Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ജാതക-അട്ഠകഥാ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[൩൭൮] ൩. ദരീമുഖജാതകവണ്ണനാ
[378] 3. Darīmukhajātakavaṇṇanā
പങ്കോ ച കാമാതി ഇദം സത്ഥാ ജേതവനേ വിഹരന്തോ മഹാഭിനിക്ഖമനം ആരബ്ഭ കഥേസി. പച്ചുപ്പന്നവത്ഥു ഹേട്ഠാ കഥിതമേവ.
Paṅkoca kāmāti idaṃ satthā jetavane viharanto mahābhinikkhamanaṃ ārabbha kathesi. Paccuppannavatthu heṭṭhā kathitameva.
അതീതേ രാജഗഹനഗരേ മഗധരാജാ നാമ രജ്ജം കാരേസി. തദാ ബോധിസത്തോ തസ്സ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിമ്ഹി നിബ്ബത്തി, ബ്രഹ്മദത്തകുമാരോതിസ്സ നാമം അകംസു. തസ്സ ജാതദിവസേയേവ പുരോഹിതസ്സപി പുത്തോ ജായി, തസ്സ മുഖം അതിവിയ സോഭതി, തേനസ്സ ദരീമുഖോതി നാമം അകംസു. തേ ഉഭോപി രാജകുലേയേവ സംവഡ്ഢാ അഞ്ഞമഞ്ഞം പിയസഹായാ ഹുത്വാ സോളസവസ്സകാലേ തക്കസിലം ഗന്ത്വാ സബ്ബസിപ്പാനി ഉഗ്ഗണ്ഹിത്വാ ‘‘സബ്ബസമയസിപ്പഞ്ച സിക്ഖിസ്സാമ, ദേസചാരിത്തഞ്ച ജാനിസ്സാമാ’’തി ഗാമനിഗമാദീസു ചരന്താ ബാരാണസിം പത്വാ ദേവകുലേ വസിത്വാ പുനദിവസേ ബാരാണസിം ഭിക്ഖായ പവിസിംസു. തത്ഥ ഏകസ്മിം കുലേ ‘‘ബ്രാഹ്മണേ ഭോജേത്വാ വാചനകം ദസ്സാമാ’’തി പായാസം പചിത്വാ ആസനാനി പഞ്ഞത്താനി ഹോന്തി. മനുസ്സാ തേ ഉഭോപി ഭിക്ഖായ ചരന്തേ ദിസ്വാ ‘‘ബ്രാഹ്മണാ ആഗതാ’’തി ഗേഹം പവേസേത്വാ മഹാസത്തസ്സ ആസനേ സുദ്ധവത്ഥം പഞ്ഞാപേസും, ദരീമുഖസ്സ ആസനേ രത്തകമ്ബലം. ദരീമുഖോ തം നിമിത്തം ദിസ്വാ ‘‘അജ്ജ മയ്ഹം സഹായോ ബാരാണസിരാജാ ഭവിസ്സതി, അഹം സേനാപതീ’’തി അഞ്ഞാസി. തേ തത്ഥ ഭുഞ്ജിത്വാ വാചനകം ഗഹേത്വാ മങ്ഗലം വത്വാ നിക്ഖമ്മ തം രാജുയ്യാനം അഗമംസു. തത്ഥ മഹാസത്തോ മങ്ഗലസിലാപട്ടേ നിപജ്ജി, ദരീമുഖോ പനസ്സ പാദേ പരിമജ്ജന്തോ നിസീദി.
Atīte rājagahanagare magadharājā nāma rajjaṃ kāresi. Tadā bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbatti, brahmadattakumārotissa nāmaṃ akaṃsu. Tassa jātadivaseyeva purohitassapi putto jāyi, tassa mukhaṃ ativiya sobhati, tenassa darīmukhoti nāmaṃ akaṃsu. Te ubhopi rājakuleyeva saṃvaḍḍhā aññamaññaṃ piyasahāyā hutvā soḷasavassakāle takkasilaṃ gantvā sabbasippāni uggaṇhitvā ‘‘sabbasamayasippañca sikkhissāma, desacārittañca jānissāmā’’ti gāmanigamādīsu carantā bārāṇasiṃ patvā devakule vasitvā punadivase bārāṇasiṃ bhikkhāya pavisiṃsu. Tattha ekasmiṃ kule ‘‘brāhmaṇe bhojetvā vācanakaṃ dassāmā’’ti pāyāsaṃ pacitvā āsanāni paññattāni honti. Manussā te ubhopi bhikkhāya carante disvā ‘‘brāhmaṇā āgatā’’ti gehaṃ pavesetvā mahāsattassa āsane suddhavatthaṃ paññāpesuṃ, darīmukhassa āsane rattakambalaṃ. Darīmukho taṃ nimittaṃ disvā ‘‘ajja mayhaṃ sahāyo bārāṇasirājā bhavissati, ahaṃ senāpatī’’ti aññāsi. Te tattha bhuñjitvā vācanakaṃ gahetvā maṅgalaṃ vatvā nikkhamma taṃ rājuyyānaṃ agamaṃsu. Tattha mahāsatto maṅgalasilāpaṭṭe nipajji, darīmukho panassa pāde parimajjanto nisīdi.
തദാ ബാരാണസിരഞ്ഞോ മതസ്സ സത്തമോ ദിവസോ ഹോതി. പുരോഹിതോ രഞ്ഞോ സരീരകിച്ചം കത്വാ അപുത്തകേ രജ്ജേ സത്തമേ ദിവസേ ഫുസ്സരഥം വിസ്സജ്ജേസി. ഫുസ്സരഥവിസ്സജ്ജനകിച്ചം മഹാജനകജാതകേ (ജാ॰ ൨.൨൨.൧൨൩ ആദയോ) ആവി ഭവിസ്സതി. ഫുസ്സരഥോ നഗരാ നിക്ഖമിത്വാ ചതുരങ്ഗിനിയാ സേനായ പരിവുതോ അനേകസതേഹി തൂരിയേഹി വജ്ജമാനേഹി ഉയ്യാനദ്വാരം പാപുണി. ദരീമുഖോ തൂരിയസദ്ദം സുത്വാ ‘‘സഹായസ്സ മേ ഫുസ്സരഥോ ആഗച്ഛതി, അജ്ജേവേസ രാജാ ഹുത്വാ മയ്ഹം സേനാപതിട്ഠാനം ദസ്സതി, കോ മേ ഘരാവാസേനത്ഥോ, നിക്ഖമിത്വാ പബ്ബജിസ്സാമീ’’തി ബോധിസത്തം അനാമന്തേത്വാവ ഏകമന്തം ഗന്ത്വാ പടിച്ഛന്നേ അട്ഠാസി. പുരോഹിതോ ഉയ്യാനദ്വാരേ രഥം ഠപേത്വാ ഉയ്യാനം പവിട്ഠോ ബോധിസത്തം മങ്ഗലസിലാപട്ടേ നിപന്നം ദിസ്വാ പാദേസു ലക്ഖണാനി ഓലോകേത്വാ ‘‘അയം പുഞ്ഞവാ സത്തോ ദ്വിസഹസ്സദീപപരിവാരാനം ചതുന്നമ്പി മഹാദീപാനം രജ്ജം കാരേതും സമത്ഥോ, ധിതി പനസ്സ കീദിസാ’’തി സബ്ബതൂരിയാനി പഗ്ഗണ്ഹാപേസി. ബോധിസത്തോ പബുജ്ഝിത്വാ മുഖതോ സാടകം അപനേത്വാ മഹാജനം ഓലോകേത്വാ പുന സാടകേന മുഖം പടിച്ഛാദേത്വാ ഥോകം നിപജ്ജിത്വാ പസ്സദ്ധദരഥോ ഉട്ഠായ സിലാപട്ടേ പല്ലങ്കേന നിസീദി. പുരോഹിതോ ജാണുകേന പതിട്ഠായ ‘‘ദേവ, രജ്ജം തുമ്ഹാകം പാപുണാതീ’’തി ആഹ. ‘‘അപുത്തകം ഭണേ രജ്ജ’’ന്തി. ‘‘ആമ, ദേവാ’’തി. ‘‘തേന ഹി സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛി. തേ തസ്സ ഉയ്യാനേയേവ അഭിസേകം അകംസു. സോ യസമഹന്തതായ ദരീമുഖം അസരിത്വാവ രഥം അഭിരുയ്ഹ മഹാജനപരിവുതോ നഗരം പവിസിത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ രാജദ്വാരേ ഠിതോവ അമച്ചാനം ഠാനന്തരാനി വിചാരേത്വാ പാസാദം അഭിരുഹി.
