Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / વਜਿਰਬੁਦ੍ਧਿ-ਟੀਕਾ • Vajirabuddhi-ṭīkā |
੧੦. ਦਨ੍ਤਪੋਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ
10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
੨੬੪-੫. ਮੁਖਦ੍વਾਰਨ੍ਤਿ ਕਣ੍ਠਨਾਲ਼ਿ। ਉਚ੍ਚਾਰਣਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤਬ੍ਬਮਤ੍ਤਕਂ। ਕਸਟਂ ਛਡ੍ਡੇਤ੍વਾਤਿ ਸਮੁਦਾਚਾਰવਸੇਨ, ਅਛਡ੍ਡਿਤੇਪਿ ‘‘વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਹਤ੍ਥਪਾਸਾਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ ਦਾਯਕਸ੍ਸ। ਭਿਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਦੇਤੀਤਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਸ੍ਸ। ਕਞ੍ਜਿਕਨ੍ਤਿ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਦ੍ਰવਂ। ਪਤ੍ਤੋ ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਭੂਮਿਯਂ ਠਪਿਤੇ ਅਭਿਹਾਰਾਭਾવਤੋ। ‘‘ਯਥਾ ਪਠਮਤਰਂ ਪਤਿਤਥੇવੇ ਦੋਸੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਥਾ ਆਕਿਰਿਤ੍વਾ ਅਪਨੇਨ੍ਤਾਨਂ ਪਤਿਤਥੇવੇਪਿ ਅਭਿਹਟਤ੍ਤਾ ਨੇવਤ੍ਥਿ ਦੋਸੋ’’ਤਿ ਲਿਖਿਤਂ। ਚਰੁਕੇਨਾਤਿ ਖੁਦ੍ਦਕਪਿਣ੍ਡੇਨ। ਜਾਗਰਨ੍ਤਸ੍ਸਪੀਤਿ ‘‘ਅਪਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸਪੀ’’ਤਿ ਲਿਖਿਤਂ। ਕੇਚੀਤਿ ਅਭਯਗਿਰਿવਾਸਿਨੋ। ਤੇਹਿ ਕਾਯਸਂਸਗ੍ਗੇ ਕਾਯਪਟਿਬਦ੍ਧੇਨਾਪਿ ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧੇਨਾਪਿ ਥੁਲ੍ਲਚ੍ਚਯਾਪਤ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਏવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਯਪਟਿਬਦ੍ਧਪਟਿਬਦ੍ਧੇਨਾਤਿ વਚਨਮਤ੍ਤਮੇવੇਤਂ। ‘‘ਸਤ੍ਥਕੇਨਾਤਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਕੇਨਾ’’ਤਿ ਲਿਖਿਤਂ, ਤਂ ਦੁਲ੍ਲਿਖਿਤਂ ਸਤਿਪਿ ਮਲੇ ਪੁਨ ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਾਭਾવਤੋ। ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਅਤ੍ਥਾਯਾਤਿ ਅਨੁਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਅਤ੍ਥਾਯ। ‘‘ਸਾਮਣੇਰਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਂ ਫੁਟ੍ਠਮਤ੍ਤਮੇવ ਤਂ ਪਰਿਚ੍ਚਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਲਿਖਿਤਂ।
264-5.Mukhadvāranti kaṇṭhanāḷi. Uccāraṇamattanti ukkhipitabbamattakaṃ. Kasaṭaṃ chaḍḍetvāti samudācāravasena, achaḍḍitepi ‘‘vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Hatthapāsātikkamanti dāyakassa. Bhikkhussa detīti aññassa bhikkhussa. Kañjikanti yaṃ kiñci dravaṃ. Patto paṭiggahetabboti bhūmiyaṃ ṭhapite abhihārābhāvato. ‘‘Yathā paṭhamataraṃ patitatheve doso natthi, tathā ākiritvā apanentānaṃ patitathevepi abhihaṭattā nevatthi doso’’ti likhitaṃ. Carukenāti khuddakapiṇḍena. Jāgarantassapīti ‘‘api-saddena suttassapī’’ti likhitaṃ. Kecīti abhayagirivāsino. Tehi kāyasaṃsagge kāyapaṭibaddhenāpi tappaṭibaddhenāpi thullaccayāpatti dassitā evāti attho. Kāyapaṭibaddhapaṭibaddhenāti vacanamattamevetaṃ. ‘‘Satthakenāti paṭiggahitakenā’’ti likhitaṃ, taṃ dullikhitaṃ satipi male puna paṭiggahetabbakiccābhāvato. Kesañci atthāyāti anupasampannānaṃ atthāya. ‘‘Sāmaṇerassa hatthaṃ phuṭṭhamattameva taṃ pariccatta’’nti likhitaṃ.
