Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరీగాథా-అట్ఠకథా • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
౪. దన్తికాథేరీగాథావణ్ణనా
4. Dantikātherīgāthāvaṇṇanā
దివావిహారా నిక్ఖమ్మాతిఆదికా దన్తికాయ థేరియా గాథా. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారా తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయం కుసలం ఉపచినన్తీ బుద్ధసుఞ్ఞకాలే చన్దభాగాయ నదియా తీరే కిన్నరయోనియం నిబ్బత్తి. సా ఏకదివసం కిన్నరేహి సద్ధిం కీళన్తీ విచరమానా అద్దస అఞ్ఞతరం పచ్చేకబుద్ధం అఞ్ఞతరస్మిం రుక్ఖమూలే దివావిహారం నిసిన్నం. దిస్వాన పసన్నమానసా ఉపసఙ్కమిత్వా సాలపుప్ఫేహి పూజం కత్వా వన్దిత్వా పక్కామి. సా తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవమనుస్సేసు సంసరన్తీ ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థియం కోసలరఞ్ఞో పురోహితబ్రాహ్మణస్స గేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్వా జేతవనపటిగ్గహణే పటిలద్ధసద్ధా ఉపాసికా హుత్వా పచ్ఛా మహాపజాపతిగోతమియా సన్తికే పబ్బజిత్వా రాజగహే వసమానా ఏకదివసం పచ్ఛాభత్తం గిజ్ఝకూటం అభిరుహిత్వా దివావిహారం నిసిన్నా హత్థారోహకస్స అభిరుహనత్థాయ పాదం పసారేన్తం హత్థిం దిస్వా తదేవ ఆరమ్మణం కత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేరీ ౨.౨.౮౬-౯౬) –
Divāvihārā nikkhammātiādikā dantikāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī buddhasuññakāle candabhāgāya nadiyā tīre kinnarayoniyaṃ nibbatti. Sā ekadivasaṃ kinnarehi saddhiṃ kīḷantī vicaramānā addasa aññataraṃ paccekabuddhaṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle divāvihāraṃ nisinnaṃ. Disvāna pasannamānasā upasaṅkamitvā sālapupphehi pūjaṃ katvā vanditvā pakkāmi. Sā tena puññakammena devamanussesu saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kosalarañño purohitabrāhmaṇassa gehe nibbattitvā viññutaṃ patvā jetavanapaṭiggahaṇe paṭiladdhasaddhā upāsikā hutvā pacchā mahāpajāpatigotamiyā santike pabbajitvā rājagahe vasamānā ekadivasaṃ pacchābhattaṃ gijjhakūṭaṃ abhiruhitvā divāvihāraṃ nisinnā hatthārohakassa abhiruhanatthāya pādaṃ pasārentaṃ hatthiṃ disvā tadeva ārammaṇaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.2.86-96) –
‘‘చన్దభాగానదీతీరే , అహోసిం కిన్నరీ తదా;
‘‘Candabhāgānadītīre , ahosiṃ kinnarī tadā;
అద్దసం విరజం బుద్ధం, సయమ్భుం అపరాజితం.
Addasaṃ virajaṃ buddhaṃ, sayambhuṃ aparājitaṃ.
‘‘పసన్నచిత్తా సుమనా, వేదజాతా కతఞ్జలీ;
‘‘Pasannacittā sumanā, vedajātā katañjalī;
సాలమాలం గహేత్వాన, సయమ్భుం అభిపూజయిం.
Sālamālaṃ gahetvāna, sayambhuṃ abhipūjayiṃ.
‘‘తేన కమ్మేన సుకతేన, చేతనాపణిధీహి చ;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
జహిత్వా కిన్నరీదేహం, తావతింసమగచ్ఛహం.
Jahitvā kinnarīdehaṃ, tāvatiṃsamagacchahaṃ.
‘‘ఛత్తింసదేవరాజూనం, మహేసిత్తమకారయిం;
‘‘Chattiṃsadevarājūnaṃ, mahesittamakārayiṃ;
మనసా పత్థితం మయ్హం, నిబ్బత్తతి యథిచ్ఛితం.
Manasā patthitaṃ mayhaṃ, nibbattati yathicchitaṃ.
‘‘దసన్నం చక్కవత్తీనం, మహేసిత్తమకారయిం;
‘‘Dasannaṃ cakkavattīnaṃ, mahesittamakārayiṃ;
ఓచితత్తావ హుత్వాన, సంసరామి భవేస్వహం.
Ocitattāva hutvāna, saṃsarāmi bhavesvahaṃ.
‘‘కుసలం విజ్జతే మయ్హం, పబ్బజిం అనగారియం;
‘‘Kusalaṃ vijjate mayhaṃ, pabbajiṃ anagāriyaṃ;
పూజారహా అహం అజ్జ, సక్యపుత్తస్స సాసనే.
Pūjārahā ahaṃ ajja, sakyaputtassa sāsane.
‘‘విసుద్ధమనసా అజ్జ, అపేతమనపాపికా;
‘‘Visuddhamanasā ajja, apetamanapāpikā;
సబ్బాసవపరిక్ఖీణా, నత్థి దాని పునబ్భవో.
Sabbāsavaparikkhīṇā, natthi dāni punabbhavo.
‘‘చతున్నవుతితో కప్పే, యం బుద్ధమభిపూజయిం;
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ buddhamabhipūjayiṃ;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, సాలమాలాయిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, sālamālāyidaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా అత్తనో పటిపత్తిం పచ్చవేక్ఖిత్వా పీతిసోమనస్సజాతా ఉదానవసేన –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pītisomanassajātā udānavasena –
౪౮.
