| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
१०. दन्तपोनसिक्खापदवण्णना
10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
२६४-५. मुखद्वारन्ति कण्ठनाळि। उच्चारणमत्तन्ति उक्खिपितब्बमत्तकं। कसटं छड्डेत्वाति समुदाचारवसेन, अछड्डितेपि ‘‘वट्टती’’ति वुत्तं। हत्थपासातिक्कमन्ति दायकस्स। भिक्खुस्स देतीति अञ्ञस्स भिक्खुस्स। कञ्जिकन्ति यं किञ्चि द्रवं। पत्तो पटिग्गहेतब्बोति भूमियं ठपिते अभिहाराभावतो। ‘‘यथा पठमतरं पतितथेवे दोसो नत्थि, तथा आकिरित्वा अपनेन्तानं पतितथेवेपि अभिहटत्ता नेवत्थि दोसो’’ति लिखितं। चरुकेनाति खुद्दकपिण्डेन। जागरन्तस्सपीति ‘‘अपि-सद्देन सुत्तस्सपी’’ति लिखितं। केचीति अभयगिरिवासिनो। तेहि कायसंसग्गे कायपटिबद्धेनापि तप्पटिबद्धेनापि थुल्लच्चयापत्ति दस्सिता एवाति अत्थो। कायपटिबद्धपटिबद्धेनाति वचनमत्तमेवेतं। ‘‘सत्थकेनाति पटिग्गहितकेना’’ति लिखितं, तं दुल्लिखितं सतिपि मले पुन पटिग्गहेतब्बकिच्चाभावतो। केसञ्चि अत्थायाति अनुपसम्पन्नानं अत्थाय। ‘‘सामणेरस्स हत्थं फुट्ठमत्तमेव तं परिच्चत्त’’न्ति लिखितं।
264-5.Mukhadvāranti kaṇṭhanāḷi. Uccāraṇamattanti ukkhipitabbamattakaṃ. Kasaṭaṃ chaḍḍetvāti samudācāravasena, achaḍḍitepi ‘‘vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Hatthapāsātikkamanti dāyakassa. Bhikkhussa detīti aññassa bhikkhussa. Kañjikanti yaṃ kiñci dravaṃ. Patto paṭiggahetabboti bhūmiyaṃ ṭhapite abhihārābhāvato. ‘‘Yathā paṭhamataraṃ patitatheve doso natthi, tathā ākiritvā apanentānaṃ patitathevepi abhihaṭattā nevatthi doso’’ti likhitaṃ. Carukenāti khuddakapiṇḍena. Jāgarantassapīti ‘‘api-saddena suttassapī’’ti likhitaṃ. Kecīti abhayagirivāsino. Tehi kāyasaṃsagge kāyapaṭibaddhenāpi tappaṭibaddhenāpi thullaccayāpatti dassitā evāti attho. Kāyapaṭibaddhapaṭibaddhenāti vacanamattamevetaṃ. ‘‘Satthakenāti paṭiggahitakenā’’ti likhitaṃ, taṃ dullikhitaṃ satipi male puna paṭiggahetabbakiccābhāvato. Kesañci atthāyāti anupasampannānaṃ atthāya. ‘‘Sāmaṇerassa hatthaṃ phuṭṭhamattameva taṃ pariccatta’’nti likhitaṃ.