Tadā bārāṇasirañño matassa sattamo divaso hoti. Purohito rañño sarīrakiccaṃ katvā aputtake rajje sattame divase phussarathaṃ vissajjesi. Phussarathavissajjanakiccaṃ mahājanakajātake (jā. 2.22.123 ādayo) āvi bhavissati. Phussaratho nagarā nikkhamitvā caturaṅginiyā senāya parivuto anekasatehi tūriyehi vajjamānehi uyyānadvāraṃ pāpuṇi. Darīmukho tūriyasaddaṃ sutvā ‘‘sahāyassa me phussaratho āgacchati, ajjevesa rājā hutvā mayhaṃ senāpatiṭṭhānaṃ dassati, ko me gharāvāsenattho, nikkhamitvā pabbajissāmī’’ti bodhisattaṃ anāmantetvāva ekamantaṃ gantvā paṭicchanne aṭṭhāsi. Purohito uyyānadvāre rathaṃ ṭhapetvā uyyānaṃ paviṭṭho bodhisattaṃ maṅgalasilāpaṭṭe nipannaṃ disvā pādesu lakkhaṇāni oloketvā ‘‘ayaṃ puññavā satto dvisahassadīpaparivārānaṃ catunnampi mahādīpānaṃ rajjaṃ kāretuṃ samattho, dhiti panassa kīdisā’’ti sabbatūriyāni paggaṇhāpesi. Bodhisatto pabujjhitvā mukhato sāṭakaṃ apanetvā mahājanaṃ oloketvā puna sāṭakena mukhaṃ paṭicchādetvā thokaṃ nipajjitvā passaddhadaratho uṭṭhāya silāpaṭṭe pallaṅkena nisīdi. Purohito jāṇukena patiṭṭhāya ‘‘deva, rajjaṃ tumhākaṃ pāpuṇātī’’ti āha. ‘‘Aputtakaṃ bhaṇe rajja’’nti. ‘‘Āma, devā’’ti. ‘‘Tena hi sādhū’’ti sampaṭicchi. Te tassa uyyāneyeva abhisekaṃ akaṃsu. So yasamahantatāya darīmukhaṃ asaritvāva rathaṃ abhiruyha mahājanaparivuto nagaraṃ pavisitvā padakkhiṇaṃ katvā rājadvāre ṭhitova amaccānaṃ ṭhānantarāni vicāretvā pāsādaṃ abhiruhi.
തസ്മിം ഖണേ ദരീമുഖോ ‘‘സുഞ്ഞം ദാനി ഉയ്യാന’’ന്തി ആഗന്ത്വാ മങ്ഗലസിലായ നിസീദി, അഥസ്സ പുരതോ പണ്ഡുപലാസം പതി. സോ തസ്മിംയേവ പണ്ഡുപലാസേ ഖയവയം പട്ഠപേത്വാ തിലക്ഖണം സമ്മസിത്വാ പഥവിം ഉന്നാദേന്തോ പച്ചേകബോധിം നിബ്ബത്തേസി. തസ്സ തങ്ഖണഞ്ഞേവ ഗിഹിലിങ്ഗം അന്തരധായി, ഇദ്ധിമയപത്തചീവരം ആകാസതോ ഓതരിത്വാ സരീരേ പടിമുഞ്ചി. താവദേവ അട്ഠപരിക്ഖാരധരോ ഇരിയാപഥസമ്പന്നോ വസ്സസട്ഠികത്ഥേരോ വിയ ഹുത്വാ ഇദ്ധിയാ ആകാസേ ഉപ്പതിത്വാ ഹിമവന്തപദേസേ നന്ദമൂലകപബ്ഭാരം അഗമാസി. ബോധിസത്തോപി ധമ്മേന രജ്ജം കാരേസി, യസമഹന്തതായ പന യസേന പമത്തോ ഹുത്വാ ചത്താലീസ വസ്സാനി ദരീമുഖം ന സരി, ചത്താലീസേ പന സംവച്ഛരേ അതീതേ തം സരിത്വാ ‘‘മയ്ഹം സഹായോ ദരീമുഖോ നാമ അത്ഥി, കഹം നു ഖോ സോ’’തി തം ദട്ഠുകാമോ അഹോസി. സോ തതോ പട്ഠായ അന്തേപുരേപി പരിസമജ്ഝേപി ‘‘കഹം നു ഖോ മയ്ഹം സഹായോ ദരീമുഖോ , യോ മേ തസ്സ വസനട്ഠാനം കഥേതി, മഹന്തമസ്സ യസം ദസ്സാമീ’’തി വദതി. ഏവം തസ്സ പുനപ്പുനം തം സരന്തസ്സേവ അഞ്ഞാനി ദസ സംവച്ഛരാനി അതിക്കന്താനി.
Tasmiṃ khaṇe darīmukho ‘‘suññaṃ dāni uyyāna’’nti āgantvā maṅgalasilāya nisīdi, athassa purato paṇḍupalāsaṃ pati. So tasmiṃyeva paṇḍupalāse khayavayaṃ paṭṭhapetvā tilakkhaṇaṃ sammasitvā pathaviṃ unnādento paccekabodhiṃ nibbattesi. Tassa taṅkhaṇaññeva gihiliṅgaṃ antaradhāyi, iddhimayapattacīvaraṃ ākāsato otaritvā sarīre paṭimuñci. Tāvadeva aṭṭhaparikkhāradharo iriyāpathasampanno vassasaṭṭhikatthero viya hutvā iddhiyā ākāse uppatitvā himavantapadese nandamūlakapabbhāraṃ agamāsi. Bodhisattopi dhammena rajjaṃ kāresi, yasamahantatāya pana yasena pamatto hutvā cattālīsa vassāni darīmukhaṃ na sari, cattālīse pana saṃvacchare atīte taṃ saritvā ‘‘mayhaṃ sahāyo darīmukho nāma atthi, kahaṃ nu kho so’’ti taṃ daṭṭhukāmo ahosi. So tato paṭṭhāya antepurepi parisamajjhepi ‘‘kahaṃ nu kho mayhaṃ sahāyo darīmukho , yo me tassa vasanaṭṭhānaṃ katheti, mahantamassa yasaṃ dassāmī’’ti vadati. Evaṃ tassa punappunaṃ taṃ sarantasseva aññāni dasa saṃvaccharāni atikkantāni.
