| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[४९५] १२. दसब्राह्मणजातकवण्णना
[495] 12. Dasabrāhmaṇajātakavaṇṇanā
राजा अवोच विधुरन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो असदिसदानं आरब्भ कथेसि। तं अट्ठकनिपाते आदित्तजातके (जा॰ १.८.६९ आदयो) वित्थारितमेव। राजा किर तं दानं ददन्तो सत्थारं जेट्ठकं कत्वा पञ्च भिक्खुसतानि विचिनित्वा गण्हित्वा महाखीणासवानंयेव अदासि। अथस्स गुणकथं कथेन्ता ‘‘आवुसो, राजा असदिसदानं ददन्तो विचिनित्वा महप्फलट्ठाने अदासी’’ति धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘अनच्छरियं, भिक्खवे, यं कोसलराजा मादिसस्स बुद्धस्स उपट्ठाको हुत्वा विचेय्यदानं देति, पोराणकपण्डिता अनुप्पन्ने बुद्धेपि विचेय्यदानं अदंसू’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Rājāavoca vidhuranti idaṃ satthā jetavane viharanto asadisadānaṃ ārabbha kathesi. Taṃ aṭṭhakanipāte ādittajātake (jā. 1.8.69 ādayo) vitthāritameva. Rājā kira taṃ dānaṃ dadanto satthāraṃ jeṭṭhakaṃ katvā pañca bhikkhusatāni vicinitvā gaṇhitvā mahākhīṇāsavānaṃyeva adāsi. Athassa guṇakathaṃ kathentā ‘‘āvuso, rājā asadisadānaṃ dadanto vicinitvā mahapphalaṭṭhāne adāsī’’ti dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘anacchariyaṃ, bhikkhave, yaṃ kosalarājā mādisassa buddhassa upaṭṭhāko hutvā viceyyadānaṃ deti, porāṇakapaṇḍitā anuppanne buddhepi viceyyadānaṃ adaṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते कुरुरट्ठे इन्दपत्थनगरे युधिट्ठिलगोत्तो कोरब्यो नाम राजा रज्जं कारेसि। तस्स विधुरो नाम अमच्चो अत्थञ्च धम्मञ्च अनुसासति। राजा सकलजम्बुदीपं खोभेत्वा महादानं देति। तं गहेत्वा भुञ्जन्तेसु एकोपि पञ्चसीलमत्तं रक्खन्तो नाम नत्थि, सब्बे दुस्सीलाव, दानं राजानं न तोसेति। राजा ‘‘विचेय्यदानं महप्फल’’न्ति सीलवन्तानं दातुकामो हुत्वा चिन्तेसि ‘‘विधुरपण्डितेन सद्धिं मन्तयिस्सामी’’ति। सो तं उपट्ठानं आगतं आसने निसीदापेत्वा पञ्हं पुच्छि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था उपड्ढगाथमाह –
Atīte kururaṭṭhe indapatthanagare yudhiṭṭhilagotto korabyo nāma rājā rajjaṃ kāresi. Tassa vidhuro nāma amacco atthañca dhammañca anusāsati. Rājā sakalajambudīpaṃ khobhetvā mahādānaṃ deti. Taṃ gahetvā bhuñjantesu ekopi pañcasīlamattaṃ rakkhanto nāma natthi, sabbe dussīlāva, dānaṃ rājānaṃ na toseti. Rājā ‘‘viceyyadānaṃ mahapphala’’nti sīlavantānaṃ dātukāmo hutvā cintesi ‘‘vidhurapaṇḍitena saddhiṃ mantayissāmī’’ti. So taṃ upaṭṭhānaṃ āgataṃ āsane nisīdāpetvā pañhaṃ pucchi. Tamatthaṃ pakāsento satthā upaḍḍhagāthamāha –
२२२.
222.
‘‘राजा अवोच विधुरं, धम्मकामो युधिट्ठिलो’’ति।
‘‘Rājā avoca vidhuraṃ, dhammakāmo yudhiṭṭhilo’’ti;
परतो रञ्ञो च विधुरस्स च वचनपटिवचनं होति –
Parato rañño ca vidhurassa ca vacanapaṭivacanaṃ hoti –
‘‘ब्राह्मणे विधुर परियेस, सीलवन्ते बहुस्सुते॥
‘‘Brāhmaṇe vidhura pariyesa, sīlavante bahussute.
२२३.
223.
‘‘विरते मेथुना धम्मा, ये मे भुञ्जेय्यु भोजनं।
‘‘Virate methunā dhammā, ye me bhuñjeyyu bhojanaṃ;
दक्खिणं सम्म दस्साम, यत्थ दिन्नं महप्फलं॥
Dakkhiṇaṃ samma dassāma, yattha dinnaṃ mahapphalaṃ.
२२४.
224.
‘‘दुल्लभा ब्राह्मणा देव, सीलवन्तो बहुस्सुता।
‘‘Dullabhā brāhmaṇā deva, sīlavanto bahussutā;
विरता मेथुना धम्मा, ये ते भुञ्जेय्यु भोजनं॥
Viratā methunā dhammā, ye te bhuñjeyyu bhojanaṃ.
२२५.
225.
‘‘दस खलु महाराज, या ता ब्राह्मणजातियो।
‘‘Dasa khalu mahārāja, yā tā brāhmaṇajātiyo;
तेसं विभङ्गं विचयं, वित्थारेन सुणोहि मे॥
Tesaṃ vibhaṅgaṃ vicayaṃ, vitthārena suṇohi me.
२२६.
226.