ਪਟਿਗ੍ਗਹਣੁਪਗਭਾਰਂ ਨਾਮ ਮਜ੍ਝਿਮਪੁਰਿਸੇਨ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤਬ੍ਬਕਂ। ਮੂਲਪਟਿਗ੍ਗਹਣਮੇવ વਟ੍ਟਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਮਚ੍ਛਿਕવਾਰਣਤ੍ਥਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘ਅਭੁਞ੍ਜਨਤ੍ਥਾਯਾਪਿ ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਹਿਤੇ વਟ੍ਟਤੀ’’’ਤਿ ਯੇ વਦਨ੍ਤਿ, ਤੇ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ ‘‘ਸੀਸਮਕ੍ਖਨਤੇਲਂ ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ‘ਇਦਂ ਸੀਸਮਕ੍ਖਨ’ਨ੍ਤਿ ਅਨਾਭੋਗੇਨੇવ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਅਤਿਕ੍ਕਾਮੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਕਿਂ ਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਿਯਂ ਭવੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿਆਦਿ, ਸੁਤ੍ਤਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਪਨ ਏવਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ ‘‘ਮਚ੍ਛਿਕવਾਰਣਤ੍ਥਂ ਬੀਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਲਗ੍ਗਰਜਾਦਿਮ੍ਹਿ ਪਤ੍ਤੇ ਪਤਿਤੇ ਸੁਖਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾ’ਤਿ ਸਞ੍ਞਾਯ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਰਿવਤ੍ਤਨਕਥਾਯਂ ‘‘ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਤਣ੍ਡੁਲੇਸੁ ਖੀਣੇਸੁ ਏਤੇਹਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਹਤ੍ਥਗਤੇਹਿ ਸਾਮਣੇਰਸਨ੍ਤਕੇਹਿਪਿ ਸਕ੍ਕਾ ਪਤਿਟ੍ਠਪੇਤੁ’ਨ੍ਤਿ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ ਚੇ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ‘ਪਰਿવਤ੍ਤਨਂ ਸਾਤ੍ਥਕ’ਨ੍ਤਿ ਉਪਤਿਸ੍ਸਤ੍ਥੇਰੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਦਿ ਏવਂ ਸੁਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਰਤ੍ਥਕਨ੍ਤਿ ਆਪਨ੍ਨਮੇવ, ਤਥਾ ‘‘ਪਣ੍ਡਿਤੋ ਏਸ ਸਾਮਣੇਰੋ ਪਤ੍ਤਪਰਿવਤ੍ਤਨਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਤਿ, ਮਯਮੇવ ਚ ਇਮਸ੍ਸ વਿਸ੍ਸਾਸੇਨ વਾ ਯਾਚਿਤ੍વਾ વਾ ਭੁਞ੍ਜਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇ ਸਤਿ ਭੁਞ੍ਜਿਤੁਂ ਨ વਟ੍ਟਤਿ ਕਤੇਪਿ ਪਰਿવਤ੍ਤਨੇਤਿ ਚ ਆਪਨ੍ਨਂ, ਕਿਂ ਬਹੁਨਾ। ਨਿਰਪੇਕ੍ਖੇਹੇવ ਗਣ੍ਹਿਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਸਾਪੇਕ੍ਖੇਹੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਚਰਿਯੋ। ਅਯਮੇવਤ੍ਥੋ ‘‘ਸਚੇ ਪਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ વਿਤਕ੍ਕਂ ਸੋਧੇਤੁਂ, ਤਤੋ ਲਦ੍ਧਂ ਖਾਦਿਤੁਮ੍ਪਿ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ વਚਨੇਨ ਸਿਦ੍ਧੋવ। ਆਧਾਰਕੇ ਪਤ੍ਤੋ ਠਪਿਤੋ ਹੋਤਿ ਯਥਾਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਭਾવੇ ਨਿਰਾਲਯੋ। ਸਮੁਦ੍ਦੋਦਕੇਨ ਅਪ੍ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਕੇਨ। ਮੇਣ੍ਡਕਸ੍ਸ ਖੀਰਂ ਖੀਰਤ੍ਤਾવ વਟ੍ਟਤਿ। ‘‘ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਨ ਖੀਰਂ ਮੁਖੇਨੇવ ਪਿવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨਾਪਤ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਸਰੀਰਨਿਸ੍ਸਿਤਮਹਾਭੂਤਾਨਿ ਹਿ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤਾਨੀ’’ਤਿ ਲਿਖਿਤਂ, ਤਦੁਭਯਮ੍ਪਿ ‘‘ਕਪ੍ਪਿਯਮਂਸਖੀਰਂ વਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ।
Paṭiggahaṇupagabhāraṃ nāma majjhimapurisena ukkhipitabbakaṃ. Mūlapaṭiggahaṇameva vaṭṭatīti ettha ‘‘macchikavāraṇatthanti vuttattā ‘abhuñjanatthāyāpi paṭiggahetvā gahite vaṭṭatī’’’ti ye vadanti, te vattabbā ‘‘sīsamakkhanatelaṃ paṭiggahetvā ‘idaṃ sīsamakkhana’nti anābhogeneva sattāhaṃ atikkāmentassa kiṃ nissaggiyaṃ bhaveyyā’’tiādi, suttādhippāyo pana evaṃ gahetabbo ‘‘macchikavāraṇatthaṃ bījantassa tasmiṃ laggarajādimhi patte patite sukhaṃ paribhuñjituṃ sakkā’ti saññāya pubbe paṭiggahitabba’’nti vuttaṃ. Parivattanakathāyaṃ ‘‘amhākaṃ taṇḍulesu khīṇesu etehi amhākaṃ hatthagatehi sāmaṇerasantakehipi sakkā patiṭṭhapetu’nti bhikkhūnaṃ cittuppādo ce sambhavati, ‘parivattanaṃ sātthaka’nti upatissatthero’’ti vuttaṃ. Yadi evaṃ suddhacittānaṃ niratthakanti āpannameva, tathā ‘‘paṇḍito esa sāmaṇero pattaparivattanaṃ katvā dassati, mayameva ca imassa vissāsena vā yācitvā vā bhuñjissāmā’’ti citte sati bhuñjituṃ na vaṭṭati katepi parivattaneti ca āpannaṃ, kiṃ bahunā. Nirapekkheheva gaṇhitabbaṃ, na sāpekkhehīti dassanatthaṃ vuttanti ācariyo. Ayamevattho ‘‘sace pana sakkoti vitakkaṃ sodhetuṃ, tato laddhaṃ khāditumpi vaṭṭatī’’ti vacanena siddhova. Ādhārake patto ṭhapito hoti yathāpaṭiggahitabhāve nirālayo. Samuddodakena appaṭiggahitakena. Meṇḍakassa khīraṃ khīrattāva vaṭṭati. ‘‘Attano pana khīraṃ mukheneva pivantassa anāpattīti dassetuṃ vutta’’nti vuttaṃ. ‘‘Sarīranissitamahābhūtāni hi idhādhippetānī’’ti likhitaṃ, tadubhayampi ‘‘kappiyamaṃsakhīraṃ vā’’tiādinā nayena virujjhati.
