| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā |
๑๐. ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา
10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
๒๖๔-๕. มุขทฺวารนฺติ กณฺฐนาฬิฯ อุจฺจารณมตฺตนฺติ อุกฺขิปิตพฺพมตฺตกํฯ กสฎํ ฉเฑฺฑตฺวาติ สมุทาจารวเสน, อฉฑฺฑิเตปิ ‘‘วฎฺฎตี’’ติ วุตฺตํฯ หตฺถปาสาติกฺกมนฺติ ทายกสฺสฯ ภิกฺขุสฺส เทตีติ อญฺญสฺส ภิกฺขุสฺสฯ กญฺชิกนฺติ ยํ กิญฺจิ ทฺรวํฯ ปโตฺต ปฎิคฺคเหตโพฺพติ ภูมิยํ ฐปิเต อภิหาราภาวโตฯ ‘‘ยถา ปฐมตรํ ปติตเถเว โทโส นตฺถิ, ตถา อากิริตฺวา อปเนนฺตานํ ปติตเถเวปิ อภิหฎตฺตา เนวตฺถิ โทโส’’ติ ลิขิตํฯ จรุเกนาติ ขุทฺทกปิเณฺฑนฯ ชาครนฺตสฺสปีติ ‘‘อปิ-สเทฺทน สุตฺตสฺสปี’’ติ ลิขิตํฯ เกจีติ อภยคิริวาสิโนฯ เตหิ กายสํสเคฺค กายปฎิพเทฺธนาปิ ตปฺปฎิพเทฺธนาปิ ถุลฺลจฺจยาปตฺติ ทสฺสิตา เอวาติ อโตฺถฯ กายปฎิพทฺธปฎิพเทฺธนาติ วจนมตฺตเมเวตํฯ ‘‘สตฺถเกนาติ ปฎิคฺคหิตเกนา’’ติ ลิขิตํ, ตํ ทุลฺลิขิตํ สติปิ มเล ปุน ปฎิคฺคเหตพฺพกิจฺจาภาวโตฯ เกสญฺจิ อตฺถายาติ อนุปสมฺปนฺนานํ อตฺถายฯ ‘‘สามเณรสฺส หตฺถํ ผุฎฺฐมตฺตเมว ตํ ปริจฺจตฺต’’นฺติ ลิขิตํฯ
264-5.Mukhadvāranti kaṇṭhanāḷi. Uccāraṇamattanti ukkhipitabbamattakaṃ. Kasaṭaṃ chaḍḍetvāti samudācāravasena, achaḍḍitepi ‘‘vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Hatthapāsātikkamanti dāyakassa. Bhikkhussa detīti aññassa bhikkhussa. Kañjikanti yaṃ kiñci dravaṃ. Patto paṭiggahetabboti bhūmiyaṃ ṭhapite abhihārābhāvato. ‘‘Yathā paṭhamataraṃ patitatheve doso natthi, tathā ākiritvā apanentānaṃ patitathevepi abhihaṭattā nevatthi doso’’ti likhitaṃ. Carukenāti khuddakapiṇḍena. Jāgarantassapīti ‘‘api-saddena suttassapī’’ti likhitaṃ. Kecīti abhayagirivāsino. Tehi kāyasaṃsagge kāyapaṭibaddhenāpi tappaṭibaddhenāpi thullaccayāpatti dassitā evāti attho. Kāyapaṭibaddhapaṭibaddhenāti vacanamattamevetaṃ. ‘‘Satthakenāti paṭiggahitakenā’’ti likhitaṃ, taṃ dullikhitaṃ satipi male puna paṭiggahetabbakiccābhāvato. Kesañci atthāyāti anupasampannānaṃ atthāya. ‘‘Sāmaṇerassa hatthaṃ phuṭṭhamattameva taṃ pariccatta’’nti likhitaṃ.
