺฉโนฺตปิ ฐิเตเนว สงฺคหิโตฯ ภูมฎฺฐสฺสาติ ภูมิยํ ฐิตสฺสฯ อากาสฎฺฐสฺสาติ อากาเส ฐิตสฺสฯ ‘‘หตฺถํ องฺค’’นฺติ ปเทหิ อวยวิสมฺพโนฺธ กาตโพฺพฯ วุตฺตนเยเนวาติ ‘‘ภูมฎฺฐสฺส จ สีเสนา’’ติอาทินา วุตฺตนเยเนวฯ ปกฺขีติ สกุโณฯ โส หิ ปกฺขยุตฺตตฺตา ปกฺขีติ วุจฺจติฯ หตฺถีติ กุญฺชโรฯ โส หิ โสณฺฑสงฺขาตหตฺถยุตฺตตฺตา หตฺถีติ วุจฺจติฯ อเทฺธน อฎฺฐมํ รตนมสฺสาติ อทฺธฎฺฐมรตโน, หตฺถี, ตสฺสฯ เตนาติ หตฺถินาฯ
Tatthāti ‘‘hatthapāso paññāyatī’’tivacane. Gacchantopi ṭhiteneva saṅgahito. Bhūmaṭṭhassāti bhūmiyaṃ ṭhitassa. Ākāsaṭṭhassāti ākāse ṭhitassa. ‘‘Hatthaṃ aṅga’’nti padehi avayavisambandho kātabbo. Vuttanayenevāti ‘‘bhūmaṭṭhassa ca sīsenā’’tiādinā vuttanayeneva. Pakkhīti sakuṇo. So hi pakkhayuttattā pakkhīti vuccati. Hatthīti kuñjaro. So hi soṇḍasaṅkhātahatthayuttattā hatthīti vuccati. Addhena aṭṭhamaṃ ratanamassāti addhaṭṭhamaratano, hatthī, tassa. Tenāti hatthinā.
เอโก ทายโก วทตีติ สมฺพโนฺธฯ โอณมตีติ เหฎฺฐา นมติฯ เอตฺตาวตาติ เอกเทสสมฺปฎิจฺฉนมเตฺตนฯ ตโตติ สมฺปฎิจฺฉนโตฯ อุคฺฆาเฎตฺวาติ วิวริตฺวาฯ กาเชนาติ พฺยาภงฺคิยาฯ สา หิ กจติ พนฺธติ วิวิธํ ภารํ อสฺมินฺติ กาโจติ วุจฺจติ, จการสฺส ชกาเร กเต กาโชปิ ยุโตฺตเยวฯ ติํส หตฺถา รตนานิ อิมสฺสาติ ติํสหโตฺถ, เวณุฯ คุฬกุโมฺภติ ผาณิเตน ปูริโต ฆโฎฯ ปฎิคฺคหิตเมวาติ กุเมฺภสุ หตฺถปาสโต พหิ ฐิเตสุปิ อภิหารกสฺส หตฺถปาเส ฐิตตฺตา ปฎิคฺคหิตเมวาติ วุตฺตํ โหติฯ อุจฺฉุยนฺตโทณิโตติ อุจฺฉุํ ปีฬนยนฺตสฺส อมฺพณโตฯ
Eko dāyako vadatīti sambandho. Oṇamatīti heṭṭhā namati. Ettāvatāti ekadesasampaṭicchanamattena. Tatoti sampaṭicchanato. Ugghāṭetvāti vivaritvā. Kājenāti byābhaṅgiyā. Sā hi kacati bandhati vividhaṃ bhāraṃ asminti kācoti vuccati, cakārassa jakāre kate kājopi yuttoyeva. Tiṃsa hatthā ratanāni imassāti tiṃsahattho, veṇu. Guḷakumbhoti phāṇitena pūrito ghaṭo. Paṭiggahitamevāti kumbhesu hatthapāsato bahi ṭhitesupi abhihārakassa hatthapāse ṭhitattā paṭiggahitamevāti vuttaṃ hoti. Ucchuyantadoṇitoti ucchuṃ pīḷanayantassa ambaṇato.
พหู ปตฺตา ฐปิตา โหนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ ฐาเนฯ ฐิตสฺส ภิกฺขุโน หตฺถปาเสติ โยชนาฯ ฐตฺวา ผุสิตฺวา ‘‘นิสินฺนสฺส ภิกฺขุโน’’ติ ปาฐเสเสน โยเชตพฺพํฯ ฐิเตน วา นิสิเนฺนน วา นิปเนฺนน วา ทายเกน ทิยฺยตีติ สมฺพโนฺธฯ
Bahū pattā ṭhapitā hontīti sambandho. Yatthāti yasmiṃ ṭhāne. Ṭhitassa bhikkhuno hatthapāseti yojanā. Ṭhatvā phusitvā ‘‘nisinnassa bhikkhuno’’ti pāṭhasesena yojetabbaṃ. Ṭhitena vā nisinnena vā nipannena vā dāyakena diyyatīti sambandho.
ปถวิยํ ฐิตา โหนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ ยํ ยนฺติ ยํ ยํ ปตฺตํฯ ยตฺถ กตฺถจีติ เยสุ เกสุจีติ สมฺพโนฺธฯ ตนฺติ ตํ วจนํฯ
Pathaviyaṃ ṭhitā hontīti sambandho. Yaṃ yanti yaṃ yaṃ pattaṃ. Yattha katthacīti yesu kesucīti sambandho. Tanti taṃ vacanaṃ.
