| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
[៣៧៨] ៣. ទរីមុខជាតកវណ្ណនា
[378] 3. Darīmukhajātakavaṇṇanā
បង្កោ ច កាមាតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ មហាភិនិក្ខមនំ អារព្ភ កថេសិ។ បច្ចុប្បន្នវត្ថុ ហេដ្ឋា កថិតមេវ។
Paṅkoca kāmāti idaṃ satthā jetavane viharanto mahābhinikkhamanaṃ ārabbha kathesi. Paccuppannavatthu heṭṭhā kathitameva.
អតីតេ រាជគហនគរេ មគធរាជា នាម រជ្ជំ ការេសិ។ តទា ពោធិសត្តោ តស្ស អគ្គមហេសិយា កុច្ឆិម្ហិ និព្ពត្តិ, ព្រហ្មទត្តកុមារោតិស្ស នាមំ អកំសុ។ តស្ស ជាតទិវសេយេវ បុរោហិតស្សបិ បុត្តោ ជាយិ, តស្ស មុខំ អតិវិយ សោភតិ, តេនស្ស ទរីមុខោតិ នាមំ អកំសុ។ តេ ឧភោបិ រាជកុលេយេវ សំវឌ្ឍា អញ្ញមញ្ញំ បិយសហាយា ហុត្វា សោឡសវស្សកាលេ តក្កសិលំ គន្ត្វា សព្ពសិប្បានិ ឧគ្គណ្ហិត្វា ‘‘សព្ពសមយសិប្បញ្ច សិក្ខិស្សាម, ទេសចារិត្តញ្ច ជានិស្សាមា’’តិ គាមនិគមាទីសុ ចរន្តា ពារាណសិំ បត្វា ទេវកុលេ វសិត្វា បុនទិវសេ ពារាណសិំ ភិក្ខាយ បវិសិំសុ។ តត្ថ ឯកស្មិំ កុលេ ‘‘ព្រាហ្មណេ ភោជេត្វា វាចនកំ ទស្សាមា’’តិ បាយាសំ បចិត្វា អាសនានិ បញ្ញត្តានិ ហោន្តិ។ មនុស្សា តេ ឧភោបិ ភិក្ខាយ ចរន្តេ ទិស្វា ‘‘ព្រាហ្មណា អាគតា’’តិ គេហំ បវេសេត្វា មហាសត្តស្ស អាសនេ សុទ្ធវត្ថំ បញ្ញាបេសុំ, ទរីមុខស្ស អាសនេ រត្តកម្ពលំ។ ទរីមុខោ តំ និមិត្តំ ទិស្វា ‘‘អជ្ជ មយ្ហំ សហាយោ ពារាណសិរាជា ភវិស្សតិ, អហំ សេនាបតី’’តិ អញ្ញាសិ។ តេ តត្ថ ភុញ្ជិត្វា វាចនកំ គហេត្វា មង្គលំ វត្វា និក្ខម្ម តំ រាជុយ្យានំ អគមំសុ។ តត្ថ មហាសត្តោ មង្គលសិលាបដ្ដេ និបជ្ជិ, ទរីមុខោ បនស្ស បាទេ បរិមជ្ជន្តោ និសីទិ។
Atīte rājagahanagare magadharājā nāma rajjaṃ kāresi. Tadā bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbatti, brahmadattakumārotissa nāmaṃ akaṃsu. Tassa jātadivaseyeva purohitassapi putto jāyi, tassa mukhaṃ ativiya sobhati, tenassa darīmukhoti nāmaṃ akaṃsu. Te ubhopi rājakuleyeva saṃvaḍḍhā aññamaññaṃ piyasahāyā hutvā soḷasavassakāle takkasilaṃ gantvā sabbasippāni uggaṇhitvā ‘‘sabbasamayasippañca sikkhissāma, desacārittañca jānissāmā’’ti gāmanigamādīsu carantā bārāṇasiṃ patvā devakule vasitvā punadivase bārāṇasiṃ bhikkhāya pavisiṃsu. Tattha ekasmiṃ kule ‘‘brāhmaṇe bhojetvā vācanakaṃ dassāmā’’ti pāyāsaṃ pacitvā āsanāni paññattāni honti. Manussā te ubhopi bhikkhāya carante disvā ‘‘brāhmaṇā āgatā’’ti gehaṃ pavesetvā mahāsattassa āsane suddhavatthaṃ paññāpesuṃ, darīmukhassa āsane rattakambalaṃ. Darīmukho taṃ nimittaṃ disvā ‘‘ajja mayhaṃ sahāyo bārāṇasirājā bhavissati, ahaṃ senāpatī’’ti aññāsi. Te tattha bhuñjitvā vācanakaṃ gahetvā maṅgalaṃ vatvā nikkhamma taṃ rājuyyānaṃ agamaṃsu. Tattha mahāsatto maṅgalasilāpaṭṭe nipajji, darīmukho panassa pāde parimajjanto nisīdi.