‘‘पसिब्बके गहेत्वान, पुण्णे मूलस्स संवुते।
‘‘Pasibbake gahetvāna, puṇṇe mūlassa saṃvute;
ओसधिकायो गन्थेन्ति, न्हापयन्ति जपन्ति च॥
Osadhikāyo ganthenti, nhāpayanti japanti ca.
२२७.
227.
‘‘तिकिच्छकसमा राज, तेपि वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
‘‘Tikicchakasamā rāja, tepi vuccanti brāhmaṇā;
अक्खाता ते महाराज, तादिसे निपतामसे॥
Akkhātā te mahārāja, tādise nipatāmase.
२२८.
228.
‘‘अपेता ते च ब्रह्मञ्ञा, (इति राजा कोरब्यो)
‘‘Apetā te ca brahmaññā, (iti rājā korabyo)
न ते वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
Na te vuccanti brāhmaṇā;
अञ्ञे विधुर परियेस, सीलवन्ते बहुस्सुते॥
Aññe vidhura pariyesa, sīlavante bahussute.
२२९.
229.
‘‘विरते मेथुना धम्मा, ये मे भुञ्जेय्यु भोजनं।
‘‘Virate methunā dhammā, ye me bhuñjeyyu bhojanaṃ;
दक्खिणं सम्म दस्साम, यत्थ दिन्नं महप्फलं॥
Dakkhiṇaṃ samma dassāma, yattha dinnaṃ mahapphalaṃ.
२३०.
230.
‘‘किङ्किणिकायो गहेत्वा, घोसेन्ति पुरतोपि ते।
‘‘Kiṅkiṇikāyo gahetvā, ghosenti puratopi te;
पेसनानिपि गच्छन्ति, रथचरियासु सिक्खरे॥
Pesanānipi gacchanti, rathacariyāsu sikkhare.
२३१.
231.
‘‘परिचारकसमा राज, तेपि वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
‘‘Paricārakasamā rāja, tepi vuccanti brāhmaṇā;
अक्खाता ते महाराज, तादिसे निपतामसे॥
Akkhātā te mahārāja, tādise nipatāmase.
२३२.
232.
‘‘अपेता ते च ब्रह्मञ्ञा, (इति राजा कोरब्यो)
‘‘Apetā te ca brahmaññā, (iti rājā korabyo)
न ते वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
Na te vuccanti brāhmaṇā;
अञ्ञे विधुर परियेस, सीलवन्ते बहुस्सुते॥
Aññe vidhura pariyesa, sīlavante bahussute.
२३३.
233.
‘‘विरते मेथुना धम्मा, ये मे भुञ्जेय्यु भोजनं।
‘‘Virate methunā dhammā, ye me bhuñjeyyu bhojanaṃ;
दक्खिणं सम्म दस्साम, यत्थ दिन्नं महप्फलं॥
Dakkhiṇaṃ samma dassāma, yattha dinnaṃ mahapphalaṃ.
२३४.
234.
‘‘कमण्डलुं गहेत्वान, वङ्कदण्डञ्च ब्राह्मणा।
‘‘Kamaṇḍaluṃ gahetvāna, vaṅkadaṇḍañca brāhmaṇā;
पच्चुपेस्सन्ति राजानो, गामेसु निगमेसु च।
Paccupessanti rājāno, gāmesu nigamesu ca;
नादिन्ने वुट्ठहिस्साम, गामम्हि वा वनम्हि वा॥
Nādinne vuṭṭhahissāma, gāmamhi vā vanamhi vā.
२३५.
235.
‘‘निग्गाहकसमा राज, तेपि वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
‘‘Niggāhakasamā rāja, tepi vuccanti brāhmaṇā;
अक्खाता ते महाराज, तादिसे निपतामसे॥
Akkhātā te mahārāja, tādise nipatāmase.
२३६.
236.
‘‘अपेता ते च ब्रह्मञ्ञा, (इति राजा कोरब्यो)
‘‘Apetā te ca brahmaññā, (iti rājā korabyo)
न ते वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
Na te vuccanti brāhmaṇā;
अञ्ञे विधुर परियेस, सीलवन्ते बहुस्सुते॥
Aññe vidhura pariyesa, sīlavante bahussute.
२३७.
237.
‘‘विरते मेथुना धम्मा, ये मे भुञ्जेय्यु भोजनं।
‘‘Virate methunā dhammā, ye me bhuñjeyyu bhojanaṃ;
दक्खिणं सम्म दस्साम, यत्थ दिन्नं महप्फलं॥
Dakkhiṇaṃ samma dassāma, yattha dinnaṃ mahapphalaṃ.
२३८.
238.
‘‘परूळ्हकच्छनखलोमा, पङ्कदन्ता रजस्सिरा।
‘‘Parūḷhakacchanakhalomā, paṅkadantā rajassirā;
ओकिण्णा रजरेणूहि, याचका विचरन्ति ते॥
Okiṇṇā rajareṇūhi, yācakā vicaranti te.
२३९.
239.
‘‘खाणुघातसमा राज, तेपि वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
‘‘Khāṇughātasamā rāja, tepi vuccanti brāhmaṇā;
अक्खाता ते महाराज, तादिसे निपतामसे॥
Akkhātā te mahārāja, tādise nipatāmase.
२४०.
240.
‘‘अपेता ते च ब्रह्मञ्ञा, (इति राजा कोरब्यो)
‘‘Apetā te ca brahmaññā, (iti rājā korabyo)
न ते वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
Na te vuccanti brāhmaṇā;
अञ्ञे विधुर परियेस, सीलवन्ते बहुस्सुते॥
Aññe vidhura pariyesa, sīlavante bahussute.