ตตฺถ ตสฺมิํ ฐาเน ชาโต ตตฺถชาโต, อลุตฺตสมาโสยํ, โสเยว ตตฺถชาตโก, ตสฺมิํฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ ตตฺถชาตเก น รุหติ ยถา, เอวํ น รุหติเยวาติ โยชนาฯ ถามมชฺฌิเมน ปุริเสน สุฎฺฐุ หริตพฺพนฺติ สํหาริยํ, ตํเยว สํหาริมํ ยการสฺส มการํ กตฺวา, น สํหาริมํ อสํหาริมํ, ตสฺมิํฯ เตปีติ เต อสํหาริมาปิฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ ตตฺถชาตกสเงฺขปูปคาติ ตตฺถชาตเก สโมธาเนตฺวา เขปํ ปเกฺขปํ อุปคตาฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ อิทญฺหิ วากฺยนฺตรตฺตา ปุนปฺปุนํ วุตฺตนฺติ ทฎฺฐพฺพํฯ ตานีติ ตินฺติณิกาทิปณฺณานิฯ สนฺธาเรตุนฺติ สมฺมา ธาเรตุํฯ ฐิโต ทายโกติ สมฺพโนฺธฯ
Tattha tasmiṃ ṭhāne jāto tatthajāto, aluttasamāsoyaṃ, soyeva tatthajātako, tasmiṃ. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Tatthajātake na ruhati yathā, evaṃ na ruhatiyevāti yojanā. Thāmamajjhimena purisena suṭṭhu haritabbanti saṃhāriyaṃ, taṃyeva saṃhārimaṃ yakārassa makāraṃ katvā, na saṃhārimaṃ asaṃhārimaṃ, tasmiṃ. Tepīti te asaṃhārimāpi. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Tatthajātakasaṅkhepūpagāti tatthajātake samodhānetvā khepaṃ pakkhepaṃ upagatā. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Idañhi vākyantarattā punappunaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Tānīti tintiṇikādipaṇṇāni. Sandhāretunti sammā dhāretuṃ. Ṭhito dāyakoti sambandho.
ลทฺธสฺส ลทฺธสฺส วตฺถุสฺส สนฺนิธิฎฺฐานตฺตา, ปกฺขิตฺตฎฺฐานตฺตา วา ถวียติ ปสํสียตีติ ถวิกา, ตโตฯ ปุญฺฉิตฺวา ปฎิคฺคเหตฺวาติ ‘‘ปุญฺฉิตฺวา วา ปฎิคฺคเหตฺวา วา’’ติ อนิยมวิกปฺปโตฺถ วาสโทฺท อชฺฌาหริตโพฺพฯ เตสุ เตสุ วตฺถูสุ รญฺชติ ลคฺคตีติ รโช, ตํฯ วินเย ปญฺญตฺตํ ทุกฺกฎํ วินยทุกฺกฎํฯ ตํ ปนาติ ภิกฺขํ ปนฯ ปฎิคฺคเหตฺวา เทถาติ มํ ปฎิคฺคหาเปตฺวา มม เทถาติ อธิปฺปาโยฯ
Laddhassa laddhassa vatthussa sannidhiṭṭhānattā, pakkhittaṭṭhānattā vā thavīyati pasaṃsīyatīti thavikā, tato. Puñchitvā paṭiggahetvāti ‘‘puñchitvā vā paṭiggahetvā vā’’ti aniyamavikappattho vāsaddo ajjhāharitabbo. Tesu tesu vatthūsu rañjati laggatīti rajo, taṃ. Vinaye paññattaṃ dukkaṭaṃ vinayadukkaṭaṃ. Taṃ panāti bhikkhaṃ pana. Paṭiggahetvā dethāti maṃ paṭiggahāpetvā mama dethāti adhippāyo.
ตโต ตโตติ ตสฺมา ตสฺมา ฐานา อุฎฺฐาเปตฺวาติ สมฺพโนฺธฯ ตนฺติ ภิกฺขํฯ ตสฺสาติ อนุปสมฺปนฺนสฺสฯ
Tato tatoti tasmā tasmā ṭhānā uṭṭhāpetvāti sambandho. Tanti bhikkhaṃ. Tassāti anupasampannassa.
โส วตฺตโพฺพติ โส ทิยฺยมาโน ภิกฺขุ ทายเกน ภิกฺขุนา วตฺตโพฺพติ โยชนาฯ อิมนฺติ สรชปตฺตํฯ เตนาติ ทิยฺยมานภิกฺขุนาฯ ตถา กาตพฺพนฺติ ยถา ทายเกน ภิกฺขุนา วุตฺตํ, ตถา กาตพฺพนฺติ อโตฺถฯ อุปฺลวตีติ อุปริ คจฺฉติ, ปฺลุ คติยนฺติ หิ ธาตุปาเฐสุ (สทฺทนีติธาตุมาลายํ ๑๖ ฬการนฺตธาตุ) วุตฺตํฯ เอตฺถ อุอิติ อุปสคฺคสฺส อตฺถทสฺสนตฺถํ ‘‘อุปรี’’ติ วุตฺตํ, ปการลการสํโยโค ทฎฺฐโพฺพฯ โปตฺถเกสุ ปน ‘‘อุปฺปิลวตี’’ติ ลิขนฺติ, โส อปาโฐฯ กญฺชิกนฺติ พิลงฺคํฯ ตญฺหิ เกน ชเลน อญฺชิยํ อภิพฺยตฺตํ อสฺสาติ ‘‘กญฺชิย’’นฺติ วุจฺจติ, ตเมว กญฺชิกํ ยการสฺส กการํ กตฺวาฯ ตํ ปวาเหตฺวา, อปเนตฺวาติ อโตฺถฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ ฐาเนฯ สุกฺขเมว ภตฺตํ ภชิตพฺพเฎฺฐน เสวิตพฺพเฎฺฐนาติ สุกฺขภตฺตํ, ตสฺมิํฯ ปุรโตติ ภิกฺขุสฺส ปุรโต, ปุเพฺพ วาฯ ผุสิตานีติ พินฺทูนิฯ ตานิ หิ สมฺพาธฎฺฐาเนสุปิ ผุสนฺตีติ ผุสิตานีติ วุจฺจนฺติฯ
So vattabboti so diyyamāno bhikkhu dāyakena bhikkhunā vattabboti yojanā. Imanti sarajapattaṃ. Tenāti diyyamānabhikkhunā. Tathākātabbanti yathā dāyakena bhikkhunā vuttaṃ, tathā kātabbanti attho. Uplavatīti upari gacchati, plu gatiyanti hi dhātupāṭhesu (saddanītidhātumālāyaṃ 16 ḷakārantadhātu) vuttaṃ. Ettha uiti upasaggassa atthadassanatthaṃ ‘‘uparī’’ti vuttaṃ, pakāralakārasaṃyogo daṭṭhabbo. Potthakesu pana ‘‘uppilavatī’’ti likhanti, so apāṭho. Kañjikanti bilaṅgaṃ. Tañhi kena jalena añjiyaṃ abhibyattaṃ assāti ‘‘kañjiya’’nti vuccati, tameva kañjikaṃ yakārassa kakāraṃ katvā. Taṃ pavāhetvā, apanetvāti attho. Yatthāti yasmiṃ ṭhāne. Sukkhameva bhattaṃ bhajitabbaṭṭhena sevitabbaṭṭhenāti sukkhabhattaṃ, tasmiṃ. Puratoti bhikkhussa purato, pubbe vā. Phusitānīti bindūni. Tāni hi sambādhaṭṭhānesupi phusantīti phusitānīti vuccanti.