ദരീമുഖപച്ചേകബുദ്ധോപി പഞ്ഞാസവസ്സച്ചയേന ആവജ്ജേന്തോ ‘‘മം ഖോ സഹായോ സരതീ’’തി ഞത്വാ ‘‘ഇദാനി സോ മഹല്ലകോ പുത്തധീതാദീഹി വുദ്ധിപ്പത്തോ, ഗന്ത്വാ ധമ്മം കഥേത്വാ പബ്ബാജേസ്സാമി ന’’ന്തി ഇദ്ധിയാ ആകാസേന ആഗന്ത്വാ ഉയ്യാനേ ഓതരിത്വാ സുവണ്ണപടിമാ വിയ സിലാപട്ടേ നിസീദി. ഉയ്യാനപാലോ തം ദിസ്വാ ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘ഭന്തേ, കുതോ തുമ്ഹേ ഏഥാ’’തി പുച്ഛി. ‘‘നന്ദമൂലകപബ്ഭാരതോ’’തി. ‘‘കേ നാമ തുമ്ഹേ’’തി? ‘‘ദരീമുഖപച്ചേകബുദ്ധോ നാമാഹം, ആവുസോ’’തി. ‘‘ഭന്തേ, അമ്ഹാകം രാജാനം ജാനാഥാ’’തി? ‘‘ആമ ജാനാമി, ഗിഹികാലേ നോ സഹായോ’’തി. ‘‘ഭന്തേ, രാജാ തുമ്ഹേ ദട്ഠുകാമോ, കഥേസ്സാമി തസ്സ തുമ്ഹാകം ആഗതഭാവ’’ന്തി. ‘‘ഗച്ഛ കഥേഹീ’’തി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി വത്വാ തുരിതതുരിതോവ ഗന്ത്വാ തസ്സ സിലാപട്ടേ നിസിന്നഭാവം രഞ്ഞോ കഥേസി. രാജാ ‘‘ആഗതോ കിര മേ സഹായോ, പസ്സിസ്സാമി ന’’ന്തി രഥം ആരുയ്ഹ മഹന്തേന പരിവാരേന ഉയ്യാനം ഗന്ത്വാ പച്ചേകബുദ്ധം വന്ദിത്വാ പടിസന്ഥാരം കത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. അഥ നം പച്ചേകബുദ്ധോ ‘‘കിം, ബ്രഹ്മദത്ത, ധമ്മേന രജ്ജം കാരേസി, അഗതിഗമനം ന ഗച്ഛസി, ധനത്ഥായ ലോകം ന പീളേസി, ദാനാദീനി പുഞ്ഞാനി കരോസീ’’തിആദീനി വദന്തോ പടിസന്ഥാരം കത്വാ ‘‘ബ്രഹ്മദത്ത, മഹല്ലകോസി, ഏതരഹി കാമേ പഹായ പബ്ബജിതും തേ സമയോ’’തി വത്വാ തസ്സ ധമ്മം ദേസേന്തോ പഠമം ഗാഥമാഹ –
Darīmukhapaccekabuddhopi paññāsavassaccayena āvajjento ‘‘maṃ kho sahāyo saratī’’ti ñatvā ‘‘idāni so mahallako puttadhītādīhi vuddhippatto, gantvā dhammaṃ kathetvā pabbājessāmi na’’nti iddhiyā ākāsena āgantvā uyyāne otaritvā suvaṇṇapaṭimā viya silāpaṭṭe nisīdi. Uyyānapālo taṃ disvā upasaṅkamitvā ‘‘bhante, kuto tumhe ethā’’ti pucchi. ‘‘Nandamūlakapabbhārato’’ti. ‘‘Ke nāma tumhe’’ti? ‘‘Darīmukhapaccekabuddho nāmāhaṃ, āvuso’’ti. ‘‘Bhante, amhākaṃ rājānaṃ jānāthā’’ti? ‘‘Āma jānāmi, gihikāle no sahāyo’’ti. ‘‘Bhante, rājā tumhe daṭṭhukāmo, kathessāmi tassa tumhākaṃ āgatabhāva’’nti. ‘‘Gaccha kathehī’’ti. So ‘‘sādhū’’ti vatvā turitaturitova gantvā tassa silāpaṭṭe nisinnabhāvaṃ rañño kathesi. Rājā ‘‘āgato kira me sahāyo, passissāmi na’’nti rathaṃ āruyha mahantena parivārena uyyānaṃ gantvā paccekabuddhaṃ vanditvā paṭisanthāraṃ katvā ekamantaṃ nisīdi. Atha naṃ paccekabuddho ‘‘kiṃ, brahmadatta, dhammena rajjaṃ kāresi, agatigamanaṃ na gacchasi, dhanatthāya lokaṃ na pīḷesi, dānādīni puññāni karosī’’tiādīni vadanto paṭisanthāraṃ katvā ‘‘brahmadatta, mahallakosi, etarahi kāme pahāya pabbajituṃ te samayo’’ti vatvā tassa dhammaṃ desento paṭhamaṃ gāthamāha –
൧൪.
14.
‘‘പങ്കോ ച കാമാ പലിപോ ച കാമാ, ഭയഞ്ച മേതം തിമൂലം പവുത്തം;
‘‘Paṅko ca kāmā palipo ca kāmā, bhayañca metaṃ timūlaṃ pavuttaṃ;
രജോ ച ധൂമോ ച മയാ പകാസിതാ, ഹിത്വാ തുവം പബ്ബജ ബ്രഹ്മദത്താ’’തി.
Rajo ca dhūmo ca mayā pakāsitā, hitvā tuvaṃ pabbaja brahmadattā’’ti.