२४१.
241.
‘‘विरते मेथुना धम्मा, ये मे भुञ्जेय्यु भोजनं।
‘‘Virate methunā dhammā, ye me bhuñjeyyu bhojanaṃ;
दक्खिणं सम्म दस्साम, यत्थ दिन्नं महप्फलं॥
Dakkhiṇaṃ samma dassāma, yattha dinnaṃ mahapphalaṃ.
२४२.
242.
‘‘हरीतकं आमलकं, अम्बं जम्बुं विभीतकं।
‘‘Harītakaṃ āmalakaṃ, ambaṃ jambuṃ vibhītakaṃ;
लबुजं दन्तपोणानि, बेलुवा बदरानि च॥
Labujaṃ dantapoṇāni, beluvā badarāni ca.
२४३.
243.
‘‘राजायतनं उच्छुपुटं, धूमनेत्तं मधुअञ्जनं।
‘‘Rājāyatanaṃ ucchupuṭaṃ, dhūmanettaṃ madhuañjanaṃ;
उच्चावचानि पणियानि, विपणेन्ति जनाधिप॥
Uccāvacāni paṇiyāni, vipaṇenti janādhipa.
२४४.
244.
‘‘वाणिजकसमा राज, तेपि वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
‘‘Vāṇijakasamā rāja, tepi vuccanti brāhmaṇā;
अक्खाता ते महाराज, तादिसे निपतामसे॥
Akkhātā te mahārāja, tādise nipatāmase.
२४५.
245.
‘‘अपेता ते च ब्रह्मञ्ञा, (इति राजा कोरब्यो)
‘‘Apetā te ca brahmaññā, (iti rājā korabyo)
न ते वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
Na te vuccanti brāhmaṇā;
अञ्ञे विधुर परियेस, सीलवन्ते बहुस्सुते॥
Aññe vidhura pariyesa, sīlavante bahussute.
२४६.
246.
‘‘विरते मेथुना धम्मा, ये मे भुञ्जेय्यु भोजनं।
‘‘Virate methunā dhammā, ye me bhuñjeyyu bhojanaṃ;
दक्खिणं सम्म दस्साम, यत्थ दिन्नं महप्फलं॥
Dakkhiṇaṃ samma dassāma, yattha dinnaṃ mahapphalaṃ.
२४७.
247.
‘‘कसिवाणिज्जं कारेन्ति, पोसयन्ति अजेळके।
‘‘Kasivāṇijjaṃ kārenti, posayanti ajeḷake;
कुमारियो पवेच्छन्ति, विवाहन्तावहन्ति च॥
Kumāriyo pavecchanti, vivāhantāvahanti ca.
२४८.
248.
‘‘समा अम्बट्ठवेस्सेहि, तेपि वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
‘‘Samā ambaṭṭhavessehi, tepi vuccanti brāhmaṇā;
अक्खाता ते महाराज, तादिसे निपतामसे॥
Akkhātā te mahārāja, tādise nipatāmase.
२४९.
249.
‘‘अपेता ते च ब्रह्मञ्ञा, (इति राजा कोरब्यो)
‘‘Apetā te ca brahmaññā, (iti rājā korabyo)
न ते वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
Na te vuccanti brāhmaṇā;
अञ्ञे विधुर परियेस, सीलवन्ते बहुस्सुते॥
Aññe vidhura pariyesa, sīlavante bahussute.
२५०.
250.
‘‘विरते मेथुना धम्मा, ये मे भुञ्जेय्यु भोजनं।
‘‘Virate methunā dhammā, ye me bhuñjeyyu bhojanaṃ;
दक्खिणं सम्म दस्साम, यत्थ दिन्नं महप्फलं॥
Dakkhiṇaṃ samma dassāma, yattha dinnaṃ mahapphalaṃ.
२५१.
251.
‘‘निक्खित्तभिक्खं भुञ्जन्ति, गामेस्वेके पुरोहिता।
‘‘Nikkhittabhikkhaṃ bhuñjanti, gāmesveke purohitā;
बहू ते परिपुच्छन्ति, अण्डच्छेदा निलञ्छका॥
Bahū te paripucchanti, aṇḍacchedā nilañchakā.
२५२.
252.
‘‘पसूपि तत्थ हञ्ञन्ति, महिंसा सूकरा अजा।
‘‘Pasūpi tattha haññanti, mahiṃsā sūkarā ajā;
गोघातकसमा राज, तेपि वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
Goghātakasamā rāja, tepi vuccanti brāhmaṇā;
अक्खाता ते महाराज, तादिसे निपतामसे॥
Akkhātā te mahārāja, tādise nipatāmase.
२५३.
253.
‘‘अपेता ते च ब्रह्मञ्ञा, (इति राजा कोरब्यो)
‘‘Apetā te ca brahmaññā, (iti rājā korabyo)
न ते वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
Na te vuccanti brāhmaṇā;
अञ्ञे विधुर परियेस, सीलवन्ते बहुस्सुते॥
Aññe vidhura pariyesa, sīlavante bahussute.
२५४.
254.
‘‘विरते मेथुना धम्मा, ये मे भुञ्जेय्यु भोजनं।
‘‘Virate methunā dhammā, ye me bhuñjeyyu bhojanaṃ;
दक्खिणं सम्म दस्साम, यत्थ दिन्नं महप्फलं॥
Dakkhiṇaṃ samma dassāma, yattha dinnaṃ mahapphalaṃ.
२५५.
255.