តទា ពារាណសិរញ្ញោ មតស្ស សត្តមោ ទិវសោ ហោតិ។ បុរោហិតោ រញ្ញោ សរីរកិច្ចំ កត្វា អបុត្តកេ រជ្ជេ សត្តមេ ទិវសេ ផុស្សរថំ វិស្សជ្ជេសិ។ ផុស្សរថវិស្សជ្ជនកិច្ចំ មហាជនកជាតកេ (ជា. ២.២២.១២៣ អាទយោ) អាវិ ភវិស្សតិ។ ផុស្សរថោ នគរា និក្ខមិត្វា ចតុរង្គិនិយា សេនាយ បរិវុតោ អនេកសតេហិ តូរិយេហិ វជ្ជមានេហិ ឧយ្យានទ្វារំ បាបុណិ។ ទរីមុខោ តូរិយសទ្ទំ សុត្វា ‘‘សហាយស្ស មេ ផុស្សរថោ អាគច្ឆតិ, អជ្ជេវេស រាជា ហុត្វា មយ្ហំ សេនាបតិដ្ឋានំ ទស្សតិ, កោ មេ ឃរាវាសេនត្ថោ, និក្ខមិត្វា បព្ពជិស្សាមី’’តិ ពោធិសត្តំ អនាមន្តេត្វាវ ឯកមន្តំ គន្ត្វា បដិច្ឆន្នេ អដ្ឋាសិ។ បុរោហិតោ ឧយ្យានទ្វារេ រថំ ឋបេត្វា ឧយ្យានំ បវិដ្ឋោ ពោធិសត្តំ មង្គលសិលាបដ្ដេ និបន្នំ ទិស្វា បាទេសុ លក្ខណានិ ឱលោកេត្វា ‘‘អយំ បុញ្ញវា សត្តោ ទ្វិសហស្សទីបបរិវារានំ ចតុន្នម្បិ មហាទីបានំ រជ្ជំ ការេតុំ សមត្ថោ, ធិតិ បនស្ស កីទិសា’’តិ សព្ពតូរិយានិ បគ្គណ្ហាបេសិ។ ពោធិសត្តោ បពុជ្ឈិត្វា មុខតោ សាដកំ អបនេត្វា មហាជនំ ឱលោកេត្វា បុន សាដកេន មុខំ បដិច្ឆាទេត្វា ថោកំ និបជ្ជិត្វា បស្សទ្ធទរថោ ឧដ្ឋាយ សិលាបដ្ដេ បល្លង្កេន និសីទិ។ បុរោហិតោ ជាណុកេន បតិដ្ឋាយ ‘‘ទេវ, រជ្ជំ តុម្ហាកំ បាបុណាតី’’តិ អាហ។ ‘‘អបុត្តកំ ភណេ រជ្ជ’’ន្តិ។ ‘‘អាម, ទេវា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិ។ តេ តស្ស ឧយ្យានេយេវ អភិសេកំ អកំសុ។ សោ យសមហន្តតាយ ទរីមុខំ អសរិត្វាវ រថំ អភិរុយ្ហ មហាជនបរិវុតោ នគរំ បវិសិត្វា បទក្ខិណំ កត្វា រាជទ្វារេ ឋិតោវ អមច្ចានំ ឋានន្តរានិ វិចារេត្វា បាសាទំ អភិរុហិ។
Tadā bārāṇasirañño matassa sattamo divaso hoti. Purohito rañño sarīrakiccaṃ katvā aputtake rajje sattame divase phussarathaṃ vissajjesi. Phussarathavissajjanakiccaṃ mahājanakajātake (jā. 2.22.123 ādayo) āvi bhavissati. Phussaratho nagarā nikkhamitvā caturaṅginiyā senāya parivuto anekasatehi tūriyehi vajjamānehi uyyānadvāraṃ pāpuṇi. Darīmukho tūriyasaddaṃ sutvā ‘‘sahāyassa me phussaratho āgacchati, ajjevesa rājā hutvā mayhaṃ senāpatiṭṭhānaṃ dassati, ko me gharāvāsenattho, nikkhamitvā pabbajissāmī’’ti bodhisattaṃ anāmantetvāva ekamantaṃ gantvā paṭicchanne aṭṭhāsi. Purohito uyyānadvāre rathaṃ ṭhapetvā uyyānaṃ paviṭṭho bodhisattaṃ maṅgalasilāpaṭṭe nipannaṃ disvā pādesu lakkhaṇāni oloketvā ‘‘ayaṃ puññavā satto dvisahassadīpaparivārānaṃ catunnampi mahādīpānaṃ rajjaṃ kāretuṃ samattho, dhiti panassa kīdisā’’ti sabbatūriyāni paggaṇhāpesi. Bodhisatto pabujjhitvā mukhato sāṭakaṃ apanetvā mahājanaṃ oloketvā puna sāṭakena mukhaṃ paṭicchādetvā thokaṃ nipajjitvā passaddhadaratho uṭṭhāya silāpaṭṭe pallaṅkena nisīdi. Purohito jāṇukena patiṭṭhāya ‘‘deva, rajjaṃ tumhākaṃ pāpuṇātī’’ti āha. ‘‘Aputtakaṃ bhaṇe rajja’’nti. ‘‘Āma, devā’’ti. ‘‘Tena hi sādhū’’ti sampaṭicchi. Te tassa uyyāneyeva abhisekaṃ akaṃsu. So yasamahantatāya darīmukhaṃ asaritvāva rathaṃ abhiruyha mahājanaparivuto nagaraṃ pavisitvā padakkhiṇaṃ katvā rājadvāre ṭhitova amaccānaṃ ṭhānantarāni vicāretvā pāsādaṃ abhiruhi.
តស្មិំ ខណេ ទរីមុខោ ‘‘សុញ្ញំ ទានិ ឧយ្យាន’’ន្តិ អាគន្ត្វា មង្គលសិលាយ និសីទិ, អថស្ស បុរតោ បណ្ឌុបលាសំ បតិ។ សោ តស្មិំយេវ បណ្ឌុបលាសេ ខយវយំ បដ្ឋបេត្វា តិលក្ខណំ សម្មសិត្វា បថវិំ ឧន្នាទេន្តោ បច្ចេកពោធិំ និព្ពត្តេសិ។ តស្ស តង្ខណញ្ញេវ គិហិលិង្គំ អន្តរធាយិ, ឥទ្ធិមយបត្តចីវរំ អាកាសតោ ឱតរិត្វា សរីរេ បដិមុញ្ចិ។ តាវទេវ អដ្ឋបរិក្ខារធរោ ឥរិយាបថសម្បន្នោ វស្សសដ្ឋិកត្ថេរោ វិយ ហុត្វា ឥទ្ធិយា អាកាសេ ឧប្បតិត្វា ហិមវន្តបទេសេ នន្ទមូលកបព្ភារំ អគមាសិ។ ពោធិសត្តោបិ ធម្មេន រជ្ជំ ការេសិ, យសមហន្តតាយ បន យសេន បមត្តោ ហុត្វា ចត្តាលីស វស្សានិ ទរីមុខំ ន សរិ, ចត្តាលីសេ បន សំវច្ឆរេ អតីតេ តំ សរិត្វា ‘‘មយ្ហំ សហាយោ ទរីមុខោ នាម អត្ថិ, កហំ នុ ខោ សោ’’តិ តំ ទដ្ឋុកាមោ អហោសិ។ សោ តតោ បដ្ឋាយ អន្តេបុរេបិ បរិសមជ្ឈេបិ ‘‘កហំ នុ ខោ មយ្ហំ សហាយោ ទរីមុខោ , យោ មេ តស្ស វសនដ្ឋានំ កថេតិ, មហន្តមស្ស យសំ ទស្សាមី’’តិ វទតិ។ ឯវំ តស្ស បុនប្បុនំ តំ សរន្តស្សេវ អញ្ញានិ ទស សំវច្ឆរានិ អតិក្កន្តានិ។
Tasmiṃ khaṇe darīmukho ‘‘suññaṃ dāni uyyāna’’nti āgantvā maṅgalasilāya nisīdi, athassa purato paṇḍupalāsaṃ pati. So tasmiṃyeva paṇḍupalāse khayavayaṃ paṭṭhapetvā tilakkhaṇaṃ sammasitvā pathaviṃ unnādento paccekabodhiṃ nibbattesi. Tassa taṅkhaṇaññeva gihiliṅgaṃ antaradhāyi, iddhimayapattacīvaraṃ ākāsato otaritvā sarīre paṭimuñci. Tāvadeva aṭṭhaparikkhāradharo iriyāpathasampanno vassasaṭṭhikatthero viya hutvā iddhiyā ākāse uppatitvā himavantapadese nandamūlakapabbhāraṃ agamāsi. Bodhisattopi dhammena rajjaṃ kāresi, yasamahantatāya pana yasena pamatto hutvā cattālīsa vassāni darīmukhaṃ na sari, cattālīse pana saṃvacchare atīte taṃ saritvā ‘‘mayhaṃ sahāyo darīmukho nāma atthi, kahaṃ nu kho so’’ti taṃ daṭṭhukāmo ahosi. So tato paṭṭhāya antepurepi parisamajjhepi ‘‘kahaṃ nu kho mayhaṃ sahāyo darīmukho , yo me tassa vasanaṭṭhānaṃ katheti, mahantamassa yasaṃ dassāmī’’ti vadati. Evaṃ tassa punappunaṃ taṃ sarantasseva aññāni dasa saṃvaccharāni atikkantāni.