पटिग्गहणुपगभारं नाम मज्झिमपुरिसेन उक्खिपितब्बकं। मूलपटिग्गहणमेव वट्टतीति एत्थ ‘‘मच्छिकवारणत्थन्ति वुत्तत्ता ‘अभुञ्जनत्थायापि पटिग्गहेत्वा गहिते वट्टती’’’ति ये वदन्ति, ते वत्तब्बा ‘‘सीसमक्खनतेलं पटिग्गहेत्वा ‘इदं सीसमक्खन’न्ति अनाभोगेनेव सत्ताहं अतिक्कामेन्तस्स किं निस्सग्गियं भवेय्या’’तिआदि, सुत्ताधिप्पायो पन एवं गहेतब्बो ‘‘मच्छिकवारणत्थं बीजन्तस्स तस्मिं लग्गरजादिम्हि पत्ते पतिते सुखं परिभुञ्जितुं सक्का’ति सञ्ञाय पुब्बे पटिग्गहितब्ब’’न्ति वुत्तं। परिवत्तनकथायं ‘‘अम्हाकं तण्डुलेसु खीणेसु एतेहि अम्हाकं हत्थगतेहि सामणेरसन्तकेहिपि सक्का पतिट्ठपेतु’न्ति भिक्खूनं चित्तुप्पादो चे सम्भवति, ‘परिवत्तनं सात्थक’न्ति उपतिस्सत्थेरो’’ति वुत्तं। यदि एवं सुद्धचित्तानं निरत्थकन्ति आपन्नमेव, तथा ‘‘पण्डितो एस सामणेरो पत्तपरिवत्तनं कत्वा दस्सति, मयमेव च इमस्स विस्सासेन वा याचित्वा वा भुञ्जिस्सामा’’ति चित्ते सति भुञ्जितुं न वट्टति कतेपि परिवत्तनेति च आपन्नं, किं बहुना। निरपेक्खेहेव गण्हितब्बं, न सापेक्खेहीति दस्सनत्थं वुत्तन्ति आचरियो। अयमेवत्थो ‘‘सचे पन सक्कोति वितक्कं सोधेतुं, ततो लद्धं खादितुम्पि वट्टती’’ति वचनेन सिद्धोव। आधारके पत्तो ठपितो होति यथापटिग्गहितभावे निरालयो। समुद्दोदकेन अप्पटिग्गहितकेन। मेण्डकस्स खीरं खीरत्ताव वट्टति। ‘‘अत्तनो पन खीरं मुखेनेव पिवन्तस्स अनापत्तीति दस्सेतुं वुत्त’’न्ति वुत्तं। ‘‘सरीरनिस्सितमहाभूतानि हि इधाधिप्पेतानी’’ति लिखितं, तदुभयम्पि ‘‘कप्पियमंसखीरं वा’’तिआदिना नयेन विरुज्झति।
Paṭiggahaṇupagabhāraṃ nāma majjhimapurisena ukkhipitabbakaṃ. Mūlapaṭiggahaṇameva vaṭṭatīti ettha ‘‘macchikavāraṇatthanti vuttattā ‘abhuñjanatthāyāpi paṭiggahetvā gahite vaṭṭatī’’’ti ye vadanti, te vattabbā ‘‘sīsamakkhanatelaṃ paṭiggahetvā ‘idaṃ sīsamakkhana’nti anābhogeneva sattāhaṃ atikkāmentassa kiṃ nissaggiyaṃ bhaveyyā’’tiādi, suttādhippāyo pana evaṃ gahetabbo ‘‘macchikavāraṇatthaṃ bījantassa tasmiṃ laggarajādimhi patte patite sukhaṃ paribhuñjituṃ sakkā’ti saññāya pubbe paṭiggahitabba’’nti vuttaṃ. Parivattanakathāyaṃ ‘‘amhākaṃ taṇḍulesu khīṇesu etehi amhākaṃ hatthagatehi sāmaṇerasantakehipi sakkā patiṭṭhapetu’nti bhikkhūnaṃ cittuppādo ce sambhavati, ‘parivattanaṃ sātthaka’nti upatissatthero’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ suddhacittānaṃ niratthakanti āpannameva, tathā ‘‘paṇḍito esa sāmaṇero pattaparivattanaṃ katvā dassati, mayameva ca imassa vissāsena vā yācitvā vā bhuñjissāmā’’ti citte sati bhuñjituṃ na vaṭṭati katepi parivattaneti ca āpannaṃ, kiṃ bahunā. Nirapekkheheva gaṇhitabbaṃ, na sāpekkhehīti dassanatthaṃ vuttanti ācariyo. Ayamevattho ‘‘sace pana sakkoti vitakkaṃ sodhetuṃ, tato laddhaṃ khāditumpi vaṭṭatī’’ti vacanena siddhova. Ādhārake patto ṭhapito hoti yathāpaṭiggahitabhāve nirālayo. Samuddodakena appaṭiggahitakena. Meṇḍakassa khīraṃ khīrattāva vaṭṭati. ‘‘Attano pana khīraṃ mukheneva pivantassa anāpattīti dassetuṃ vutta’’nti vuttaṃ. ‘‘Sarīranissitamahābhūtāni hi idhādhippetānī’’ti likhitaṃ, tadubhayampi ‘‘kappiyamaṃsakhīraṃ vā’’tiādinā nayena virujjhati.