തത്ഥ പങ്കോതി ഉദകേ ജാതാനി തിണസേവാലകുമുദഗച്ഛാദീനി അധിപ്പേതാനി. യഥാ ഹി ഉദകം തരന്തം താനി ലഗ്ഗാപേന്തി സജ്ജാപേന്തി, തഥാ സംസാരസാഗരം തരന്തസ്സ യോഗാവചരസ്സ പഞ്ച കാമഗുണാ സബ്ബേ വാ പന വത്ഥുകാമകിലേസകാമാ ലഗ്ഗാപനവസേന പങ്കോ നാമ. ഇമസ്മിഞ്ഹി പങ്കേ ആസത്താ വിസത്താ ദേവാപി മനുസ്സാപി തിരച്ഛാനാപി കിലമന്തി രോദന്തി പരിദേവന്തി. പലിപോ ച കാമാതി പലിപോ വുച്ചതി മഹാകദ്ദമോ, യമ്ഹി ലഗ്ഗാ സൂകരമിഗാദയോപി സീഹാപി വാരണാപി അത്താനം ഉദ്ധരിത്വാ ഗന്തും ന സക്കോന്തി, വത്ഥുകാമകിലേസകാമാപി തംസരിക്ഖതായ ‘‘പലിപാ’’തി വുത്താ. പഞ്ഞവന്തോപി ഹി സത്താ തേസു കാമേസു സകിം ലഗ്ഗകാലതോ പട്ഠായ തേ കാമേ പദാലേത്വാ സീഘം ഉട്ഠായ അകിഞ്ചനം അപലിബോധം രമണീയം പബ്ബജ്ജം ഉപഗന്തും ന സക്കോന്തി. ഭയഞ്ച മേതന്തി ഭയഞ്ച ഏതം, മ-കാരോ ബ്യഞ്ജനസന്ധിവസേന വുത്തോ. തിമൂലന്തി തീഹി മൂലേഹി പതിട്ഠിതം വിയ അചലം. ബലവഭയസ്സേതം നാമം. പവുത്തന്തി മഹാരാജ, ഏതേ കാമാ നാമ ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികസ്സ അത്താനുവാദഭയാദികസ്സ ചേവ ദ്വത്തിംസകമ്മകരണഛനവുതിരോഗവസപ്പവത്തസ്സ ച ഭയസ്സ പച്ചയട്ഠേന ബലവഭയന്തി ബുദ്ധപച്ചേകബുദ്ധബുദ്ധസാവകേഹി ചേവ സബ്ബഞ്ഞുബോധിസത്തേഹി ച പവുത്തം കഥിതം, ദീപിതന്തി അത്ഥോ. അഥ വാ ഭയഞ്ച മേതന്തി ഭയഞ്ച മയാ ഏതം തിമൂലം പവുത്തന്തി ഏവഞ്ചേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോയേവ.
Tattha paṅkoti udake jātāni tiṇasevālakumudagacchādīni adhippetāni. Yathā hi udakaṃ tarantaṃ tāni laggāpenti sajjāpenti, tathā saṃsārasāgaraṃ tarantassa yogāvacarassa pañca kāmaguṇā sabbe vā pana vatthukāmakilesakāmā laggāpanavasena paṅko nāma. Imasmiñhi paṅke āsattā visattā devāpi manussāpi tiracchānāpi kilamanti rodanti paridevanti. Palipo ca kāmāti palipo vuccati mahākaddamo, yamhi laggā sūkaramigādayopi sīhāpi vāraṇāpi attānaṃ uddharitvā gantuṃ na sakkonti, vatthukāmakilesakāmāpi taṃsarikkhatāya ‘‘palipā’’ti vuttā. Paññavantopi hi sattā tesu kāmesu sakiṃ laggakālato paṭṭhāya te kāme padāletvā sīghaṃ uṭṭhāya akiñcanaṃ apalibodhaṃ ramaṇīyaṃ pabbajjaṃ upagantuṃ na sakkonti. Bhayañca metanti bhayañca etaṃ, ma-kāro byañjanasandhivasena vutto. Timūlanti tīhi mūlehi patiṭṭhitaṃ viya acalaṃ. Balavabhayassetaṃ nāmaṃ. Pavuttanti mahārāja, ete kāmā nāma diṭṭhadhammikasamparāyikassa attānuvādabhayādikassa ceva dvattiṃsakammakaraṇachanavutirogavasappavattassa ca bhayassa paccayaṭṭhena balavabhayanti buddhapaccekabuddhabuddhasāvakehi ceva sabbaññubodhisattehi ca pavuttaṃ kathitaṃ, dīpitanti attho. Atha vā bhayañca metanti bhayañca mayā etaṃ timūlaṃ pavuttanti evañcettha attho daṭṭhabboyeva.
രജോ ച ധൂമോ ചാതി രജധൂമസദിസത്താ ‘‘രജോ’’തി ച ‘‘ധൂമോ’’തി ച മയാ പകാസിതാ. യഥാ ഹി സുന്ഹാതസ്സ സുവിലിത്താലങ്കതസ്സ പുരിസസ്സ സരീരേ സുഖുമരജം പതിതം, തം സരീരം ദുബ്ബണ്ണം സോഭാരഹിതം കിലിട്ഠം കരോതി, ഏവമേവ ഇദ്ധിബലേന ആകാസേന ആഗന്ത്വാ ചന്ദോ വിയ ച സൂരിയോ വിയ ച ലോകേ പഞ്ഞാതാപി സകിം കാമരജസ്സ അന്തോ പതിതകാലതോ പട്ഠായ ഗുണവണ്ണഗുണസോഭാഗുണസുദ്ധീനം ഉപഹതത്താ ദുബ്ബണ്ണാ സോഭാരഹിതാ കിലിട്ഠായേവ ഹോന്തി. യഥാ ച ധൂമേന പഹടകാലതോ പട്ഠായ സുപരിസുദ്ധാപി ഭിത്തി കാളവണ്ണാ ഹോതി, ഏവം അതിപരിസുദ്ധഞ്ഞാണാപി കാമധൂമേന പഹടകാലതോ പട്ഠായ ഗുണവിനാസപ്പത്തിയാ മഹാജനമജ്ഝേ കാളകാവ ഹുത്വാ പഞ്ഞായന്തി. ഇതി രജധൂമസരിക്ഖതായ ഏതേ കാമാ ‘‘രജോ ച ധൂമോ ചാ’’തി മയാ തുയ്ഹം പകാസിതാ, തസ്മാ ഇമേ കാമേ ഹിത്വാ തുവം പബ്ബജ ബ്രഹ്മദത്താതി രാജാനം പബ്ബജ്ജായ ഉസ്സാഹം ജനേതി.
Rajo ca dhūmo cāti rajadhūmasadisattā ‘‘rajo’’ti ca ‘‘dhūmo’’ti ca mayā pakāsitā. Yathā hi sunhātassa suvilittālaṅkatassa purisassa sarīre sukhumarajaṃ patitaṃ, taṃ sarīraṃ dubbaṇṇaṃ sobhārahitaṃ kiliṭṭhaṃ karoti, evameva iddhibalena ākāsena āgantvā cando viya ca sūriyo viya ca loke paññātāpi sakiṃ kāmarajassa anto patitakālato paṭṭhāya guṇavaṇṇaguṇasobhāguṇasuddhīnaṃ upahatattā dubbaṇṇā sobhārahitā kiliṭṭhāyeva honti. Yathā ca dhūmena pahaṭakālato paṭṭhāya suparisuddhāpi bhitti kāḷavaṇṇā hoti, evaṃ atiparisuddhaññāṇāpi kāmadhūmena pahaṭakālato paṭṭhāya guṇavināsappattiyā mahājanamajjhe kāḷakāva hutvā paññāyanti. Iti rajadhūmasarikkhatāya ete kāmā ‘‘rajo ca dhūmo cā’’ti mayā tuyhaṃ pakāsitā, tasmā ime kāme hitvā tuvaṃ pabbaja brahmadattāti rājānaṃ pabbajjāya ussāhaṃ janeti.