อุฬุโงฺกติ โกสิยสกุณนาโม ทีฆทณฺฑโก เอโก ภาชนวิเสโส, เตนฯ เถวาติ ผุสิตานิฯ ตานิ หิ สมฺพาธฎฺฐาเนสุปิ ผุสิตตฺตา ถวียนฺติ ปสํสียนฺตีติ ‘‘เถวา’’ติ วุจฺจนฺติฯ จรุเกนาติ จรียติ ภกฺขียตีติ จรุ, หพฺยปาโก, ตํ กโรติ อเนนาติ จรุกํ, ถาลฺยาทิกํ ขุทฺทกภาชนํ, เตน อากิริยมาเนติ สมฺพโนฺธฯ กาฬวณฺณกาเมหิ มานียตีติ มสิฯ ขาทตีติ ฉาโร ขการสฺส ฉการํ, ทการสฺส จ รการํ กตฺวา, ขารรโส, โส อิมิสฺสตฺถีติ ฉาริกาฯ อุปฺปติตฺวาติ อุทฺธํ คนฺตฺวาฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ
Uḷuṅkoti kosiyasakuṇanāmo dīghadaṇḍako eko bhājanaviseso, tena. Thevāti phusitāni. Tāni hi sambādhaṭṭhānesupi phusitattā thavīyanti pasaṃsīyantīti ‘‘thevā’’ti vuccanti. Carukenāti carīyati bhakkhīyatīti caru, habyapāko, taṃ karoti anenāti carukaṃ, thālyādikaṃ khuddakabhājanaṃ, tena ākiriyamāneti sambandho. Kāḷavaṇṇakāmehi mānīyatīti masi. Khādatīti chāro khakārassa chakāraṃ, dakārassa ca rakāraṃ katvā, khāraraso, so imissatthīti chārikā. Uppatitvāti uddhaṃ gantvā. Hīti saccaṃ, yasmā vā.
ผาเลตฺวาติ ฉินฺทิตฺวาฯ เทนฺตานํ อนุปสมฺปนฺนานนฺติ สมฺพโนฺธฯ ปายาสสฺสาติ ปายาเสนฯ ตถาปีติ เตน มุขวฎฺฎิยา คหณากาเรนปิฯ
Phāletvāti chinditvā. Dentānaṃ anupasampannānanti sambandho. Pāyāsassāti pāyāsena. Tathāpīti tena mukhavaṭṭiyā gahaṇākārenapi.
อาโภคํ กตฺวาติ ‘‘ปฎิคฺคเหสฺสามี’’ติ มนสิการํ กตฺวาฯ โสติ นิทฺทํ โอกฺกโนฺต ภิกฺขุฯ วฎฺฎติเยวาติ อาโภคสฺส กตตฺตา วฎฺฎติเยวฯ อนาทรนฺติ อนาทเรน, กรณเตฺถ เจตํ อุปโยควจนํ, อนาทรํ หุตฺวาติ วา โยเชตพฺพํฯ เกจีติ อภยคิริวาสิโนฯ กาเยน ปฎิพโทฺธ กายปฎิพโทฺธ, เตน ปฎิพโทฺธ กายปฎิพทฺธปฎิพโทฺธ , เตนฯ วจนมตฺตเมวาติ ‘‘ปฎิพทฺธปฎิพทฺธ’’นฺติ เอกํ อติเรกํ ปฎิพทฺธวจนมตฺตเมว นานํ, อตฺถโต ปน กายปฎิพทฺธเมวาติ อธิปฺปาโยฯ ยมฺปีติ ยมฺปิ วตฺถุฯ ตตฺราติ ตสฺมิํ วฎฺฎเนฯ ตนฺติ อนุชานนํฯ
Ābhogaṃ katvāti ‘‘paṭiggahessāmī’’ti manasikāraṃ katvā. Soti niddaṃ okkanto bhikkhu. Vaṭṭatiyevāti ābhogassa katattā vaṭṭatiyeva. Anādaranti anādarena, karaṇatthe cetaṃ upayogavacanaṃ, anādaraṃ hutvāti vā yojetabbaṃ. Kecīti abhayagirivāsino. Kāyena paṭibaddho kāyapaṭibaddho, tena paṭibaddho kāyapaṭibaddhapaṭibaddho, tena. Vacanamattamevāti ‘‘paṭibaddhapaṭibaddha’’nti ekaṃ atirekaṃ paṭibaddhavacanamattameva nānaṃ, atthato pana kāyapaṭibaddhamevāti adhippāyo. Yampīti yampi vatthu. Tatrāti tasmiṃ vaṭṭane. Tanti anujānanaṃ.
