Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā

    (១០.) ទសកនិទ្ទេសវណ្ណនា

    (10.) Dasakaniddesavaṇṇanā

    បឋមពលនិទ្ទេសោ

    Paṭhamabalaniddeso

    ៨០៩. ទសវិធេន ញាណវត្ថុនិទ្ទេសេ អដ្ឋានន្តិ ហេតុបដិក្ខេបោ។ អនវកាសោតិ បច្ចយបដិក្ខេបោ។ ឧភយេនាបិ ការណមេវ បដិក្ខិបតិ។ ការណញ្ហិ តទាយត្តវុត្តិតាយ អត្តនោ ផលស្ស ឋានន្តិ ច អវកាសោតិ ច វុច្ចតិ។ យន្តិ យេន ការណេន។ ទិដ្ឋិសម្បន្នោតិ មគ្គទិដ្ឋិយា សម្បន្នោ សោតាបន្នោ អរិយសាវកោ។ កញ្ចិ សង្ខារន្តិ ចតុភូមកេសុ សង្ខតសង្ខារេសុ កញ្ចិ ឯកំ សង្ខារម្បិ។ និច្ចតោ ឧបគច្ឆេយ្យាតិ និច្ចោតិ គណ្ហេយ្យ។ នេតំ ឋានំ វិជ្ជតីតិ ឯតំ ការណំ នត្ថិ, ន ឧបលព្ភតិ។ យំ បុថុជ្ជនោតិ យេន ការណេន បុថុជ្ជនោ។ ឋានមេតំ វិជ្ជតីតិ ឯតំ ការណំ អត្ថិ; សស្សតទិដ្ឋិយា ហិ សោ តេភូមកេសុ សង្ខារេសុ កញ្ចិ សង្ខារំ និច្ចតោ គណ្ហេយ្យាតិ អត្ថោ។ ចតុត្ថភូមកសង្ខារោ បន តេជុស្សទត្តា ទិវសំ សន្តត្តោ អយោគុឡោ វិយ មក្ខិកានំ ទិដ្ឋិយា វា អញ្ញេសំ វា អកុសលានំ អារម្មណំ ន ហោតិ។ ឥមិនា នយេន កញ្ចិ សង្ខារំ សុខតោតិអាទីសុបិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ សុខតោ ឧបគច្ឆេយ្យាតិ ‘‘ឯកន្តសុខី អត្តា ហោតិ អរោគោ បរម្មរណា’’តិ (ម. និ. ៣.២១) ឯវំ អត្តទិដ្ឋិវសេន សុខតោ គាហំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។ ទិដ្ឋិវិប្បយុត្តចិត្តេន បន អរិយសាវកោ បរិឡាហាភិភូតោ បរិឡាហវូបសមត្ថំ, មត្តហត្ថីបរិតាសិតោ វិយ, សុចិកាមោ បោក្ខព្រាហ្មណោ គូថំ កញ្ចិ សង្ខារំ សុខតោ ឧបគច្ឆតិ។ អត្តវាទេ កសិណាទិបណ្ណត្តិសង្គហត្ថំ សង្ខារន្តិ អវត្វា កញ្ចិ ធម្មន្តិ វុត្តំ។ ឥធាបិ អរិយសាវកស្ស ចតុភូមកវសេន បរិច្ឆេទោ វេទិតព្ពោ, បុថុជ្ជនស្ស តេភូមកវសេន; សព្ពវារេសុ វា អរិយសាវកស្សាបិ តេភូមកវសេនេវ បរិច្ឆេទោ វដ្ដតិ។ យំ យញ្ហិ បុថុជ្ជនោ គណ្ហាតិ, តតោ តតោ អរិយសាវកោ គាហំ វិនិវេឋេតិ។ បុថុជ្ជនោ ហិ យំ យំ និច្ចំ សុខំ អត្តាតិ គណ្ហាតិ, តំ តំ អរិយសាវកោ អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តាតិ គណ្ហន្តោ គាហំ វិនិវេឋេតិ។

    809. Dasavidhena ñāṇavatthuniddese aṭṭhānanti hetupaṭikkhepo. Anavakāsoti paccayapaṭikkhepo. Ubhayenāpi kāraṇameva paṭikkhipati. Kāraṇañhi tadāyattavuttitāya attano phalassa ṭhānanti ca avakāsoti ca vuccati. Yanti yena kāraṇena. Diṭṭhisampannoti maggadiṭṭhiyā sampanno sotāpanno ariyasāvako. Kañcisaṅkhāranti catubhūmakesu saṅkhatasaṅkhāresu kañci ekaṃ saṅkhārampi. Niccato upagaccheyyāti niccoti gaṇheyya. Netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti etaṃ kāraṇaṃ natthi, na upalabbhati. Yaṃ puthujjanoti yena kāraṇena puthujjano. Ṭhānametaṃ vijjatīti etaṃ kāraṇaṃ atthi; sassatadiṭṭhiyā hi so tebhūmakesu saṅkhāresu kañci saṅkhāraṃ niccato gaṇheyyāti attho. Catutthabhūmakasaṅkhāro pana tejussadattā divasaṃ santatto ayoguḷo viya makkhikānaṃ diṭṭhiyā vā aññesaṃ vā akusalānaṃ ārammaṇaṃ na hoti. Iminā nayena kañci saṅkhāraṃ sukhatotiādīsupi attho veditabbo. Sukhato upagaccheyyāti ‘‘ekantasukhī attā hoti arogo parammaraṇā’’ti (ma. ni. 3.21) evaṃ attadiṭṭhivasena sukhato gāhaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Diṭṭhivippayuttacittena pana ariyasāvako pariḷāhābhibhūto pariḷāhavūpasamatthaṃ, mattahatthīparitāsito viya, sucikāmo pokkhabrāhmaṇo gūthaṃ kañci saṅkhāraṃ sukhato upagacchati. Attavāde kasiṇādipaṇṇattisaṅgahatthaṃ saṅkhāranti avatvā kañci dhammanti vuttaṃ. Idhāpi ariyasāvakassa catubhūmakavasena paricchedo veditabbo, puthujjanassa tebhūmakavasena; sabbavāresu vā ariyasāvakassāpi tebhūmakavaseneva paricchedo vaṭṭati. Yaṃ yañhi puthujjano gaṇhāti, tato tato ariyasāvako gāhaṃ viniveṭheti. Puthujjano hi yaṃ yaṃ niccaṃ sukhaṃ attāti gaṇhāti, taṃ taṃ ariyasāvako aniccaṃ dukkhaṃ anattāti gaṇhanto gāhaṃ viniveṭheti.

    មាតរន្តិអាទីសុ ជនិកាវ មាតា។ មនុស្សភូតោវ ខីណាសវោ អរហាតិ អធិប្បេតោ។ កិំ បន អរិយសាវកោ អញ្ញំ ជីវិតា វោរោបេយ្យាតិ? ឯតម្បិ អដ្ឋានំ។ សចេបិ ភវន្តរគតំ អរិយសាវកំ អត្តនោ អរិយសាវកភាវំ អជានន្តម្បិ កោចិ ឯវំ វទេយ្យ – ‘ឥមំ កុន្ថកិបិល្លិកំ ជីវិតា វោរោបេត្វា សកលចក្កវាឡគព្ភេ ចក្កវត្តិរជ្ជំ បដិបជ្ជាហី’តិ, នេវ សោ តំ ជីវិតា វោរោបេយ្យ។ អថ វាបិ នំ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘សចេ ឥមំ ន ឃាតេស្សសិ, សីសំ តេ ឆិន្ទិស្សាមា’តិ, សីសមេវស្ស ឆិន្ទេយ្យុំ, នេវ សោ តំ ឃាតេយ្យ។ បុថុជ្ជនភាវស្ស បន មហាសាវជ្ជភាវទស្សនត្ថំ អរិយសាវកស្ស ច ពលទីបនត្ថមេតំ វុត្តំ។ អយញ្ហេត្ថ អធិប្បាយោ – សាវជ្ជោ បុថុជ្ជនភាវោ, យត្រ ហិ នាម បុថុជ្ជនោ មាតុឃាតាទីនិបិ អានន្តរិយានិ ករិស្សតិ។ មហាពលោ អរិយសាវកោ; សោ ឯតានិ កម្មានិ ន ករោតីតិ។

    Mātarantiādīsu janikāva mātā. Manussabhūtova khīṇāsavo arahāti adhippeto. Kiṃ pana ariyasāvako aññaṃ jīvitā voropeyyāti? Etampi aṭṭhānaṃ. Sacepi bhavantaragataṃ ariyasāvakaṃ attano ariyasāvakabhāvaṃ ajānantampi koci evaṃ vadeyya – ‘imaṃ kunthakipillikaṃ jīvitā voropetvā sakalacakkavāḷagabbhe cakkavattirajjaṃ paṭipajjāhī’ti, neva so taṃ jīvitā voropeyya. Atha vāpi naṃ evaṃ vadeyyuṃ – ‘sace imaṃ na ghātessasi, sīsaṃ te chindissāmā’ti, sīsamevassa chindeyyuṃ, neva so taṃ ghāteyya. Puthujjanabhāvassa pana mahāsāvajjabhāvadassanatthaṃ ariyasāvakassa ca baladīpanatthametaṃ vuttaṃ. Ayañhettha adhippāyo – sāvajjo puthujjanabhāvo, yatra hi nāma puthujjano mātughātādīnipi ānantariyāni karissati. Mahābalo ariyasāvako; so etāni kammāni na karotīti.

    បទុដ្ឋេន ចិត្តេនាតិ ទោសសម្បយុត្តេន វធកចិត្តេន។ លោហិតំ ឧប្បាទេយ្យាតិ ជីវមានកសរីរេ ខុទ្ទកមក្ខិកាយ បិវនមត្តម្បិ លោហិតំ ឧប្បាទេយ្យ។ សង្ឃំ ភិន្ទេយ្យាតិ សមានសំវាសកំ សមានសីមាយំ ឋិតំ បញ្ចហិ ការណេហិ សង្ឃំ ភិន្ទេយ្យ, វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘បញ្ចហុបាលិ, អាការេហិ សង្ឃោ ភិជ្ជតិ – កម្មេន, ឧទ្ទេសេន, វោហរន្តោ, អនុស្សាវនេន, សលាកគ្គាហេនា’’តិ (បរិ. ៤៥៨)។

    Paduṭṭhena cittenāti dosasampayuttena vadhakacittena. Lohitaṃ uppādeyyāti jīvamānakasarīre khuddakamakkhikāya pivanamattampi lohitaṃ uppādeyya. Saṅghaṃ bhindeyyāti samānasaṃvāsakaṃ samānasīmāyaṃ ṭhitaṃ pañcahi kāraṇehi saṅghaṃ bhindeyya, vuttañhetaṃ – ‘‘pañcahupāli, ākārehi saṅgho bhijjati – kammena, uddesena, voharanto, anussāvanena, salākaggāhenā’’ti (pari. 458).

    តត្ថ ‘កម្មេនា’តិ អបលោកនាទីសុ ចតូសុ កម្មេសុ អញ្ញតរេន កម្មេន។ ‘ឧទ្ទេសេនា’តិ បញ្ចសុ បាតិមោក្ខុទ្ទេសេសុ អញ្ញតរេន ឧទ្ទេសេន។ ‘វោហរន្តោ’តិ កថយន្តោ, តាហិ តាហិ ឧប្បត្តីហិ ‘អធម្មំ ធម្មោ’តិអាទីនិ អដ្ឋារស ភេទករវត្ថូនិ ទីបេន្តោ។ ‘អនុស្សាវនេនា’តិ ‘ននុ តុម្ហេ ជានាថ មយ្ហំ ឧច្ចាកុលា បព្ពជិតភាវំ ពហុស្សុតភាវញ្ច! មាទិសោ នាម ឧទ្ធម្មំ ឧព្ពិនយំ សត្ថុសាសនំ គាហេយ្យាតិ ចិត្តម្បិ ឧប្បាទេតុំ តុម្ហាកំ ន យុត្តំ។ កិំ មយ្ហំ អវីចិ នីលុប្បលវនំ វិយ សីតលោ? កិមហំ អបាយតោ ន ភាយាមី’តិអាទិនា នយេន កណ្ណមូលេ វចីភេទំ កត្វា អនុស្សាវនេន ។ ‘សលាកគ្គាហេនា’តិ ឯវំ អនុស្សាវេត្វា តេសំ ចិត្តំ ឧបត្ថម្ភេត្វា អនិវត្តនធម្មេ កត្វា ‘‘គណ្ហថ ឥមំ សលាក’’ន្តិ សលាកគ្គាហេន។ ឯត្ថ ច កម្មមេវ ឧទ្ទេសោ វា បមាណំ វោហារានុស្សាវនសលាកគ្គាហា បន បុព្ពភាគា។ អដ្ឋារសវត្ថុទីបនវសេន ហិ វោហរន្តេន តត្ថ រុចិជននត្ថំ អនុស្សាវេត្វា សលាកាយ គាហិតាយបិ អភិន្នោវ ហោតិ សង្ឃោ។ យទា បន ឯវំ ចត្តារោ វា អតិរេកា វា សលាកំ គាហេត្វា អាវេណិកំ កម្មំ វា ឧទ្ទេសំ វា ករោន្តិ, តទា សង្ឃោ ភិន្នោ នាម ហោតិ។

    Tattha ‘kammenā’ti apalokanādīsu catūsu kammesu aññatarena kammena. ‘Uddesenā’ti pañcasu pātimokkhuddesesu aññatarena uddesena. ‘Voharanto’ti kathayanto, tāhi tāhi uppattīhi ‘adhammaṃ dhammo’tiādīni aṭṭhārasa bhedakaravatthūni dīpento. ‘Anussāvanenā’ti ‘nanu tumhe jānātha mayhaṃ uccākulā pabbajitabhāvaṃ bahussutabhāvañca! Mādiso nāma uddhammaṃ ubbinayaṃ satthusāsanaṃ gāheyyāti cittampi uppādetuṃ tumhākaṃ na yuttaṃ. Kiṃ mayhaṃ avīci nīluppalavanaṃ viya sītalo? Kimahaṃ apāyato na bhāyāmī’tiādinā nayena kaṇṇamūle vacībhedaṃ katvā anussāvanena . ‘Salākaggāhenā’ti evaṃ anussāvetvā tesaṃ cittaṃ upatthambhetvā anivattanadhamme katvā ‘‘gaṇhatha imaṃ salāka’’nti salākaggāhena. Ettha ca kammameva uddeso vā pamāṇaṃ vohārānussāvanasalākaggāhā pana pubbabhāgā. Aṭṭhārasavatthudīpanavasena hi voharantena tattha rucijananatthaṃ anussāvetvā salākāya gāhitāyapi abhinnova hoti saṅgho. Yadā pana evaṃ cattāro vā atirekā vā salākaṃ gāhetvā āveṇikaṃ kammaṃ vā uddesaṃ vā karonti, tadā saṅgho bhinno nāma hoti.

    ឯវំ ទិដ្ឋិសម្បន្នោ បុគ្គលោ សង្ឃំ ភិន្ទេយ្យាតិ នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ។ ឯត្តាវតា មាតុឃាតាទីនិ បញ្ច អានន្តរិយកម្មានិ ទស្សិតានិ ហោន្តិ, យានិ បុថុជ្ជនោ ករោតិ, ន អរិយសាវកោ។ តេសំ អាវិភាវត្ថំ –

    Evaṃ diṭṭhisampanno puggalo saṅghaṃ bhindeyyāti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Ettāvatā mātughātādīni pañca ānantariyakammāni dassitāni honti, yāni puthujjano karoti, na ariyasāvako. Tesaṃ āvibhāvatthaṃ –

    កម្មតោ ទ្វារតោ ចេវ, កប្បដ្ឋិតិយតោ តថា;

    Kammato dvārato ceva, kappaṭṭhitiyato tathā;

    បាកសាធារណាទីហិ, វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    Pākasādhāraṇādīhi, viññātabbo vinicchayo.