‘‘असिचम्मं गहेत्वान, खग्गं पग्गय्ह ब्राह्मणा।
‘‘Asicammaṃ gahetvāna, khaggaṃ paggayha brāhmaṇā;
वेस्सपथेसु तिट्ठन्ति, सत्थं अब्बाहयन्तिपि॥
Vessapathesu tiṭṭhanti, satthaṃ abbāhayantipi.
२५६.
256.
‘‘समा गोपनिसादेहि, तेपि वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
‘‘Samā gopanisādehi, tepi vuccanti brāhmaṇā;
अक्खाता ते महाराज, तादिसे निपतामसे॥
Akkhātā te mahārāja, tādise nipatāmase.
२५७.
257.
‘‘अपेता ते च ब्रह्मञ्ञा, (इति राजा कोरब्यो)
‘‘Apetā te ca brahmaññā, (iti rājā korabyo)
न ते वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
Na te vuccanti brāhmaṇā;
अञ्ञे विधुर परियेस, सीलवन्ते बहुस्सुते॥
Aññe vidhura pariyesa, sīlavante bahussute.
२५८.
258.
‘‘विरते मेथुना धम्मा, ये मे भुञ्जेय्यु भोजनं।
‘‘Virate methunā dhammā, ye me bhuñjeyyu bhojanaṃ;
दक्खिणं सम्म दस्साम, यत्थ दिन्नं महप्फलं॥
Dakkhiṇaṃ samma dassāma, yattha dinnaṃ mahapphalaṃ.
२५९.
259.
‘‘अरञ्ञे कुटिकं कत्वा, कुटानि कारयन्ति ते।
‘‘Araññe kuṭikaṃ katvā, kuṭāni kārayanti te;
ससबिळारे बाधेन्ति, आगोधा मच्छकच्छपं॥
Sasabiḷāre bādhenti, āgodhā macchakacchapaṃ.
२६०.
260.
‘‘ते लुद्दकसमा राज, तेपि वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
‘‘Te luddakasamā rāja, tepi vuccanti brāhmaṇā;
अक्खाता ते महाराज, तादिसे निपतामसे॥
Akkhātā te mahārāja, tādise nipatāmase.
२६१.
261.
‘‘अपेता ते च ब्रह्मञ्ञा, (इति राजा कोरब्यो)
‘‘Apetā te ca brahmaññā, (iti rājā korabyo)
न ते वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
Na te vuccanti brāhmaṇā;
अञ्ञे विधुर परियेस, सीलवन्ते बहुस्सुते॥
Aññe vidhura pariyesa, sīlavante bahussute.
२६२.
262.
‘‘विरते मेथुना धम्मा, ये मे भुञ्जेय्यु भोजनं।
‘‘Virate methunā dhammā, ye me bhuñjeyyu bhojanaṃ;
दक्खिणं सम्म दस्साम, यत्थ दिन्नं महप्फलं॥
Dakkhiṇaṃ samma dassāma, yattha dinnaṃ mahapphalaṃ.
२६३.
263.
‘‘अञ्ञे धनस्स कामा हि, हेट्ठामञ्चे पसक्किता।
‘‘Aññe dhanassa kāmā hi, heṭṭhāmañce pasakkitā;
राजानो उपरि न्हायन्ति, सोमयागे उपट्ठिते॥
Rājāno upari nhāyanti, somayāge upaṭṭhite.
२६४.
264.
‘‘मलमज्जकसमा राज, तेपि वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
‘‘Malamajjakasamā rāja, tepi vuccanti brāhmaṇā;
अक्खाता ते महाराज, तादिसे निपतामसे॥
Akkhātā te mahārāja, tādise nipatāmase.
२६५.
265.
‘‘अपेता ते च ब्रह्मञ्ञा, (इति राजा कोरब्यो)
‘‘Apetā te ca brahmaññā, (iti rājā korabyo)
न ते वुच्चन्ति ब्राह्मणा।
Na te vuccanti brāhmaṇā;
अञ्ञे विधुर परियेस, सीलवन्ते बहुस्सुते॥
Aññe vidhura pariyesa, sīlavante bahussute.
२६६.
266.
‘‘विरते मेथुना धम्मा, ये मे भुञ्जेय्यु भोजनं।
‘‘Virate methunā dhammā, ye me bhuñjeyyu bhojanaṃ;
दक्खिणं सम्म दस्साम, यत्थ दिन्नं महप्फल’’न्ति॥
Dakkhiṇaṃ samma dassāma, yattha dinnaṃ mahapphala’’nti.