തം സുത്വാ രാജാ കിലേസേഹി അത്തനോ ബദ്ധഭാവം കഥേന്തോ ദുതിയം ഗാഥമാഹ –
Taṃ sutvā rājā kilesehi attano baddhabhāvaṃ kathento dutiyaṃ gāthamāha –
൧൫.
15.
‘‘ഗധിതോ ച രത്തോ ച അധിമുച്ഛിതോ ച, കാമേസ്വഹം ബ്രാഹ്മണ ഭിംസരൂപം;
‘‘Gadhito ca ratto ca adhimucchito ca, kāmesvahaṃ brāhmaṇa bhiṃsarūpaṃ;
തം നുസ്സഹേ ജീവികത്ഥോ പഹാതും, കാഹാമി പുഞ്ഞാനി അനപ്പകാനീ’’തി.
Taṃ nussahe jīvikattho pahātuṃ, kāhāmi puññāni anappakānī’’ti.
തത്ഥ ഗധിതോതി അഭിജ്ഝാകായഗന്ഥേന ബദ്ധോ. രത്തോതി പകതിജഹാപനേന രാഗേന രത്തോ. അധിമുച്ഛിതോതി അതിവിയ മുച്ഛിതോ. കാമേസ്വഹന്തി ദുവിധേസുപി കാമേസു അഹം. ബ്രാഹ്മണാതി ദരീമുഖപച്ചേകബുദ്ധം ആലപതി. ഭിംസരൂപന്തി ബലവരൂപം. തം നുസ്സഹേതി തം ദുവിധമ്പി കാമം ന ഉസ്സഹാമി ന സക്കോമി. ജീവികത്ഥോ പഹാതുന്തി ഇമായ ജീവികായ അത്ഥികോ അഹം തം കാമം പഹാതും ന സക്കോമീതി വദതി. കാഹാമി പുഞ്ഞാനീതി ഇദാനി ദാനസീലഉപോസഥകമ്മസങ്ഖാതാനി പുഞ്ഞാനി അനപ്പകാനി ബഹൂനി കരിസ്സാമീതി.
Tattha gadhitoti abhijjhākāyaganthena baddho. Rattoti pakatijahāpanena rāgena ratto. Adhimucchitoti ativiya mucchito. Kāmesvahanti duvidhesupi kāmesu ahaṃ. Brāhmaṇāti darīmukhapaccekabuddhaṃ ālapati. Bhiṃsarūpanti balavarūpaṃ. Taṃ nussaheti taṃ duvidhampi kāmaṃ na ussahāmi na sakkomi. Jīvikattho pahātunti imāya jīvikāya atthiko ahaṃ taṃ kāmaṃ pahātuṃ na sakkomīti vadati. Kāhāmi puññānīti idāni dānasīlauposathakammasaṅkhātāni puññāni anappakāni bahūni karissāmīti.
ഏവം കിലേസകാമോ നാമേസ സകിം അല്ലീനകാലതോ പട്ഠായ അപനേതും ന സക്കോതി, യേന സംകിലിട്ഠചിത്തോ മഹാപുരിസോ പച്ചേകബുദ്ധേന പബ്ബജ്ജായ ഗുണേ കഥിതേപി ‘‘പബ്ബജിതും ന സക്കോമീ’’തി ആഹ. യോയം ദീപങ്കരപാദമൂലേ അത്തനി സമ്ഭവേന ഞാണേന ബുദ്ധകരധമ്മേ വിചിനന്തോ തതിയം നേക്ഖമ്മപാരമിം ദിസ്വാ –
Evaṃ kilesakāmo nāmesa sakiṃ allīnakālato paṭṭhāya apanetuṃ na sakkoti, yena saṃkiliṭṭhacitto mahāpuriso paccekabuddhena pabbajjāya guṇe kathitepi ‘‘pabbajituṃ na sakkomī’’ti āha. Yoyaṃ dīpaṅkarapādamūle attani sambhavena ñāṇena buddhakaradhamme vicinanto tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ disvā –
‘‘ഇമം ത്വം തതിയം താവ, ദള്ഹം കത്വാ സമാദിയ;
‘‘Imaṃ tvaṃ tatiyaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
നേക്ഖമ്മപാരമിതം ഗച്ഛ, യദി ബോധിം പത്തുമിച്ഛസി.
Nekkhammapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
‘‘യഥാ അന്ദുഘരേ പുരിസോ, ചിരവുത്ഥോ ദുഖട്ടിതോ;
‘‘Yathā andughare puriso, ciravuttho dukhaṭṭito;
ന തത്ഥ രാഗം ജനേതി, മുത്തിംയേവ ഗവേസതി.
Na tattha rāgaṃ janeti, muttiṃyeva gavesati.
‘‘തഥേവ ത്വം സബ്ബഭവേ, പസ്സ അന്ദുഘരേ വിയ;
‘‘Tatheva tvaṃ sabbabhave, passa andughare viya;
നേക്ഖമ്മാഭിമുഖോ ഹുത്വാ, സമ്ബോധിം പാപുണിസ്സസീ’’തി. –
Nekkhammābhimukho hutvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. –
ഏവം നേക്ഖമ്മേ ഗുണം പരികിത്തേസി, സോ പച്ചേകബുദ്ധേന പബ്ബജ്ജായ വണ്ണം വത്വാ ‘‘കിലേസേ ഛഡ്ഡേത്വാ സമണോ ഹോഹീ’’തി വുച്ചമാനോപി ‘‘നാഹം കിലേസേ ഛഡ്ഡേത്വാ സമണോ ഭവിതും സക്കോമീ’’തി വദതി.
Evaṃ nekkhamme guṇaṃ parikittesi, so paccekabuddhena pabbajjāya vaṇṇaṃ vatvā ‘‘kilese chaḍḍetvā samaṇo hohī’’ti vuccamānopi ‘‘nāhaṃ kilese chaḍḍetvā samaṇo bhavituṃ sakkomī’’ti vadati.
ഇമസ്മിം കിര ലോകേ അട്ഠ ഉമ്മത്തകാ നാമ. തേനാഹു പോരാണാ ‘‘അട്ഠ പുഗ്ഗലാ ഉമ്മത്തകസഞ്ഞം പടിലഭന്തി, കാമുമ്മത്തകോ ലോഭവസം ഗതോ , കോധുമ്മത്തകോ ദോസവസം ഗതോ, ദിട്ഠുമ്മത്തകോ വിപല്ലാസവസം ഗതോ, മോഹുമ്മത്തകോ അഞ്ഞാണവസം ഗതോ, യക്ഖുമ്മത്തകോ യക്ഖവസം ഗതോ, പിത്തുമ്മത്തകോ പിത്തവസം ഗതോ, സുരുമ്മത്തകോ പാനവസം ഗതോ, ബ്യസനുമ്മത്തകോ സോകവസം ഗതോ’’തി. ഇമേസു അട്ഠസു ഉമ്മത്തകേസു മഹാസത്തോ ഇമസ്മിം ജാതകേ കാമുമ്മത്തകോ ഹുത്വാ ലോഭവസം ഗതോ പബ്ബജ്ജായ ഗുണം ന അഞ്ഞാസി.