    តត្ថ ‘កម្មតោ’ តាវ – ឯត្ថ ហិ មនុស្សភូតស្សេវ មនុស្សភូតំ មាតរំ វា បិតរំ វា អបិ បរិវត្តលិង្គំ ជីវិតា វោរោបេន្តស្ស កម្មំ អានន្តរិយំ ហោតិ។ តស្ស វិបាកំ បដិពាហិស្សាមី’តិ សកលចក្កវាឡំ មហាចេតិយប្បមាណេហិ កញ្ចនថូបេហិ បូរេត្វាបិ, សកលចក្កវាឡំ បូរេត្វា និសិន្នភិក្ខុសង្ឃស្ស មហាទានំ ទត្វាបិ, ពុទ្ធស្ស ភគវតោ សង្ឃាដិកណ្ណំ អមុញ្ចិត្វាវ វិចរិត្វាបិ, កាយស្ស ភេទា និរយមេវ ឧបបជ្ជតិ។ យោ បន សយំ មនុស្សភូតោ តិរច្ឆានភូតំ មាតរំ វា បិតរំ វា, សយំ វា តិរច្ឆានភូតោ មនុស្សភូតំ, តិរច្ឆានភូតោយេវ វា តិរច្ឆានភូតំ ជីវិតា វោរោបេតិ, តស្ស កម្មំ អានន្តរិយំ ន ហោតិ, កម្មំ បន ភារិយំ ហោតិ, អានន្តរិយំ អាហច្ចេវ តិដ្ឋតិ។ មនុស្សជាតិកានំ បន វសេន អយំ បញ្ហោ កថិតោ។

    Tattha ‘kammato’ tāva – ettha hi manussabhūtasseva manussabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā api parivattaliṅgaṃ jīvitā voropentassa kammaṃ ānantariyaṃ hoti. Tassa vipākaṃ paṭibāhissāmī’ti sakalacakkavāḷaṃ mahācetiyappamāṇehi kañcanathūpehi pūretvāpi, sakalacakkavāḷaṃ pūretvā nisinnabhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvāpi, buddhassa bhagavato saṅghāṭikaṇṇaṃ amuñcitvāva vicaritvāpi, kāyassa bhedā nirayameva upapajjati. Yo pana sayaṃ manussabhūto tiracchānabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā, sayaṃ vā tiracchānabhūto manussabhūtaṃ, tiracchānabhūtoyeva vā tiracchānabhūtaṃ jīvitā voropeti, tassa kammaṃ ānantariyaṃ na hoti, kammaṃ pana bhāriyaṃ hoti, ānantariyaṃ āhacceva tiṭṭhati. Manussajātikānaṃ pana vasena ayaṃ pañho kathito.

    ឯត្ថ ឯឡកចតុក្កំ, សង្គាមចតុក្កំ, ចោរចតុក្កញ្ច កថេតព្ពំ។ ‘ឯឡកំ មារេមី’តិ អភិសន្ធិនាបិ ហិ ឯឡកដ្ឋានេ ឋិតំ មនុស្សោ មនុស្សភូតំ មាតរំ វា បិតរំ វា មារេន្តោ អានន្តរិយំ ផុសតិ។ ឯឡកាភិសន្ធិនា បន មាតាបិតិអភិសន្ធិនា វា ឯឡកំ មារេន្តោ អានន្តរិយំ ន ផុសតិ។ មាតាបិតិអភិសន្ធិនា មាតាបិតរោ មារេន្តោ ផុសតេវ។ ឯស នយោ ឥតរស្មិម្បិ ចតុក្កទ្វយេ។ យថា ច មាតាបិតូសុ, ឯវំ អរហន្តេបិ ឯតានិ ចតុក្កានិ វេទិតព្ពានិ។ មនុស្សអរហន្តមេវ ច មារេត្វា អានន្តរិយំ ផុសតិ, ន យក្ខភូតំ; កម្មំ បន ភារិយំ អានន្តរិយសទិសមេវ។ មនុស្សអរហន្តស្ស ច បុថុជ្ជនកាលេយេវ សត្ថប្បហារេ វា វិសេ វា ទិន្នេបិ យទិ សោ អរហត្តំ បត្វា តេនេវ មរតិ, អរហន្តឃាតោ ហោតិយេវ។ យំ បន បុថុជ្ជនកាលេ ទិន្នំ ទានំ អរហត្តំ បត្វា បរិភុញ្ជតិ, បុថុជ្ជនស្សេវ តំ ទិន្នំ ហោតិ។ សេសអរិយបុគ្គលេ មារេន្តស្ស អានន្តរិយំ នត្ថិ, កម្មំ បន ភារិយំ អានន្តរិយសទិសមេវ។

    Ettha eḷakacatukkaṃ, saṅgāmacatukkaṃ, coracatukkañca kathetabbaṃ. ‘Eḷakaṃ māremī’ti abhisandhināpi hi eḷakaṭṭhāne ṭhitaṃ manusso manussabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā mārento ānantariyaṃ phusati. Eḷakābhisandhinā pana mātāpitiabhisandhinā vā eḷakaṃ mārento ānantariyaṃ na phusati. Mātāpitiabhisandhinā mātāpitaro mārento phusateva. Esa nayo itarasmimpi catukkadvaye. Yathā ca mātāpitūsu, evaṃ arahantepi etāni catukkāni veditabbāni. Manussaarahantameva ca māretvā ānantariyaṃ phusati, na yakkhabhūtaṃ; kammaṃ pana bhāriyaṃ ānantariyasadisameva. Manussaarahantassa ca puthujjanakāleyeva satthappahāre vā vise vā dinnepi yadi so arahattaṃ patvā teneva marati, arahantaghāto hotiyeva. Yaṃ pana puthujjanakāle dinnaṃ dānaṃ arahattaṃ patvā paribhuñjati, puthujjanasseva taṃ dinnaṃ hoti. Sesaariyapuggale mārentassa ānantariyaṃ natthi, kammaṃ pana bhāriyaṃ ānantariyasadisameva.

    លោហិតុប្បាទេ តថាគតស្ស អភេជ្ជកាយតាយ បរូបក្កមេន ចម្មច្ឆេទំ កត្វា លោហិតបគ្ឃរណំ នាម នត្ថិ។ សរីរស្ស បន អន្តោយេវ ឯកស្មិំ ឋានេ លោហិតំ សមោសរតិ។ ទេវទត្តេន បដិវិទ្ធសិលាតោ ភិជ្ជិត្វា គតា សកលិកាបិ តថាគតស្ស បាទន្តំ បហរិ។ ផរសុនា បហដោ វិយ បាទោ អន្តោលោហិតោយេវ អហោសិ។ តថា ករោន្តស្ស អានន្តរិយំ ហោតិ។ ជីវកោ បន តថាគតស្ស រុចិយា សត្ថកេន ចម្មំ ឆិន្ទិត្វា តម្ហា ឋានា ទុដ្ឋលោហិតំ នីហរិត្វា ផាសុកមកាសិ។ តថា ករោន្តស្ស បុញ្ញកម្មមេវ ហោតិ។

    Lohituppāde tathāgatassa abhejjakāyatāya parūpakkamena cammacchedaṃ katvā lohitapaggharaṇaṃ nāma natthi. Sarīrassa pana antoyeva ekasmiṃ ṭhāne lohitaṃ samosarati. Devadattena paṭividdhasilāto bhijjitvā gatā sakalikāpi tathāgatassa pādantaṃ pahari. Pharasunā pahaṭo viya pādo antolohitoyeva ahosi. Tathā karontassa ānantariyaṃ hoti. Jīvako pana tathāgatassa ruciyā satthakena cammaṃ chinditvā tamhā ṭhānā duṭṭhalohitaṃ nīharitvā phāsukamakāsi. Tathā karontassa puññakammameva hoti.

    អថ យេ ច បរិនិព្ពុតេ តថាគតេ ចេតិយំ ភិន្ទន្តិ, ពោធិំ ឆិន្ទន្តិ, ធាតុម្ហិ ឧបក្កមន្តិ, តេសំ កិំ ហោតីតិ? ភារិយំ កម្មំ ហោតិ អានន្តរិយសទិសំ។ សធាតុកំ បន ថូបំ វា បដិមំ វា ពាធយមានំ ពោធិសាខញ្ច ឆិន្ទិតុំ វដ្ដតិ។ សចេបិ តត្ថ និលីនា សកុណា ចេតិយេ វច្ចំ បាតេន្តិ, ឆិន្ទិតុំ វដ្ដតិយេវ។ បរិភោគចេតិយតោ ហិ សរីរចេតិយំ មហន្តតរំ។ ចេតិយវត្ថុំ ភិន្ទិត្វា គច្ឆន្តំ ពោធិមូលម្បិ ឆិន្ទិត្វា ហរិតុំ វដ្ដតិ។ យា បន ពោធិសាខា ពោធិឃរំ ពាធតិ, តំ គេហរក្ខណត្ថំ ឆិន្ទិតុំ ន លព្ភតិ។ ពោធិអត្ថញ្ហិ គេហំ, ន គេហត្ថាយ ពោធិ។ អាសនឃរេបិ ឯសេវ នយោ។ យស្មិំ បន អាសនឃរេ ធាតុ និហិតា ហោតិ, តស្ស រក្ខណត្ថាយ ពោធិសាខំ ឆិន្ទិតុំ វដ្ដតិ។ ពោធិជគ្គនត្ថំ ឱជោហរណសាខំ វា បូតិដ្ឋានំ វា ឆិន្ទិតុំ វដ្ដតិយេវ; សរីរបដិជគ្គនេ វិយ បុញ្ញម្បិ ហោតិ។

    Atha ye ca parinibbute tathāgate cetiyaṃ bhindanti, bodhiṃ chindanti, dhātumhi upakkamanti, tesaṃ kiṃ hotīti? Bhāriyaṃ kammaṃ hoti ānantariyasadisaṃ. Sadhātukaṃ pana thūpaṃ vā paṭimaṃ vā bādhayamānaṃ bodhisākhañca chindituṃ vaṭṭati. Sacepi tattha nilīnā sakuṇā cetiye vaccaṃ pātenti, chindituṃ vaṭṭatiyeva. Paribhogacetiyato hi sarīracetiyaṃ mahantataraṃ. Cetiyavatthuṃ bhinditvā gacchantaṃ bodhimūlampi chinditvā harituṃ vaṭṭati. Yā pana bodhisākhā bodhigharaṃ bādhati, taṃ geharakkhaṇatthaṃ chindituṃ na labbhati. Bodhiatthañhi gehaṃ, na gehatthāya bodhi. Āsanagharepi eseva nayo. Yasmiṃ pana āsanaghare dhātu nihitā hoti, tassa rakkhaṇatthāya bodhisākhaṃ chindituṃ vaṭṭati. Bodhijagganatthaṃ ojoharaṇasākhaṃ vā pūtiṭṭhānaṃ vā chindituṃ vaṭṭatiyeva; sarīrapaṭijaggane viya puññampi hoti.

    សង្ឃភេទេ សីមដ្ឋកសង្ឃេ អសន្និបតិតេ វិសុំ បរិសំ គហេត្វា កតវោហារានុស្សាវនសលាកគ្គាហស្ស កម្មំ វា ករោន្តស្ស ឧទ្ទេសំ វា ឧទ្ទិសន្តស្ស ភេទោ ច ហោតិ អានន្តរិយកម្មញ្ច។ សមគ្គសញ្ញាយ បន វដ្ដតិ។ សមគ្គសញ្ញាយ ហិ ករោន្តស្ស នេវ ភេទោ ហោតិ ន អានន្តរិយកម្មំ។ តថា នវតោ ឩនបរិសាយំ។ សព្ពន្តិមេន បន បរិច្ឆេទេន នវន្នំ ជនានំ យោ សង្ឃំ ភិន្ទតិ, តស្ស អានន្តរិយកម្មំ ហោតិ។ អនុវត្តកានំ អធម្មវាទីនំ មហាសាវជ្ជំ កម្មំ; ធម្មវាទិនោ អនវជ្ជា។ តត្ថ នវន្នមេវ សង្ឃភេទេ ឥទំ សុត្តំ – ‘‘ឯកតោ, ឧបាលិ, ចត្តារោ ហោន្តិ, ឯកតោ ចត្តារោ, នវមោ អនុស្សាវេតិ សលាកំ គាហេតិ – ‘អយំ ធម្មោ, អយំ វិនយោ, ឥទំ សត្ថុសាសនំ, ឥទំ គណ្ហថ, ឥទំ រោចេថា’តិ។ ឯវំ ខោ, ឧបាលិ, សង្ឃរាជិ ចេវ ហោតិ សង្ឃភេទោ ច។ នវន្នំ វា, ឧបាលិ, អតិរេកនវន្នំ វា សង្ឃរាជិ ចេវ ហោតិ សង្ឃភេទោ ចា’’តិ (ចូឡវ. ៣៥១)។

    Saṅghabhede sīmaṭṭhakasaṅghe asannipatite visuṃ parisaṃ gahetvā katavohārānussāvanasalākaggāhassa kammaṃ vā karontassa uddesaṃ vā uddisantassa bhedo ca hoti ānantariyakammañca. Samaggasaññāya pana vaṭṭati. Samaggasaññāya hi karontassa neva bhedo hoti na ānantariyakammaṃ. Tathā navato ūnaparisāyaṃ. Sabbantimena pana paricchedena navannaṃ janānaṃ yo saṅghaṃ bhindati, tassa ānantariyakammaṃ hoti. Anuvattakānaṃ adhammavādīnaṃ mahāsāvajjaṃ kammaṃ; dhammavādino anavajjā. Tattha navannameva saṅghabhede idaṃ suttaṃ – ‘‘ekato, upāli, cattāro honti, ekato cattāro, navamo anussāveti salākaṃ gāheti – ‘ayaṃ dhammo, ayaṃ vinayo, idaṃ satthusāsanaṃ, idaṃ gaṇhatha, idaṃ rocethā’ti. Evaṃ kho, upāli, saṅgharāji ceva hoti saṅghabhedo ca. Navannaṃ vā, upāli, atirekanavannaṃ vā saṅgharāji ceva hoti saṅghabhedo cā’’ti (cūḷava. 351).

    ឯតេសុ ច បន បញ្ចសុ សង្ឃភេទោ វចីកម្មំ, សេសានិ កាយកម្មានីតិ។ ឯវំ កម្មតោបិ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    Etesu ca pana pañcasu saṅghabhedo vacīkammaṃ, sesāni kāyakammānīti. Evaṃ kammatopi viññātabbo vinicchayo.

    ‘ទ្វារតោ’តិ សព្ពានេវ ចេតានិ កាយទ្វារតោបិ វចីទ្វារតោបិ សមុដ្ឋហន្តិ។ បុរិមានិ បនេត្ថ ចត្តារិ អាណត្តិកវិជ្ជាមយបយោគវសេន វចីទ្វារតោ សមុដ្ឋហិត្វាបិ កាយទ្វារមេវ បូរេន្តិ។ សង្ឃភេទោ ហត្ថមុទ្ទាយ ភេទំ ករោន្តស្ស កាយទ្វារតោ សមុដ្ឋហិត្វាបិ វចីទ្វារមេវ បូរេតីតិ។ ឯវមេត្ថ ទ្វារតោបិ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    ‘Dvārato’ti sabbāneva cetāni kāyadvāratopi vacīdvāratopi samuṭṭhahanti. Purimāni panettha cattāri āṇattikavijjāmayapayogavasena vacīdvārato samuṭṭhahitvāpi kāyadvārameva pūrenti. Saṅghabhedo hatthamuddāya bhedaṃ karontassa kāyadvārato samuṭṭhahitvāpi vacīdvārameva pūretīti. Evamettha dvāratopi viññātabbo vinicchayo.

    ‘កប្បដ្ឋិតិយតោ’តិ សង្ឃភេទោយេវ ចេត្ថ កប្បដ្ឋិតិយោ។ សណ្ឋហន្តេ ហិ កប្បេ កប្បវេមជ្ឈេ វា សង្ឃភេទំ កត្វា កប្បវិនាសេយេវ មុច្ចតិ។ សចេបិ ហិ ‘ស្វេ កប្បោ វិនស្សិស្សតី’តិ អជ្ជ សង្ឃភេទំ ករោតិ, ស្វេយេវ មុច្ចតិ, ឯកទិវសមេវ និរយេ បច្ចតិ។ ឯវំ ករណំ បន នត្ថិ។ សេសានិ ចត្តារិ កម្មានិ អានន្តរិយានេវ ហោន្តិ, ន កប្បដ្ឋិតិយានីតិ។ ឯវមេត្ថ កប្បដ្ឋិតិយតោបិ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    ‘Kappaṭṭhitiyato’ti saṅghabhedoyeva cettha kappaṭṭhitiyo. Saṇṭhahante hi kappe kappavemajjhe vā saṅghabhedaṃ katvā kappavināseyeva muccati. Sacepi hi ‘sve kappo vinassissatī’ti ajja saṅghabhedaṃ karoti, sveyeva muccati, ekadivasameva niraye paccati. Evaṃ karaṇaṃ pana natthi. Sesāni cattāri kammāni ānantariyāneva honti, na kappaṭṭhitiyānīti. Evamettha kappaṭṭhitiyatopi viññātabbo vinicchayo.