ទរីមុខបច្ចេកពុទ្ធោបិ បញ្ញាសវស្សច្ចយេន អាវជ្ជេន្តោ ‘‘មំ ខោ សហាយោ សរតី’’តិ ញត្វា ‘‘ឥទានិ សោ មហល្លកោ បុត្តធីតាទីហិ វុទ្ធិប្បត្តោ, គន្ត្វា ធម្មំ កថេត្វា បព្ពាជេស្សាមិ ន’’ន្តិ ឥទ្ធិយា អាកាសេន អាគន្ត្វា ឧយ្យានេ ឱតរិត្វា សុវណ្ណបដិមា វិយ សិលាបដ្ដេ និសីទិ។ ឧយ្យានបាលោ តំ ទិស្វា ឧបសង្កមិត្វា ‘‘ភន្តេ, កុតោ តុម្ហេ ឯថា’’តិ បុច្ឆិ។ ‘‘នន្ទមូលកបព្ភារតោ’’តិ។ ‘‘កេ នាម តុម្ហេ’’តិ? ‘‘ទរីមុខបច្ចេកពុទ្ធោ នាមាហំ, អាវុសោ’’តិ។ ‘‘ភន្តេ, អម្ហាកំ រាជានំ ជានាថា’’តិ? ‘‘អាម ជានាមិ, គិហិកាលេ នោ សហាយោ’’តិ។ ‘‘ភន្តេ, រាជា តុម្ហេ ទដ្ឋុកាមោ, កថេស្សាមិ តស្ស តុម្ហាកំ អាគតភាវ’’ន្តិ។ ‘‘គច្ឆ កថេហី’’តិ។ សោ ‘‘សាធូ’’តិ វត្វា តុរិតតុរិតោវ គន្ត្វា តស្ស សិលាបដ្ដេ និសិន្នភាវំ រញ្ញោ កថេសិ។ រាជា ‘‘អាគតោ កិរ មេ សហាយោ, បស្សិស្សាមិ ន’’ន្តិ រថំ អារុយ្ហ មហន្តេន បរិវារេន ឧយ្យានំ គន្ត្វា បច្ចេកពុទ្ធំ វន្ទិត្វា បដិសន្ថារំ កត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ អថ នំ បច្ចេកពុទ្ធោ ‘‘កិំ, ព្រហ្មទត្ត, ធម្មេន រជ្ជំ ការេសិ, អគតិគមនំ ន គច្ឆសិ, ធនត្ថាយ លោកំ ន បីឡេសិ, ទានាទីនិ បុញ្ញានិ ករោសី’’តិអាទីនិ វទន្តោ បដិសន្ថារំ កត្វា ‘‘ព្រហ្មទត្ត, មហល្លកោសិ, ឯតរហិ កាមេ បហាយ បព្ពជិតុំ តេ សមយោ’’តិ វត្វា តស្ស ធម្មំ ទេសេន្តោ បឋមំ គាថមាហ –
Darīmukhapaccekabuddhopi paññāsavassaccayena āvajjento ‘‘maṃ kho sahāyo saratī’’ti ñatvā ‘‘idāni so mahallako puttadhītādīhi vuddhippatto, gantvā dhammaṃ kathetvā pabbājessāmi na’’nti iddhiyā ākāsena āgantvā uyyāne otaritvā suvaṇṇapaṭimā viya silāpaṭṭe nisīdi. Uyyānapālo taṃ disvā upasaṅkamitvā ‘‘bhante, kuto tumhe ethā’’ti pucchi. ‘‘Nandamūlakapabbhārato’’ti. ‘‘Ke nāma tumhe’’ti? ‘‘Darīmukhapaccekabuddho nāmāhaṃ, āvuso’’ti. ‘‘Bhante, amhākaṃ rājānaṃ jānāthā’’ti? ‘‘Āma jānāmi, gihikāle no sahāyo’’ti. ‘‘Bhante, rājā tumhe daṭṭhukāmo, kathessāmi tassa tumhākaṃ āgatabhāva’’nti. ‘‘Gaccha kathehī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti vatvā turitaturitova gantvā tassa silāpaṭṭe nisinnabhāvaṃ rañño kathesi. Rājā ‘‘āgato kira me sahāyo, passissāmi na’’nti rathaṃ āruyha mahantena parivārena uyyānaṃ gantvā paccekabuddhaṃ vanditvā paṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ nisīdi. Atha naṃ paccekabuddho ‘‘kiṃ, brahmadatta, dhammena rajjaṃ kāresi, agatigamanaṃ na gacchasi, dhanatthāya lokaṃ na pīḷesi, dānādīni puññāni karosī’’tiādīni vadanto paṭisanthāraṃ katvā ‘‘brahmadatta, mahallakosi, etarahi kāme pahāya pabbajituṃ te samayo’’ti vatvā tassa dhammaṃ desento paṭhamaṃ gāthamāha –
១៤.
14.
‘‘បង្កោ ច កាមា បលិបោ ច កាមា, ភយញ្ច មេតំ តិមូលំ បវុត្តំ;
‘‘Paṅko ca kāmā palipo ca kāmā, bhayañca metaṃ timūlaṃ pavuttaṃ;
រជោ ច ធូមោ ច មយា បកាសិតា, ហិត្វា តុវំ បព្ពជ ព្រហ្មទត្តា’’តិ។
Rajo ca dhūmo ca mayā pakāsitā, hitvā tuvaṃ pabbaja brahmadattā’’ti.