Imasmiṃ kira loke aṭṭha ummattakā nāma. Tenāhu porāṇā ‘‘aṭṭha puggalā ummattakasaññaṃ paṭilabhanti, kāmummattako lobhavasaṃ gato , kodhummattako dosavasaṃ gato, diṭṭhummattako vipallāsavasaṃ gato, mohummattako aññāṇavasaṃ gato, yakkhummattako yakkhavasaṃ gato, pittummattako pittavasaṃ gato, surummattako pānavasaṃ gato, byasanummattako sokavasaṃ gato’’ti. Imesu aṭṭhasu ummattakesu mahāsatto imasmiṃ jātake kāmummattako hutvā lobhavasaṃ gato pabbajjāya guṇaṃ na aññāsi.
ഏവം അനത്ഥകാരകം പന ഇമം ഗുണപരിധംസകം ലോഭജാതം കസ്മാ സത്താ പരിമുഞ്ചിതും ന സക്കോന്തീതി? അനമതഗ്ഗേ സംസാരേ അനേകാനി കപ്പകോടിസതസഹസ്സാനി ഏകതോ ബന്ധിതഭാവേന. ഏവം സന്തേപി തം പണ്ഡിതാ ‘‘അപ്പസ്സാദാ കാമാ’’തിആദീനം അനേകേസം പച്ചവേക്ഖണാനം വസേന പജഹന്തി. തേനേവ ദരീമുഖപച്ചേകബുദ്ധോ മഹാസത്തേന ‘‘പബ്ബജിതും ന സക്കോമീ’’തി വുത്തേപി ധുരനിക്ഖേപം അകത്വാ ഉത്തരിമ്പി ഓവദന്തോ ദ്വേ ഗാഥാ ആഹ.
Evaṃ anatthakārakaṃ pana imaṃ guṇaparidhaṃsakaṃ lobhajātaṃ kasmā sattā parimuñcituṃ na sakkontīti? Anamatagge saṃsāre anekāni kappakoṭisatasahassāni ekato bandhitabhāvena. Evaṃ santepi taṃ paṇḍitā ‘‘appassādā kāmā’’tiādīnaṃ anekesaṃ paccavekkhaṇānaṃ vasena pajahanti. Teneva darīmukhapaccekabuddho mahāsattena ‘‘pabbajituṃ na sakkomī’’ti vuttepi dhuranikkhepaṃ akatvā uttarimpi ovadanto dve gāthā āha.
൧൬.
16.
‘‘യോ അത്ഥകാമസ്സ ഹിതാനുകമ്പിനോ, ഓവജ്ജമാനോ ന കരോതി സാസനം;
‘‘Yo atthakāmassa hitānukampino, ovajjamāno na karoti sāsanaṃ;
ഇദമേവ സേയ്യോ ഇതി മഞ്ഞമാനോ, പുനപ്പുനം ഗബ്ഭമുപേതി മന്ദോ.
Idameva seyyo iti maññamāno, punappunaṃ gabbhamupeti mando.
൧൭.
17.
‘‘സോ ഘോരരൂപം നിരയം ഉപേതി, സുഭാസുഭം മുത്തകരീസപൂരം;
‘‘So ghorarūpaṃ nirayaṃ upeti, subhāsubhaṃ muttakarīsapūraṃ;
സത്താ സകായേ ന ജഹന്തി ഗിദ്ധാ, യേ ഹോന്തി കാമേസു അവീതരാഗാ’’തി.
Sattā sakāye na jahanti giddhā, ye honti kāmesu avītarāgā’’ti.
തത്ഥ അത്ഥകാമസ്സാതി വുഡ്ഢികാമസ്സ. ഹിതാനുകമ്പിനോതി ഹിതേന മുദുചിത്തേന അനുകമ്പന്തസ്സ. ഓവജ്ജമാനോതി ഓവദിയമാനോ. ഇദമേവ സേയ്യോതി യം അത്തനാ ഗഹിതം അസേയ്യം അനുത്തമമ്പി സമാനം, തം ഇദമേവ സേയ്യോ ഇതി മഞ്ഞമാനോ. മന്ദോതി സോ അഞ്ഞാണപുഗ്ഗലോ മാതുകുച്ഛിയം വാസം നാതിക്കമതി, പുനപ്പുനം ഗബ്ഭം ഉപേതിയേവാതി അത്ഥോ.
Tattha atthakāmassāti vuḍḍhikāmassa. Hitānukampinoti hitena muducittena anukampantassa. Ovajjamānoti ovadiyamāno. Idameva seyyoti yaṃ attanā gahitaṃ aseyyaṃ anuttamampi samānaṃ, taṃ idameva seyyo iti maññamāno. Mandoti so aññāṇapuggalo mātukucchiyaṃ vāsaṃ nātikkamati, punappunaṃ gabbhaṃ upetiyevāti attho.
സോ ഘോരരൂപന്തി മഹാരാജ, സോ മന്ദോ തം മാതുകുച്ഛിം ഉപേന്തോ ഘോരരൂപം ദാരുണജാതികം നിരയം ഉപേതി നാമ. മാതുകുച്ഛി ഹി നിരസ്സാദട്ഠേന ഇധ ‘‘നിരയോ’’തി വുത്തോ, ‘‘ചതുകുട്ടികനിരയോ’’തി വുച്ചതി. ‘‘ചതുകുട്ടികനിരയോ നാമ കതരോ’’തി വുത്തേ മാതുകുച്ഛിമേവ വത്തും വട്ടതി. അവീചിമഹാനിരയേ നിബ്ബത്തസത്തസ്സ ഹി അപരാപരം ആധാവനപരിധാവനം ഹോതിയേവ, തസ്മാ തം ‘‘ചതുകുട്ടികനിരയോ’’തി വത്തും ന ലബ്ഭതി, മാതുകുച്ഛിയം പന നവ വാ ദസ വാ മാസേ ചതൂഹിപി പസ്സേഹി ഇതോ ചിതോ ച ധാവിതും നാമ ന സക്കാ, അതിസമ്ബാധേ ഓകാസേ ചതുകോടേന ചതുസങ്കുടിതേനേവ ഹുത്വാ അച്ഛിതബ്ബം, തസ്മാ ഏസ ‘‘ചതുകുട്ടികനിരയോ’’തി വുച്ചതി.
So ghorarūpanti mahārāja, so mando taṃ mātukucchiṃ upento ghorarūpaṃ dāruṇajātikaṃ nirayaṃ upeti nāma. Mātukucchi hi nirassādaṭṭhena idha ‘‘nirayo’’ti vutto, ‘‘catukuṭṭikanirayo’’ti vuccati. ‘‘Catukuṭṭikanirayo nāma kataro’’ti vutte mātukucchimeva vattuṃ vaṭṭati. Avīcimahāniraye nibbattasattassa hi aparāparaṃ ādhāvanaparidhāvanaṃ hotiyeva, tasmā taṃ ‘‘catukuṭṭikanirayo’’ti vattuṃ na labbhati, mātukucchiyaṃ pana nava vā dasa vā māse catūhipi passehi ito cito ca dhāvituṃ nāma na sakkā, atisambādhe okāse catukoṭena catusaṅkuṭiteneva hutvā acchitabbaṃ, tasmā esa ‘‘catukuṭṭikanirayo’’ti vuccati.