ਅਪਿਚ ‘‘ਅਪ੍ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਭਾਜਨੇ ਅਞ੍ਞਭਿਕ੍ਖੁਸਨ੍ਤਕੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਂ ਪਕ੍ਖਿਪਤਿ, ‘ਤਂ ਥੋਕ’ਨ੍ਤਿ વਾ ਅਞ੍ਞੇਨ વਾ ਕਾਰਣੇਨ વਦਤਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਨ ਕਪ੍ਪਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? વਿਨਯਦੁਕ੍ਕਟਤ੍ਤਾ । ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤਬ੍ਬਂ વਿਨਯવਿਧਿਂ ਅਕਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਕਟਨ੍ਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਏવਂ ਤਾਦਿਸਂ ਕਿਮਤ੍ਥਂ ਨ ਭੁਞ੍ਜਤੀਤਿ? ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘ਉਗ੍ਗਹਿਤਕੋ ਹੋਤੀ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਏવਞ੍ਹਿ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਂ ਭੂਮਿਯਂ વਾ ਭਾਜਨੇ વਾ ਫਲਂ વਾ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਆਮਿਸਂ વਾ ਯਾવਜੀવਿਕਮ੍ਪਿ ਅਪ੍ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਕਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ ਆਮਸਤਿ, ਨ વਟ੍ਟਤਿ, ਉਗ੍ਗਹਿਤਕਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਅਨੁਗਣ੍ਠਿਪਦੇ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਸ੍ਸ ਮਤੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭਿਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਸਚੇ ਪਤ੍ਤੇ ਅਪ੍ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤੇ ਪਿਣ੍ਡਂ ਠਪੇਤਿ, ਤਂ ਅਕਪ੍ਪਿਯਂ ਉਗ੍ਗਹਿਤਕਨ੍ਤਿ ਸਿਦ੍ਧਂ। ਅਯਮੇવਤ੍ਥੋ ‘‘ਸਚੇ ਅਤ੍ਤਨੋ વਾ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ વਾ ਯਾਗੁਪਚਨਕਭਾਜਨੇ…ਪੇ॰… ਨਿਰਾਮਿਸਂ ਕਤ੍વਾ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨੇਨ ਸਂਸਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਕਥੇਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਕਪ੍ਪਿਯਮਂਸਖੀਰਂ વਾ’’ਤਿ ਪਸਙ੍ਗવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਦਧਿ ਚੇ ਪਟਿਲਦ੍ਧਂ, ਤਞ੍ਚ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਨ੍ਤਿ ਕੇਚਿ।
Apica ‘‘appaṭiggahitabhājane aññabhikkhusantake attano piṇḍapātaṃ pakkhipati, ‘taṃ thoka’nti vā aññena vā kāraṇena vadati, taṃ sabbesaṃ na kappati. Kasmā? Vinayadukkaṭattā . Attanā paṭiggahetvā pakkhipitabbaṃ vinayavidhiṃ akatvā dukkaṭanti adhippāyo. Evaṃ tādisaṃ kimatthaṃ na bhuñjatīti? Aṭṭhakathāyaṃ ‘uggahitako hotī’ti vuttattā. Evañhi tattha vuttaṃ bhūmiyaṃ vā bhājane vā phalaṃ vā yaṃ kiñci āmisaṃ vā yāvajīvikampi appaṭiggahitakaṃ ajānanto āmasati, na vaṭṭati, uggahitakaṃ hotī’’ti anugaṇṭhipade vuttaṃ, tasmā imassa matena bhikkhu bhikkhussa sace patte appaṭiggahite piṇḍaṃ ṭhapeti, taṃ akappiyaṃ uggahitakanti siddhaṃ. Ayamevattho ‘‘sace attano vā bhikkhūnaṃ vā yāgupacanakabhājane…pe… nirāmisaṃ katvā paribhuñjitabba’’nti vacanena saṃsanditvā kathetabbo. ‘‘Kappiyamaṃsakhīraṃ vā’’ti pasaṅgavasena vuttaṃ. Dadhi ce paṭiladdhaṃ, tañca adhippetanti keci.
ਦਨ੍ਤਪੋਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਸਮਤ੍ਤੋ વਣ੍ਣਨਾਕ੍ਕਮੇਨ ਭੋਜਨવਗ੍ਗੋ ਚਤੁਤ੍ਥੋ।
Samatto vaṇṇanākkamena bhojanavaggo catuttho.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / વਿਨਯਪਿਟਕ • Vinayapiṭaka / ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗ • Mahāvibhaṅga / ੪. ਭੋਜਨવਗ੍ਗੋ • 4. Bhojanavaggo
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਮਹਾવਿਭਙ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ੧੦. ਦਨ੍ਤਪੋਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ • 10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ਸਾਰਤ੍ਥਦੀਪਨੀ-ਟੀਕਾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ੧੦. ਦਨ੍ਤਪੋਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ • 10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / વਿਮਤਿવਿਨੋਦਨੀ-ਟੀਕਾ • Vimativinodanī-ṭīkā / ੧੦. ਦਨ੍ਤਪੋਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ • 10. Dantaponasikkhāpadavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / વਿਨਯਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ਪਾਚਿਤ੍ਯਾਦਿਯੋਜਨਾਪਾਲ਼ਿ • Pācityādiyojanāpāḷi / ੧੦. ਦਨ੍ਤਪੋਨਸਿਕ੍ਖਾਪਦਂ • 10. Dantaponasikkhāpadaṃ