तत्थ सीलवन्तेति मग्गेनागतसीले। बहुस्सुतेति पटिवेधबहुस्सुते। दक्खिणन्ति दानं। ये तेति ये धम्मिका समणब्राह्मणा तव दानं भुञ्जेय्युं, ते दुल्लभा। ब्राह्मणजातियोति ब्राह्मणकुलानि। तेसं विभङ्गं विचयन्ति तेसं ब्राह्मणानं विभङ्गं मम पञ्ञाय विचितभावं वित्थारेन सुणोहि। संवुतेति बद्धमुखे। ओसधिकायो गन्थेन्तीति ‘‘इदं इमस्स रोगस्स भेसज्जं, इदं इमस्स रोगस्स भेसज्ज’’न्ति एवं सिलोके बन्धित्वा मनुस्सानं देन्ति। न्हापयन्तीति नहापनं नाम करोन्ति। जपन्ति चाति भूतविज्जं परिवत्तेन्ति। तिकिच्छकसमाति वेज्जसदिसा। तेपि वुच्चन्तीति तेपि ‘‘ब्राह्मणा वा मयं, अब्राह्मणा वा’’ति अजानित्वा वेज्जकम्मेन जीविकं कप्पेन्ता वोहारेन ‘‘ब्राह्मणा’’ति वुच्चन्ति। अक्खाता तेति इमे ते मया वेज्जब्राह्मणा नाम अक्खाता। निपतामसेति वदेहि दानि, किं तादिसे ब्राह्मणे निपताम, निमन्तनत्थाय उपसङ्कमाम, अत्थि ते एतेहि अत्थोति पुच्छति। ब्रह्मञ्ञाति ब्राह्मणधम्मतो। न ते वुच्चन्तीति ते बाहितपापताय ब्राह्मणा नाम न वुच्चन्ति।
Tattha sīlavanteti maggenāgatasīle. Bahussuteti paṭivedhabahussute. Dakkhiṇanti dānaṃ. Ye teti ye dhammikā samaṇabrāhmaṇā tava dānaṃ bhuñjeyyuṃ, te dullabhā. Brāhmaṇajātiyoti brāhmaṇakulāni. Tesaṃ vibhaṅgaṃ vicayanti tesaṃ brāhmaṇānaṃ vibhaṅgaṃ mama paññāya vicitabhāvaṃ vitthārena suṇohi. Saṃvuteti baddhamukhe. Osadhikāyo ganthentīti ‘‘idaṃ imassa rogassa bhesajjaṃ, idaṃ imassa rogassa bhesajja’’nti evaṃ siloke bandhitvā manussānaṃ denti. Nhāpayantīti nahāpanaṃ nāma karonti. Japanti cāti bhūtavijjaṃ parivattenti. Tikicchakasamāti vejjasadisā. Tepi vuccantīti tepi ‘‘brāhmaṇā vā mayaṃ, abrāhmaṇā vā’’ti ajānitvā vejjakammena jīvikaṃ kappentā vohārena ‘‘brāhmaṇā’’ti vuccanti. Akkhātā teti ime te mayā vejjabrāhmaṇā nāma akkhātā. Nipatāmaseti vadehi dāni, kiṃ tādise brāhmaṇe nipatāma, nimantanatthāya upasaṅkamāma, atthi te etehi atthoti pucchati. Brahmaññāti brāhmaṇadhammato. Na te vuccantīti te bāhitapāpatāya brāhmaṇā nāma na vuccanti.
किङ्किणिकायोति महाराज, अपरेपि ब्राह्मणा अत्तनो ब्राह्मणधम्मं छड्डेत्वा जीविकत्थाय राजराजमहामत्तानं पुरतो कंसताळे गहेत्वा वादेन्ता गायन्ता गच्छन्ति। पेसनानिपीति दासकम्मकरा विय पेसनानिपि गच्छन्ति। रथचरियासूति रथसिप्पं सिक्खन्ति। परिचारकसमाति दासकम्मकरसदिसा। वङ्कदण्डन्ति वङ्कदण्डकट्ठं। पच्चुपेस्सन्ति राजानोति राजराजमहामत्ते पटिच्च आगम्म सन्धाय उपसेवन्ति। गामेसु निगमेसु चाति तेसं निवेसनद्वारे निसीदन्ति। निग्गाहकसमाति निग्गहकारकेहि बलिसाधकराजपुरिसेहि समा। यथा ते पुरिसा ‘‘अग्गहेत्वा न गमिस्सामा’’ति निग्गहं कत्वा गण्हन्तियेव, तथा ‘‘गामे वा वने वा अलद्धा मरन्तापि न वुट्ठहिस्सामा’’ति उपवसन्ति। तेपीति तेपि बलिसाधकसदिसा पापधम्मा।
Kiṅkiṇikāyoti mahārāja, aparepi brāhmaṇā attano brāhmaṇadhammaṃ chaḍḍetvā jīvikatthāya rājarājamahāmattānaṃ purato kaṃsatāḷe gahetvā vādentā gāyantā gacchanti. Pesanānipīti dāsakammakarā viya pesanānipi gacchanti. Rathacariyāsūti rathasippaṃ sikkhanti. Paricārakasamāti dāsakammakarasadisā. Vaṅkadaṇḍanti vaṅkadaṇḍakaṭṭhaṃ. Paccupessanti rājānoti rājarājamahāmatte paṭicca āgamma sandhāya upasevanti. Gāmesu nigamesu cāti tesaṃ nivesanadvāre nisīdanti. Niggāhakasamāti niggahakārakehi balisādhakarājapurisehi samā. Yathā te purisā ‘‘aggahetvā na gamissāmā’’ti niggahaṃ katvā gaṇhantiyeva, tathā ‘‘gāme vā vane vā aladdhā marantāpi na vuṭṭhahissāmā’’ti upavasanti. Tepīti tepi balisādhakasadisā pāpadhammā.
रजरेणूहीति रजेहि च पंसूहि च ओकिण्णा। याचकाति धनयाचका। खाणुघातसमाति मलीनसरीरताय झामखेत्ते खाणुघातकेहि भूमिं खणित्वा झामखाणुकउद्धरणकमनुस्सेहि समाना, ‘‘अग्गहेत्वा न गमिस्सामा’’ति निच्चलभावेन ठितत्ता निखणित्वा ठपितवतिखाणुका वियातिपि अत्थो। तेपीति तेपि तथा लद्धं धनं वड्ढिया पयोजेत्वा पुन तथेव ठितत्ता दुस्सीला ब्राह्मणा।
Rajareṇūhīti rajehi ca paṃsūhi ca okiṇṇā. Yācakāti dhanayācakā. Khāṇughātasamāti malīnasarīratāya jhāmakhette khāṇughātakehi bhūmiṃ khaṇitvā jhāmakhāṇukauddharaṇakamanussehi samānā, ‘‘aggahetvā na gamissāmā’’ti niccalabhāvena ṭhitattā nikhaṇitvā ṭhapitavatikhāṇukā viyātipi attho. Tepīti tepi tathā laddhaṃ dhanaṃ vaḍḍhiyā payojetvā puna tatheva ṭhitattā dussīlā brāhmaṇā.