48.
‘‘దివావిహారా నిక్ఖమ్మ, గిజ్ఝకూటమ్హి పబ్బతే;
‘‘Divāvihārā nikkhamma, gijjhakūṭamhi pabbate;
నాగం ఓగాహముత్తిణ్ణం, నదీతీరమ్హి అద్దసం.
Nāgaṃ ogāhamuttiṇṇaṃ, nadītīramhi addasaṃ.
౪౯.
49.
‘‘పురిసో అఙ్కుసమాదాయ, ‘దేహి పాద’న్తి యాచతి;
‘‘Puriso aṅkusamādāya, ‘dehi pāda’nti yācati;
నాగో పసారయీ పాదం, పురిసో నాగమారుహి.
Nāgo pasārayī pādaṃ, puriso nāgamāruhi.
౫౦.
50.
‘‘దిస్వా అదన్తం దమితం, మనుస్సానం వసం గతం;
‘‘Disvā adantaṃ damitaṃ, manussānaṃ vasaṃ gataṃ;
తతో చిత్తం సమాధేసిం, ఖలు తాయ వనం గతా’’తి. – ఇమా గాథా అభాసి;
Tato cittaṃ samādhesiṃ, khalu tāya vanaṃ gatā’’ti. – imā gāthā abhāsi;
తత్థ నాగం ఓగాహముత్తిణ్ణన్తి హత్థినాగం నదియం ఓగాహం కత్వా ఓగయ్హ తతో ఉత్తిణ్ణం. ‘‘ఓగయ్హ ముత్తిణ్ణ’’న్తి వా పాఠో. మ-కారో పదసన్ధికరో. నదీతీరమ్హి అద్దసన్తి చన్దభాగాయ నదియా తీరే అపస్సిం.
Tattha nāgaṃ ogāhamuttiṇṇanti hatthināgaṃ nadiyaṃ ogāhaṃ katvā ogayha tato uttiṇṇaṃ. ‘‘Ogayha muttiṇṇa’’nti vā pāṭho. Ma-kāro padasandhikaro. Nadītīramhi addasanti candabhāgāya nadiyā tīre apassiṃ.
కిం కరోన్తన్తి చేతం దస్సేతుం వుత్తం ‘‘పురిసో’’తిఆది. తత్థ ‘దేహి పాద’న్తి యాచతీతి ‘‘పాదం దేహి’’ఇతి పిట్ఠిఆరోహనత్థం పాదం పసారేతుం సఞ్ఞం దేతి, యథాపరిచితఞ్హి సఞ్ఞం దేన్తో ఇధ యాచతీతి వుత్తో.
Kiṃ karontanti cetaṃ dassetuṃ vuttaṃ ‘‘puriso’’tiādi. Tattha ‘dehi pāda’nti yācatīti ‘‘pādaṃ dehi’’iti piṭṭhiārohanatthaṃ pādaṃ pasāretuṃ saññaṃ deti, yathāparicitañhi saññaṃ dento idha yācatīti vutto.
దిస్వా అదన్తం దమితన్తి పకతియా పుబ్బే అదన్తం ఇదాని హత్థాచరియేన హత్థిసిక్ఖాయ దమితదమథం ఉపగమితం. కీదిసం దమితం? మనుస్సానం వసం గతం యం యం మనుస్సా ఆణాపేన్తి, తం తం దిస్వాతి యోజనా. తతో చిత్తం సమాధేసిం, ఖలు తాయ వనం గతాతి ఖలూతి అవధారణత్థే నిపాతో. తతో హత్థిదస్సనతో పచ్ఛా, తాయ హత్థినో కిరియాయ హేతుభూతాయ, వనం అరఞ్ఞం గతా చిత్తం సమాధేసింయేవ. కథం? ‘‘అయమ్పి నామ తిరచ్ఛానగతో హత్థీ హత్థిదమకస్స వసేన దమథం గతో, కస్మా మనుస్సభూతాయ చిత్తం పురిసదమకస్స సత్థు వసేన దమథం న గమిస్సతీ’’తి సంవేగజాతా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా అగ్గమగ్గసమాధినా మమ చిత్తం సమాధేసిం అచ్చన్తసమాధానేన సబ్బసో కిలేసే ఖేపేసిన్తి అత్థో.
Disvā adantaṃ damitanti pakatiyā pubbe adantaṃ idāni hatthācariyena hatthisikkhāya damitadamathaṃ upagamitaṃ. Kīdisaṃ damitaṃ? Manussānaṃ vasaṃ gataṃ yaṃ yaṃ manussā āṇāpenti, taṃ taṃ disvāti yojanā. Tatocittaṃ samādhesiṃ, khalu tāya vanaṃ gatāti khalūti avadhāraṇatthe nipāto. Tato hatthidassanato pacchā, tāya hatthino kiriyāya hetubhūtāya, vanaṃ araññaṃ gatā cittaṃ samādhesiṃyeva. Kathaṃ? ‘‘Ayampi nāma tiracchānagato hatthī hatthidamakassa vasena damathaṃ gato, kasmā manussabhūtāya cittaṃ purisadamakassa satthu vasena damathaṃ na gamissatī’’ti saṃvegajātā vipassanaṃ vaḍḍhetvā aggamaggasamādhinā mama cittaṃ samādhesiṃ accantasamādhānena sabbaso kilese khepesinti attho.
దన్తికాథేరీగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Dantikātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరీగాథాపాళి • Therīgāthāpāḷi / ౪. దన్తికాథేరీగాథా • 4. Dantikātherīgāthā