ปฎิคฺคหณุปคภารํ นาม มชฺฌิมปุริเสน อุกฺขิปิตพฺพกํฯ มูลปฎิคฺคหณเมว วฎฺฎตีติ เอตฺถ ‘‘มจฺฉิกวารณตฺถนฺติ วุตฺตตฺตา ‘อภุญฺชนตฺถายาปิ ปฎิคฺคเหตฺวา คหิเต วฎฺฎตี’’’ติ เย วทนฺติ, เต วตฺตพฺพา ‘‘สีสมกฺขนเตลํ ปฎิคฺคเหตฺวา ‘อิทํ สีสมกฺขน’นฺติ อนาโภเคเนว สตฺตาหํ อติกฺกาเมนฺตสฺส กิํ นิสฺสคฺคิยํ ภเวยฺยา’’ติอาทิ, สุตฺตาธิปฺปาโย ปน เอวํ คเหตโพฺพ ‘‘มจฺฉิกวารณตฺถํ พีชนฺตสฺส ตสฺมิํ ลคฺครชาทิมฺหิ ปเตฺต ปติเต สุขํ ปริภุญฺชิตุํ สกฺกา’ติ สญฺญาย ปุเพฺพ ปฎิคฺคหิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ ปริวตฺตนกถายํ ‘‘อมฺหากํ ตณฺฑุเลสุ ขีเณสุ เอเตหิ อมฺหากํ หตฺถคเตหิ สามเณรสนฺตเกหิปิ สกฺกา ปติฎฺฐเปตุ’นฺติ ภิกฺขูนํ จิตฺตุปฺปาโท เจ สมฺภวติ, ‘ปริวตฺตนํ สาตฺถก’นฺติ อุปติสฺสเตฺถโร’’ติ วุตฺตํฯ ยทิ เอวํ สุทฺธจิตฺตานํ นิรตฺถกนฺติ อาปนฺนเมว, ตถา ‘‘ปณฺฑิโต เอส สามเณโร ปตฺตปริวตฺตนํ กตฺวา ทสฺสติ, มยเมว จ อิมสฺส วิสฺสาเสน วา ยาจิตฺวา วา ภุญฺชิสฺสามา’’ติ จิเตฺต สติ ภุญฺชิตุํ น วฎฺฎติ กเตปิ ปริวตฺตเนติ จ อาปนฺนํ, กิํ พหุนาฯ นิรเปเกฺขเหว คณฺหิตพฺพํ, น สาเปเกฺขหีติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตนฺติ อาจริโยฯ อยเมวโตฺถ ‘‘สเจ ปน สโกฺกติ วิตกฺกํ โสเธตุํ, ตโต ลทฺธํ ขาทิตุมฺปิ วฎฺฎตี’’ติ วจเนน สิโทฺธวฯ อาธารเก ปโตฺต ฐปิโต โหติ ยถาปฎิคฺคหิตภาเว นิราลโยฯ สมุโทฺททเกน อปฺปฎิคฺคหิตเกนฯ เมณฺฑกสฺส ขีรํ ขีรตฺตาว วฎฺฎติฯ ‘‘อตฺตโน ปน ขีรํ มุเขเนว ปิวนฺตสฺส อนาปตฺตีติ ทเสฺสตุํ วุตฺต’’นฺติ วุตฺตํฯ ‘‘สรีรนิสฺสิตมหาภูตานิ หิ อิธาธิเปฺปตานี’’ติ ลิขิตํ, ตทุภยมฺปิ ‘‘กปฺปิยมํสขีรํ วา’’ติอาทินา นเยน วิรุชฺฌติฯ
Paṭiggahaṇupagabhāraṃ nāma majjhimapurisena ukkhipitabbakaṃ. Mūlapaṭiggahaṇameva vaṭṭatīti ettha ‘‘macchikavāraṇatthanti vuttattā ‘abhuñjanatthāyāpi paṭiggahetvā gahite vaṭṭatī’’’ti ye vadanti, te vattabbā ‘‘sīsamakkhanatelaṃ paṭiggahetvā ‘idaṃ sīsamakkhana’nti anābhogeneva sattāhaṃ atikkāmentassa kiṃ nissaggiyaṃ bhaveyyā’’tiādi, suttādhippāyo pana evaṃ gahetabbo ‘‘macchikavāraṇatthaṃ bījantassa tasmiṃ laggarajādimhi patte patite sukhaṃ paribhuñjituṃ sakkā’ti saññāya pubbe paṭiggahitabba’’nti vuttaṃ. Parivattanakathāyaṃ ‘‘amhākaṃ taṇḍulesu khīṇesu etehi amhākaṃ hatthagatehi sāmaṇerasantakehipi sakkā patiṭṭhapetu’nti bhikkhūnaṃ cittuppādo ce sambhavati, ‘parivattanaṃ sātthaka’nti upatissatthero’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ suddhacittānaṃ niratthakanti āpannameva, tathā ‘‘paṇḍito esa sāmaṇero pattaparivattanaṃ katvā dassati, mayameva ca imassa vissāsena vā yācitvā vā bhuñjissāmā’’ti citte sati bhuñjituṃ na vaṭṭati katepi parivattaneti ca āpannaṃ, kiṃ bahunā. Nirapekkheheva gaṇhitabbaṃ, na sāpekkhehīti dassanatthaṃ vuttanti ācariyo. Ayamevattho ‘‘sace pana sakkoti vitakkaṃ sodhetuṃ, tato laddhaṃ khāditumpi vaṭṭatī’’ti vacanena siddhova. Ādhārake patto ṭhapito hoti yathāpaṭiggahitabhāve nirālayo. Samuddodakena appaṭiggahitakena. Meṇḍakassa khīraṃ khīrattāva vaṭṭati. ‘‘Attano pana khīraṃ mukheneva pivantassa anāpattīti dassetuṃ vutta’’nti vuttaṃ. ‘‘Sarīranissitamahābhūtāni hi idhādhippetānī’’ti likhitaṃ, tadubhayampi ‘‘kappiyamaṃsakhīraṃ vā’’tiādinā nayena virujjhati.