เนโยฺย อธิปฺปายํ เนตฺวา ญาโต อโตฺถ อิมสฺสาติ เนยฺยตฺถํฯ เอตฺถาติ สุเตฺต, สุตฺตสฺส วาฯ ยนฺติ วตฺถุ ปตตีติ สมฺพโนฺธฯ ปริคฬิตฺวาติ ภสฺสิตฺวาฯ สุทฺธายาติ นิรชายฯ สามนฺติ สยํฯ ปุญฺฉิตฺวา วาติอาทีสุ ตโย วาสทฺทา อนิยมวิกปฺปตฺถาฯ ปุญฺฉิตาทีสุ หิ เอกสฺมิํ กิเจฺจ กเต อิตรกิจฺจํ กาตพฺพํ นตฺถีติ อธิปฺปาโยฯ เตนาติ เตน ภิกฺขุนา, ‘‘อาหราเปตุมฺปี’’ติปเท การิตกมฺมํฯ ‘‘กสฺมา น วฎฺฎตี’’ติ ปุจฺฉาฯ หีติ วิตฺถาโรฯ วทเนฺตน ภควตาติ สมฺพโนฺธฯ เอตฺถาติ สุตฺตวจเนสุฯ ‘‘ปริจฺจตฺตํ ตํ ภิกฺขเว ทายเกหี’’ติ วจเนนาติ โยชนาฯ อธิปฺปาโยติ นีตโตฺถ อธิปฺปาโย, นิปฺปริยาเยน อิตโตฺถ ญาตโตฺถ อธิปฺปาโยติ วุตฺตํ โหติฯ
Neyyo adhippāyaṃ netvā ñāto attho imassāti neyyatthaṃ. Etthāti sutte, suttassa vā. Yanti vatthu patatīti sambandho. Parigaḷitvāti bhassitvā. Suddhāyāti nirajāya. Sāmanti sayaṃ. Puñchitvā vātiādīsu tayo vāsaddā aniyamavikappatthā. Puñchitādīsu hi ekasmiṃ kicce kate itarakiccaṃ kātabbaṃ natthīti adhippāyo. Tenāti tena bhikkhunā, ‘‘āharāpetumpī’’tipade kāritakammaṃ. ‘‘Kasmā na vaṭṭatī’’ti pucchā. Hīti vitthāro. Vadantena bhagavatāti sambandho. Etthāti suttavacanesu. ‘‘Pariccattaṃ taṃ bhikkhave dāyakehī’’ti vacanenāti yojanā. Adhippāyoti nītattho adhippāyo, nippariyāyena itattho ñātattho adhippāyoti vuttaṃ hoti.
เอวํ นีตตฺถมธิปฺปายํ ทเสฺสตฺวา เนยฺยตฺถ, มธิปฺปายํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ยสฺมา จา’’ติ อาทิฯ ตนฺติ ปริภุญฺชนํ อนุญฺญาตนฺติ สมฺพโนฺธฯ ทุติยทิวเสปีติ ปิสโทฺท สมฺปิณฺฑนโตฺถ, อปรทิวเสปีติ อโตฺถฯ อธิปฺปาโยติ เนยฺยโตฺถ อธิปฺปาโย เนตฺวา อิยฺยโตฺถ ญาตโตฺถ อธิปฺปาโยติ วุตฺตํ โหติฯ
Evaṃ nītatthamadhippāyaṃ dassetvā neyyattha, madhippāyaṃ dassento āha ‘‘yasmā cā’’ti ādi. Tanti paribhuñjanaṃ anuññātanti sambandho. Dutiyadivasepīti pisaddo sampiṇḍanattho, aparadivasepīti attho. Adhippāyoti neyyattho adhippāyo netvā iyyattho ñātattho adhippāyoti vuttaṃ hoti.
ภุญฺชนฺตานํ ภิกฺขูนนฺติ สมฺพโนฺธฯ หีติ วิตฺถาโรฯ ทนฺตาติ ทสนาฯ เต หิ ทํสียนฺติ ภกฺขียนฺติ เอเตหีติ ‘‘ทนฺตา’’ติ วุจฺจนฺติฯ สตฺถํเยว สตฺถกํ ขุทฺทกเฎฺฐน, เตน ปฎิคฺคหิเตน สตฺถเกนฯ เอตนฺติ มลํฯ ตนฺติ โลหคนฺธมตฺตํฯ ปริหรนฺตีติ ปฎิคฺคเหตฺวา หรนฺติฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ ตํ สตฺถกํ ปริโภคตฺถาย ยสฺมา น ปริหรนฺติ, ตสฺมา เอเสว นโยติ อโตฺถฯ อุคฺคหิตปจฺจยา, สนฺนิธิปจฺจยา วา โทโส นตฺถีติ วุตฺตํ โหติฯ ตตฺถาติ เตสุ ตกฺกขีเรสุฯ นีลิกาติ นีลวณฺณา เสฺนหาฯ อามกตกฺกาทีสูติ อปเกฺกสุ ตกฺกขีเรสุฯ
Bhuñjantānaṃ bhikkhūnanti sambandho. Hīti vitthāro. Dantāti dasanā. Te hi daṃsīyanti bhakkhīyanti etehīti ‘‘dantā’’ti vuccanti. Satthaṃyeva satthakaṃ khuddakaṭṭhena, tena paṭiggahitena satthakena. Etanti malaṃ. Tanti lohagandhamattaṃ. Pariharantīti paṭiggahetvā haranti. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Taṃ satthakaṃ paribhogatthāya yasmā na pariharanti, tasmā eseva nayoti attho. Uggahitapaccayā, sannidhipaccayā vā doso natthīti vuttaṃ hoti. Tatthāti tesu takkakhīresu. Nīlikāti nīlavaṇṇā snehā. Āmakatakkādīsūti apakkesu takkakhīresu.
กิลิฎฺฐอุทกนฺติ สมลํ อุทกํฯ ตสฺสาติ สามเณรสฺสฯ ปตฺตคตํ โอทนนฺติ สมฺพโนฺธฯ อสฺสาติ สามเณรสฺสฯ อุคฺคหิตโกติ อวคหิตโกฯ ‘‘อุญฺญาโต’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. ๑.๑๑๒) วิย อุกาโร โอการวิปรีโต โหติ, อปฎิคฺคเหตฺวา คหิตตฺตา ทุคฺคหิตโกติ วุตฺตํ โหติฯ
Kiliṭṭhaudakanti samalaṃ udakaṃ. Tassāti sāmaṇerassa. Pattagataṃ odananti sambandho. Assāti sāmaṇerassa. Uggahitakoti avagahitako. ‘‘Uññāto’’tiādīsu (saṃ. ni. 1.112) viya ukāro okāraviparīto hoti, apaṭiggahetvā gahitattā duggahitakoti vuttaṃ hoti.