តត្ថ បង្កោតិ ឧទកេ ជាតានិ តិណសេវាលកុមុទគច្ឆាទីនិ អធិប្បេតានិ។ យថា ហិ ឧទកំ តរន្តំ តានិ លគ្គាបេន្តិ សជ្ជាបេន្តិ, តថា សំសារសាគរំ តរន្តស្ស យោគាវចរស្ស បញ្ច កាមគុណា សព្ពេ វា បន វត្ថុកាមកិលេសកាមា លគ្គាបនវសេន បង្កោ នាម។ ឥមស្មិញ្ហិ បង្កេ អាសត្តា វិសត្តា ទេវាបិ មនុស្សាបិ តិរច្ឆានាបិ កិលមន្តិ រោទន្តិ បរិទេវន្តិ។ បលិបោ ច កាមាតិ បលិបោ វុច្ចតិ មហាកទ្ទមោ, យម្ហិ លគ្គា សូករមិគាទយោបិ សីហាបិ វារណាបិ អត្តានំ ឧទ្ធរិត្វា គន្តុំ ន សក្កោន្តិ, វត្ថុកាមកិលេសកាមាបិ តំសរិក្ខតាយ ‘‘បលិបា’’តិ វុត្តា។ បញ្ញវន្តោបិ ហិ សត្តា តេសុ កាមេសុ សកិំ លគ្គកាលតោ បដ្ឋាយ តេ កាមេ បទាលេត្វា សីឃំ ឧដ្ឋាយ អកិញ្ចនំ អបលិពោធំ រមណីយំ បព្ពជ្ជំ ឧបគន្តុំ ន សក្កោន្តិ។ ភយញ្ច មេតន្តិ ភយញ្ច ឯតំ, ម-ការោ ព្យញ្ជនសន្ធិវសេន វុត្តោ។ តិមូលន្តិ តីហិ មូលេហិ បតិដ្ឋិតំ វិយ អចលំ។ ពលវភយស្សេតំ នាមំ។ បវុត្តន្តិ មហារាជ, ឯតេ កាមា នាម ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកស្ស អត្តានុវាទភយាទិកស្ស ចេវ ទ្វត្តិំសកម្មករណឆនវុតិរោគវសប្បវត្តស្ស ច ភយស្ស បច្ចយដ្ឋេន ពលវភយន្តិ ពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធពុទ្ធសាវកេហិ ចេវ សព្ពញ្ញុពោធិសត្តេហិ ច បវុត្តំ កថិតំ, ទីបិតន្តិ អត្ថោ។ អថ វា ភយញ្ច មេតន្តិ ភយញ្ច មយា ឯតំ តិមូលំ បវុត្តន្តិ ឯវញ្ចេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោយេវ។
Tattha paṅkoti udake jātāni tiṇasevālakumudagacchādīni adhippetāni. Yathā hi udakaṃ tarantaṃ tāni laggāpenti sajjāpenti, tathā saṃsārasāgaraṃ tarantassa yogāvacarassa pañca kāmaguṇā sabbe vā pana vatthukāmakilesakāmā laggāpanavasena paṅko nāma. Imasmiñhi paṅke āsattā visattā devāpi manussāpi tiracchānāpi kilamanti rodanti paridevanti. Palipo ca kāmāti palipo vuccati mahākaddamo, yamhi laggā sūkaramigādayopi sīhāpi vāraṇāpi attānaṃ uddharitvā gantuṃ na sakkonti, vatthukāmakilesakāmāpi taṃsarikkhatāya ‘‘palipā’’ti vuttā. Paññavantopi hi sattā tesu kāmesu sakiṃ laggakālato paṭṭhāya te kāme padāletvā sīghaṃ uṭṭhāya akiñcanaṃ apalibodhaṃ ramaṇīyaṃ pabbajjaṃ upagantuṃ na sakkonti. Bhayañca metanti bhayañca etaṃ, ma-kāro byañjanasandhivasena vutto. Timūlanti tīhi mūlehi patiṭṭhitaṃ viya acalaṃ. Balavabhayassetaṃ nāmaṃ. Pavuttanti mahārāja, ete kāmā nāma diṭṭhadhammikasamparāyikassa attānuvādabhayādikassa ceva dvattiṃsakammakaraṇachanavutirogavasappavattassa ca bhayassa paccayaṭṭhena balavabhayanti buddhapaccekabuddhabuddhasāvakehi ceva sabbaññubodhisattehi ca pavuttaṃ kathitaṃ, dīpitanti attho. Atha vā bhayañca metanti bhayañca mayā etaṃ timūlaṃ pavuttanti evañcettha attho daṭṭhabboyeva.
រជោ ច ធូមោ ចាតិ រជធូមសទិសត្តា ‘‘រជោ’’តិ ច ‘‘ធូមោ’’តិ ច មយា បកាសិតា។ យថា ហិ សុន្ហាតស្ស សុវិលិត្តាលង្កតស្ស បុរិសស្ស សរីរេ សុខុមរជំ បតិតំ, តំ សរីរំ ទុព្ពណ្ណំ សោភារហិតំ កិលិដ្ឋំ ករោតិ, ឯវមេវ ឥទ្ធិពលេន អាកាសេន អាគន្ត្វា ចន្ទោ វិយ ច សូរិយោ វិយ ច លោកេ បញ្ញាតាបិ សកិំ កាមរជស្ស អន្តោ បតិតកាលតោ បដ្ឋាយ គុណវណ្ណគុណសោភាគុណសុទ្ធីនំ ឧបហតត្តា ទុព្ពណ្ណា សោភារហិតា កិលិដ្ឋាយេវ ហោន្តិ។ យថា ច ធូមេន បហដកាលតោ បដ្ឋាយ សុបរិសុទ្ធាបិ ភិត្តិ កាឡវណ្ណា ហោតិ, ឯវំ អតិបរិសុទ្ធញ្ញាណាបិ កាមធូមេន បហដកាលតោ បដ្ឋាយ គុណវិនាសប្បត្តិយា មហាជនមជ្ឈេ កាឡកាវ ហុត្វា បញ្ញាយន្តិ។ ឥតិ រជធូមសរិក្ខតាយ ឯតេ កាមា ‘‘រជោ ច ធូមោ ចា’’តិ មយា តុយ្ហំ បកាសិតា, តស្មា ឥមេ កាមេ ហិត្វា តុវំ បព្ពជ ព្រហ្មទត្តាតិ រាជានំ បព្ពជ្ជាយ ឧស្សាហំ ជនេតិ។
Rajo ca dhūmo cāti rajadhūmasadisattā ‘‘rajo’’ti ca ‘‘dhūmo’’ti ca mayā pakāsitā. Yathā hi sunhātassa suvilittālaṅkatassa purisassa sarīre sukhumarajaṃ patitaṃ, taṃ sarīraṃ dubbaṇṇaṃ sobhārahitaṃ kiliṭṭhaṃ karoti, evameva iddhibalena ākāsena āgantvā cando viya ca sūriyo viya ca loke paññātāpi sakiṃ kāmarajassa anto patitakālato paṭṭhāya guṇavaṇṇaguṇasobhāguṇasuddhīnaṃ upahatattā dubbaṇṇā sobhārahitā kiliṭṭhāyeva honti. Yathā ca dhūmena pahaṭakālato paṭṭhāya suparisuddhāpi bhitti kāḷavaṇṇā hoti, evaṃ atiparisuddhaññāṇāpi kāmadhūmena pahaṭakālato paṭṭhāya guṇavināsappattiyā mahājanamajjhe kāḷakāva hutvā paññāyanti. Iti rajadhūmasarikkhatāya ete kāmā ‘‘rajo ca dhūmo cā’’ti mayā tuyhaṃ pakāsitā, tasmā ime kāme hitvā tuvaṃ pabbaja brahmadattāti rājānaṃ pabbajjāya ussāhaṃ janeti.