സുഭാസുഭന്തി സുഭാനം അസുഭം. സുഭാനഞ്ഹി സംസാരഭീരുകാനം യോഗാവചരകുലപുത്താനം മാതുകുച്ഛി ഏകന്തം അസുഭസമ്മതോ. തേന വുത്തം –
Subhāsubhanti subhānaṃ asubhaṃ. Subhānañhi saṃsārabhīrukānaṃ yogāvacarakulaputtānaṃ mātukucchi ekantaṃ asubhasammato. Tena vuttaṃ –
‘‘അജഞ്ഞം ജഞ്ഞസങ്ഖാതം, അസുചിം സുചിസമ്മതം;
‘‘Ajaññaṃ jaññasaṅkhātaṃ, asuciṃ sucisammataṃ;
നാനാകുണപപരിപൂരം, ജഞ്ഞരൂപം അപസ്സതോ.
Nānākuṇapaparipūraṃ, jaññarūpaṃ apassato.
‘‘ധിരത്ഥുമം ആതുരം പൂതികായം, ജേഗുച്ഛിയം അസ്സുചിം ബ്യാധിധമ്മം;
‘‘Dhiratthumaṃ āturaṃ pūtikāyaṃ, jegucchiyaṃ assuciṃ byādhidhammaṃ;
യത്ഥപ്പമത്താ അധിമുച്ഛിതാ പജാ, ഹാപേന്തി മഗ്ഗം സുഗതൂപപത്തിയാ’’തി. (ജാ॰ ൧.൩.൧൨൮-൧൨൯);
Yatthappamattā adhimucchitā pajā, hāpenti maggaṃ sugatūpapattiyā’’ti. (jā. 1.3.128-129);
സത്താതി ആസത്താ വിസത്താ ലഗ്ഗാ ലഗ്ഗിതാ സകായേ ന ജഹന്തീതി തം മാതുകുച്ഛിം ന പരിച്ചജന്തി . ഗിദ്ധാതി ഗധിതാ. യേ ഹോന്തീതി യേ കാമേസു അവീതരാഗാ ഹോന്തി, തേ ഏതം ഗബ്ഭവാസം ന ജഹന്തീതി.
Sattāti āsattā visattā laggā laggitā sakāye na jahantīti taṃ mātukucchiṃ na pariccajanti . Giddhāti gadhitā. Ye hontīti ye kāmesu avītarāgā honti, te etaṃ gabbhavāsaṃ na jahantīti.
ഏവം ദരീമുഖപച്ചേകബുദ്ധോ ഗബ്ഭഓക്കന്തിമൂലകഞ്ച, പരിഹാരമൂലകഞ്ച ദുക്ഖം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി ഗബ്ഭവുട്ഠാനമൂലകം ദസ്സേതും ദിയഡ്ഢഗാഥമാഹ.
Evaṃ darīmukhapaccekabuddho gabbhaokkantimūlakañca, parihāramūlakañca dukkhaṃ dassetvā idāni gabbhavuṭṭhānamūlakaṃ dassetuṃ diyaḍḍhagāthamāha.
൧൮.
18.
‘‘മീള്ഹേന ലിത്താ രുഹിരേന മക്ഖിതാ, സേമ്ഹേന ലിത്താ ഉപനിക്ഖമന്തി;
‘‘Mīḷhena littā ruhirena makkhitā, semhena littā upanikkhamanti;
യം യഞ്ഹി കായേന ഫുസന്തി താവദേ, സബ്ബം അസാതം ദുഖമേവ കേവലം.
Yaṃ yañhi kāyena phusanti tāvade, sabbaṃ asātaṃ dukhameva kevalaṃ.
൧൯.
19.
‘‘ദിസ്വാ വദാമി ന ഹി അഞ്ഞതോ സവം, പുബ്ബേനിവാസം ബഹുകം സരാമീ’’തി.
‘‘Disvā vadāmi na hi aññato savaṃ, pubbenivāsaṃ bahukaṃ sarāmī’’ti.
തത്ഥ മീള്ഹേന ലിത്താതി മഹാരാജ, ഇമേ സത്താ മാതുകുച്ഛിതോ നിക്ഖമന്താ ന ചതുജ്ജാതിഗന്ധേഹി വിലിമ്പിത്വാ സുരഭിമാലം പിളന്ധിത്വാ നിക്ഖമന്തി, പുരാണഗൂഥേന പന മക്ഖിതാ പലിബുദ്ധാ ഹുത്വാ നിക്ഖമന്തി. രുഹിരേന മക്ഖിതാതി രത്തലോഹിതചന്ദനാനുലിത്താപി ച ഹുത്വാ ന നിക്ഖമന്തി, രത്തലോഹിതമക്ഖിതാ പന ഹുത്വാ നിക്ഖമന്തി. സേമ്ഹേന ലിത്താതി ന ചാപി സേതചന്ദനവിലിത്താ നിക്ഖമന്തി, ബഹലപിച്ഛിലസേമ്ഹലിത്താ പന ഹുത്വാ നിക്ഖമന്തി. ഇത്ഥീനഞ്ഹി ഗബ്ഭവുട്ഠാനകാലേ ഏതാ അസുചിയോ നിക്ഖമന്തി. താവദേതി തസ്മിം സമയേ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – മഹാരാജ, ഇമേ സത്താ തസ്മിം മാതുകുച്ഛിതോ നിക്ഖമനസമയേ ഏവം മീള്ഹാദിലിത്താ നിക്ഖമന്താ യം യം നിക്ഖമനമഗ്ഗപദേസം വാ ഹത്ഥം വാ പാദം വാ ഫുസന്തി, തം സബ്ബം അസാതം അമധുരം കേവലം അസമ്മിസ്സം ദുക്ഖമേവ ഫുസന്തി, സുഖം നാമ തേസം തസ്മിം സമയേ നത്ഥീതി.
Tattha mīḷhena littāti mahārāja, ime sattā mātukucchito nikkhamantā na catujjātigandhehi vilimpitvā surabhimālaṃ piḷandhitvā nikkhamanti, purāṇagūthena pana makkhitā palibuddhā hutvā nikkhamanti. Ruhirena makkhitāti rattalohitacandanānulittāpi ca hutvā na nikkhamanti, rattalohitamakkhitā pana hutvā nikkhamanti. Semhena littāti na cāpi setacandanavilittā nikkhamanti, bahalapicchilasemhalittā pana hutvā nikkhamanti. Itthīnañhi gabbhavuṭṭhānakāle etā asuciyo nikkhamanti. Tāvadeti tasmiṃ samaye. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahārāja, ime sattā tasmiṃ mātukucchito nikkhamanasamaye evaṃ mīḷhādilittā nikkhamantā yaṃ yaṃ nikkhamanamaggapadesaṃ vā hatthaṃ vā pādaṃ vā phusanti, taṃ sabbaṃ asātaṃ amadhuraṃ kevalaṃ asammissaṃ dukkhameva phusanti, sukhaṃ nāma tesaṃ tasmiṃ samaye natthīti.