เอเตนาติ โอทเนนฯ ปฎิคฺคหิตเมว โหติ หตฺถโต อมุตฺตตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ
Etenāti odanena. Paṭiggahitameva hoti hatthato amuttattāti adhippāyo.
ปุน ปฎิคฺคเหตพฺพํ สาเปเกฺข สตีติ อธิปฺปาโยฯ เอโตฺตติ อิโต ปตฺตโตฯ สามเณโร ปกฺขิปตีติ สมฺพโนฺธฯ ตโตติ ปตฺตโตฯ เกจีติ อภยคิริวาสิโนฯ ตนฺติ ‘‘ปุน ปฎิคฺคเหตพฺพ’’นฺติ วทนฺตานํ เกสญฺจิ อาจริยานํ วจนํ เวทิตพฺพนฺติ สมฺพโนฺธฯ ยนฺติ ปูวภตฺตาทิฯ
Puna paṭiggahetabbaṃ sāpekkhe satīti adhippāyo. Ettoti ito pattato. Sāmaṇero pakkhipatīti sambandho. Tatoti pattato. Kecīti abhayagirivāsino. Tanti ‘‘puna paṭiggahetabba’’nti vadantānaṃ kesañci ācariyānaṃ vacanaṃ veditabbanti sambandho. Yanti pūvabhattādi.
อตฺตโน วาติ สามเณรสฺส วาฯ สามเณราติ อามนฺตนํฯ ตสฺสาติ สามเณรสฺสฯ ภาชเนติ ยาคุปจนกภาชเนฯ ยาคุกุฎนฺติ ยาคุยา ปูริตํ กุฎํฯ ตนฺติ ยาคุกุฎํฯ ‘‘ภิกฺขุนา ปฎิคฺคณฺหาเปตุ’’นฺติ การิตกมฺมํ อุปเนตพฺพํฯ คีวํ ฐเปตฺวา อาวเชฺชตีติ สมฺพโนฺธฯ อาวเชฺชตีติ ปริณาเมติฯ
Attanovāti sāmaṇerassa vā. Sāmaṇerāti āmantanaṃ. Tassāti sāmaṇerassa. Bhājaneti yāgupacanakabhājane. Yāgukuṭanti yāguyā pūritaṃ kuṭaṃ. Tanti yāgukuṭaṃ. ‘‘Bhikkhunā paṭiggaṇhāpetu’’nti kāritakammaṃ upanetabbaṃ. Gīvaṃ ṭhapetvā āvajjetīti sambandho. Āvajjetīti pariṇāmeti.
ปฎิคฺคหณูปคํ ภารนฺติ ถามมชฺฌิเมน ปุริเสน สํหาริมํ ภารํฯ พลวตา สามเณเรนาติ สมฺพโนฺธฯ เตลฆฎํ วาติ เตเลน ปกฺขิตฺตํ ฆฎํ วาฯ ลเคฺคนฺตีติ ลเมฺพนฺติฯ อยเมว วา ปาโฐฯ
Paṭiggahaṇūpagaṃ bhāranti thāmamajjhimena purisena saṃhārimaṃ bhāraṃ. Balavatā sāmaṇerenāti sambandho. Telaghaṭaṃ vāti telena pakkhittaṃ ghaṭaṃ vā. Laggentīti lambenti. Ayameva vā pāṭho.
นาคสฺส ทโนฺต วิยาติ นาคทนฺตโก, สทิสเตฺถ โกฯ องฺกียเต ลกฺขียเต อเนนาติ องฺกุโส, คชมตฺถกมฺหิ วิชฺฌนกณฺฑโกฯ องฺกุโส วิยาติ องฺกุสโก, ตสฺมิํ องฺกุสเก วา ลคฺคิตา โหนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ คณฺหโตติ คณฺหนฺตสฺสฯ มญฺจสฺส เหฎฺฐา เหฎฺฐามโญฺจ, ตสฺมิํฯ ตนฺติ เตลถาลกํฯ
Nāgassa danto viyāti nāgadantako, sadisatthe ko. Aṅkīyate lakkhīyate anenāti aṅkuso, gajamatthakamhi vijjhanakaṇḍako. Aṅkuso viyāti aṅkusako, tasmiṃ aṅkusake vā laggitā hontīti sambandho. Gaṇhatoti gaṇhantassa. Mañcassa heṭṭhā heṭṭhāmañco, tasmiṃ. Tanti telathālakaṃ.
อาโรหเนฺตหิ จ โอโรหเนฺตหิ จ นิจฺจํ เสวียตีติ นิเสฺสณี, ตสฺสา มชฺฌํ นิเสฺสณิมชฺฌํ, ตสฺมิํฯ กเณฺณ อุฎฺฐิตํ กณฺณิกํ, กณฺณมลํ, กณฺณิกํ วิย กณฺณิกํ, ยถา หิ กณฺณมลํ กณฺณโต อุฎฺฐหิตฺวา สยํ ปวตฺตติ, เอวํ เตลาทิโต อุฎฺฐหิตฺวา สยํ ปวตฺตตีติ วุตฺตํ โหติฯ ฆนจุณฺณนฺติ กถินจุณฺณํฯ ตํสมุฎฺฐานเมว นามาติ ตโต เตลาทิโต สมุฎฺฐานเมว นาม โหตีติ อโตฺถฯ เอตนฺติ กณฺณิกาทิฯ อิทํ ปทํ ปุพฺพาปราเปกฺขํฯ
Ārohantehi ca orohantehi ca niccaṃ sevīyatīti nisseṇī, tassā majjhaṃ nisseṇimajjhaṃ, tasmiṃ. Kaṇṇe uṭṭhitaṃ kaṇṇikaṃ, kaṇṇamalaṃ, kaṇṇikaṃ viya kaṇṇikaṃ, yathā hi kaṇṇamalaṃ kaṇṇato uṭṭhahitvā sayaṃ pavattati, evaṃ telādito uṭṭhahitvā sayaṃ pavattatīti vuttaṃ hoti. Ghanacuṇṇanti kathinacuṇṇaṃ. Taṃsamuṭṭhānameva nāmāti tato telādito samuṭṭhānameva nāma hotīti attho. Etanti kaṇṇikādi. Idaṃ padaṃ pubbāparāpekkhaṃ.