តំ សុត្វា រាជា កិលេសេហិ អត្តនោ ពទ្ធភាវំ កថេន្តោ ទុតិយំ គាថមាហ –
Taṃ sutvā rājā kilesehi attano baddhabhāvaṃ kathento dutiyaṃ gāthamāha –
១៥.
15.
‘‘គធិតោ ច រត្តោ ច អធិមុច្ឆិតោ ច, កាមេស្វហំ ព្រាហ្មណ ភិំសរូបំ;
‘‘Gadhito ca ratto ca adhimucchito ca, kāmesvahaṃ brāhmaṇa bhiṃsarūpaṃ;
តំ នុស្សហេ ជីវិកត្ថោ បហាតុំ, កាហាមិ បុញ្ញានិ អនប្បកានី’’តិ។
Taṃ nussahe jīvikattho pahātuṃ, kāhāmi puññāni anappakānī’’ti.
តត្ថ គធិតោតិ អភិជ្ឈាកាយគន្ថេន ពទ្ធោ។ រត្តោតិ បកតិជហាបនេន រាគេន រត្តោ។ អធិមុច្ឆិតោតិ អតិវិយ មុច្ឆិតោ។ កាមេស្វហន្តិ ទុវិធេសុបិ កាមេសុ អហំ។ ព្រាហ្មណាតិ ទរីមុខបច្ចេកពុទ្ធំ អាលបតិ។ ភិំសរូបន្តិ ពលវរូបំ។ តំ នុស្សហេតិ តំ ទុវិធម្បិ កាមំ ន ឧស្សហាមិ ន សក្កោមិ។ ជីវិកត្ថោ បហាតុន្តិ ឥមាយ ជីវិកាយ អត្ថិកោ អហំ តំ កាមំ បហាតុំ ន សក្កោមីតិ វទតិ។ កាហាមិ បុញ្ញានីតិ ឥទានិ ទានសីលឧបោសថកម្មសង្ខាតានិ បុញ្ញានិ អនប្បកានិ ពហូនិ ករិស្សាមីតិ។
Tattha gadhitoti abhijjhākāyaganthena baddho. Rattoti pakatijahāpanena rāgena ratto. Adhimucchitoti ativiya mucchito. Kāmesvahanti duvidhesupi kāmesu ahaṃ. Brāhmaṇāti darīmukhapaccekabuddhaṃ ālapati. Bhiṃsarūpanti balavarūpaṃ. Taṃ nussaheti taṃ duvidhampi kāmaṃ na ussahāmi na sakkomi. Jīvikattho pahātunti imāya jīvikāya atthiko ahaṃ taṃ kāmaṃ pahātuṃ na sakkomīti vadati. Kāhāmi puññānīti idāni dānasīlauposathakammasaṅkhātāni puññāni anappakāni bahūni karissāmīti.
ឯវំ កិលេសកាមោ នាមេស សកិំ អល្លីនកាលតោ បដ្ឋាយ អបនេតុំ ន សក្កោតិ, យេន សំកិលិដ្ឋចិត្តោ មហាបុរិសោ បច្ចេកពុទ្ធេន បព្ពជ្ជាយ គុណេ កថិតេបិ ‘‘បព្ពជិតុំ ន សក្កោមី’’តិ អាហ។ យោយំ ទីបង្ករបាទមូលេ អត្តនិ សម្ភវេន ញាណេន ពុទ្ធករធម្មេ វិចិនន្តោ តតិយំ នេក្ខម្មបារមិំ ទិស្វា –
Evaṃ kilesakāmo nāmesa sakiṃ allīnakālato paṭṭhāya apanetuṃ na sakkoti, yena saṃkiliṭṭhacitto mahāpuriso paccekabuddhena pabbajjāya guṇe kathitepi ‘‘pabbajituṃ na sakkomī’’ti āha. Yoyaṃ dīpaṅkarapādamūle attani sambhavena ñāṇena buddhakaradhamme vicinanto tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ disvā –
‘‘ឥមំ ត្វំ តតិយំ តាវ, ទឡ្ហំ កត្វា សមាទិយ;
‘‘Imaṃ tvaṃ tatiyaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
នេក្ខម្មបារមិតំ គច្ឆ, យទិ ពោធិំ បត្តុមិច្ឆសិ។
Nekkhammapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
‘‘យថា អន្ទុឃរេ បុរិសោ, ចិរវុត្ថោ ទុខដ្ដិតោ;
‘‘Yathā andughare puriso, ciravuttho dukhaṭṭito;
ន តត្ថ រាគំ ជនេតិ, មុត្តិំយេវ គវេសតិ។
Na tattha rāgaṃ janeti, muttiṃyeva gavesati.
‘‘តថេវ ត្វំ សព្ពភវេ, បស្ស អន្ទុឃរេ វិយ;
‘‘Tatheva tvaṃ sabbabhave, passa andughare viya;
នេក្ខម្មាភិមុខោ ហុត្វា, សម្ពោធិំ បាបុណិស្សសី’’តិ។ –
Nekkhammābhimukho hutvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. –
ឯវំ នេក្ខម្មេ គុណំ បរិកិត្តេសិ, សោ បច្ចេកពុទ្ធេន បព្ពជ្ជាយ វណ្ណំ វត្វា ‘‘កិលេសេ ឆឌ្ឌេត្វា សមណោ ហោហី’’តិ វុច្ចមានោបិ ‘‘នាហំ កិលេសេ ឆឌ្ឌេត្វា សមណោ ភវិតុំ សក្កោមី’’តិ វទតិ។
Evaṃ nekkhamme guṇaṃ parikittesi, so paccekabuddhena pabbajjāya vaṇṇaṃ vatvā ‘‘kilese chaḍḍetvā samaṇo hohī’’ti vuccamānopi ‘‘nāhaṃ kilese chaḍḍetvā samaṇo bhavituṃ sakkomī’’ti vadati.