    ‘បាកតោ’តិ យេន ច បញ្ចបេតានិ កម្មានិ កតានិ ហោន្តិ, តស្ស សង្ឃភេទោយេវ បដិសន្ធិវសេន វិបច្ចតិ។ សេសានិ ‘‘អហោសិ កម្មំ នាហោសិ កម្មវិបាកោ’’តិ ឯវមាទីសុ សង្ខំ គច្ឆន្តិ។ សង្ឃភេទាភាវេ លោហិតុប្បាទោ, តទភាវេ អរហន្តឃាតោ, តទភាវេ សចេ បិតា សីលវា ហោតិ, មាតា ទុស្សីលា នោ វា តថា សីលវតី, បិតុឃាតោ បដិសន្ធិវសេន វិបច្ចតិ។ សចេ មាតា មាតុឃាតោ។ ទ្វីសុបិ សីលេន វា ទុស្សីលេន វា សមានេសុ មាតុឃាតោវ បដិសន្ធិវសេន វិបច្ចតិ; មាតា ហិ ទុក្ករការិណី ពហូបការា ច បុត្តានន្តិ។ ឯវមេត្ថ បាកតោបិ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    ‘Pākato’ti yena ca pañcapetāni kammāni katāni honti, tassa saṅghabhedoyeva paṭisandhivasena vipaccati. Sesāni ‘‘ahosi kammaṃ nāhosi kammavipāko’’ti evamādīsu saṅkhaṃ gacchanti. Saṅghabhedābhāve lohituppādo, tadabhāve arahantaghāto, tadabhāve sace pitā sīlavā hoti, mātā dussīlā no vā tathā sīlavatī, pitughāto paṭisandhivasena vipaccati. Sace mātā mātughāto. Dvīsupi sīlena vā dussīlena vā samānesu mātughātova paṭisandhivasena vipaccati; mātā hi dukkarakāriṇī bahūpakārā ca puttānanti. Evamettha pākatopi viññātabbo vinicchayo.

    ‘សាធារណាទីហី’តិ បុរិមានិ ចត្តារិ សព្ពេសម្បិ គហដ្ឋបព្ពជិតានំ សាធារណានិ។ សង្ឃភេទោ បន ‘‘ន ខោ, ឧបាលិ, ភិក្ខុនី សង្ឃំ ភិន្ទតិ, ន សិក្ខមានា, ន សាមណេរោ, ន សាមណេរី, ន ឧបាសកោ, ន ឧបាសិកា សង្ឃំ ភិន្ទតិ។ ភិក្ខុ ខោ, ឧបាលិ, បកតត្តោ សមានសំវាសកោ សមានសីមាយំ ឋិតោ សង្ឃំ ភិន្ទតី’’តិ (ចូឡវ. ៣៥១) វចនតោ វុត្តប្បការស្ស ភិក្ខុនោវ ហោតិ, ន អញ្ញស្ស; តស្មា អសាធារណោ។ អាទិសទ្ទេន សព្ពេបេតេ ទុក្ខវេទនាសហគតា ទោសមោហសម្បយុត្តា ចាតិ ឯវមេត្ថ សាធារណាទីហិបិ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    ‘Sādhāraṇādīhī’ti purimāni cattāri sabbesampi gahaṭṭhapabbajitānaṃ sādhāraṇāni. Saṅghabhedo pana ‘‘na kho, upāli, bhikkhunī saṅghaṃ bhindati, na sikkhamānā, na sāmaṇero, na sāmaṇerī, na upāsako, na upāsikā saṅghaṃ bhindati. Bhikkhu kho, upāli, pakatatto samānasaṃvāsako samānasīmāyaṃ ṭhito saṅghaṃ bhindatī’’ti (cūḷava. 351) vacanato vuttappakārassa bhikkhunova hoti, na aññassa; tasmā asādhāraṇo. Ādisaddena sabbepete dukkhavedanāsahagatā dosamohasampayuttā cāti evamettha sādhāraṇādīhipi viññātabbo vinicchayo.

    អញ្ញំ សត្ថារន្តិ ‘អយំ មេ សត្ថា សត្ថុកិច្ចំ កាតុំ សមត្ថោ’តិ ភវន្តរេបិ អញ្ញំ តិត្ថករំ ‘អយំ មេ សត្ថា’តិ ឯវំ គណ្ហេយ្យ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតីតិ អត្ថោ។ អដ្ឋមំ ភវំ និព្ពត្តេយ្យាតិ សព្ពមន្ទបញ្ញោបិ សត្តមំ ភវំ អតិក្កមិត្វា អដ្ឋមំ និព្ពត្តេយ្យ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ ។ ឧត្តមកោដិយា ហិ សត្តមំ ភវំ សន្ធាយេវេស ‘‘និយតោ សម្ពោធិបរាយណោ’’តិ វុត្តោ។ កិំ បន តំ និយាមេតិ? កិំ បុព្ពហេតុ និយាមេតិ ឧទាហុ បដិលទ្ធមគ្គោ ឧទាហុ ឧបរិ តយោ មគ្គាតិ? សម្មាសម្ពុទ្ធេន គហិតំ នាមមត្តមេតំ។ បុគ្គលោ បន និយតោ នាម នត្ថិ។ ‘‘បុព្ពហេតុ និយាមេតី’’តិ វុត្តេ ហិ ឧបរិ តិណ្ណំ មគ្គានំ ឧបនិស្សយោ វុត្តោ ហោតិ, បឋមមគ្គស្ស ឧបនិស្សយាភាវោ អាបជ្ជតិ។ ឥច្ចស្ស អហេតុ អប្បច្ចយា និព្ពត្តិំ បាបុណាតិ។ ‘‘បដិលទ្ធមគ្គោ និយាមេតី’’តិ វុត្តេ ឧបរិ តយោ មគ្គា អកិច្ចកា ហោន្តិ, បឋមមគ្គោវ សកិច្ចកោ, បឋមមគ្គេនេវ កិលេសេ ខេបេត្វា បរិនិព្ពាយិតព្ពំ ហោតិ។ ‘‘ឧបរិ តយោ មគ្គា និយាមេន្តី’’តិ វុត្តេ បឋមមគ្គោ អកិច្ចកោ ហោតិ, ឧបរិ តយោ មគ្គាវ សកិច្ចកា, បឋមមគ្គំ អនិព្ពត្តេត្វា ឧបរិ តយោ មគ្គា និព្ពត្តេតព្ពា ហោន្តិ, បឋមមគ្គេន ច អនុប្បជ្ជិត្វាវ កិលេសា ខេបេតព្ពា ហោន្តិ។ តស្មា ន អញ្ញោ កោចិ និយាមេតិ, ឧបរិ តិណ្ណំ មគ្គានំ វិបស្សនាវ និយាមេតិ។ សចេ ហិ តេសំ វិបស្សនា តិក្ខា សូរា ហុត្វា វហតិ, ឯកំយេវ ភវំ និព្ពត្តេត្វា អរហត្តំ បត្វា បរិនិព្ពាតិ។ តតោ មន្ទតរបញ្ញោ ទុតិយេ វា តតិយេ វា ចតុត្ថេ វា បញ្ចមេ វា ឆដ្ឋេ វា ភវេ អរហត្តំ បត្វា បរិនិព្ពាតិ។ សព្ពមន្ទបញ្ញោ សត្តមំ ភវំ និព្ពត្តេត្វា អរហត្តំ បាបុណាតិ, អដ្ឋមេ ភវេ បដិសន្ធិ ន ហោតិ។ ឥតិ សម្មាសម្ពុទ្ធេន គហិតំ នាមមត្តមេតំ។ សត្ថា ហិ ពុទ្ធតុលាយ តុលេត្វា សព្ពញ្ញុតញាណេន បរិច្ឆិន្ទិត្វា ‘អយំ បុគ្គលោ សព្ពមហាបញ្ញោ តិក្ខវិបស្សកោ ឯកមេវ ភវំ និព្ពត្តេត្វា អរហត្តំ គណ្ហិស្សតី’តិ ‘ឯកពីជី’តិ នាមំ អកាសិ; ‘អយំ បុគ្គលោ ទុតិយំ, តតិយំ, ចតុត្ថំ, បញ្ចមំ, ឆដ្ឋំ ភវំ និព្ពត្តេត្វា អរហត្តំ គណ្ហិស្សតី’តិ ‘កោលំកោលោ’តិ នាមំ អកាសិ; ‘អយំ បុគ្គលោ សត្តមំ ភវំ និព្ពត្តេត្វា អរហត្តំ គណ្ហិស្សតី’តិ ‘សត្តក្ខត្តុបរមោ’តិ នាមំ អកាសិ។

    Aññaṃ satthāranti ‘ayaṃ me satthā satthukiccaṃ kātuṃ samattho’ti bhavantarepi aññaṃ titthakaraṃ ‘ayaṃ me satthā’ti evaṃ gaṇheyya – netaṃ ṭhānaṃ vijjatīti attho. Aṭṭhamaṃ bhavaṃ nibbatteyyāti sabbamandapaññopi sattamaṃ bhavaṃ atikkamitvā aṭṭhamaṃ nibbatteyya – netaṃ ṭhānaṃ vijjati . Uttamakoṭiyā hi sattamaṃ bhavaṃ sandhāyevesa ‘‘niyato sambodhiparāyaṇo’’ti vutto. Kiṃ pana taṃ niyāmeti? Kiṃ pubbahetu niyāmeti udāhu paṭiladdhamaggo udāhu upari tayo maggāti? Sammāsambuddhena gahitaṃ nāmamattametaṃ. Puggalo pana niyato nāma natthi. ‘‘Pubbahetu niyāmetī’’ti vutte hi upari tiṇṇaṃ maggānaṃ upanissayo vutto hoti, paṭhamamaggassa upanissayābhāvo āpajjati. Iccassa ahetu appaccayā nibbattiṃ pāpuṇāti. ‘‘Paṭiladdhamaggo niyāmetī’’ti vutte upari tayo maggā akiccakā honti, paṭhamamaggova sakiccako, paṭhamamaggeneva kilese khepetvā parinibbāyitabbaṃ hoti. ‘‘Upari tayo maggā niyāmentī’’ti vutte paṭhamamaggo akiccako hoti, upari tayo maggāva sakiccakā, paṭhamamaggaṃ anibbattetvā upari tayo maggā nibbattetabbā honti, paṭhamamaggena ca anuppajjitvāva kilesā khepetabbā honti. Tasmā na añño koci niyāmeti, upari tiṇṇaṃ maggānaṃ vipassanāva niyāmeti. Sace hi tesaṃ vipassanā tikkhā sūrā hutvā vahati, ekaṃyeva bhavaṃ nibbattetvā arahattaṃ patvā parinibbāti. Tato mandatarapañño dutiye vā tatiye vā catutthe vā pañcame vā chaṭṭhe vā bhave arahattaṃ patvā parinibbāti. Sabbamandapañño sattamaṃ bhavaṃ nibbattetvā arahattaṃ pāpuṇāti, aṭṭhame bhave paṭisandhi na hoti. Iti sammāsambuddhena gahitaṃ nāmamattametaṃ. Satthā hi buddhatulāya tuletvā sabbaññutañāṇena paricchinditvā ‘ayaṃ puggalo sabbamahāpañño tikkhavipassako ekameva bhavaṃ nibbattetvā arahattaṃ gaṇhissatī’ti ‘ekabījī’ti nāmaṃ akāsi; ‘ayaṃ puggalo dutiyaṃ, tatiyaṃ, catutthaṃ, pañcamaṃ, chaṭṭhaṃ bhavaṃ nibbattetvā arahattaṃ gaṇhissatī’ti ‘kolaṃkolo’ti nāmaṃ akāsi; ‘ayaṃ puggalo sattamaṃ bhavaṃ nibbattetvā arahattaṃ gaṇhissatī’ti ‘sattakkhattuparamo’ti nāmaṃ akāsi.

    កោចិ បន បុគ្គលោ សត្តន្នំ ភវានំ និយតោ នាម នត្ថិ។ អរិយសាវកោ បន យេន កេនចិបិ អាការេន មន្ទបញ្ញោ សមានោ អដ្ឋមំ ភវំ អប្បត្វា អន្តរាវ បរិនិព្ពាតិ។ សក្កសទិសោបិ វដ្ដាភិរតោ សត្តមំយេវ ភវំ គច្ឆតិ។ សត្តមេ ភវេ សព្ពការេន បមាទវិហារិនោបិ វិបស្សនាញាណំ បរិបាកំ គច្ឆតិ។ អប្បមត្តកេបិ អារម្មណេ និព្ពិន្ទិត្វា និព្ពុតិំ បាបុណាតិ។ សចេបិ ហិស្ស សត្តមេ ភវេ និទ្ទំ វា ឱក្កមន្តស្ស, បរម្មុខំ វា គច្ឆន្តស្ស, បច្ឆតោ ឋត្វា តិខិណេន អសិនា កោចិទេវ សីសំ បាតេយ្យ, ឧទកេ វា ឱសាទេត្វា មារេយ្យ, អសនិ វា បនស្ស សីសេ បតេយ្យ, ឯវរូបេបិ កាលេ សប្បដិសន្ធិកា កាលំកិរិយា នាម ន ហោតិ, អរហត្តំ បត្វាវ បរិនិព្ពាតិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘អដ្ឋមំ ភវំ និព្ពត្តេយ្យ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតី’’តិ។

    Koci pana puggalo sattannaṃ bhavānaṃ niyato nāma natthi. Ariyasāvako pana yena kenacipi ākārena mandapañño samāno aṭṭhamaṃ bhavaṃ appatvā antarāva parinibbāti. Sakkasadisopi vaṭṭābhirato sattamaṃyeva bhavaṃ gacchati. Sattame bhave sabbakārena pamādavihārinopi vipassanāñāṇaṃ paripākaṃ gacchati. Appamattakepi ārammaṇe nibbinditvā nibbutiṃ pāpuṇāti. Sacepi hissa sattame bhave niddaṃ vā okkamantassa, parammukhaṃ vā gacchantassa, pacchato ṭhatvā tikhiṇena asinā kocideva sīsaṃ pāteyya, udake vā osādetvā māreyya, asani vā panassa sīse pateyya, evarūpepi kāle sappaṭisandhikā kālaṃkiriyā nāma na hoti, arahattaṃ patvāva parinibbāti. Tena vuttaṃ – ‘‘aṭṭhamaṃ bhavaṃ nibbatteyya – netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti.

    ឯកិស្សា លោកធាតុយាតិ ទសសហស្សិលោកធាតុយា។ តីណិ ហិ ខេត្តានិ – ជាតិខេត្តំ, អាណាខេត្តំ, វិសយក្ខេត្តន្តិ។ តត្ថ ‘ជាតិក្ខេត្តំ’ នាម ទសសហស្សិលោកធាតុ។ សា ហិ តថាគតស្ស មាតុកុច្ឆិឱក្កមនកាលេ, និក្ខមនកាលេ, សម្ពោធិកាលេ, ធម្មចក្កបវត្តនេ, អាយុសង្ខារវោស្សជ្ជនេ, បរិនិព្ពានេ ច កម្បតិ។ កោដិសតសហស្សចក្កវាឡំ បន ‘អាណាខេត្តំ’ នាម។ អាដានាដិយមោរបរិត្តធជគ្គបរិត្តរតនបរិត្តាទីនញ្ហិ ឯត្ថ អាណា វត្តតិ។ ‘វិសយខេត្តស្ស’ បន បរិមាណំ នត្ថិ។ ពុទ្ធានញ្ហិ ‘‘យាវតកំ ញាណំ តាវតកំ ញេយ្យំ, យាវតកំ ញេយ្យំ តាវតកំ ញាណំ , ញាណបរិយន្តិកំ ញេយ្យំ, ញេយ្យបរិយន្តិកំ ញាណ’’ន្តិ (បដិ. ម. ៣.៥) វចនតោ អវិសយោ នាម នត្ថិ។

    Ekissā lokadhātuyāti dasasahassilokadhātuyā. Tīṇi hi khettāni – jātikhettaṃ, āṇākhettaṃ, visayakkhettanti. Tattha ‘jātikkhettaṃ’ nāma dasasahassilokadhātu. Sā hi tathāgatassa mātukucchiokkamanakāle, nikkhamanakāle, sambodhikāle, dhammacakkapavattane, āyusaṅkhāravossajjane, parinibbāne ca kampati. Koṭisatasahassacakkavāḷaṃ pana ‘āṇākhettaṃ’ nāma. Āṭānāṭiyamoraparittadhajaggaparittaratanaparittādīnañhi ettha āṇā vattati. ‘Visayakhettassa’ pana parimāṇaṃ natthi. Buddhānañhi ‘‘yāvatakaṃ ñāṇaṃ tāvatakaṃ ñeyyaṃ, yāvatakaṃ ñeyyaṃ tāvatakaṃ ñāṇaṃ , ñāṇapariyantikaṃ ñeyyaṃ, ñeyyapariyantikaṃ ñāṇa’’nti (paṭi. ma. 3.5) vacanato avisayo nāma natthi.