उच्छुपुटन्ति उच्छुञ्चेव फाणितपुटञ्च। मधुअञ्जनन्ति मधुञ्चेव अञ्जनञ्च। उच्चावचानीति महग्घअप्पग्घानि। पणियानीति भण्डानि। विपणेन्तीति विक्किणन्ति। तेपीति तेपि इमानि एत्तकानि विक्किणित्वा जीविककप्पका वाणिजकब्राह्मणा। पोसयन्तीति गोरसविक्कयेन जीविककप्पनत्थं पोसेन्ति। पवेच्छन्तीति अत्तनो धीतरो हिरञ्ञसुवण्णं गहेत्वा परेसं देन्ति। ते एवं परेसं ददमाना विवाहन्ति नाम, अत्तनो पुत्तानं अत्थाय गण्हमाना आवाहन्ति नाम। अम्बट्ठवेस्सेहीति कुटुम्बिकेहि चेव गहपतीहि च समा, तेपि वोहारवसेन ‘‘ब्राह्मणा’’ति वुच्चन्ति।
Ucchupuṭanti ucchuñceva phāṇitapuṭañca. Madhuañjananti madhuñceva añjanañca. Uccāvacānīti mahagghaappagghāni. Paṇiyānīti bhaṇḍāni. Vipaṇentīti vikkiṇanti. Tepīti tepi imāni ettakāni vikkiṇitvā jīvikakappakā vāṇijakabrāhmaṇā. Posayantīti gorasavikkayena jīvikakappanatthaṃ posenti. Pavecchantīti attano dhītaro hiraññasuvaṇṇaṃ gahetvā paresaṃ denti. Te evaṃ paresaṃ dadamānā vivāhanti nāma, attano puttānaṃ atthāya gaṇhamānā āvāhanti nāma. Ambaṭṭhavessehīti kuṭumbikehi ceva gahapatīhi ca samā, tepi vohāravasena ‘‘brāhmaṇā’’ti vuccanti.
निक्खित्तभिक्खन्ति गामपुरोहिता हुत्वा अत्तनो अत्थाय निबद्धभिक्खं। बहू तेति बहू जना एते गामपुरोहिते नक्खत्तमुहुत्तमङ्गलानि पुच्छन्ति। अण्डच्छेदा निलञ्छकाति भतिं गहेत्वा बलिबद्दानं अण्डच्छेदका चेव तिसूलादिअङ्ककरणेन लञ्छका च, लक्खणकारकाति अत्थो। तत्थाति तेसं गामपुरोहितानं गेहेसु मंसविक्किणनत्थं एते पसुआदयोपि हञ्ञन्ति। तेपीति तेपि गोघातकसमा ब्राह्मणाति वुच्चन्ति।
Nikkhittabhikkhanti gāmapurohitā hutvā attano atthāya nibaddhabhikkhaṃ. Bahū teti bahū janā ete gāmapurohite nakkhattamuhuttamaṅgalāni pucchanti. Aṇḍacchedā nilañchakāti bhatiṃ gahetvā balibaddānaṃ aṇḍacchedakā ceva tisūlādiaṅkakaraṇena lañchakā ca, lakkhaṇakārakāti attho. Tatthāti tesaṃ gāmapurohitānaṃ gehesu maṃsavikkiṇanatthaṃ ete pasuādayopi haññanti. Tepīti tepi goghātakasamā brāhmaṇāti vuccanti.
असिचम्मन्ति असिलट्ठिञ्चेव कण्डवारणञ्च। वेस्सपथेसूति वाणिजानं गमनमग्गेसु। सत्थं अब्बाहयन्तीति सत्थवाहानं हत्थतो सतम्पि सहस्सम्पि गहेत्वा सत्थे चोराटविं अतिबाहेन्ति। गोपनिसादेहीति गोपालकेहि चेव निसादेहि च गामघातकचोरेहि समाति वुत्तं। तेपीति तेपि एवरूपा ब्राह्मणाति वुच्चन्ति। कुटानि कारयन्ति तेति कूटपासादीनि रोपेन्ति। ससबिळारेति ससे चेव बिळारे च। एतेन थलचरे मिगे दस्सेति। आगोधा मच्छकच्छपन्ति थलजेसु ताव आगोधतो महन्ते च खुद्दके च पाणयो बाधेन्ति मारेन्ति, जलजेसु मच्छकच्छपे। तेपीति तेपि लुद्दकसमा ब्राह्मणाति वुच्चन्ति।
Asicammanti asilaṭṭhiñceva kaṇḍavāraṇañca. Vessapathesūti vāṇijānaṃ gamanamaggesu. Satthaṃ abbāhayantīti satthavāhānaṃ hatthato satampi sahassampi gahetvā satthe corāṭaviṃ atibāhenti. Gopanisādehīti gopālakehi ceva nisādehi ca gāmaghātakacorehi samāti vuttaṃ. Tepīti tepi evarūpā brāhmaṇāti vuccanti. Kuṭāni kārayanti teti kūṭapāsādīni ropenti. Sasabiḷāreti sase ceva biḷāre ca. Etena thalacare mige dasseti. Āgodhā macchakacchapanti thalajesu tāva āgodhato mahante ca khuddake ca pāṇayo bādhenti mārenti, jalajesu macchakacchape. Tepīti tepi luddakasamā brāhmaṇāti vuccanti.