ឥមស្មិំ កិរ លោកេ អដ្ឋ ឧម្មត្តកា នាម។ តេនាហុ បោរាណា ‘‘អដ្ឋ បុគ្គលា ឧម្មត្តកសញ្ញំ បដិលភន្តិ, កាមុម្មត្តកោ លោភវសំ គតោ , កោធុម្មត្តកោ ទោសវសំ គតោ, ទិដ្ឋុម្មត្តកោ វិបល្លាសវសំ គតោ, មោហុម្មត្តកោ អញ្ញាណវសំ គតោ, យក្ខុម្មត្តកោ យក្ខវសំ គតោ, បិត្តុម្មត្តកោ បិត្តវសំ គតោ, សុរុម្មត្តកោ បានវសំ គតោ, ព្យសនុម្មត្តកោ សោកវសំ គតោ’’តិ។ ឥមេសុ អដ្ឋសុ ឧម្មត្តកេសុ មហាសត្តោ ឥមស្មិំ ជាតកេ កាមុម្មត្តកោ ហុត្វា លោភវសំ គតោ បព្ពជ្ជាយ គុណំ ន អញ្ញាសិ។
Imasmiṃ kira loke aṭṭha ummattakā nāma. Tenāhu porāṇā ‘‘aṭṭha puggalā ummattakasaññaṃ paṭilabhanti, kāmummattako lobhavasaṃ gato , kodhummattako dosavasaṃ gato, diṭṭhummattako vipallāsavasaṃ gato, mohummattako aññāṇavasaṃ gato, yakkhummattako yakkhavasaṃ gato, pittummattako pittavasaṃ gato, surummattako pānavasaṃ gato, byasanummattako sokavasaṃ gato’’ti. Imesu aṭṭhasu ummattakesu mahāsatto imasmiṃ jātake kāmummattako hutvā lobhavasaṃ gato pabbajjāya guṇaṃ na aññāsi.
ឯវំ អនត្ថការកំ បន ឥមំ គុណបរិធំសកំ លោភជាតំ កស្មា សត្តា បរិមុញ្ចិតុំ ន សក្កោន្តីតិ? អនមតគ្គេ សំសារេ អនេកានិ កប្បកោដិសតសហស្សានិ ឯកតោ ពន្ធិតភាវេន។ ឯវំ សន្តេបិ តំ បណ្ឌិតា ‘‘អប្បស្សាទា កាមា’’តិអាទីនំ អនេកេសំ បច្ចវេក្ខណានំ វសេន បជហន្តិ។ តេនេវ ទរីមុខបច្ចេកពុទ្ធោ មហាសត្តេន ‘‘បព្ពជិតុំ ន សក្កោមី’’តិ វុត្តេបិ ធុរនិក្ខេបំ អកត្វា ឧត្តរិម្បិ ឱវទន្តោ ទ្វេ គាថា អាហ។
Evaṃ anatthakārakaṃ pana imaṃ guṇaparidhaṃsakaṃ lobhajātaṃ kasmā sattā parimuñcituṃ na sakkontīti? Anamatagge saṃsāre anekāni kappakoṭisatasahassāni ekato bandhitabhāvena. Evaṃ santepi taṃ paṇḍitā ‘‘appassādā kāmā’’tiādīnaṃ anekesaṃ paccavekkhaṇānaṃ vasena pajahanti. Teneva darīmukhapaccekabuddho mahāsattena ‘‘pabbajituṃ na sakkomī’’ti vuttepi dhuranikkhepaṃ akatvā uttarimpi ovadanto dve gāthā āha.
១៦.
16.
‘‘យោ អត្ថកាមស្ស ហិតានុកម្បិនោ, ឱវជ្ជមានោ ន ករោតិ សាសនំ;
‘‘Yo atthakāmassa hitānukampino, ovajjamāno na karoti sāsanaṃ;
ឥទមេវ សេយ្យោ ឥតិ មញ្ញមានោ, បុនប្បុនំ គព្ភមុបេតិ មន្ទោ។
Idameva seyyo iti maññamāno, punappunaṃ gabbhamupeti mando.
១៧.
17.
‘‘សោ ឃោររូបំ និរយំ ឧបេតិ, សុភាសុភំ មុត្តករីសបូរំ;
‘‘So ghorarūpaṃ nirayaṃ upeti, subhāsubhaṃ muttakarīsapūraṃ;
សត្តា សកាយេ ន ជហន្តិ គិទ្ធា, យេ ហោន្តិ កាមេសុ អវីតរាគា’’តិ។
Sattā sakāye na jahanti giddhā, ye honti kāmesu avītarāgā’’ti.
តត្ថ អត្ថកាមស្សាតិ វុឌ្ឍិកាមស្ស។ ហិតានុកម្បិនោតិ ហិតេន មុទុចិត្តេន អនុកម្បន្តស្ស។ ឱវជ្ជមានោតិ ឱវទិយមានោ។ ឥទមេវ សេយ្យោតិ យំ អត្តនា គហិតំ អសេយ្យំ អនុត្តមម្បិ សមានំ, តំ ឥទមេវ សេយ្យោ ឥតិ មញ្ញមានោ។ មន្ទោតិ សោ អញ្ញាណបុគ្គលោ មាតុកុច្ឆិយំ វាសំ នាតិក្កមតិ, បុនប្បុនំ គព្ភំ ឧបេតិយេវាតិ អត្ថោ។
Tattha atthakāmassāti vuḍḍhikāmassa. Hitānukampinoti hitena muducittena anukampantassa. Ovajjamānoti ovadiyamāno. Idameva seyyoti yaṃ attanā gahitaṃ aseyyaṃ anuttamampi samānaṃ, taṃ idameva seyyo iti maññamāno. Mandoti so aññāṇapuggalo mātukucchiyaṃ vāsaṃ nātikkamati, punappunaṃ gabbhaṃ upetiyevāti attho.
សោ ឃោររូបន្តិ មហារាជ, សោ មន្ទោ តំ មាតុកុច្ឆិំ ឧបេន្តោ ឃោររូបំ ទារុណជាតិកំ និរយំ ឧបេតិ នាម។ មាតុកុច្ឆិ ហិ និរស្សាទដ្ឋេន ឥធ ‘‘និរយោ’’តិ វុត្តោ, ‘‘ចតុកុដ្ដិកនិរយោ’’តិ វុច្ចតិ។ ‘‘ចតុកុដ្ដិកនិរយោ នាម កតរោ’’តិ វុត្តេ មាតុកុច្ឆិមេវ វត្តុំ វដ្ដតិ។ អវីចិមហានិរយេ និព្ពត្តសត្តស្ស ហិ អបរាបរំ អាធាវនបរិធាវនំ ហោតិយេវ, តស្មា តំ ‘‘ចតុកុដ្ដិកនិរយោ’’តិ វត្តុំ ន លព្ភតិ, មាតុកុច្ឆិយំ បន នវ វា ទស វា មាសេ ចតូហិបិ បស្សេហិ ឥតោ ចិតោ ច ធាវិតុំ នាម ន សក្កា, អតិសម្ពាធេ ឱកាសេ ចតុកោដេន ចតុសង្កុដិតេនេវ ហុត្វា អច្ឆិតព្ពំ, តស្មា ឯស ‘‘ចតុកុដ្ដិកនិរយោ’’តិ វុច្ចតិ។
So ghorarūpanti mahārāja, so mando taṃ mātukucchiṃ upento ghorarūpaṃ dāruṇajātikaṃ nirayaṃ upeti nāma. Mātukucchi hi nirassādaṭṭhena idha ‘‘nirayo’’ti vutto, ‘‘catukuṭṭikanirayo’’ti vuccati. ‘‘Catukuṭṭikanirayo nāma kataro’’ti vutte mātukucchimeva vattuṃ vaṭṭati. Avīcimahāniraye nibbattasattassa hi aparāparaṃ ādhāvanaparidhāvanaṃ hotiyeva, tasmā taṃ ‘‘catukuṭṭikanirayo’’ti vattuṃ na labbhati, mātukucchiyaṃ pana nava vā dasa vā māse catūhipi passehi ito cito ca dhāvituṃ nāma na sakkā, atisambādhe okāse catukoṭena catusaṅkuṭiteneva hutvā acchitabbaṃ, tasmā esa ‘‘catukuṭṭikanirayo’’ti vuccati.