    ឥមេសុ បន តីសុ ខេត្តេសុ, ឋបេត្វា ឥមំ ចក្កវាឡំ, អញ្ញស្មិំ ចក្កវាឡេ ពុទ្ធា ឧប្បជ្ជន្តីតិ សុត្តំ នត្ថិ, ន ឧប្បជ្ជន្តីតិ បន អត្ថិ។ តីណិ បិដកានិ – វិនយបិដកំ, សុត្តន្តបិដកំ, អភិធម្មបិដកន្តិ។ តិស្សោ សង្គីតិយោ – មហាកស្សបត្ថេរស្ស សង្គីតិ, យសត្ថេរស្ស សង្គីតិ, មោគ្គលិបុត្តតិស្សត្ថេរស្ស សង្គីតីតិ។ ឥមា តិស្សោ សង្គីតិយោ អារុឡ្ហេ តេបិដកេ ពុទ្ធវចនេ ឥមំ ចក្កវាឡំ មុញ្ចិត្វា អញ្ញត្ថ ពុទ្ធា ឧប្បជ្ជន្តីតិ សុត្តំ នត្ថិ, នុប្បជ្ជន្តីតិ បន អត្ថិ។

    Imesu pana tīsu khettesu, ṭhapetvā imaṃ cakkavāḷaṃ, aññasmiṃ cakkavāḷe buddhā uppajjantīti suttaṃ natthi, na uppajjantīti pana atthi. Tīṇi piṭakāni – vinayapiṭakaṃ, suttantapiṭakaṃ, abhidhammapiṭakanti. Tisso saṅgītiyo – mahākassapattherassa saṅgīti, yasattherassa saṅgīti, moggaliputtatissattherassa saṅgītīti. Imā tisso saṅgītiyo āruḷhe tepiṭake buddhavacane imaṃ cakkavāḷaṃ muñcitvā aññattha buddhā uppajjantīti suttaṃ natthi, nuppajjantīti pana atthi.

    អបុព្ពំ អចរិមន្តិ អបុរេ អបច្ឆា; ឯកតោ នុប្បជ្ជន្តិ, បុរេ វា បច្ឆា វា ឧប្បជ្ជន្តីតិ វុត្តំ ហោតិ។ តត្ថ ពោធិបល្លង្កេ ‘‘ពោធិំ អប្បត្វា ន ឧដ្ឋហិស្សាមី’’តិ និសិន្នកាលតោ បដ្ឋាយ យាវ មាតុកុច្ឆិស្មិំ បដិសន្ធិគ្គហណំ តាវ បុព្ពេន្តិ ន វេទិតព្ពំ។ ពោធិសត្តស្ស ហិ បដិសន្ធិគ្គហណេ ទសសហស្សចក្កវាឡកម្បនេនេវ ជាតិក្ខេត្តបរិគ្គហោ កតោ, អញ្ញស្ស ពុទ្ធស្ស ឧប្បត្តិ និវារិតា ហោតិ។ បរិនិព្ពានតោ បដ្ឋាយ ច យាវ សាសបមត្តាបិ ធាតុយោ តិដ្ឋន្តិ តាវ បច្ឆាតិ ន វេទិតព្ពំ។ ធាតូសុ ហិ ឋិតាសុ ពុទ្ធា ឋិតាវ ហោន្តិ។ តស្មា ឯត្ថន្តរេ អញ្ញស្ស ពុទ្ធស្ស ឧប្បត្តិ និវារិតាវ ហោតិ, ធាតុបរិនិព្ពានេ បន ជាតេ អញ្ញស្ស ពុទ្ធស្ស ឧប្បត្តិ ន និវារិតា។

    Apubbaṃ acarimanti apure apacchā; ekato nuppajjanti, pure vā pacchā vā uppajjantīti vuttaṃ hoti. Tattha bodhipallaṅke ‘‘bodhiṃ appatvā na uṭṭhahissāmī’’ti nisinnakālato paṭṭhāya yāva mātukucchismiṃ paṭisandhiggahaṇaṃ tāva pubbenti na veditabbaṃ. Bodhisattassa hi paṭisandhiggahaṇe dasasahassacakkavāḷakampaneneva jātikkhettapariggaho kato, aññassa buddhassa uppatti nivāritā hoti. Parinibbānato paṭṭhāya ca yāva sāsapamattāpi dhātuyo tiṭṭhanti tāva pacchāti na veditabbaṃ. Dhātūsu hi ṭhitāsu buddhā ṭhitāva honti. Tasmā etthantare aññassa buddhassa uppatti nivāritāva hoti, dhātuparinibbāne pana jāte aññassa buddhassa uppatti na nivāritā.

    តីណិ ហិ អន្តរធានានិ នាម – បរិយត្តិអន្តរធានំ, បដិវេធអន្តរធានំ, បដិបត្តិអន្តរធានន្តិ។ តត្ថ ‘បរិយត្តី’តិ តីណិ បិដកានិ; ‘បដិវេធោ’តិ សច្ចបដិវេធោ; ‘បដិបត្តី’តិ បដិបទា។ តត្ថ បដិវេធោ ច បដិបត្តិ ច ហោតិបិ ន ហោតិបិ។ ឯកស្មិញ្ហិ កាលេ បដិវេធករា ភិក្ខូ ពហូ ហោន្តិ; ‘ឯស ភិក្ខុ បុថុជ្ជនោ’តិ អង្គុលិំ បសារេត្វា ទស្សេតព្ពោ ហោតិ។ ឥមស្មិំយេវ ទីបេ ឯកវារំ កិរ បុថុជ្ជនភិក្ខុ នាម នាហោសិ។ បដិបត្តិបូរកាបិ កទាចិ ពហូ ហោន្តិ, កទាចិ អប្បា។ ឥតិ បដិវេធោ ច បដិបត្តិ ច ហោតិបិ ន ហោតិបិ។

    Tīṇihi antaradhānāni nāma – pariyattiantaradhānaṃ, paṭivedhaantaradhānaṃ, paṭipattiantaradhānanti. Tattha ‘pariyattī’ti tīṇi piṭakāni; ‘paṭivedho’ti saccapaṭivedho; ‘paṭipattī’ti paṭipadā. Tattha paṭivedho ca paṭipatti ca hotipi na hotipi. Ekasmiñhi kāle paṭivedhakarā bhikkhū bahū honti; ‘esa bhikkhu puthujjano’ti aṅguliṃ pasāretvā dassetabbo hoti. Imasmiṃyeva dīpe ekavāraṃ kira puthujjanabhikkhu nāma nāhosi. Paṭipattipūrakāpi kadāci bahū honti, kadāci appā. Iti paṭivedho ca paṭipatti ca hotipi na hotipi.

    សាសនដ្ឋិតិយា បន បរិយត្តិយេវ បមាណំ។ បណ្ឌិតោ ហិ តេបិដកំ សុត្វា ទ្វេបិ បូរេតិ។ យថា អម្ហាកំ ពោធិសត្តោ អាឡារស្ស សន្តិកេ បញ្ចាភិញ្ញា សត្ត ច សមាបត្តិយោ និព្ពត្តេត្វា នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសមាបត្តិយា បរិកម្មំ បុច្ឆិ, សោ ‘ន ជានាមី’តិ អាហ; តតោ ឧទកស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា អធិគតវិសេសំ សំសន្ទេត្វា នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនស្ស បរិកម្មំ បុច្ឆិ; សោ អាចិក្ខិ; តស្ស វចនសមនន្តរមេវ មហាសត្តោ តំ សម្បាទេសិ; ឯវមេវ បញ្ញវា ភិក្ខុ បរិយត្តិំ សុត្វា ទ្វេបិ បូរេតិ។ តស្មា បរិយត្តិយា ឋិតាយ សាសនំ ឋិតំ ហោតិ។ យទា បន សា អន្តរធាយតិ តទា បឋមំ អភិធម្មបិដកំ នស្សតិ។ តត្ថ បដ្ឋានំ សព្ពបឋមំ អន្តរធាយតិ។ អនុក្កមេន បច្ឆា ធម្មសង្គហោ។ តស្មិំ អន្តរហិតេ ឥតរេសុ ទ្វីសុ បិដកេសុ ឋិតេសុ សាសនំ ឋិតមេវ ហោតិ។

    Sāsanaṭṭhitiyā pana pariyattiyeva pamāṇaṃ. Paṇḍito hi tepiṭakaṃ sutvā dvepi pūreti. Yathā amhākaṃ bodhisatto āḷārassa santike pañcābhiññā satta ca samāpattiyo nibbattetvā nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā parikammaṃ pucchi, so ‘na jānāmī’ti āha; tato udakassa santikaṃ gantvā adhigatavisesaṃ saṃsandetvā nevasaññānāsaññāyatanassa parikammaṃ pucchi; so ācikkhi; tassa vacanasamanantarameva mahāsatto taṃ sampādesi; evameva paññavā bhikkhu pariyattiṃ sutvā dvepi pūreti. Tasmā pariyattiyā ṭhitāya sāsanaṃ ṭhitaṃ hoti. Yadā pana sā antaradhāyati tadā paṭhamaṃ abhidhammapiṭakaṃ nassati. Tattha paṭṭhānaṃ sabbapaṭhamaṃ antaradhāyati. Anukkamena pacchā dhammasaṅgaho. Tasmiṃ antarahite itaresu dvīsu piṭakesu ṭhitesu sāsanaṃ ṭhitameva hoti.

    តត្ថ សុត្តន្តបិដកេ អន្តរធាយមានេ បឋមំ អង្គុត្តរនិកាយោ ឯកាទសកតោ បដ្ឋាយ យាវ ឯកកា អន្តរធាយតិ។ តទនន្តរំ សំយុត្តនិកាយោ ចក្កបេយ្យាលតោ បដ្ឋាយ យាវ ឱឃតរណា អន្តរធាយតិ។ តទនន្តរំ មជ្ឈិមនិកាយោ ឥន្ទ្រិយភាវនតោ បដ្ឋាយ យាវ មូលបរិយាយា អន្តរធាយតិ។ តទនន្តរំ ទីឃនិកាយោ ទសុត្តរតោ បដ្ឋាយ យាវ ព្រហ្មជាលា អន្តរធាយតិ។ ឯកិស្សាបិ ទ្វិន្នម្បិ គាថានំ បុច្ឆា អទ្ធានំ គច្ឆតិ; សាសនំ ធារេតុំ ន សក្កោតិ សភិយបុច្ឆា (សុ. និ. ៥១៥ អាទយោ) វិយ អាឡវកបុច្ឆា (សុ. និ. ១៨៣ អាទយោ; សំ. និ. ១.២៤៦) វិយ ច។ ឯតា កិរ កស្សបពុទ្ធកាលិកា អន្តរា សាសនំ ធារេតុំ នាសក្ខិំសុ។

    Tattha suttantapiṭake antaradhāyamāne paṭhamaṃ aṅguttaranikāyo ekādasakato paṭṭhāya yāva ekakā antaradhāyati. Tadanantaraṃ saṃyuttanikāyo cakkapeyyālato paṭṭhāya yāva oghataraṇā antaradhāyati. Tadanantaraṃ majjhimanikāyo indriyabhāvanato paṭṭhāya yāva mūlapariyāyā antaradhāyati. Tadanantaraṃ dīghanikāyo dasuttarato paṭṭhāya yāva brahmajālā antaradhāyati. Ekissāpi dvinnampi gāthānaṃ pucchā addhānaṃ gacchati; sāsanaṃ dhāretuṃ na sakkoti sabhiyapucchā (su. ni. 515 ādayo) viya āḷavakapucchā (su. ni. 183 ādayo; saṃ. ni. 1.246) viya ca. Etā kira kassapabuddhakālikā antarā sāsanaṃ dhāretuṃ nāsakkhiṃsu.

    ទ្វីសុ បន បិដកេសុ អន្តរហិតេសុបិ វិនយបិដកេ ឋិតេ សាសនំ តិដ្ឋតិ។ បរិវារខន្ធកេសុ អន្តរហិតេសុ ឧភតោវិភង្គេ ឋិតេ ឋិតមេវ ហោតិ។ ឧភតោវិភង្គេ អន្តរហិតេ មាតិកាយ ឋិតាយបិ ឋិតមេវ ហោតិ។ មាតិកាយ អន្តរហិតាយ បាតិមោក្ខបព្ពជ្ជាឧបសម្បទាសុ ឋិតាសុ សាសនំ តិដ្ឋតិ។ លិង្គំ អទ្ធានំ គច្ឆតិ។ សេតវត្ថសមណវំសោ បន កស្សបពុទ្ធកាលតោ បដ្ឋាយ សាសនំ ធារេតុំ នាសក្ខិ។ បច្ឆិមកស្ស បន សច្ចបដិវេធតោ បច្ឆិមកស្ស សីលភេទតោ ច បដ្ឋាយ សាសនំ ឱសក្កិតំ នាម ហោតិ។ តតោ បដ្ឋាយ អញ្ញស្ស ពុទ្ធស្ស ឧប្បត្តិ ន វារិតា។

    Dvīsu pana piṭakesu antarahitesupi vinayapiṭake ṭhite sāsanaṃ tiṭṭhati. Parivārakhandhakesu antarahitesu ubhatovibhaṅge ṭhite ṭhitameva hoti. Ubhatovibhaṅge antarahite mātikāya ṭhitāyapi ṭhitameva hoti. Mātikāya antarahitāya pātimokkhapabbajjāupasampadāsu ṭhitāsu sāsanaṃ tiṭṭhati. Liṅgaṃ addhānaṃ gacchati. Setavatthasamaṇavaṃso pana kassapabuddhakālato paṭṭhāya sāsanaṃ dhāretuṃ nāsakkhi. Pacchimakassa pana saccapaṭivedhato pacchimakassa sīlabhedato ca paṭṭhāya sāsanaṃ osakkitaṃ nāma hoti. Tato paṭṭhāya aññassa buddhassa uppatti na vāritā.

    តីណិ បរិនិព្ពានានិ នាម – កិលេសបរិនិព្ពានំ, ខន្ធបរិនិព្ពានំ, ធាតុបរិនិព្ពានន្តិ។ តត្ថ ‘កិលេសបរិនិព្ពានំ’ ពោធិបល្លង្កេ អហោសិ, ‘ខន្ធបរិនិព្ពានំ’ កុសិនារាយំ, ‘ធាតុបរិនិព្ពានំ’ អនាគតេ ភវិស្សតិ។ សាសនស្ស កិរ ឱសក្កនកាលេ ឥមស្មិំ តម្ពបណ្ណិទីបេ ធាតុយោ សន្និបតិត្វា មហាចេតិយំ គមិស្សន្តិ, មហាចេតិយតោ នាគទីបេ រាជាយតនចេតិយំ, តតោ មហាពោធិបល្លង្កំ គមិស្សន្តិ។ នាគភវនតោបិ ទេវលោកតោបិ ព្រហ្មលោកតោបិ ធាតុយោ មហាពោធិបល្លង្កមេវ គមិស្សន្តិ។ សាសបមត្តាបិ ធាតុ ន អន្តរា នស្សិស្សតិ។ សព្ពា ធាតុយោ មហាពោធិបល្លង្កេ រាសិភូតា សុវណ្ណក្ខន្ធោ វិយ ឯកឃនា ហុត្វា ឆព្ពណ្ណរំសិយោ វិស្សជ្ជេស្សន្តិ។ តា ទសសហស្សិលោកធាតុំ ផរិស្សន្តិ។ តតោ ទសសហស្សចក្កវាឡទេវតា សន្និបតិត្វា ‘‘អជ្ជ សត្ថា បរិនិព្ពាតិ, អជ្ជ សាសនំ ឱសក្កតិ, បច្ឆិមទស្សនំ ទានិ ឥទំ អម្ហាក’’ន្តិ ទសពលស្ស បរិនិព្ពុតទិវសតោ មហន្តតរំ ការុញ្ញំ ករិស្សន្តិ។ ឋបេត្វា អនាគាមិខីណាសវេ អវសេសា សកភាវេន សន្ធារេតុំ ន សក្ខិស្សន្តិ។ ធាតូសុ តេជោធាតុ ឧដ្ឋហិត្វា យាវ ព្រហ្មលោកា ឧគ្គច្ឆិស្សតិ។ សាសបមត្តាយបិ ធាតុយា សតិ ឯកជាលាវ ភវិស្សតិ; ធាតូសុ បរិយាទានំ គតាសុ បច្ឆិជ្ជិស្សតិ។ ឯវំ មហន្តំ អានុភាវំ ទស្សេត្វា ធាតូសុ អន្តរហិតាសុ សាសនំ អន្តរហិតំ នាម ហោតិ។ យាវ ឯវំ ន អន្តរធាយតិ តាវ អចរិមំ នាម ហោតិ។ ឯវំ អបុព្ពំ អចរិមំ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតិ។

    Tīṇiparinibbānāni nāma – kilesaparinibbānaṃ, khandhaparinibbānaṃ, dhātuparinibbānanti. Tattha ‘kilesaparinibbānaṃ’ bodhipallaṅke ahosi, ‘khandhaparinibbānaṃ’ kusinārāyaṃ, ‘dhātuparinibbānaṃ’ anāgate bhavissati. Sāsanassa kira osakkanakāle imasmiṃ tambapaṇṇidīpe dhātuyo sannipatitvā mahācetiyaṃ gamissanti, mahācetiyato nāgadīpe rājāyatanacetiyaṃ, tato mahābodhipallaṅkaṃ gamissanti. Nāgabhavanatopi devalokatopi brahmalokatopi dhātuyo mahābodhipallaṅkameva gamissanti. Sāsapamattāpi dhātu na antarā nassissati. Sabbā dhātuyo mahābodhipallaṅke rāsibhūtā suvaṇṇakkhandho viya ekaghanā hutvā chabbaṇṇaraṃsiyo vissajjessanti. Tā dasasahassilokadhātuṃ pharissanti. Tato dasasahassacakkavāḷadevatā sannipatitvā ‘‘ajja satthā parinibbāti, ajja sāsanaṃ osakkati, pacchimadassanaṃ dāni idaṃ amhāka’’nti dasabalassa parinibbutadivasato mahantataraṃ kāruññaṃ karissanti. Ṭhapetvā anāgāmikhīṇāsave avasesā sakabhāvena sandhāretuṃ na sakkhissanti. Dhātūsu tejodhātu uṭṭhahitvā yāva brahmalokā uggacchissati. Sāsapamattāyapi dhātuyā sati ekajālāva bhavissati; dhātūsu pariyādānaṃ gatāsu pacchijjissati. Evaṃ mahantaṃ ānubhāvaṃ dassetvā dhātūsu antarahitāsu sāsanaṃ antarahitaṃ nāma hoti. Yāva evaṃ na antaradhāyati tāva acarimaṃ nāma hoti. Evaṃ apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ – netaṃ ṭhānaṃ vijjati.