โยเตฺตนาติ รชฺชุนาฯ อโญฺญ เทตีติ สมฺพโนฺธฯ
Yottenāti rajjunā. Añño detīti sambandho.
ปวิสเนฺต จ นิกฺขมเนฺต จ วรติ อาวรติ อิมายาติ วติ, ตํฯ อุจฺฉูติ รสาโลฯ โส หิ อุสติ วิสํ ทาเหตีติ อุจฺฉูติ วุจฺจติ, ตํฯ ติมฺพรุสกนฺติ ตินฺทุกํฯ ตญฺหิ เตเมติ ภุญฺชนฺตํ ปุคฺคลํ อเทฺทติ รเสนาติ ติโมฺพ, รุสติ ขุทฺทิตํ นาเสตีติ รุสโก, ติโมฺพ จ โส รุสโก จาติ ‘‘ติมฺพรุสโก’’ติ วุจฺจติ, ตํฯ วติทณฺฑเกสูติ วติยา อตฺถาย นิกฺขณิเตสุ ทณฺฑเกสุฯ มยํ ปนาติ สงฺคหการาจริยภูตา พุทฺธโฆสนามกา มยํ ปน, อตฺตานํ สนฺธาย พหุวจนวเสน วุตฺตํฯ น ปุถุโล ปากาโรติ อฑฺฒเตยฺยหตฺถปาสานติกฺกมํ สนฺธาย วุตฺตํฯ หตฺถสตมฺปีติ รตนสตมฺปิฯ
Pavisante ca nikkhamante ca varati āvarati imāyāti vati, taṃ. Ucchūti rasālo. So hi usati visaṃ dāhetīti ucchūti vuccati, taṃ. Timbarusakanti tindukaṃ. Tañhi temeti bhuñjantaṃ puggalaṃ addeti rasenāti timbo, rusati khudditaṃ nāsetīti rusako, timbo ca so rusako cāti ‘‘timbarusako’’ti vuccati, taṃ. Vatidaṇḍakesūti vatiyā atthāya nikkhaṇitesu daṇḍakesu. Mayaṃ panāti saṅgahakārācariyabhūtā buddhaghosanāmakā mayaṃ pana, attānaṃ sandhāya bahuvacanavasena vuttaṃ. Na puthulo pākāroti aḍḍhateyyahatthapāsānatikkamaṃ sandhāya vuttaṃ. Hatthasatampīti ratanasatampi.
โสติ สามเณโรฯ ภิกฺขุสฺส เทตีติ โยชนาฯ อปโรติ สามเณโรฯ
Soti sāmaṇero. Bhikkhussa detīti yojanā. Aparoti sāmaṇero.
ผลํ อิมิสฺสตฺถีติ ผลินี, อินปจฺจโย อิตฺถิลิงฺคโชตโก อี, ตํ สาขนฺติ โยชนาฯ ผลินิสาขนฺติ สมาสโตปิ ปาโฐ อตฺถิฯ มจฺฉิกวารณตฺถนฺติ มธุผาณิตาทีหิ มกฺขนฎฺฐาเน นิลียนฺตีติ มกฺขิกา, ตาเยว มจฺฉิกา ขการสฺส ฉการํ กตฺวา, ตาสํ นิวารณายฯ มูลปฎิคฺคหเมวาติ มูเล ปฎิคฺคหณเมว, ปฐมปฎิคฺคหเมวาติ วุตฺตํ โหติฯ
Phalaṃ imissatthīti phalinī, inapaccayo itthiliṅgajotako ī, taṃ sākhanti yojanā. Phalinisākhanti samāsatopi pāṭho atthi. Macchikavāraṇatthanti madhuphāṇitādīhi makkhanaṭṭhāne nilīyantīti makkhikā, tāyeva macchikā khakārassa chakāraṃ katvā, tāsaṃ nivāraṇāya. Mūlapaṭiggahamevāti mūle paṭiggahaṇameva, paṭhamapaṭiggahamevāti vuttaṃ hoti.
ภิกฺขุ คจฺฉตีติ สมฺพโนฺธฯ อริเตฺตนาติ เกนิปาเตนฯ ตญฺหิ อรติ นาวา คจฺฉติ อเนนาติ อริตฺตํ, เตนฯ ตนฺติ ปฎิคฺคหณารหํ ภณฺฑํ ฯ อนุปสมฺปเนฺนนาติ การิตกมฺมํฯ ตสฺมิมฺปีติ จาฎิกุณฺฑเกปิฯ ตนฺติ อนุปสมฺปนฺนํฯ
Bhikkhu gacchatīti sambandho. Arittenāti kenipātena. Tañhi arati nāvā gacchati anenāti arittaṃ, tena. Tanti paṭiggahaṇārahaṃ bhaṇḍaṃ . Anupasampannenāti kāritakammaṃ. Tasmimpīti cāṭikuṇḍakepi. Tanti anupasampannaṃ.
ปาเถยฺยตณฺฑุเลติ ปถสฺส หิเต ตณฺฑุเลฯ เตสนฺติ สามเณรานํฯ อิตเรหีติ ภิกฺขูหิ คหิตตณฺฑุเลหิฯ สเพฺพหิ ภิกฺขูหิ ภุตฺตนฺติ สมฺพโนฺธฯ เอตฺถาติ ภิกฺขูหิ คหิเตหิ สามเณรสฺส ตณฺฑุเลหิ ยาคุปจเน น ทิสฺสตีติ สมฺพโนฺธฯ การณนฺติ ปริวเตฺตตฺวา ภุตฺตสฺส จ อปริวเตฺตตฺวา ภุตฺตสฺส จ การณํฯ
Pātheyyataṇḍuleti pathassa hite taṇḍule. Tesanti sāmaṇerānaṃ. Itarehīti bhikkhūhi gahitataṇḍulehi. Sabbehi bhikkhūhi bhuttanti sambandho. Etthāti bhikkhūhi gahitehi sāmaṇerassa taṇḍulehi yāgupacane na dissatīti sambandho. Kāraṇanti parivattetvā bhuttassa ca aparivattetvā bhuttassa ca kāraṇaṃ.