अञ्ञे धनस्स कामा हीति अपरे ब्राह्मणा धनं पत्थेन्ता। हेट्ठामञ्चे पसक्किताति ‘‘कलिपवाहकम्मं कारेस्सामा’’ति रतनमयं मञ्चं कारेत्वा तस्स हेट्ठा निपन्ना अच्छन्ति। अथ नेसं सोमयागे उपट्ठिते राजानो उपरि नहायन्ति, ते किर सोमयागे निट्ठिते आगन्त्वा तस्मिं मञ्चे निसीदन्ति। अथ ने अञ्ञे ब्राह्मणा ‘‘कलिं पवाहेस्सामा’’ति नहापेन्ति। रतनमञ्चो चेव रञ्ञो राजालङ्कारो च सब्बो हेट्ठामञ्चे निपन्नस्सेव होति। तेपीति तेपि मलमज्जकेहि नहापितेहि सदिसा ब्राह्मणाति वुच्चन्ति।
Aññedhanassa kāmā hīti apare brāhmaṇā dhanaṃ patthentā. Heṭṭhāmañce pasakkitāti ‘‘kalipavāhakammaṃ kāressāmā’’ti ratanamayaṃ mañcaṃ kāretvā tassa heṭṭhā nipannā acchanti. Atha nesaṃ somayāge upaṭṭhite rājāno upari nahāyanti, te kira somayāge niṭṭhite āgantvā tasmiṃ mañce nisīdanti. Atha ne aññe brāhmaṇā ‘‘kaliṃ pavāhessāmā’’ti nahāpenti. Ratanamañco ceva rañño rājālaṅkāro ca sabbo heṭṭhāmañce nipannasseva hoti. Tepīti tepi malamajjakehi nahāpitehi sadisā brāhmaṇāti vuccanti.
एवञ्चिमे वोहारमत्तब्राह्मणे दस्सेत्वा इदानि परमत्थब्राह्मणे दस्सेन्तो द्वे गाथा अभासि –
Evañcime vohāramattabrāhmaṇe dassetvā idāni paramatthabrāhmaṇe dassento dve gāthā abhāsi –
२६७.
267.
‘‘अत्थि खो ब्राह्मणा देव, सीलवन्तो बहुस्सुता।
‘‘Atthi kho brāhmaṇā deva, sīlavanto bahussutā;
विरता मेथुना धम्मा, ये ते भुञ्जेय्यु भोजनं॥
Viratā methunā dhammā, ye te bhuñjeyyu bhojanaṃ.
२६८.
268.
‘‘एकञ्च भत्तं भुञ्जन्ति, न च मज्जं पिवन्ति ते।
‘‘Ekañca bhattaṃ bhuñjanti, na ca majjaṃ pivanti te;
अक्खाता ते महाराज, तादिसे निपतामसे’’ति॥
Akkhātā te mahārāja, tādise nipatāmase’’ti.
तत्थ सीलवन्तोति अरियसीलेन समन्नागता। बहुस्सुताति पटिवेधबाहुसच्चेन समन्नागता। तादिसेति एवरूपे बाहितपापे पच्चेकबुद्धब्राह्मणे निमन्तनत्थाय उपसङ्कमामाति।
Tattha sīlavantoti ariyasīlena samannāgatā. Bahussutāti paṭivedhabāhusaccena samannāgatā. Tādiseti evarūpe bāhitapāpe paccekabuddhabrāhmaṇe nimantanatthāya upasaṅkamāmāti.
राजा तस्स कथं सुत्वा पुच्छि ‘‘सम्म विधुर, एवरूपा अग्गदक्खिणेय्या ब्राह्मणा कहं वसन्ती’’ति? उत्तरहिमवन्ते नन्दमूलकपब्भारे, महाराजाति। ‘‘तेन हि, पण्डित, तव बलेन मय्हं ते ब्राह्मणे परियेसा’’ति तुट्ठमानसो गाथमाह –
Rājā tassa kathaṃ sutvā pucchi ‘‘samma vidhura, evarūpā aggadakkhiṇeyyā brāhmaṇā kahaṃ vasantī’’ti? Uttarahimavante nandamūlakapabbhāre, mahārājāti. ‘‘Tena hi, paṇḍita, tava balena mayhaṃ te brāhmaṇe pariyesā’’ti tuṭṭhamānaso gāthamāha –
२६९.
269.
‘‘एते खो ब्राह्मणा विधुर, सीसवन्तो बहुस्सुता।
‘‘Ete kho brāhmaṇā vidhura, sīsavanto bahussutā;
एते विधुर परियेस, खिप्पञ्च ने निमन्तया’’ति॥
Ete vidhura pariyesa, khippañca ne nimantayā’’ti.