    កស្មា បន អបុព្ពំ អចរិមំ ន ឧប្បជ្ជន្តីតិ? អនច្ឆរិយត្តា។ ពុទ្ធា ហិ អច្ឆរិយមនុស្សា, យថាហ – ‘‘ឯកបុគ្គលោ, ភិក្ខវេ, លោកេ ឧបជ្ជមានោ ឧប្បជ្ជតិ អច្ឆរិយមនុស្សោ។ កតមោ ឯកបុគ្គលោ? តថាគតោ, ភិក្ខវេ, អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ’’តិ (អ. និ. ១.១៧២)។ យទិ ច ទ្វេ វា ចត្តារោ វា អដ្ឋ វា សោឡស វា ឯកតោ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ, ន អច្ឆរិយា ភវេយ្យុំ។ ឯកស្មិញ្ហិ វិហារេ ទ្វិន្នំ ចេតិយានម្បិ លាភសក្ការោ ឧឡារោ ន ហោតិ, ភិក្ខូបិ ពហុតាយ ន អច្ឆរិយា ជាតា, ឯវំ ពុទ្ធាបិ ភវេយ្យុំ; តស្មា នុប្បជ្ជន្តិ។ ទេសនាយ ច វិសេសាភាវតោ។ យញ្ហិ សតិបដ្ឋានាទិភេទំ ធម្មំ ឯកោ ទេសេតិ, អញ្ញេន ឧប្បជ្ជិត្វាបិ សោវ ទេសេតព្ពោ សិយា។ តតោ អនច្ឆរិយោ សិយា។ ឯកស្មិំ បន ធម្មំ ទេសេន្តេ ទេសនាបិ អច្ឆរិយា ហោតិ។ វិវាទភាវតោ ច។ ពហូសុ ច ពុទ្ធេសុ ឧប្បន្នេសុ ពហូនំ អាចរិយានំ អន្តេវាសិកា វិយ ‘អម្ហាកំ ពុទ្ធោ បាសាទិកោ, អម្ហាកំ ពុទ្ធោ មធុរស្សរោ លាភី បុញ្ញវា’តិ វិវទេយ្យុំ; តស្មាបិ ឯវំ នុប្បជ្ជន្តិ។

    Kasmā pana apubbaṃ acarimaṃ na uppajjantīti? Anacchariyattā. Buddhā hi acchariyamanussā, yathāha – ‘‘ekapuggalo, bhikkhave, loke upajjamāno uppajjati acchariyamanusso. Katamo ekapuggalo? Tathāgato, bhikkhave, arahaṃ sammāsambuddho’’ti (a. ni. 1.172). Yadi ca dve vā cattāro vā aṭṭha vā soḷasa vā ekato uppajjeyyuṃ, na acchariyā bhaveyyuṃ. Ekasmiñhi vihāre dvinnaṃ cetiyānampi lābhasakkāro uḷāro na hoti, bhikkhūpi bahutāya na acchariyā jātā, evaṃ buddhāpi bhaveyyuṃ; tasmā nuppajjanti. Desanāya ca visesābhāvato. Yañhi satipaṭṭhānādibhedaṃ dhammaṃ eko deseti, aññena uppajjitvāpi sova desetabbo siyā. Tato anacchariyo siyā. Ekasmiṃ pana dhammaṃ desente desanāpi acchariyā hoti. Vivādabhāvato ca. Bahūsu ca buddhesu uppannesu bahūnaṃ ācariyānaṃ antevāsikā viya ‘amhākaṃ buddho pāsādiko, amhākaṃ buddho madhurassaro lābhī puññavā’ti vivadeyyuṃ; tasmāpi evaṃ nuppajjanti.

    អបិចេតំ ការណំ មិលិន្ទរញ្ញា បុដ្ឋេន នាគសេនត្ថេរេន វិត្ថារិតមេវ។ វុត្តញ្ហិ តត្ថ (មិ. ប. ៥.១.១) –

    Apicetaṃ kāraṇaṃ milindaraññā puṭṭhena nāgasenattherena vitthāritameva. Vuttañhi tattha (mi. pa. 5.1.1) –

    ‘‘ភន្តេ នាគសេន, ភាសិតម្បេតំ ភគវតា – ‘‘អដ្ឋានមេតំ, ភិក្ខវេ, អនវកាសោ យំ ឯកិស្សា លោកធាតុយា ទ្វេ អរហន្តោ សម្មាសម្ពុទ្ធា អបុព្ពំ អចរិមំ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ – នេតំ ឋានំ វិជ្ជតី’’តិ (អ. និ. ១.២៧៧; ម. និ. ៣.១២៩)។ ទេសេន្តា ច, ភន្តេ នាគសេន, សព្ពេបិ តថាគតា សត្តតិំស ពោធិបក្ខិយធម្មេ ទេសេន្តិ, កថយមានា ច ចត្តារិ អរិយសច្ចានិ កថេន្តិ, សិក្ខាបេន្តា ច តីសុ សិក្ខាសុ សិក្ខាបេន្តិ, អនុសាសមានា ច អប្បមាទបដិបត្តិយំ អនុសាសន្តិ។ យទិ, ភន្តេ នាគសេន, សព្ពេសម្បិ តថាគតានំ ឯកា ទេសនា ឯកា កថា ឯកា សិក្ខា ឯកានុសិដ្ឋិ, កេន ការណេន ទ្វេ តថាគតា ឯកក្ខណេ នុប្បជ្ជន្តិ? ឯកេនបិ តាវ ពុទ្ធុប្បាទេន អយំ លោកោ ឱភាសជាតោ។ យទិ ទុតិយោ ពុទ្ធោ ភវេយ្យ, ទ្វិន្នំ បភាយ អយំ លោកោ ភិយ្យោសោ មត្តាយ ឱភាសជាតោ ភវេយ្យ។ ឱវទន្តា ច ទ្វេ តថាគតា សុខំ ឱវទេយ្យុំ, អនុសាសមានា ច សុខំ អនុសាសេយ្យុំ។ តត្ថ មេ ការណំ ទស្សេហិ យថាហំ និស្សំសយោ ភវេយ្យ’’ន្តិ។

    ‘‘Bhante nāgasena, bhāsitampetaṃ bhagavatā – ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso yaṃ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā apubbaṃ acarimaṃ uppajjeyyuṃ – netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti (a. ni. 1.277; ma. ni. 3.129). Desentā ca, bhante nāgasena, sabbepi tathāgatā sattatiṃsa bodhipakkhiyadhamme desenti, kathayamānā ca cattāri ariyasaccāni kathenti, sikkhāpentā ca tīsu sikkhāsu sikkhāpenti, anusāsamānā ca appamādapaṭipattiyaṃ anusāsanti. Yadi, bhante nāgasena, sabbesampi tathāgatānaṃ ekā desanā ekā kathā ekā sikkhā ekānusiṭṭhi, kena kāraṇena dve tathāgatā ekakkhaṇe nuppajjanti? Ekenapi tāva buddhuppādena ayaṃ loko obhāsajāto. Yadi dutiyo buddho bhaveyya, dvinnaṃ pabhāya ayaṃ loko bhiyyoso mattāya obhāsajāto bhaveyya. Ovadantā ca dve tathāgatā sukhaṃ ovadeyyuṃ, anusāsamānā ca sukhaṃ anusāseyyuṃ. Tattha me kāraṇaṃ dassehi yathāhaṃ nissaṃsayo bhaveyya’’nti.

    ‘‘អយំ, មហារាជ, ទសសហស្សី លោកធាតុ ឯកពុទ្ធធារណី, ឯកស្សេវ តថាគតស្ស គុណំ ធារេតិ។ យទិ ទុតិយោ ពុទ្ធោ ឧប្បជ្ជេយ្យ, នាយំ ទសសហស្សី លោកធាតុ ធារេយ្យ, ចលេយ្យ កម្បេយ្យ នមេយ្យ ឱនមេយ្យ វិនមេយ្យ វិកិរេយ្យ វិធមេយ្យ វិទ្ធំសេយ្យ, ន ឋានមុបគច្ឆេយ្យ។

    ‘‘Ayaṃ, mahārāja, dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī, ekasseva tathāgatassa guṇaṃ dhāreti. Yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya.

    ‘‘យថា, មហារាជ, នាវា ឯកបុរិសសន្ធារណី ភវេយ្យ, ឯកស្មិំ បុរិសេ អភិរូឡ្ហេ សា នាវា សមុបាទិកា ភវេយ្យ។ អថ ទុតិយោ បុរិសោ អាគច្ឆេយ្យ តាទិសោ អាយុនា វណ្ណេន វយេន បមាណេន កិសថូលេន សព្ពង្គបច្ចង្គេន។ សោ តំ នាវំ អភិរូហេយ្យ។ អបិនុ សា, មហារាជ, នាវា ទ្វិន្នម្បិ ធារេយ្យា’’តិ? ‘‘ន ហិ, ភន្តេ, ចលេយ្យ កម្បេយ្យ នមេយ្យ ឱនមេយ្យ វិនមេយ្យ វិកិរេយ្យ វិធមេយ្យ វិទ្ធំសេយ្យ, ន ឋានមុបគច្ឆេយ្យ, ឱសីទេយ្យ ឧទកេ’’តិ ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, មហារាជ, អយំ ទសសហស្សី លោកធាតុ ឯកពុទ្ធធារណី ឯកស្សេវ តថាគតស្ស គុណំ ធារេតិ។ យទិ ទុតិយោ ពុទ្ធោ ឧប្បជ្ជេយ្យ, នាយំ ទសសហស្សី លោកធាតុ ធារេយ្យ, ចលេយ្យ…បេ.… ន ឋានមុបគច្ឆេយ្យ។

    ‘‘Yathā, mahārāja, nāvā ekapurisasandhāraṇī bhaveyya, ekasmiṃ purise abhirūḷhe sā nāvā samupādikā bhaveyya. Atha dutiyo puriso āgaccheyya tādiso āyunā vaṇṇena vayena pamāṇena kisathūlena sabbaṅgapaccaṅgena. So taṃ nāvaṃ abhirūheyya. Apinu sā, mahārāja, nāvā dvinnampi dhāreyyā’’ti? ‘‘Na hi, bhante, caleyya kampeyya nameyya onameyya vinameyya vikireyya vidhameyya viddhaṃseyya, na ṭhānamupagaccheyya, osīdeyya udake’’ti . ‘‘Evameva kho, mahārāja, ayaṃ dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī ekasseva tathāgatassa guṇaṃ dhāreti. Yadi dutiyo buddho uppajjeyya, nāyaṃ dasasahassī lokadhātu dhāreyya, caleyya…pe… na ṭhānamupagaccheyya.

    ‘‘យថា វា បន, មហារាជ, បុរិសោ យាវទត្ថំ ភោជនំ ភុញ្ជេយ្យ ឆាទេន្តំ យាវកណ្ឋមភិបូរយិត្វា។ សោ តតោ បីណិតោ បរិបុណ្ណោ និរន្តរោ តន្ទីគតោ អនោនមិតទណ្ឌជាតោ បុនទេវ តត្តកំ ភោជនំ ភុញ្ជេយ្យ។ អបិនុ ខោ សោ, មហារាជ, បុរិសោ សុខិតោ ភវេយ្យា’’តិ? ‘‘ន ហិ, ភន្តេ, សកិំ ភុត្តោវ មរេយ្យា’’តិ។ ឯវមេវ ខោ, មហារាជ, អយំ ទសសហស្សី លោកធាតុ ឯកពុទ្ធធារណី…បេ.… ន ឋានមុបគច្ឆេយ្យា’’តិ។

    ‘‘Yathā vā pana, mahārāja, puriso yāvadatthaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya chādentaṃ yāvakaṇṭhamabhipūrayitvā. So tato pīṇito paripuṇṇo nirantaro tandīgato anonamitadaṇḍajāto punadeva tattakaṃ bhojanaṃ bhuñjeyya. Apinu kho so, mahārāja, puriso sukhito bhaveyyā’’ti? ‘‘Na hi, bhante, sakiṃ bhuttova mareyyā’’ti. Evameva kho, mahārāja, ayaṃ dasasahassī lokadhātu ekabuddhadhāraṇī…pe… na ṭhānamupagaccheyyā’’ti.

    ‘‘កិំ នុ ខោ, ភន្តេ នាគសេន, អតិធម្មភារេន បថវី ចលតី’’តិ? ‘‘ឥធ, មហារាជ, ទ្វេ សកដា រតនបរិបូរិតា ភវេយ្យុំ យាវស្មា មុខសមា។ ឯក សកដតោ រតនំ គហេត្វា ឯកម្ហិ សកដេ អាកិរេយ្យុំ។ អបិនុ តំ, មហារាជ, សកដំ ទ្វិន្នម្បិ សកដានំ រតនំ ធារេយ្យា’’តិ? ‘‘ន ហិ, ភន្តេ, នាភិបិ តស្ស ចលេយ្យ, អរាបិ តស្ស ភិជ្ជេយ្យុំ, នេមិបិ តស្ស ឱបតេយ្យ, អក្ខោបិ តស្ស ភិជ្ជេយ្យា’’តិ។ ‘‘កិន្នុ ខោ, មហារាជ, អតិរតនភារេន សកដំ ភិជ្ជតី’’តិ? ‘‘អាម, ភន្តេ’’តិ។ ‘‘ឯវមេវ ខោ, មហារាជ, អតិធម្មភារេន បថវី ចលតីតិ។

    ‘‘Kiṃ nu kho, bhante nāgasena, atidhammabhārena pathavī calatī’’ti? ‘‘Idha, mahārāja, dve sakaṭā ratanaparipūritā bhaveyyuṃ yāvasmā mukhasamā. Eka sakaṭato ratanaṃ gahetvā ekamhi sakaṭe ākireyyuṃ. Apinu taṃ, mahārāja, sakaṭaṃ dvinnampi sakaṭānaṃ ratanaṃ dhāreyyā’’ti? ‘‘Na hi, bhante, nābhipi tassa caleyya, arāpi tassa bhijjeyyuṃ, nemipi tassa opateyya, akkhopi tassa bhijjeyyā’’ti. ‘‘Kinnu kho, mahārāja, atiratanabhārena sakaṭaṃ bhijjatī’’ti? ‘‘Āma, bhante’’ti. ‘‘Evameva kho, mahārāja, atidhammabhārena pathavī calatīti.