ภตฺตํ ปจิตุกาโม สามเณโรติ โยชนาฯ ภิกฺขุนา อาโรเปตพฺพํ, อคฺคิ น กาตโพฺพติ สมฺพโนฺธฯ ปุน ปฎิคฺคหณกิจฺจํ นตฺถิ มูเล ปฎิคฺคหิตตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ
Bhattaṃ pacitukāmo sāmaṇeroti yojanā. Bhikkhunā āropetabbaṃ, aggi na kātabboti sambandho. Puna paṭiggahaṇakiccaṃ natthi mūle paṭiggahitattāti adhippāyo.
อสฺสาติ สามเณรสฺสฯ ตโตติ อคฺคิชาลนโตฯ
Assāti sāmaṇerassa. Tatoti aggijālanato.
ตเตฺต อุทเกติ อุทเก ตาเปฯ ตโตติ ตณฺฑุลปกฺขิปนโตฯ
Tatte udaketi udake tāpe. Tatoti taṇḍulapakkhipanato.
ปิธานนฺติ อุกฺขลิปิธานํฯ ตเสฺสวาติ หตฺถกุกฺกุจฺจกสฺส ภิกฺขุโน เอวฯ ทพฺพิํ วาติ กฎจฺฉุํ วาฯ โส หิ ทรียติ วิโลฬียติ อิมายาติ ทพฺพีติ วุจฺจติฯ
Pidhānanti ukkhalipidhānaṃ. Tassevāti hatthakukkuccakassa bhikkhuno eva. Dabbiṃ vāti kaṭacchuṃ vā. So hi darīyati viloḷīyati imāyāti dabbīti vuccati.
ตตฺราติ ตสฺมิํ ฐปเนฯ ตเสฺสวาติ โลลภิกฺขุเสฺสวฯ ตโตติ ปตฺตโตฯ ปุน ตโตติ สาขาทิโตฯ ตตฺถาติ ผลรุเกฺขฯ
Tatrāti tasmiṃ ṭhapane. Tassevāti lolabhikkhusseva. Tatoti pattato. Puna tatoti sākhādito. Tatthāti phalarukkhe.
วิตกฺกํ โสเธตุนฺติ ‘‘มยฺหมฺปิ ทสฺสตี’’ติ วิตกฺกํ โสเธตุํฯ ตโตติ อมฺพผลาทิโตฯ
Vitakkaṃ sodhetunti ‘‘mayhampi dassatī’’ti vitakkaṃ sodhetuṃ. Tatoti ambaphalādito.
ปุน ตโตติ มาตาปิตูนมตฺถาย คหิตเตลาทิโตฯ เตติ มาตาปิตโรฯ ตโตเยวาติ เตหิเยว ตณฺฑุเลหิ สมฺปาเทตฺวาติ สมฺพโนฺธฯ
Puna tatoti mātāpitūnamatthāya gahitatelādito. Teti mātāpitaro. Tatoyevāti tehiyeva taṇḍulehi sampādetvāti sambandho.
เอตฺถาติ ตาปิตอุทเกฯ อมุญฺจเนฺตเนว หเตฺถนาติ โยชนาฯ องฺคนฺติ วินาสํ คจฺฉนฺตีติ องฺคาราฯ ทรียนฺติ ผลียนฺตีติ ทารูนิฯ
Etthāti tāpitaudake. Amuñcanteneva hatthenāti yojanā. Aṅganti vināsaṃ gacchantīti aṅgārā. Darīyanti phalīyantīti dārūni.
วุโตฺต สามเณโรติ โยชนาฯ
Vutto sāmaṇeroti yojanā.
ควติ ปริภุญฺชนฺตานํ วิสฺสฎฺฐํ สทฺทํ กโรตีติ คุโฬ, คุฬติ วิสโต ชีวิตํ รกฺขตีติ วา คุโฬ, ตํ ภาเชโนฺต ภิกฺขูติ สมฺพโนฺธฯ ตสฺสาติ โลลสามเณรสฺสฯ
Gavati paribhuñjantānaṃ vissaṭṭhaṃ saddaṃ karotīti guḷo, guḷati visato jīvitaṃ rakkhatīti vā guḷo, taṃ bhājento bhikkhūti sambandho. Tassāti lolasāmaṇerassa.
ธูมสฺสตฺถาย วฎฺฎียติ วฎฺฎิตฺวา กรียตีติ ธูมวฎฺฎิ, ตํฯ มุขียติ วิปรียตีติ มุขํฯ กํ วุจฺจติ สีสํ, ตํ ติฎฺฐติ เอตฺถาติ กโณฺฐฯ
Dhūmassatthāya vaṭṭīyati vaṭṭitvā karīyatīti dhūmavaṭṭi, taṃ. Mukhīyati viparīyatīti mukhaṃ. Kaṃ vuccati sīsaṃ, taṃ tiṭṭhati etthāti kaṇṭho.
ภตฺตุคฺคาโรติ อุทฺธํ คิรติ นิคฺคิรตีติ อุคฺคาโร, ภตฺตเมว อุคฺคาโร ภตฺตุคฺคาโร, อุคฺคารภตฺตนฺติ อโตฺถฯ ทนฺตนฺตเรติ ทนฺตวิวเรฯ
Bhattuggāroti uddhaṃ girati niggiratīti uggāro, bhattameva uggāro bhattuggāro, uggārabhattanti attho. Dantantareti dantavivare.