अपिच ‘‘अप्पटिग्गहितभाजने अञ्ञभिक्खुसन्तके अत्तनो पिण्डपातं पक्खिपति, ‘तं थोक’न्ति वा अञ्ञेन वा कारणेन वदति, तं सब्बेसं न कप्पति। कस्मा? विनयदुक्कटत्ता । अत्तना पटिग्गहेत्वा पक्खिपितब्बं विनयविधिं अकत्वा दुक्कटन्ति अधिप्पायो। एवं तादिसं किमत्थं न भुञ्जतीति? अट्ठकथायं ‘उग्गहितको होती’ति वुत्तत्ता। एवञ्हि तत्थ वुत्तं भूमियं वा भाजने वा फलं वा यं किञ्चि आमिसं वा यावजीविकम्पि अप्पटिग्गहितकं अजानन्तो आमसति, न वट्टति, उग्गहितकं होती’’ति अनुगण्ठिपदे वुत्तं, तस्मा इमस्स मतेन भिक्खु भिक्खुस्स सचे पत्ते अप्पटिग्गहिते पिण्डं ठपेति, तं अकप्पियं उग्गहितकन्ति सिद्धं। अयमेवत्थो ‘‘सचे अत्तनो वा भिक्खूनं वा यागुपचनकभाजने…पे॰… निरामिसं कत्वा परिभुञ्जितब्ब’’न्ति वचनेन संसन्दित्वा कथेतब्बो। ‘‘कप्पियमंसखीरं वा’’ति पसङ्गवसेन वुत्तं। दधि चे पटिलद्धं, तञ्च अधिप्पेतन्ति केचि।
Apica ‘‘appaṭiggahitabhājane aññabhikkhusantake attano piṇḍapātaṃ pakkhipati, ‘taṃ thoka’nti vā aññena vā kāraṇena vadati, taṃ sabbesaṃ na kappati. Kasmā? Vinayadukkaṭattā . Attanā paṭiggahetvā pakkhipitabbaṃ vinayavidhiṃ akatvā dukkaṭanti adhippāyo. Evaṃ tādisaṃ kimatthaṃ na bhuñjatīti? Aṭṭhakathāyaṃ ‘uggahitako hotī’ti vuttattā. Evañhi tattha vuttaṃ bhūmiyaṃ vā bhājane vā phalaṃ vā yaṃ kiñci āmisaṃ vā yāvajīvikampi appaṭiggahitakaṃ ajānanto āmasati, na vaṭṭati, uggahitakaṃ hotī’’ti anugaṇṭhipade vuttaṃ, tasmā imassa matena bhikkhu bhikkhussa sace patte appaṭiggahite piṇḍaṃ ṭhapeti, taṃ akappiyaṃ uggahitakanti siddhaṃ. Ayamevattho ‘‘sace attano vā bhikkhūnaṃ vā yāgupacanakabhājane…pe… nirāmisaṃ katvā paribhuñjitabba’’nti vacanena saṃsanditvā kathetabbo. ‘‘Kappiyamaṃsakhīraṃ vā’’ti pasaṅgavasena vuttaṃ. Dadhi ce paṭiladdhaṃ, tañca adhippetanti keci.
दन्तपोनसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
समत्तो वण्णनाक्कमेन भोजनवग्गो चतुत्थो।
Samatto vaṇṇanākkamena bhojanavaggo catuttho.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / ४. भोजनवग्गो • 4. Bhojanavaggo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / १०. दन्तपोनसिक्खापदवण्णना • 10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १०. दन्तपोनसिक्खापदवण्णना • 10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / १०. दन्तपोनसिक्खापदवण्णना • 10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / १०. दन्तपोनसिक्खापदं • 10. Dantaponasikkhāpadaṃ