    ‘‘អបិច, មហារាជ, ឥមំ ការណំ ពុទ្ធពលបរិទីបនាយ ឱសារិតំ។ អញ្ញម្បិ តត្ថ បតិរូបំ ការណំ សុណោហិ យេន ការណេន ទ្វេ សម្មាសម្ពុទ្ធា ឯកក្ខណេ នុប្បជ្ជន្តិ។ យទិ, មហារាជ, ទ្វេ សម្មាសម្ពុទ្ធា ឯកក្ខណេ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ, បរិសាយ វិវាទោ ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘តុម្ហាកំ ពុទ្ធោ, អម្ហាកំ ពុទ្ធោ’តិ ឧភតោបក្ខជាតា ភវេយ្យុំ។ យថា, មហារាជ, ទ្វិន្នំ ពលវាមច្ចានំ បរិសាយ វិវាទោ ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘តុម្ហាកំ អមច្ចោ, អម្ហាកំ អមច្ចោ’តិ ឧភតោបក្ខជាតា ហោន្តិ; ឯវមេវ ខោ, មហារាជ, យទិ ទ្វេ សម្មាសម្ពុទ្ធា ឯកក្ខណេ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ, តេសំ បរិសាយ វិវាទោ ឧប្បជ្ជេយ្យ – ‘តុម្ហាកំ ពុទ្ធោ, អម្ហាកំ ពុទ្ធោ’តិ ឧភតោបក្ខជាតា ភវេយ្យុំ។ ឥទំ តាវ មហារាជ ឯកំ ការណំ យេន ការណេន ទ្វេ សម្មាសម្ពុទ្ធា ឯកក្ខណេ នុប្បជ្ជន្តិ។

    ‘‘Apica, mahārāja, imaṃ kāraṇaṃ buddhabalaparidīpanāya osāritaṃ. Aññampi tattha patirūpaṃ kāraṇaṃ suṇohi yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti. Yadi, mahārāja, dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, parisāya vivādo uppajjeyya – ‘tumhākaṃ buddho, amhākaṃ buddho’ti ubhatopakkhajātā bhaveyyuṃ. Yathā, mahārāja, dvinnaṃ balavāmaccānaṃ parisāya vivādo uppajjeyya – ‘tumhākaṃ amacco, amhākaṃ amacco’ti ubhatopakkhajātā honti; evameva kho, mahārāja, yadi dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ, tesaṃ parisāya vivādo uppajjeyya – ‘tumhākaṃ buddho, amhākaṃ buddho’ti ubhatopakkhajātā bhaveyyuṃ. Idaṃ tāva mahārāja ekaṃ kāraṇaṃ yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.

    ‘‘អបរម្បិ ឧត្តរិំ ការណំ សុណោហិ យេន ការណេន ទ្វេ សម្មាសម្ពុទ្ធា ឯកក្ខណេ នុប្បជ្ជន្តិ។ យទិ, មហារាជ, ទ្វេ សម្មាសម្ពុទ្ធា ឯកក្ខណេ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ ‘អគ្គោ ពុទ្ធោ’តិ យំ វចនំ តំ មិច្ឆា ភវេយ្យ, ‘ជេដ្ឋោ ពុទ្ធោ’តិ ‘សេដ្ឋោ ពុទ្ធោ’តិ ‘វិសិដ្ឋោ ពុទ្ធោ’តិ ‘ឧត្តមោ ពុទ្ធោ’តិ ‘បវរោ ពុទ្ធោ’តិ ‘អសមោ ពុទ្ធោ’តិ ‘អសមសមោ ពុទ្ធោ’តិ ‘អប្បដិសមោ ពុទ្ធោ’តិ ‘អប្បដិភាគី ពុទ្ធោ’តិ ‘អប្បដិបុគ្គលោ ពុទ្ធោ’តិ យំ វចនំ តំ មិច្ឆា ភវេយ្យ។ ឥទម្បិ ខោ ត្វំ, មហារាជ, ការណំ តថតោ សម្បដិច្ឆ យេន ការណេន ទ្វេ សម្មាសម្ពុទ្ធា ឯកក្ខណេ នុប្បជ្ជន្តិ។

    ‘‘Aparampi uttariṃ kāraṇaṃ suṇohi yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti. Yadi, mahārāja, dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe uppajjeyyuṃ ‘aggo buddho’ti yaṃ vacanaṃ taṃ micchā bhaveyya, ‘jeṭṭho buddho’ti ‘seṭṭho buddho’ti ‘visiṭṭho buddho’ti ‘uttamo buddho’ti ‘pavaro buddho’ti ‘asamo buddho’ti ‘asamasamo buddho’ti ‘appaṭisamo buddho’ti ‘appaṭibhāgī buddho’ti ‘appaṭipuggalo buddho’ti yaṃ vacanaṃ taṃ micchā bhaveyya. Idampi kho tvaṃ, mahārāja, kāraṇaṃ tathato sampaṭiccha yena kāraṇena dve sammāsambuddhā ekakkhaṇe nuppajjanti.

    ‘‘អបិច, មហារាជ, ពុទ្ធានំ ភគវន្តានំ សភាវបកតិ ឯសា យំ ឯកោយេវ ពុទ្ធោ លោកេ ឧប្បជ្ជតិ។ កស្មា ការណា? មហន្តត្តា សព្ពញ្ញុពុទ្ធគុណានំ។ អញ្ញម្បិ, មហារាជ, យំ លោកេ មហន្តំ តំ ឯកំយេវ ហោតិ។ បថវី, មហារាជ, មហន្តា, សា ឯកាយេវ; សាគរោ មហន្តោ, សោ ឯកោយេវ; សិនេរុ គិរិរាជា មហន្តោ, សោ ឯកោយេវ; អាកាសោ មហន្តោ, សោ ឯកោយេវ; សក្កោ មហន្តោ, សោ ឯកោយេវ; មហាព្រហ្មា មហន្តោ, សោ ឯកោយេវ; តថាគតោ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ មហន្តោ, សោ ឯកោយេវ លោកស្មិំ។ យត្ថ តេ ឧប្បជ្ជន្តិ តត្ថ អញ្ញេសំ ឱកាសោ ន ហោតិ។ តស្មា, មហារាជ, តថាគតោ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ ឯកោយេវ លោកេ ឧប្បជ្ជតី’’តិ។

    ‘‘Apica, mahārāja, buddhānaṃ bhagavantānaṃ sabhāvapakati esā yaṃ ekoyeva buddho loke uppajjati. Kasmā kāraṇā? Mahantattā sabbaññubuddhaguṇānaṃ. Aññampi, mahārāja, yaṃ loke mahantaṃ taṃ ekaṃyeva hoti. Pathavī, mahārāja, mahantā, sā ekāyeva; sāgaro mahanto, so ekoyeva; sineru girirājā mahanto, so ekoyeva; ākāso mahanto, so ekoyeva; sakko mahanto, so ekoyeva; mahābrahmā mahanto, so ekoyeva; tathāgato arahaṃ sammāsambuddho mahanto, so ekoyeva lokasmiṃ. Yattha te uppajjanti tattha aññesaṃ okāso na hoti. Tasmā, mahārāja, tathāgato arahaṃ sammāsambuddho ekoyeva loke uppajjatī’’ti.

    ‘‘សុកថិតោ, ភន្តេ នាគសេន, បញ្ហោ ឱបម្មេហិ ការណេហី’’តិ (មិ. ប. ៥.១.១)។

    ‘‘Sukathito, bhante nāgasena, pañho opammehi kāraṇehī’’ti (mi. pa. 5.1.1).

    ឯកិស្សា លោកធាតុយាតិ ឯកស្មិំ ចក្កវាឡេ។ ហេដ្ឋា ឥមិនាវ បទេន ទស ចក្កវាឡសហស្សានិ គហិតានិ។ តានិបិ ឯកចក្កវាឡេនេវ បរិច្ឆិន្ទិតុំ វដ្ដន្តិ។ ពុទ្ធា ហិ ឧប្បជ្ជមានា ឥមស្មិំយេវ ចក្កវាឡេ ឧប្បជ្ជន្តិ; ឧប្បជ្ជនដ្ឋានេ បន វារិតេ ឥតោ អញ្ញេសុ ចក្កវាឡេសុ ន ឧប្បជ្ជន្តីតិ វារិតមេវ ហោតិ។ អបុព្ពំ អចរិមន្តិ ឯត្ថ ចក្ករតនបាតុភាវតោ បុព្ពេ បុព្ពំ, តស្សេវ អន្តរធានតោ បច្ឆា ចរិមំ។ តត្ថ ទ្វិធា ចក្ករតនស្ស អន្តរធានំ ហោតិ – ចក្កវត្តិនោ កាលកិរិយាយ វា បព្ពជ្ជាយ វា។ អន្តរធាយមានញ្ច បន តំ កាលកិរិយតោ វា បព្ពជ្ជតោ វា សត្តមេ ទិវសេ អន្តរធាយតិ។ តតោ បរំ ចក្កវត្តិនោ បាតុភាវោ អវារិតោ។ កស្មា បន ឯកចក្កវាឡេ ទ្វេ ចក្កវត្តិនោ នុប្បជ្ជន្តីតិ? វិវាទុបច្ឆេទតោ អនច្ឆរិយភាវតោ ចក្ករតនស្ស មហានុភាវតោ ច។ ទ្វីសុ ហិ ឧប្បជ្ជន្តេសុ ‘អម្ហាកំ រាជា មហន្តោ, អម្ហាកំ រាជា មហន្តោ’តិ វិវាទោ ឧប្បជ្ជេយ្យ។ ‘ឯកស្មិំ ទីបេ ចក្កវត្តី, ឯកស្មិំ ទីបេ ចក្កវត្តី’តិ ច អនច្ឆរិយោ ភវេយ្យ។ យោ ចាយំ ចក្ករតនស្ស ទ្វិសហស្សទីបបរិវារេសុ ចតូសុ មហាទីបេសុ ឥស្សរិយានុប្បទានសមត្ថោ មហានុភាវោ, សោ បរិហាយេយ្យ។ ឥតិ វិវាទុបច្ឆេទតោ អនច្ឆរិយភាវតោ ចក្ករតនស្ស មហានុភាវតោ ច ន ឯកចក្កវាឡេ ទ្វេ ឧប្បជ្ជន្តិ។

    Ekissālokadhātuyāti ekasmiṃ cakkavāḷe. Heṭṭhā imināva padena dasa cakkavāḷasahassāni gahitāni. Tānipi ekacakkavāḷeneva paricchindituṃ vaṭṭanti. Buddhā hi uppajjamānā imasmiṃyeva cakkavāḷe uppajjanti; uppajjanaṭṭhāne pana vārite ito aññesu cakkavāḷesu na uppajjantīti vāritameva hoti. Apubbaṃ acarimanti ettha cakkaratanapātubhāvato pubbe pubbaṃ, tasseva antaradhānato pacchā carimaṃ. Tattha dvidhā cakkaratanassa antaradhānaṃ hoti – cakkavattino kālakiriyāya vā pabbajjāya vā. Antaradhāyamānañca pana taṃ kālakiriyato vā pabbajjato vā sattame divase antaradhāyati. Tato paraṃ cakkavattino pātubhāvo avārito. Kasmā pana ekacakkavāḷe dve cakkavattino nuppajjantīti? Vivādupacchedato anacchariyabhāvato cakkaratanassa mahānubhāvato ca. Dvīsu hi uppajjantesu ‘amhākaṃ rājā mahanto, amhākaṃ rājā mahanto’ti vivādo uppajjeyya. ‘Ekasmiṃ dīpe cakkavattī, ekasmiṃ dīpe cakkavattī’ti ca anacchariyo bhaveyya. Yo cāyaṃ cakkaratanassa dvisahassadīpaparivāresu catūsu mahādīpesu issariyānuppadānasamattho mahānubhāvo, so parihāyeyya. Iti vivādupacchedato anacchariyabhāvato cakkaratanassa mahānubhāvato ca na ekacakkavāḷe dve uppajjanti.

    យំ ឥត្ថោ អរហំ អស្ស សម្មាសម្ពុទ្ធោតិ ឯត្ថ តិដ្ឋតុ តាវ សព្ពញ្ញុគុណេ និព្ពត្តេត្វា លោកត្តារណសមត្ថោ ពុទ្ធភាវោ, បណិធានមត្តម្បិ ឥត្ថិយា ន សម្បជ្ជតិ។

    Yaṃ ittho arahaṃ assa sammāsambuddhoti ettha tiṭṭhatu tāva sabbaññuguṇe nibbattetvā lokattāraṇasamattho buddhabhāvo, paṇidhānamattampi itthiyā na sampajjati.

    ‘‘មនុស្សត្តំ លិង្គសម្បត្តិ, ហេតុ សត្ថារទស្សនំ;

    ‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;

    បព្ពជ្ជា គុណសម្បត្តិ, អធិការោ ច ឆន្ទតា;

    Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;

    អដ្ឋធម្មសមោធានា, អភិនីហារោ សមិជ្ឈតី’’តិ។ (ពុ. វំ. ២.៥៩);

    Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti. (bu. vaṃ. 2.59);

    ឥមានិ ហិ បណិធានសម្បត្តិការណានិ។ ឥតិ បណិធានម្បិ សម្បាទេតុំ អសមត្ថាយ ឥត្ថិយា កុតោ ពុទ្ធភាវោតិ ‘‘អដ្ឋានមេតំ, អនវកាសោ យំ ឥត្ថី អរហំ អស្ស សម្មាសម្ពុទ្ធោ’’តិ វុត្តំ។ សព្ពាការបរិបូរោ វា បុញ្ញុស្សយោ សព្ពាការបរិបូរមេវ អត្តភាវំ និព្ពត្តេតីតិ បុរិសោវ អរហំ ហោតិ សម្មាសម្ពុទ្ធោ។

    Imāni hi paṇidhānasampattikāraṇāni. Iti paṇidhānampi sampādetuṃ asamatthāya itthiyā kuto buddhabhāvoti ‘‘aṭṭhānametaṃ, anavakāso yaṃ itthī arahaṃ assa sammāsambuddho’’ti vuttaṃ. Sabbākāraparipūro vā puññussayo sabbākāraparipūrameva attabhāvaṃ nibbattetīti purisova arahaṃ hoti sammāsambuddho.

    យំ ឥត្ថី រាជា អស្ស ចក្កវត្តីតិអាទីសុបិ យស្មា ឥត្ថិយា កោសោហិតវត្ថគុយ្ហាទីនំ អភាវេន លក្ខណានិ ន បរិបូរេន្តិ, ឥត្ថិរតនភាវេន សត្តរតនសមង្គិតា ន សម្បជ្ជតិ, សព្ពមនុស្សេហិ ច អធិកោ អត្តភាវោ ន ហោតិ, តស្មា ‘‘អដ្ឋានមេតំ អនវកាសោ យំ ឥត្ថី រាជា អស្ស ចក្កវត្តី’’តិ វុត្តំ។ យស្មា ច សក្កត្តាទីនិបិ តីណិ ឋានានិ ឧត្តមានិ, ឥត្ថិលិង្គញ្ច ហីនំ , តស្មា តស្សា សក្កត្តាទីនិបិ បដិសិទ្ធានិ។ ននុ ច យថា ឥត្ថិលិង្គំ ឯវំ បុរិសលិង្គម្បិ ព្រហ្មលោកេ នត្ថិ, តស្មា ‘‘យំ បុរិសោ ព្រហ្មត្តំ ការេយ្យ – ឋានមេតំ វិជ្ជតី’’តិបិ ន វត្តព្ពំ សិយាតិ? នោ ន វត្តព្ពំ។ កស្មា? ឥធ បុរិសស្ស តត្ថ និព្ពត្តនតោ។ ព្រហ្មត្តន្តិ ហិ មហាព្រហ្មត្តំ អធិប្បេតំ។ ឥត្ថី ច ឥធ ឈានំ ភាវេត្វា កាលំ កត្វា ព្រហ្មបារិសជ្ជានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជតិ, ន មហាព្រហ្មានំ។ បុរិសោ បន តត្ថ ន ឧប្បជ្ជតីតិ ន វត្តព្ពោ។ សមានេបិ ចេត្ថ ឧភយលិង្គាភាវេ បុរិសសណ្ឋានាវ ព្រហ្មានោ, ន ឥត្ថិសណ្ឋានា។ តស្មា សុវុត្តមេវេតំ។

    Yaṃitthī rājā assa cakkavattītiādīsupi yasmā itthiyā kosohitavatthaguyhādīnaṃ abhāvena lakkhaṇāni na paripūrenti, itthiratanabhāvena sattaratanasamaṅgitā na sampajjati, sabbamanussehi ca adhiko attabhāvo na hoti, tasmā ‘‘aṭṭhānametaṃ anavakāso yaṃ itthī rājā assa cakkavattī’’ti vuttaṃ. Yasmā ca sakkattādīnipi tīṇi ṭhānāni uttamāni, itthiliṅgañca hīnaṃ , tasmā tassā sakkattādīnipi paṭisiddhāni. Nanu ca yathā itthiliṅgaṃ evaṃ purisaliṅgampi brahmaloke natthi, tasmā ‘‘yaṃ puriso brahmattaṃ kāreyya – ṭhānametaṃ vijjatī’’tipi na vattabbaṃ siyāti? No na vattabbaṃ. Kasmā? Idha purisassa tattha nibbattanato. Brahmattanti hi mahābrahmattaṃ adhippetaṃ. Itthī ca idha jhānaṃ bhāvetvā kālaṃ katvā brahmapārisajjānaṃ sahabyataṃ upapajjati, na mahābrahmānaṃ. Puriso pana tattha na uppajjatīti na vattabbo. Samānepi cettha ubhayaliṅgābhāve purisasaṇṭhānāva brahmāno, na itthisaṇṭhānā. Tasmā suvuttamevetaṃ.