महासत्तो ‘‘साधू’’ति तस्स वचनं सम्पटिच्छित्वा ‘‘तेन हि, महाराज, नगरं अलङ्कारापेत्वा सब्बे नगरवासिनो दानं दत्वा उपोसथं अधिट्ठाय समादिन्नसीला होन्तू’’ति भेरिं चरापेत्वा ‘‘तुम्हेपि सद्धिं परिजनेन उपोसथं समादियथा’’ति वत्वा सयं पातोव भुञ्जित्वा उपोसथं समादाय सायन्हसमये जातिपुप्फपुण्णं सुवण्णसमुग्गं आहरापेत्वा रञ्ञा सद्धिं पञ्चपतिट्ठितं पतिट्ठहित्वा पच्चेकबुद्धानं गुणे अनुस्सरित्वा वन्दित्वा ‘‘उत्तरहिमवन्ते नन्दमूलकपब्भारवासिनो पञ्चसता पच्चेकबुद्धा स्वे अम्हाकं भिक्खं गण्हन्तू’’ति निमन्तेत्वा आकासे अट्ठ पुप्फमुट्ठियो विस्सज्जेसि। तदा तत्थ पञ्चसता पच्चेकबुद्धा वसन्ति, पुप्फानि गन्त्वा तेसं उपरि पतिंसु। ते आवज्जेन्ता तं कारणं ञत्वा ‘‘मारिसा, विधुरपण्डितेन निमन्तितम्ह, न खो पनेस इत्तरसत्तो, बुद्धङ्कुरो एस, इमस्मिंयेव कप्पे बुद्धो भविस्सति, करिस्सामस्स सङ्गह’’न्ति निमन्तनं अधिवासयिंसु। महासत्तो पुप्फानं अनागमनसञ्ञाय अधिवासितभावं ञत्वा ‘‘महाराज, स्वे पच्चेकबुद्धा आगमिस्सन्ति, सक्कारसम्मानं करोही’’ति आह। राजा पुनदिवसे महासक्कारं कत्वा महातले महारहानि आसनानि पञ्ञपेसि। पच्चेकबुद्धा अनोतत्तदहे कतसरीरपटिजग्गना वेलं सल्लक्खेत्वा आकासेनागन्त्वा राजङ्गणे ओतरिंसु। राजा च बोधिसत्तो च पसन्नमानसा तेसं हत्थतो पत्तानि गहेत्वा पासादं आरोपेत्वा निसीदापेत्वा दक्खिणोदकं दत्वा पणीतेन खादनीयेन भोजनीयेन परिविसिंसु। भत्तकिच्चपरियोसाने च पुनदिवसत्थायाति एवं सत्त दिवसे निमन्तेत्वा महादानं दत्वा सत्तमे दिवसे सब्बपरिक्खारे अदंसु। ते अनुमोदनं कत्वा आकासेन तत्थेव गता, परिक्खारापि तेहि सद्धिंयेव गता।
Mahāsatto ‘‘sādhū’’ti tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā ‘‘tena hi, mahārāja, nagaraṃ alaṅkārāpetvā sabbe nagaravāsino dānaṃ datvā uposathaṃ adhiṭṭhāya samādinnasīlā hontū’’ti bheriṃ carāpetvā ‘‘tumhepi saddhiṃ parijanena uposathaṃ samādiyathā’’ti vatvā sayaṃ pātova bhuñjitvā uposathaṃ samādāya sāyanhasamaye jātipupphapuṇṇaṃ suvaṇṇasamuggaṃ āharāpetvā raññā saddhiṃ pañcapatiṭṭhitaṃ patiṭṭhahitvā paccekabuddhānaṃ guṇe anussaritvā vanditvā ‘‘uttarahimavante nandamūlakapabbhāravāsino pañcasatā paccekabuddhā sve amhākaṃ bhikkhaṃ gaṇhantū’’ti nimantetvā ākāse aṭṭha pupphamuṭṭhiyo vissajjesi. Tadā tattha pañcasatā paccekabuddhā vasanti, pupphāni gantvā tesaṃ upari patiṃsu. Te āvajjentā taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘mārisā, vidhurapaṇḍitena nimantitamha, na kho panesa ittarasatto, buddhaṅkuro esa, imasmiṃyeva kappe buddho bhavissati, karissāmassa saṅgaha’’nti nimantanaṃ adhivāsayiṃsu. Mahāsatto pupphānaṃ anāgamanasaññāya adhivāsitabhāvaṃ ñatvā ‘‘mahārāja, sve paccekabuddhā āgamissanti, sakkārasammānaṃ karohī’’ti āha. Rājā punadivase mahāsakkāraṃ katvā mahātale mahārahāni āsanāni paññapesi. Paccekabuddhā anotattadahe katasarīrapaṭijagganā velaṃ sallakkhetvā ākāsenāgantvā rājaṅgaṇe otariṃsu. Rājā ca bodhisatto ca pasannamānasā tesaṃ hatthato pattāni gahetvā pāsādaṃ āropetvā nisīdāpetvā dakkhiṇodakaṃ datvā paṇītena khādanīyena bhojanīyena parivisiṃsu. Bhattakiccapariyosāne ca punadivasatthāyāti evaṃ satta divase nimantetvā mahādānaṃ datvā sattame divase sabbaparikkhāre adaṃsu. Te anumodanaṃ katvā ākāsena tattheva gatā, parikkhārāpi tehi saddhiṃyeva gatā.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा ‘‘अनच्छरियं, भिक्खवे, कोसलरञ्ञो मम उपट्ठाकस्स सतो विचेय्यदानं दातुं, पोराणकपण्डिता अनुप्पन्नेपि बुद्धे दानं अदंसुयेवा’’ति वत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा राजा आनन्दो अहोसि, विधुरपण्डितो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘anacchariyaṃ, bhikkhave, kosalarañño mama upaṭṭhākassa sato viceyyadānaṃ dātuṃ, porāṇakapaṇḍitā anuppannepi buddhe dānaṃ adaṃsuyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā rājā ānando ahosi, vidhurapaṇḍito pana ahameva ahosi’’nti.
दसब्राह्मणजातकवण्णना द्वादसमा।
Dasabrāhmaṇajātakavaṇṇanā dvādasamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४९५. दसब्राह्मणजातकं • 495. Dasabrāhmaṇajātakaṃ