อุปกเฎฺฐ กาเลติ อาสเนฺน มชฺฌนฺหิเก กาเลฯ กกฺขาเรตฺวาติ สญฺจิตฺวาฯ ตสฺส อตฺถํ ทเสฺสตุํ วุตฺตํ ‘‘เทฺว ตโย เขฬปิเณฺฑ ปาเตตฺวา’’ติฯ ผฬุสงฺขาตํ สิงฺคํ วิสาณํ อสฺมิํ อตฺถีติ สิงฺคี, โสเยว กฎุกภเยหิ วิรมิตพฺพตฺตา สิงฺคีเวโรติ วุจฺจติฯ องฺกียติ รุโกฺข นวํ อุคฺคโตติ ลกฺขียติ เอเตหีติ องฺกุรา, สมํ โลเณน อุทกํ, สมํ วา อุทเกน โลณํ อสฺมินฺติ สมุโทฺท, ตสฺส อุทกํ อวยวีอวยวภาเวนาติ สมุโทฺททกํ, เตน อปฎิคฺคหิเตนาติ สมฺพโนฺธฯ ผาณติ คุฬโต ถทฺธภาวํ คจฺฉตีติ ผาณิตํฯ กเรน หเตฺถน คหิตพฺพาติ กรกา, วโสฺสปลํ, กเรน คณฺหิตุมรหาติ อโตฺถฯ กตกฎฺฐินาติ กตกนามกสฺส เอกสฺส รุกฺขวิเสสสฺส อฎฺฐินาฯ ตนฺติ อุทกํฯ กปิโตฺถติ เอกสฺส อมฺพิลผลสฺส รุกฺขวิเสสสฺส นามํฯ
Upakaṭṭhe kāleti āsanne majjhanhike kāle. Kakkhāretvāti sañcitvā. Tassa atthaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘dve tayo kheḷapiṇḍe pātetvā’’ti. Phaḷusaṅkhātaṃ siṅgaṃ visāṇaṃ asmiṃ atthīti siṅgī, soyeva kaṭukabhayehi viramitabbattā siṅgīveroti vuccati. Aṅkīyati rukkho navaṃ uggatoti lakkhīyati etehīti aṅkurā, samaṃ loṇena udakaṃ, samaṃ vā udakena loṇaṃ asminti samuddo, tassa udakaṃ avayavīavayavabhāvenāti samuddodakaṃ, tena apaṭiggahitenāti sambandho. Phāṇati guḷato thaddhabhāvaṃ gacchatīti phāṇitaṃ. Karena hatthena gahitabbāti karakā, vassopalaṃ, karena gaṇhitumarahāti attho. Katakaṭṭhināti katakanāmakassa ekassa rukkhavisesassa aṭṭhinā. Tanti udakaṃ. Kapitthoti ekassa ambilaphalassa rukkhavisesassa nāmaṃ.
พหลนฺติ อาวิลํฯ สนฺทิตฺวาติ วิสนฺทิตฺวาฯ กกุธโสพฺภาทโยติ กกุธรุกฺขสมีเป ฐิตา โสพฺภาทโยฯ รุกฺขโตติ กกุธรุกฺขโตฯ ปริตฺตนฺติ อปฺปกํฯ
Bahalanti āvilaṃ. Sanditvāti visanditvā. Kakudhasobbhādayoti kakudharukkhasamīpe ṭhitā sobbhādayo. Rukkhatoti kakudharukkhato. Parittanti appakaṃ.
ปานียฆเฎ ปกฺขิตฺตานิ โหนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ ตนฺติ วาสมตฺตํ อุทกํฯ ตเตฺถวาติ ฐปิตปุปฺผวาสิตปานีเยเยว ฯ ฐปิตํ ทนฺตกฎฺฐนฺติ สมฺพโนฺธฯ อชานนฺตสฺส ภิกฺขุสฺสาติ โยชนาฯ อนาทเร เจตํ สามิวจนํฯ หีติ สจฺจํ, ยสฺมา วาฯ
Pānīyaghaṭe pakkhittāni hontīti sambandho. Tanti vāsamattaṃ udakaṃ. Tatthevāti ṭhapitapupphavāsitapānīyeyeva . Ṭhapitaṃ dantakaṭṭhanti sambandho. Ajānantassa bhikkhussāti yojanā. Anādare cetaṃ sāmivacanaṃ. Hīti saccaṃ, yasmā vā.
กิํ มหาภูตํ วฎฺฎติ, กิํ น วฎฺฎตีติ โยชนาฯ ยํ ปนาติ มหาภูตํ ปนฯ องฺคลคฺคนฺติ อเงฺคสุ ลคฺคํ, มหาภูตนฺติ สมฺพโนฺธฯ เอตฺถาติ เสเทฯ สุฌาปิตนฺติ องฺคารสทิสํ กตฺวา สุฎฺฐุ ฌาปิตํฯ
Kiṃ mahābhūtaṃ vaṭṭati, kiṃ na vaṭṭatīti yojanā. Yaṃ panāti mahābhūtaṃ pana. Aṅgalagganti aṅgesu laggaṃ, mahābhūtanti sambandho. Etthāti sede. Sujhāpitanti aṅgārasadisaṃ katvā suṭṭhu jhāpitaṃ.
จตฺตารีติ ปถวี ฉาริกา คูถํ มุตฺตนฺติ จตฺตาริฯ มหาวิกฎานีติ มหนฺตานิ สปฺปทฎฺฐกฺขณสงฺขาเต วิการกาเล กตฺตพฺพานิ โอสธานิฯ เอตฺถาติ ‘‘อสติ กปฺปิยการเก’’ติ วจเนฯ กาโลทิสฺสํ นามาติ พฺยาโธทิสฺส, ปุคฺคโลทิสฺส, กาโลทิสฺส, สมโยทิสฺส, เทโสทิสฺส, วโสทิสฺส, เภสโชฺชทิสฺสสงฺขาเตสุ สตฺตสุ โอทิเสฺสสุ กาโลทิสฺสํ นามาติ อโตฺถฯ ทสมํฯ
Cattārīti pathavī chārikā gūthaṃ muttanti cattāri. Mahāvikaṭānīti mahantāni sappadaṭṭhakkhaṇasaṅkhāte vikārakāle kattabbāni osadhāni. Etthāti ‘‘asati kappiyakārake’’ti vacane. Kālodissaṃ nāmāti byādhodissa, puggalodissa, kālodissa, samayodissa, desodissa, vasodissa, bhesajjodissasaṅkhātesu sattasu odissesu kālodissaṃ nāmāti attho. Dasamaṃ.
โภชนวโคฺค จตุโตฺถฯ
Bhojanavaggo catuttho.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๔. โภชนวโคฺค • 4. Bhojanavaggo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๑๐. ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ๑๐. ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ๑๐. ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๑๐. ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