    កាយទុច្ចរិតស្សាតិអាទីសុ យថា និម្ពពីជកោសាតកីពីជាទីនិ មធុរំ ផលំ ន និព្ពត្តេន្តិ, អសាតំ អមធុរមេវ និព្ពត្តេន្តិ, ឯវំ កាយទុច្ចរិតាទីនិ មធុរំ វិបាកំ ន និព្ពត្តេន្តិ, អមធុរមេវ និព្ពត្តេន្តិ។ យថា ច ឧច្ឆុពីជសាលិពីជាទីនិ មធុរំ សាធុរសមេវ ផលំ និព្ពត្តេន្តិ, ន អសាតំ កដុកំ, ឯវំ កាយសុចរិតាទីនិ មធុរមេវ វិបាកំ និព្ពត្តេន្តិ, ន អមធុរំ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –

    Kāyaduccaritassātiādīsu yathā nimbabījakosātakībījādīni madhuraṃ phalaṃ na nibbattenti, asātaṃ amadhurameva nibbattenti, evaṃ kāyaduccaritādīni madhuraṃ vipākaṃ na nibbattenti, amadhurameva nibbattenti. Yathā ca ucchubījasālibījādīni madhuraṃ sādhurasameva phalaṃ nibbattenti, na asātaṃ kaṭukaṃ, evaṃ kāyasucaritādīni madhurameva vipākaṃ nibbattenti, na amadhuraṃ. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘យាទិសំ វបតេ ពីជំ, តាទិសំ ហរតេ ផលំ;

    ‘‘Yādisaṃ vapate bījaṃ, tādisaṃ harate phalaṃ;

    កល្យាណការី កល្យាណំ, បាបការី ច បាបកន្តិ។ (សំ. និ. ១.២៥៦);

    Kalyāṇakārī kalyāṇaṃ, pāpakārī ca pāpakanti. (saṃ. ni. 1.256);

    តស្មា ‘‘អដ្ឋានមេតំ អនវកាសោ, យំ កាយទុច្ចរិតស្សា’’តិអាទិ វុត្តំ។

    Tasmā ‘‘aṭṭhānametaṃ anavakāso, yaṃ kāyaduccaritassā’’tiādi vuttaṃ.

    កាយទុច្ចរិតសមង្គីតិអាទីសុ សមង្គីតិ បញ្ចវិធា សមង្គិតា – អាយូហនសមង្គិតា, ចេតនាសមង្គិតា, កម្មសមង្គិតា, វិបាកសមង្គិតា, ឧបដ្ឋានសមង្គិតាតិ។ តត្ថ កុសលាកុសលកម្មាយូហនក្ខណេ ‘អាយូហនសមង្គិតា’ វុច្ចតិ។ តថា ‘ចេតនាសមង្គិតា’។ យាវ បន អរហត្តំ ន បាបុណន្តិ តាវ សព្ពេបិ សត្តា បុព្ពេ ឧបចិតំ វិបាការហំ កម្មំ សន្ធាយ កម្មសមង្គិនោតិ វុច្ចន្តិ – ឯសា ‘កម្មសមង្គិតា’។ ‘វិបាកសមង្គិតា’ បន វិបាកក្ខណេយេវ វេទិតព្ពា។ យាវ បន សត្តា អរហត្តំ ន បាបុណន្តិ តាវ តេសំ តតោ តតោ ចវិត្វា និរយេ តាវ ឧប្បជ្ជមានានំ អគ្គិជាលលោហកុម្ភីអាទីហិ ឧបដ្ឋានាការេហិ និរយោ, គព្ភសេយ្យកត្តំ អាបជ្ជមានានំ មាតុកុច្ឆិ, ទេវេសុ ឧប្បជ្ជមានានំ កប្បរុក្ខវិមានាទីហិ ឧបដ្ឋានាការេហិ ទេវលោកោតិ ឯវំ ឧបបត្តិនិមិត្តំ ឧបដ្ឋាតិ។ ឥតិ នេសំ ឥមិនា ឧប្បត្តិនិមិត្តូបដ្ឋានេន អបរិមុត្តត្តា ‘ឧបដ្ឋានសមង្គិតា’ នាម។ សាវ ចលតិ, សេសា និច្ចលា។ និរយេ ហិ ឧបដ្ឋិតេបិ ទេវលោកោ ឧបដ្ឋាតិ; ទេវលោកេ ឧបដ្ឋិតេបិ និរយោ ឧបដ្ឋាតិ; មនុស្សលោកេ ឧបដ្ឋិតេបិ តិរច្ឆានយោនិ ឧបដ្ឋាតិ; តិរច្ឆានយោនិយា ច ឧបដ្ឋិតាយបិ មនុស្សលោកោ ឧបដ្ឋាតិយេវ។

    Kāyaduccaritasamaṅgītiādīsu samaṅgīti pañcavidhā samaṅgitā – āyūhanasamaṅgitā, cetanāsamaṅgitā, kammasamaṅgitā, vipākasamaṅgitā, upaṭṭhānasamaṅgitāti. Tattha kusalākusalakammāyūhanakkhaṇe ‘āyūhanasamaṅgitā’ vuccati. Tathā ‘cetanāsamaṅgitā’. Yāva pana arahattaṃ na pāpuṇanti tāva sabbepi sattā pubbe upacitaṃ vipākārahaṃ kammaṃ sandhāya kammasamaṅginoti vuccanti – esā ‘kammasamaṅgitā’. ‘Vipākasamaṅgitā’ pana vipākakkhaṇeyeva veditabbā. Yāva pana sattā arahattaṃ na pāpuṇanti tāva tesaṃ tato tato cavitvā niraye tāva uppajjamānānaṃ aggijālalohakumbhīādīhi upaṭṭhānākārehi nirayo, gabbhaseyyakattaṃ āpajjamānānaṃ mātukucchi, devesu uppajjamānānaṃ kapparukkhavimānādīhi upaṭṭhānākārehi devalokoti evaṃ upapattinimittaṃ upaṭṭhāti. Iti nesaṃ iminā uppattinimittūpaṭṭhānena aparimuttattā ‘upaṭṭhānasamaṅgitā’ nāma. Sāva calati, sesā niccalā. Niraye hi upaṭṭhitepi devaloko upaṭṭhāti; devaloke upaṭṭhitepi nirayo upaṭṭhāti; manussaloke upaṭṭhitepi tiracchānayoni upaṭṭhāti; tiracchānayoniyā ca upaṭṭhitāyapi manussaloko upaṭṭhātiyeva.

    តត្រិទំ វត្ថុ – សោណគិរិបាទេ កិរ អចេលវិហារេ សោណត្ថេរោ នាម ឯកោ ធម្មកថិកោ។ តស្ស បិតា សុនខវាជិកោ នាម លុទ្ទកោ អហោសិ។ ថេរោ តំ បដិពាហន្តោបិ សំវរេ ឋបេតុំ អសក្កោន្តោ ‘មា នស្សិ វរាកោ’តិ មហល្លកកាលេ អកាមកំ បព្ពាជេសិ។ តស្ស គិលានសេយ្យាយ និបន្នស្ស និរយោ ឧបដ្ឋាសិ។ សោណគិរិបាទតោ មហន្តា មហន្តា សុនខា អាគន្ត្វា ខាទិតុកាមា វិយ សម្បរិវារេសុំ។ សោ មហាភយភីតោ ‘‘វារេហិ, តាត សោណ! វារេហិ, តាត សោណា’’តិ អាហ។ ‘‘កិំ មហាថេរា’’តិ? ‘‘ន បស្សសិ, តាតា’’តិ តំ បវត្តិំ អាចិក្ខិ។ សោណត្ថេរោ ‘កថញ្ហិ នាម មាទិសស្ស បិតា និរយេ និព្ពត្តិស្សតិ, បតិដ្ឋាហមស្ស ភវិស្សាមី’តិ សាមណេរេហិ នានាបុប្ផានិ អាហរាបេត្វា ចេតិយង្គណពោធិយង្គណេសុ មាលាសន្ថារបូជញ្ច អាសនបូជញ្ច ការេត្វា បិតរំ មញ្ចេន ចេតិយង្គណំ ហរិត្វា មញ្ចេ និបជ្ជាបេត្វា ‘‘អយំ មេ, មហាថេរ, បូជា តុម្ហាកំ អត្ថាយ កតា; ‘អយំ មេ, ភគវា, ទុគ្គតបណ្ណាការោ’តិ វត្វា ភគវន្តំ វន្ទិត្វា ចិត្តំ បសាទេហី’’តិ អាហ។ សោ មហាថេរោ បូជំ ទិស្វា តថាករោន្តោ ចិត្តំ បសាទេសិ។ តាវទេវស្ស ទេវលោកោ ឧបដ្ឋាសិ, នន្ទវនចិត្តលតាវនមិស្សកវនផារុសកវនវិមានានិ ចេវ ទេវនាដកានិ ច បរិវារេត្វា ឋិតានិ វិយ អហេសុំ។ សោ ‘‘អបេថ, សោណ! អបេថ, សោណា’’តិ អាហ។ ‘‘កិមិទំ, មហាថេរា’’តិ? ‘‘ឯតា តេ, តាត, មាតរោ អាគច្ឆន្តី’’តិ។ ‘ថេរោ សគ្គោ ឧបដ្ឋិតោ មហាថេរស្សា’តិ ចិន្តេសិ ។ ឯវំ ឧបដ្ឋានសមង្គិតា ចលតីតិ វេទិតព្ពា។ ឯតាសុ សមង្គិតាសុ ឥធ អាយូហនចេតនាកម្មសមង្គិតាវសេន ‘‘កាយទុច្ចរិតសមង្គី’’តិអាទិ វុត្តំ។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ។

    Tatridaṃ vatthu – soṇagiripāde kira acelavihāre soṇatthero nāma eko dhammakathiko. Tassa pitā sunakhavājiko nāma luddako ahosi. Thero taṃ paṭibāhantopi saṃvare ṭhapetuṃ asakkonto ‘mā nassi varāko’ti mahallakakāle akāmakaṃ pabbājesi. Tassa gilānaseyyāya nipannassa nirayo upaṭṭhāsi. Soṇagiripādato mahantā mahantā sunakhā āgantvā khāditukāmā viya samparivāresuṃ. So mahābhayabhīto ‘‘vārehi, tāta soṇa! Vārehi, tāta soṇā’’ti āha. ‘‘Kiṃ mahātherā’’ti? ‘‘Na passasi, tātā’’ti taṃ pavattiṃ ācikkhi. Soṇatthero ‘kathañhi nāma mādisassa pitā niraye nibbattissati, patiṭṭhāhamassa bhavissāmī’ti sāmaṇerehi nānāpupphāni āharāpetvā cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇesu mālāsanthārapūjañca āsanapūjañca kāretvā pitaraṃ mañcena cetiyaṅgaṇaṃ haritvā mañce nipajjāpetvā ‘‘ayaṃ me, mahāthera, pūjā tumhākaṃ atthāya katā; ‘ayaṃ me, bhagavā, duggatapaṇṇākāro’ti vatvā bhagavantaṃ vanditvā cittaṃ pasādehī’’ti āha. So mahāthero pūjaṃ disvā tathākaronto cittaṃ pasādesi. Tāvadevassa devaloko upaṭṭhāsi, nandavanacittalatāvanamissakavanaphārusakavanavimānāni ceva devanāṭakāni ca parivāretvā ṭhitāni viya ahesuṃ. So ‘‘apetha, soṇa! Apetha, soṇā’’ti āha. ‘‘Kimidaṃ, mahātherā’’ti? ‘‘Etā te, tāta, mātaro āgacchantī’’ti. ‘Thero saggo upaṭṭhito mahātherassā’ti cintesi . Evaṃ upaṭṭhānasamaṅgitā calatīti veditabbā. Etāsu samaṅgitāsu idha āyūhanacetanākammasamaṅgitāvasena ‘‘kāyaduccaritasamaṅgī’’tiādi vuttaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.

    បឋមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា។

    Paṭhamabalaniddesavaṇṇanā.

    ទុតិយពលនិទ្ទេសោ

    Dutiyabalaniddeso

    ៨១០. ទុតិយពលនិទ្ទេសេ គតិសម្បត្តិបដិពាឡ្ហានីតិ គតិសម្បត្តិយា បដិពាហិតានិ និវារិតានិ បដិសេធិតានិ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯត្ថ ច គតិសម្បត្តីតិ សម្បន្នា គតិ ទេវលោកោ ច មនុស្សលោកោ ច។ គតិវិបត្តីតិ វិបន្នា គតិ ចត្តារោ អបាយា។ ឧបធិសម្បត្តីតិ អត្តភាវសមិទ្ធិ។ ឧបធិវិបត្តីតិ ហីនអត្តភាវតា។ កាលសម្បត្តីតិ សុរាជសុមនុស្សកាលសង្ខាតោ សម្បន្នកាលោ។ កាលវិបត្តីតិ ទុរាជទុមនុស្សកាលសង្ខាតោ វិបន្នកាលោ។ បយោគសម្បត្តីតិ សម្មាបយោគោ។ បយោគវិបត្តីតិ មិច្ឆាបយោគោ។

    810. Dutiyabalaniddese gatisampattipaṭibāḷhānīti gatisampattiyā paṭibāhitāni nivāritāni paṭisedhitāni. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha ca gatisampattīti sampannā gati devaloko ca manussaloko ca. Gativipattīti vipannā gati cattāro apāyā. Upadhisampattīti attabhāvasamiddhi. Upadhivipattīti hīnaattabhāvatā. Kālasampattīti surājasumanussakālasaṅkhāto sampannakālo. Kālavipattīti durājadumanussakālasaṅkhāto vipannakālo. Payogasampattīti sammāpayogo. Payogavipattīti micchāpayogo.

    តត្ថ ឯកច្ចស្ស ពហូនិ បាបកម្មានិ ហោន្តិ។ តានិ គតិវិបត្តិយំ ឋិតស្ស វិបច្ចេយ្យុំ។ សោ បន ឯកេន កល្យាណកម្មេន គតិសម្បត្តិយំ ទេវេសុ វា មនុស្សេសុ វា និព្ពត្តោ។ តាទិសេ ច ឋានេ អកុសលស្ស វារោ នត្ថិ, ឯកន្តំ កុសលស្សេវ វារោតិ។ ឯវមស្ស តានិ កម្មានិ គតិសម្បត្តិបដិពាឡ្ហានិ ន វិបច្ចន្តីតិ បជានាតិ។

    Tattha ekaccassa bahūni pāpakammāni honti. Tāni gativipattiyaṃ ṭhitassa vipacceyyuṃ. So pana ekena kalyāṇakammena gatisampattiyaṃ devesu vā manussesu vā nibbatto. Tādise ca ṭhāne akusalassa vāro natthi, ekantaṃ kusalasseva vāroti. Evamassa tāni kammāni gatisampattipaṭibāḷhāni na vipaccantīti pajānāti.