ദിസ്വാ വദാമി ന ഹി അഞ്ഞതോ സവന്തി മഹാരാജ, അഹം ഇമം ഏത്തകം വദന്തോ ന അഞ്ഞതോ സവം, അഞ്ഞസ്സ സമണസ്സ വാ ബ്രാഹ്മണസ്സ വാ തം സുത്വാ ന വദാമി, അത്തനോ പന പച്ചേകബോധിഞാണേന ദിസ്വാ പടിവിജ്ഝിത്വാ പച്ചക്ഖം കത്വാ വദാമീതി അത്ഥോ. പുബ്ബേനിവാസം ബഹുകന്തി ഇദം അത്തനോ ആനുഭാവം ദസ്സേന്തോ ആഹ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – മഹാരാജ, അഹഞ്ഹി പുബ്ബേ നിവുത്ഥക്ഖന്ധപടിപാടിസങ്ഖാതം പുബ്ബേനിവാസം ബഹുകം സരാമി, സതസഹസ്സകപ്പാധികാനി ദ്വേ അസങ്ഖ്യേയ്യാനി സരാമീതി.
Disvā vadāmi na hi aññato savanti mahārāja, ahaṃ imaṃ ettakaṃ vadanto na aññato savaṃ, aññassa samaṇassa vā brāhmaṇassa vā taṃ sutvā na vadāmi, attano pana paccekabodhiñāṇena disvā paṭivijjhitvā paccakkhaṃ katvā vadāmīti attho. Pubbenivāsaṃ bahukanti idaṃ attano ānubhāvaṃ dassento āha. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahārāja, ahañhi pubbe nivutthakkhandhapaṭipāṭisaṅkhātaṃ pubbenivāsaṃ bahukaṃ sarāmi, satasahassakappādhikāni dve asaṅkhyeyyāni sarāmīti.
ഇദാനി സത്ഥാ അഭിസമ്ബുദ്ധോ ഹുത്വാ ‘‘ഏവം സോ പച്ചേകബുദ്ധോ രാജാനം സുഭാസിതകഥായ സങ്ഗണ്ഹീ’’തി വത്വാ ഓസാനേ ഉപഡ്ഢഗാഥമാഹ –
Idāni satthā abhisambuddho hutvā ‘‘evaṃ so paccekabuddho rājānaṃ subhāsitakathāya saṅgaṇhī’’ti vatvā osāne upaḍḍhagāthamāha –
‘‘ചിത്രാഹി ഗാഥാഹി സുഭാസിതാഹി, ദരീമുഖോ നിജ്ഝാപയി സുമേധ’’ന്തി.
‘‘Citrāhi gāthāhi subhāsitāhi, darīmukho nijjhāpayi sumedha’’nti.
തത്ഥ ചിത്രാഹീതി അനേകത്ഥസന്നിസ്സിതാഹി. സുഭാസിതാഹീതി സുകഥിതാഹി. ദരീമുഖോ നിജ്ഝാപയി സുമേധന്തി ഭിക്ഖവേ, സോ ദരീമുഖപച്ചേകബുദ്ധോ തം സുമേധം സുന്ദരപഞ്ഞം കാരണാകാരണജാനനസമത്ഥം രാജാനം നിജ്ഝാപേസി സഞ്ഞാപേസി, അത്തനോ വചനം ഗണ്ഹാപേസീതി അത്ഥോ.
Tattha citrāhīti anekatthasannissitāhi. Subhāsitāhīti sukathitāhi. Darīmukho nijjhāpayi sumedhanti bhikkhave, so darīmukhapaccekabuddho taṃ sumedhaṃ sundarapaññaṃ kāraṇākāraṇajānanasamatthaṃ rājānaṃ nijjhāpesi saññāpesi, attano vacanaṃ gaṇhāpesīti attho.
ഏവം പച്ചേകബുദ്ധോ കാമേസു ദോസം ദസ്സേത്വാ അത്തനോ വചനം ഗാഹാപേത്വാ ‘‘മഹാരാജ, ഇദാനി പബ്ബജ വാ മാ വാ, മയാ പന തുയ്ഹം കാമേസു ആദീനവോ പബ്ബജ്ജായ ച ആനിസംസോ കഥിതോ, ത്വം അപ്പമത്തോ ഹോഹീ’’തി വത്വാ സുവണ്ണരാജഹംസോ വിയ ആകാസേ ഉപ്പതിത്വാ വലാഹകഗബ്ഭം മദ്ദന്തോ നന്ദമൂലകപബ്ഭാരമേവ ഗതോ. മഹാസത്തോ ദസനഖസമോധാനസമുജ്ജലം അഞ്ജലിം സിരസ്മിം ഠപേത്വാ നമസ്സമാനോ തസ്മിം ദസ്സനവിസയേ അതീതേ ജേട്ഠപുത്തം പക്കോസാപേത്വാ രജ്ജം പടിച്ഛാപേത്വാ മഹാജനസ്സ രോദന്തസ്സ പരിദേവന്തസ്സ കാമേ പഹായ ഹിമവന്തം പവിസിത്വാ പണ്ണസാലം മാപേത്വാ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ ന ചിരസ്സേവ അഭിഞ്ഞാ ച സമാപത്തിയോ ച നിബ്ബത്തേത്വാ ആയുപരിയോസാനേ ബ്രഹ്മലോകൂപഗോ അഹോസി.
Evaṃ paccekabuddho kāmesu dosaṃ dassetvā attano vacanaṃ gāhāpetvā ‘‘mahārāja, idāni pabbaja vā mā vā, mayā pana tuyhaṃ kāmesu ādīnavo pabbajjāya ca ānisaṃso kathito, tvaṃ appamatto hohī’’ti vatvā suvaṇṇarājahaṃso viya ākāse uppatitvā valāhakagabbhaṃ maddanto nandamūlakapabbhārameva gato. Mahāsatto dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ sirasmiṃ ṭhapetvā namassamāno tasmiṃ dassanavisaye atīte jeṭṭhaputtaṃ pakkosāpetvā rajjaṃ paṭicchāpetvā mahājanassa rodantassa paridevantassa kāme pahāya himavantaṃ pavisitvā paṇṇasālaṃ māpetvā isipabbajjaṃ pabbajitvā na cirasseva abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā āyupariyosāne brahmalokūpago ahosi.
സത്ഥാ ഇമം ധമ്മദേസനം ആഹരിത്വാ സച്ചാനി പകാസേത്വാ ജാതകം സമോധാനേസി, സച്ചപരിയോസാനേ ബഹൂ സോതാപന്നാദയോ അഹേസും. തദാ രാജാ അഹമേവ അഹോസിന്തി.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne bahū sotāpannādayo ahesuṃ. Tadā rājā ahameva ahosinti.
ദരീമുഖജാതകവണ്ണനാ തതിയാ.
Darīmukhajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ജാതകപാളി • Jātakapāḷi / ൩൭൮. ദരീമുഖജാതകം • 378. Darīmukhajātakaṃ