សុភាសុភន្តិ សុភានំ អសុភំ។ សុភានញ្ហិ សំសារភីរុកានំ យោគាវចរកុលបុត្តានំ មាតុកុច្ឆិ ឯកន្តំ អសុភសម្មតោ។ តេន វុត្តំ –
Subhāsubhanti subhānaṃ asubhaṃ. Subhānañhi saṃsārabhīrukānaṃ yogāvacarakulaputtānaṃ mātukucchi ekantaṃ asubhasammato. Tena vuttaṃ –
‘‘អជញ្ញំ ជញ្ញសង្ខាតំ, អសុចិំ សុចិសម្មតំ;
‘‘Ajaññaṃ jaññasaṅkhātaṃ, asuciṃ sucisammataṃ;
នានាកុណបបរិបូរំ, ជញ្ញរូបំ អបស្សតោ។
Nānākuṇapaparipūraṃ, jaññarūpaṃ apassato.
‘‘ធិរត្ថុមំ អាតុរំ បូតិកាយំ, ជេគុច្ឆិយំ អស្សុចិំ ព្យាធិធម្មំ;
‘‘Dhiratthumaṃ āturaṃ pūtikāyaṃ, jegucchiyaṃ assuciṃ byādhidhammaṃ;
យត្ថប្បមត្តា អធិមុច្ឆិតា បជា, ហាបេន្តិ មគ្គំ សុគតូបបត្តិយា’’តិ។ (ជា. ១.៣.១២៨-១២៩);
Yatthappamattā adhimucchitā pajā, hāpenti maggaṃ sugatūpapattiyā’’ti. (jā. 1.3.128-129);
សត្តាតិ អាសត្តា វិសត្តា លគ្គា លគ្គិតា សកាយេ ន ជហន្តីតិ តំ មាតុកុច្ឆិំ ន បរិច្ចជន្តិ ។ គិទ្ធាតិ គធិតា។ យេ ហោន្តីតិ យេ កាមេសុ អវីតរាគា ហោន្តិ, តេ ឯតំ គព្ភវាសំ ន ជហន្តីតិ។
Sattāti āsattā visattā laggā laggitā sakāye na jahantīti taṃ mātukucchiṃ na pariccajanti . Giddhāti gadhitā. Ye hontīti ye kāmesu avītarāgā honti, te etaṃ gabbhavāsaṃ na jahantīti.
ឯវំ ទរីមុខបច្ចេកពុទ្ធោ គព្ភឱក្កន្តិមូលកញ្ច, បរិហារមូលកញ្ច ទុក្ខំ ទស្សេត្វា ឥទានិ គព្ភវុដ្ឋានមូលកំ ទស្សេតុំ ទិយឌ្ឍគាថមាហ។
Evaṃ darīmukhapaccekabuddho gabbhaokkantimūlakañca, parihāramūlakañca dukkhaṃ dassetvā idāni gabbhavuṭṭhānamūlakaṃ dassetuṃ diyaḍḍhagāthamāha.
១៨.
18.
‘‘មីឡ្ហេន លិត្តា រុហិរេន មក្ខិតា, សេម្ហេន លិត្តា ឧបនិក្ខមន្តិ;
‘‘Mīḷhena littā ruhirena makkhitā, semhena littā upanikkhamanti;
យំ យញ្ហិ កាយេន ផុសន្តិ តាវទេ, សព្ពំ អសាតំ ទុខមេវ កេវលំ។
Yaṃ yañhi kāyena phusanti tāvade, sabbaṃ asātaṃ dukhameva kevalaṃ.
១៩.
19.
‘‘ទិស្វា វទាមិ ន ហិ អញ្ញតោ សវំ, បុព្ពេនិវាសំ ពហុកំ សរាមី’’តិ។
‘‘Disvā vadāmi na hi aññato savaṃ, pubbenivāsaṃ bahukaṃ sarāmī’’ti.
តត្ថ មីឡ្ហេន លិត្តាតិ មហារាជ, ឥមេ សត្តា មាតុកុច្ឆិតោ និក្ខមន្តា ន ចតុជ្ជាតិគន្ធេហិ វិលិម្បិត្វា សុរភិមាលំ បិឡន្ធិត្វា និក្ខមន្តិ, បុរាណគូថេន បន មក្ខិតា បលិពុទ្ធា ហុត្វា និក្ខមន្តិ។ រុហិរេន មក្ខិតាតិ រត្តលោហិតចន្ទនានុលិត្តាបិ ច ហុត្វា ន និក្ខមន្តិ, រត្តលោហិតមក្ខិតា បន ហុត្វា និក្ខមន្តិ។ សេម្ហេន លិត្តាតិ ន ចាបិ សេតចន្ទនវិលិត្តា និក្ខមន្តិ, ពហលបិច្ឆិលសេម្ហលិត្តា បន ហុត្វា និក្ខមន្តិ។ ឥត្ថីនញ្ហិ គព្ភវុដ្ឋានកាលេ ឯតា អសុចិយោ និក្ខមន្តិ។ តាវទេតិ តស្មិំ សមយេ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – មហារាជ, ឥមេ សត្តា តស្មិំ មាតុកុច្ឆិតោ និក្ខមនសមយេ ឯវំ មីឡ្ហាទិលិត្តា និក្ខមន្តា យំ យំ និក្ខមនមគ្គបទេសំ វា ហត្ថំ វា បាទំ វា ផុសន្តិ, តំ សព្ពំ អសាតំ អមធុរំ កេវលំ អសម្មិស្សំ ទុក្ខមេវ ផុសន្តិ, សុខំ នាម តេសំ តស្មិំ សមយេ នត្ថីតិ។
Tattha mīḷhena littāti mahārāja, ime sattā mātukucchito nikkhamantā na catujjātigandhehi vilimpitvā surabhimālaṃ piḷandhitvā nikkhamanti, purāṇagūthena pana makkhitā palibuddhā hutvā nikkhamanti. Ruhirena makkhitāti rattalohitacandanānulittāpi ca hutvā na nikkhamanti, rattalohitamakkhitā pana hutvā nikkhamanti. Semhena littāti na cāpi setacandanavilittā nikkhamanti, bahalapicchilasemhalittā pana hutvā nikkhamanti. Itthīnañhi gabbhavuṭṭhānakāle etā asuciyo nikkhamanti. Tāvadeti tasmiṃ samaye. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahārāja, ime sattā tasmiṃ mātukucchito nikkhamanasamaye evaṃ mīḷhādilittā nikkhamantā yaṃ yaṃ nikkhamanamaggapadesaṃ vā hatthaṃ vā pādaṃ vā phusanti, taṃ sabbaṃ asātaṃ amadhuraṃ kevalaṃ asammissaṃ dukkhameva phusanti, sukhaṃ nāma tesaṃ tasmiṃ samaye natthīti.