อปิจ ‘‘อปฺปฎิคฺคหิตภาชเน อญฺญภิกฺขุสนฺตเก อตฺตโน ปิณฺฑปาตํ ปกฺขิปติ, ‘ตํ โถก’นฺติ วา อเญฺญน วา การเณน วทติ, ตํ สเพฺพสํ น กปฺปติฯ กสฺมา? วินยทุกฺกฎตฺตา ฯ อตฺตนา ปฎิคฺคเหตฺวา ปกฺขิปิตพฺพํ วินยวิธิํ อกตฺวา ทุกฺกฎนฺติ อธิปฺปาโยฯ เอวํ ตาทิสํ กิมตฺถํ น ภุญฺชตีติ? อฎฺฐกถายํ ‘อุคฺคหิตโก โหตี’ติ วุตฺตตฺตาฯ เอวญฺหิ ตตฺถ วุตฺตํ ภูมิยํ วา ภาชเน วา ผลํ วา ยํ กิญฺจิ อามิสํ วา ยาวชีวิกมฺปิ อปฺปฎิคฺคหิตกํ อชานโนฺต อามสติ, น วฎฺฎติ, อุคฺคหิตกํ โหตี’’ติ อนุคณฺฐิปเท วุตฺตํ, ตสฺมา อิมสฺส มเตน ภิกฺขุ ภิกฺขุสฺส สเจ ปเตฺต อปฺปฎิคฺคหิเต ปิณฺฑํ ฐเปติ, ตํ อกปฺปิยํ อุคฺคหิตกนฺติ สิทฺธํฯ อยเมวโตฺถ ‘‘สเจ อตฺตโน วา ภิกฺขูนํ วา ยาคุปจนกภาชเน…เป.… นิรามิสํ กตฺวา ปริภุญฺชิตพฺพ’’นฺติ วจเนน สํสนฺทิตฺวา กเถตโพฺพฯ ‘‘กปฺปิยมํสขีรํ วา’’ติ ปสงฺควเสน วุตฺตํฯ ทธิ เจ ปฎิลทฺธํ, ตญฺจ อธิเปฺปตนฺติ เกจิฯ
Apica ‘‘appaṭiggahitabhājane aññabhikkhusantake attano piṇḍapātaṃ pakkhipati, ‘taṃ thoka’nti vā aññena vā kāraṇena vadati, taṃ sabbesaṃ na kappati. Kasmā? Vinayadukkaṭattā . Attanā paṭiggahetvā pakkhipitabbaṃ vinayavidhiṃ akatvā dukkaṭanti adhippāyo. Evaṃ tādisaṃ kimatthaṃ na bhuñjatīti? Aṭṭhakathāyaṃ ‘uggahitako hotī’ti vuttattā. Evañhi tattha vuttaṃ bhūmiyaṃ vā bhājane vā phalaṃ vā yaṃ kiñci āmisaṃ vā yāvajīvikampi appaṭiggahitakaṃ ajānanto āmasati, na vaṭṭati, uggahitakaṃ hotī’’ti anugaṇṭhipade vuttaṃ, tasmā imassa matena bhikkhu bhikkhussa sace patte appaṭiggahite piṇḍaṃ ṭhapeti, taṃ akappiyaṃ uggahitakanti siddhaṃ. Ayamevattho ‘‘sace attano vā bhikkhūnaṃ vā yāgupacanakabhājane…pe… nirāmisaṃ katvā paribhuñjitabba’’nti vacanena saṃsanditvā kathetabbo. ‘‘Kappiyamaṃsakhīraṃ vā’’ti pasaṅgavasena vuttaṃ. Dadhi ce paṭiladdhaṃ, tañca adhippetanti keci.
ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
สมโตฺต วณฺณนากฺกเมน โภชนวโคฺค จตุโตฺถฯ
Samatto vaṇṇanākkamena bhojanavaggo catuttho.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวิภงฺค • Mahāvibhaṅga / ๔. โภชนวโคฺค • 4. Bhojanavaggo
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๑๐. ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ๑๐. ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๑๐. ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา • 10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi / ๑๐. ทนฺตโปนสิกฺขาปทํ • 10. Dantaponasikkhāpadaṃ