ទិស្វា វទាមិ ន ហិ អញ្ញតោ សវន្តិ មហារាជ, អហំ ឥមំ ឯត្តកំ វទន្តោ ន អញ្ញតោ សវំ, អញ្ញស្ស សមណស្ស វា ព្រាហ្មណស្ស វា តំ សុត្វា ន វទាមិ, អត្តនោ បន បច្ចេកពោធិញាណេន ទិស្វា បដិវិជ្ឈិត្វា បច្ចក្ខំ កត្វា វទាមីតិ អត្ថោ។ បុព្ពេនិវាសំ ពហុកន្តិ ឥទំ អត្តនោ អានុភាវំ ទស្សេន្តោ អាហ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – មហារាជ, អហញ្ហិ បុព្ពេ និវុត្ថក្ខន្ធបដិបាដិសង្ខាតំ បុព្ពេនិវាសំ ពហុកំ សរាមិ, សតសហស្សកប្បាធិកានិ ទ្វេ អសង្ខ្យេយ្យានិ សរាមីតិ។
Disvā vadāmi na hi aññato savanti mahārāja, ahaṃ imaṃ ettakaṃ vadanto na aññato savaṃ, aññassa samaṇassa vā brāhmaṇassa vā taṃ sutvā na vadāmi, attano pana paccekabodhiñāṇena disvā paṭivijjhitvā paccakkhaṃ katvā vadāmīti attho. Pubbenivāsaṃ bahukanti idaṃ attano ānubhāvaṃ dassento āha. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahārāja, ahañhi pubbe nivutthakkhandhapaṭipāṭisaṅkhātaṃ pubbenivāsaṃ bahukaṃ sarāmi, satasahassakappādhikāni dve asaṅkhyeyyāni sarāmīti.
ឥទានិ សត្ថា អភិសម្ពុទ្ធោ ហុត្វា ‘‘ឯវំ សោ បច្ចេកពុទ្ធោ រាជានំ សុភាសិតកថាយ សង្គណ្ហី’’តិ វត្វា ឱសានេ ឧបឌ្ឍគាថមាហ –
Idāni satthā abhisambuddho hutvā ‘‘evaṃ so paccekabuddho rājānaṃ subhāsitakathāya saṅgaṇhī’’ti vatvā osāne upaḍḍhagāthamāha –
‘‘ចិត្រាហិ គាថាហិ សុភាសិតាហិ, ទរីមុខោ និជ្ឈាបយិ សុមេធ’’ន្តិ។
‘‘Citrāhi gāthāhi subhāsitāhi, darīmukho nijjhāpayi sumedha’’nti.
តត្ថ ចិត្រាហីតិ អនេកត្ថសន្និស្សិតាហិ។ សុភាសិតាហីតិ សុកថិតាហិ។ ទរីមុខោ និជ្ឈាបយិ សុមេធន្តិ ភិក្ខវេ, សោ ទរីមុខបច្ចេកពុទ្ធោ តំ សុមេធំ សុន្ទរបញ្ញំ ការណាការណជាននសមត្ថំ រាជានំ និជ្ឈាបេសិ សញ្ញាបេសិ, អត្តនោ វចនំ គណ្ហាបេសីតិ អត្ថោ។
Tattha citrāhīti anekatthasannissitāhi. Subhāsitāhīti sukathitāhi. Darīmukho nijjhāpayi sumedhanti bhikkhave, so darīmukhapaccekabuddho taṃ sumedhaṃ sundarapaññaṃ kāraṇākāraṇajānanasamatthaṃ rājānaṃ nijjhāpesi saññāpesi, attano vacanaṃ gaṇhāpesīti attho.
ឯវំ បច្ចេកពុទ្ធោ កាមេសុ ទោសំ ទស្សេត្វា អត្តនោ វចនំ គាហាបេត្វា ‘‘មហារាជ, ឥទានិ បព្ពជ វា មា វា, មយា បន តុយ្ហំ កាមេសុ អាទីនវោ បព្ពជ្ជាយ ច អានិសំសោ កថិតោ, ត្វំ អប្បមត្តោ ហោហី’’តិ វត្វា សុវណ្ណរាជហំសោ វិយ អាកាសេ ឧប្បតិត្វា វលាហកគព្ភំ មទ្ទន្តោ នន្ទមូលកបព្ភារមេវ គតោ។ មហាសត្តោ ទសនខសមោធានសមុជ្ជលំ អញ្ជលិំ សិរស្មិំ ឋបេត្វា នមស្សមានោ តស្មិំ ទស្សនវិសយេ អតីតេ ជេដ្ឋបុត្តំ បក្កោសាបេត្វា រជ្ជំ បដិច្ឆាបេត្វា មហាជនស្ស រោទន្តស្ស បរិទេវន្តស្ស កាមេ បហាយ ហិមវន្តំ បវិសិត្វា បណ្ណសាលំ មាបេត្វា ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា ន ចិរស្សេវ អភិញ្ញា ច សមាបត្តិយោ ច និព្ពត្តេត្វា អាយុបរិយោសានេ ព្រហ្មលោកូបគោ អហោសិ។
Evaṃ paccekabuddho kāmesu dosaṃ dassetvā attano vacanaṃ gāhāpetvā ‘‘mahārāja, idāni pabbaja vā mā vā, mayā pana tuyhaṃ kāmesu ādīnavo pabbajjāya ca ānisaṃso kathito, tvaṃ appamatto hohī’’ti vatvā suvaṇṇarājahaṃso viya ākāse uppatitvā valāhakagabbhaṃ maddanto nandamūlakapabbhārameva gato. Mahāsatto dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ sirasmiṃ ṭhapetvā namassamāno tasmiṃ dassanavisaye atīte jeṭṭhaputtaṃ pakkosāpetvā rajjaṃ paṭicchāpetvā mahājanassa rodantassa paridevantassa kāme pahāya himavantaṃ pavisitvā paṇṇasālaṃ māpetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā na cirasseva abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā āyupariyosāne brahmalokūpago ahosi.
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា សច្ចានិ បកាសេត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ, សច្ចបរិយោសានេ ពហូ សោតាបន្នាទយោ អហេសុំ។ តទា រាជា អហមេវ អហោសិន្តិ។
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne bahū sotāpannādayo ahesuṃ. Tadā rājā ahameva ahosinti.
ទរីមុខជាតកវណ្ណនា តតិយា។
Darīmukhajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៣៧៨. ទរីមុខជាតកំ • 378. Darīmukhajātakaṃ