    អបរស្សាបិ ពហូនិ បាបកម្មានិ ហោន្តិ។ តានិ ឧបធិវិបត្តិយំ ឋិតស្ស វិបច្ចេយ្យុំ។ សោ បន ឯកេន កល្យាណកម្មេន ឧបធិសម្បត្តិយំ ឋិតោ សុសណ្ឋិតង្គបច្ចង្គោ អភិរូបោ ទស្សនីយោ ព្រហ្មវច្ឆសទិសោ។ សចេបិ ទាសិយា កុច្ឆិស្មិំ ទាសជាតោ ហោតិ ‘ឯវរូបោ អត្តភាវោ កិលិដ្ឋកម្មស្ស នានុច្ឆវិកោ’តិ ហត្ថិមេណ្ឌអស្សពន្ធកគោបាលកកម្មាទីនិ តំ ន ការេន្តិ; សុខុមវត្ថានិ និវាសាបេត្វា ភណ្ឌាគារិកដ្ឋានាទីសុ ឋបេន្តិ។ សចេ ឥត្ថី ហោតិ, ហត្ថិភត្តបចនាទីនិ ន ការេន្តិ; វត្ថាលង្ការំ ទត្វា សយនបាលិកំ វា នំ ករោន្តិ, សោមទេវិ វិយ វល្លភដ្ឋានេ វា ឋបេន្តិ។ ភាតិករាជកាលេ កិរ គោមំសខាទកេ ពហុជនេ គហេត្វា រញ្ញោ ទស្សេសុំ។ តេ ‘ទណ្ឌំ ទាតុំ សក្កោថា’តិ បុដ្ឋា ‘ន សក្កោមា’តិ វទិំសុ។ អថ នេ រាជង្គណេ សោធកេ អកំសុ។ តេសំ ឯកា ធីតា អភិរូបា ទស្សនីយា បាសាទិកា។ តំ ទិស្វា រាជា អន្តេបុរំ អភិនេត្វា វល្លភដ្ឋានេ ឋបេសិ។ សេសញាតកាបិ តស្សា អានុភាវេន សុខំ ជីវិំសុ។ តាទិសស្មិញ្ហិ អត្តភាវេ បាបកម្មានិបិ វិបាកំ ទាតុំ ន សក្កោន្តិ។ ឯវំ ឧបធិសម្បត្តិបដិពាឡ្ហានិ ន វិបច្ចន្តីតិ បជានាតិ។

    Aparassāpi bahūni pāpakammāni honti. Tāni upadhivipattiyaṃ ṭhitassa vipacceyyuṃ. So pana ekena kalyāṇakammena upadhisampattiyaṃ ṭhito susaṇṭhitaṅgapaccaṅgo abhirūpo dassanīyo brahmavacchasadiso. Sacepi dāsiyā kucchismiṃ dāsajāto hoti ‘evarūpo attabhāvo kiliṭṭhakammassa nānucchaviko’ti hatthimeṇḍaassabandhakagopālakakammādīni taṃ na kārenti; sukhumavatthāni nivāsāpetvā bhaṇḍāgārikaṭṭhānādīsu ṭhapenti. Sace itthī hoti, hatthibhattapacanādīni na kārenti; vatthālaṅkāraṃ datvā sayanapālikaṃ vā naṃ karonti, somadevi viya vallabhaṭṭhāne vā ṭhapenti. Bhātikarājakāle kira gomaṃsakhādake bahujane gahetvā rañño dassesuṃ. Te ‘daṇḍaṃ dātuṃ sakkothā’ti puṭṭhā ‘na sakkomā’ti vadiṃsu. Atha ne rājaṅgaṇe sodhake akaṃsu. Tesaṃ ekā dhītā abhirūpā dassanīyā pāsādikā. Taṃ disvā rājā antepuraṃ abhinetvā vallabhaṭṭhāne ṭhapesi. Sesañātakāpi tassā ānubhāvena sukhaṃ jīviṃsu. Tādisasmiñhi attabhāve pāpakammānipi vipākaṃ dātuṃ na sakkonti. Evaṃ upadhisampattipaṭibāḷhāni na vipaccantīti pajānāti.

    ឯកស្ស ពហូនិ បាបកម្មានិ ហោន្តិ។ តានិ កាលវិបត្តិយំ ឋិតស្ស វិបច្ចេយ្យុំ។ សោ បន ឯកេន កល្យាណកម្មេន បឋមកប្បិកានំ វា ចក្កវត្តិរញ្ញោ វា ពុទ្ធានំ វា ឧប្បត្តិសមយេ សុរាជសុមនុស្សកាលេ និព្ពត្តោ។ តាទិសេ ច កាលេ និព្ពត្តស្ស អកុសលស្ស វិបាកំ ទាតុំ ឱកាសោ នត្ថិ, ឯកន្តំ កុសលស្សេវ ឱកាសោតិ។ ឯវំ កាលសម្បត្តិបដិពាឡ្ហានិ ន វិបច្ចន្តីតិ បជានាតិ។

    Ekassa bahūni pāpakammāni honti. Tāni kālavipattiyaṃ ṭhitassa vipacceyyuṃ. So pana ekena kalyāṇakammena paṭhamakappikānaṃ vā cakkavattirañño vā buddhānaṃ vā uppattisamaye surājasumanussakāle nibbatto. Tādise ca kāle nibbattassa akusalassa vipākaṃ dātuṃ okāso natthi, ekantaṃ kusalasseva okāsoti. Evaṃ kālasampattipaṭibāḷhāni na vipaccantīti pajānāti.

    អបរស្សាបិ ពហូនិ បាបកម្មានិ ហោន្តិ។ តានិ បយោគវិបត្តិយំ ឋិតស្ស វិបច្ចេយ្យុំ។ សោ បន ឯកេន កល្យាណកម្មេន បយោគសម្បត្តិយំ ឋិតោ បាណាតិបាតាទីហិ វិរតោ កាយវចីមនោសុចរិតានិ បូរេតិ។ តាទិសេ ឋានេ អកុសលស្ស វិបច្ចនោកាសោ នត្ថិ, ឯកន្តំ កុសលស្សេវ ឱកាសោតិ។ ឯវំ បយោគសម្បត្តិបដិពាឡ្ហានិ ន វិបច្ចន្តីតិ បជានាតិ។

    Aparassāpi bahūni pāpakammāni honti. Tāni payogavipattiyaṃ ṭhitassa vipacceyyuṃ. So pana ekena kalyāṇakammena payogasampattiyaṃ ṭhito pāṇātipātādīhi virato kāyavacīmanosucaritāni pūreti. Tādise ṭhāne akusalassa vipaccanokāso natthi, ekantaṃ kusalasseva okāsoti. Evaṃ payogasampattipaṭibāḷhāni na vipaccantīti pajānāti.

    អបរស្សាបិ ពហូនិ បាបកម្មានិ ហោន្តិ។ តានិ គតិសម្បត្តិយំ ឋិតស្ស ន វិបច្ចេយ្យុំ។ សោ បនេកេន បាបកម្មេន គតិវិបត្តិយំយេវ និព្ពត្តោ។ តត្ថស្ស តានិ កម្មានិ ឧបគន្ត្វា វារេន វារេន វិបាកំ ទេន្តិ – កាលេន និរយេ និព្ពត្តាបេន្តិ, កាលេន តិរច្ឆានយោនិយំ, កាលេន បេត្តិវិសយេ, កាលេន អសុរកាយេ, ទីឃេនាបិ អទ្ធុនា អបាយតោ សីសំ ឧក្ខិបិតុំ ន ទេន្តិ។ ឯវំ គតិសម្បត្តិបដិពាហិតត្តា វិបាកំ ទាតុំ អសក្កោន្តានិ គតិវិបត្តិំ អាគម្ម វិបច្ចន្តីតិ បជានាតិ។

    Aparassāpi bahūni pāpakammāni honti. Tāni gatisampattiyaṃ ṭhitassa na vipacceyyuṃ. So panekena pāpakammena gativipattiyaṃyeva nibbatto. Tatthassa tāni kammāni upagantvā vārena vārena vipākaṃ denti – kālena niraye nibbattāpenti, kālena tiracchānayoniyaṃ, kālena pettivisaye, kālena asurakāye, dīghenāpi addhunā apāyato sīsaṃ ukkhipituṃ na denti. Evaṃ gatisampattipaṭibāhitattā vipākaṃ dātuṃ asakkontāni gativipattiṃ āgamma vipaccantīti pajānāti.

    អបរស្សាបិ ពហូនិ បាបកម្មានិ ហោន្តិ។ តានិ ឧបធិសម្បត្តិយំ ឋិតស្ស ន វិបច្ចេយ្យុំ ។ សោ បន ឯកេន បាបកម្មេន ឧបធិវិបត្តិយំយេវ បតិដ្ឋិតោ ទុព្ពណ្ណោ ទុរូបោ ទុស្សណ្ឋិតោ ពីភច្ឆោ បិសាចសទិសោ។ សោ សចេ ទាសិយា កុច្ឆិយំ ទាសជាតោ ‘ឥមានិ ឯតស្ស អនុច្ឆវិកានី’តិ សព្ពានិ នំ កិលិដ្ឋកម្មានិ ការេន្តិ អន្តមសោ បុប្ផឆឌ្ឌកកម្មំ ឧបាទាយ។ សចេ ឥត្ថី ហោតិ ‘ឥមានិ ឯតិស្សា អនុច្ឆវិកានី’តិ សព្ពានិ នំ ហត្ថិភត្តបចនាទីនិ កិលិដ្ឋកម្មានិ ការេន្តិ។ កុលគេហេ ជាតម្បិ ពលិំ សាធយមានា រាជបុរិសា ‘គេហទាសី’តិ សញ្ញំ កត្វា ពន្ធិត្វា គច្ឆន្តិ, កោតលវាបីគាមេ មហាកុដុម្ពិកស្ស ឃរណី វិយ។ ឯវំ ឧបធិសម្បត្តិបដិពាហិតត្តា វិបាកំ ទាតុំ អសក្កោន្តានិ ឧបធិវិបត្តិំ អាគម្ម វិបច្ចន្តីតិ បជានាតិ។

    Aparassāpi bahūni pāpakammāni honti. Tāni upadhisampattiyaṃ ṭhitassa na vipacceyyuṃ . So pana ekena pāpakammena upadhivipattiyaṃyeva patiṭṭhito dubbaṇṇo durūpo dussaṇṭhito bībhaccho pisācasadiso. So sace dāsiyā kucchiyaṃ dāsajāto ‘imāni etassa anucchavikānī’ti sabbāni naṃ kiliṭṭhakammāni kārenti antamaso pupphachaḍḍakakammaṃ upādāya. Sace itthī hoti ‘imāni etissā anucchavikānī’ti sabbāni naṃ hatthibhattapacanādīni kiliṭṭhakammāni kārenti. Kulagehe jātampi baliṃ sādhayamānā rājapurisā ‘gehadāsī’ti saññaṃ katvā bandhitvā gacchanti, kotalavāpīgāme mahākuṭumbikassa gharaṇī viya. Evaṃ upadhisampattipaṭibāhitattā vipākaṃ dātuṃ asakkontāni upadhivipattiṃ āgamma vipaccantīti pajānāti.

    អបរស្សាបិ ពហូនិ បាបកម្មានិ ហោន្តិ។ តានិ កាលសម្បត្តិយំ និព្ពាតស្ស ន វិបច្ចេយ្យុំ។ សោ បន ឯកេន បាបកម្មេន កាលវិបត្តិយំ ទុរាជទុមនុស្សកាលេ កសដេ និរោជេ ទសវស្សាយុកកាលេ និព្ពត្តោ, យទា បញ្ច គោរសា បច្ឆិជ្ជន្តិ, កុទ្រូសកំ អគ្គភោជនំ ហោតិ។ កិញ្ចាបិ មនុស្សលោកេ និព្ពត្តោ, មិគបសុសរិក្ខជីវិកោ បន ហោតិ។ ឯវរូបេ កាលេ កុសលស្ស វិបច្ចនោកាសោ នត្ថិ, ឯកន្តំ អកុសលស្សេវ ហោតិ។ ឯវំ កាលសម្បត្តិបដិពាហិតត្តា វិបាកំ ទាតុំ អសក្កោន្តានិ កាលវិបត្តិំ អាគម្ម វិបច្ចន្តីតិ បជានាតិ។

    Aparassāpi bahūni pāpakammāni honti. Tāni kālasampattiyaṃ nibbātassa na vipacceyyuṃ. So pana ekena pāpakammena kālavipattiyaṃ durājadumanussakāle kasaṭe niroje dasavassāyukakāle nibbatto, yadā pañca gorasā pacchijjanti, kudrūsakaṃ aggabhojanaṃ hoti. Kiñcāpi manussaloke nibbatto, migapasusarikkhajīviko pana hoti. Evarūpe kāle kusalassa vipaccanokāso natthi, ekantaṃ akusalasseva hoti. Evaṃ kālasampattipaṭibāhitattā vipākaṃ dātuṃ asakkontāni kālavipattiṃ āgamma vipaccantīti pajānāti.

    អបរស្សាបិ ពហូនិ បាបកម្មានិ ហោន្តិ។ តានិ បយោគសម្បត្តិយំ ឋិតស្ស ន វិបច្ចេយ្យុំ។ សោ បន បយោគវិបត្តិយំ ឋិតោ បាណាតិបាតាទីនិ ទស អកុសលកម្មានិ ករោតិ។ តមេនំ សហោឌ្ឍំ គហេត្វា រញ្ញោ ទស្សេន្តិ។ រាជា ពហូកម្មការណានិ ការេត្វា ឃាតាបេតិ។ ឯវំ បយោគសម្បត្តិបដិពាហិតត្តា វិបាកំ ទាតុំ អសក្កោន្តានិ បយោគវិបត្តិំ អាគម្ម វិបច្ចន្តីតិ បជានាតិ។ ឯវំ ចតូហិ សម្បត្តីហិ បដិពាហិតំ បាបកម្មំ វិបាកំ អទត្វា ចតស្សោ វិបត្តិយោ អាគម្ម ទេតិ។

    Aparassāpi bahūni pāpakammāni honti. Tāni payogasampattiyaṃ ṭhitassa na vipacceyyuṃ. So pana payogavipattiyaṃ ṭhito pāṇātipātādīni dasa akusalakammāni karoti. Tamenaṃ sahoḍḍhaṃ gahetvā rañño dassenti. Rājā bahūkammakāraṇāni kāretvā ghātāpeti. Evaṃ payogasampattipaṭibāhitattā vipākaṃ dātuṃ asakkontāni payogavipattiṃ āgamma vipaccantīti pajānāti. Evaṃ catūhi sampattīhi paṭibāhitaṃ pāpakammaṃ vipākaṃ adatvā catasso vipattiyo āgamma deti.

    យថា ហិ កោចិទេវ បុរិសោ កេនចិទេវ កម្មេន រាជានំ អារាធេយ្យ។ អថស្ស រាជា ឋានន្តរំ ទត្វា ជនបទំ ទទេយ្យ។ សោ តំ សម្មា បរិភុញ្ជិតុំ អសក្កោន្តោ មក្កដេន គហិតភត្តបុដំ វិយ ភិន្ទេយ្យ; យស្ស យំ យានំ វា វាហនំ វា ទាសំ វា ទាសិំ វា អារាមំ វា វត្ថុំ វា សម្បន្នរូបំ បស្សតិ, សព្ពំ ពលក្ការេន គណ្ហេយ្យ។ មនុស្សា ‘រាជវល្លភោ’តិ កិញ្ចិ វត្តុំ ន សក្កុណេយ្យុំ។ សោ អញ្ញស្ស វល្លភតរស្ស រាជមហាមត្តស្ស វិរុជ្ឈេយ្យ។ សោ តំ គហេត្វា សុបោថិតំ បោថាបេត្វា ភូមិំ បិដ្ឋិយា ឃំសាបេន្តោ និក្កឌ្ឍាបេត្វា រាជានំ ឧបសង្កមិត្វា ‘អសុកោ នាម តេ , ទេវ, ជនបទំ ភិន្ទតី’តិ គណ្ហាបេយ្យ។ រាជា ពន្ធនាគារេ ពន្ធាបេត្វា ‘អសុកេន នាម កស្ស កិំ អវហដ’ន្តិ នគរេ ភេរិំ ចរាបេយ្យ។ មនុស្សា អាគន្ត្វា ‘មយ្ហំ ឥទំ គហិតំ, មយ្ហំ ឥទំ គហិត’ន្តិ វិរវសហស្សំ ឧដ្ឋាបេយ្យុំ។ រាជា ភិយ្យោសោ មត្តាយ កុទ្ធោ នានប្បការេន តំ ពន្ធនាគារេ កិលមេត្វា ឃាតាបេត្វា ‘គច្ឆថ នំ សុសានេ ឆឌ្ឌេត្វា សង្ខលិកា អាហរថា’តិ វទេយ្យ។ ឯវំសម្បទមិទំ ទដ្ឋព្ពំ។

    Yathā hi kocideva puriso kenacideva kammena rājānaṃ ārādheyya. Athassa rājā ṭhānantaraṃ datvā janapadaṃ dadeyya. So taṃ sammā paribhuñjituṃ asakkonto makkaṭena gahitabhattapuṭaṃ viya bhindeyya; yassa yaṃ yānaṃ vā vāhanaṃ vā dāsaṃ vā dāsiṃ vā ārāmaṃ vā vatthuṃ vā sampannarūpaṃ passati, sabbaṃ balakkārena gaṇheyya. Manussā ‘rājavallabho’ti kiñci vattuṃ na sakkuṇeyyuṃ. So aññassa vallabhatarassa rājamahāmattassa virujjheyya. So taṃ gahetvā supothitaṃ pothāpetvā bhūmiṃ piṭṭhiyā ghaṃsāpento nikkaḍḍhāpetvā rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘asuko nāma te , deva, janapadaṃ bhindatī’ti gaṇhāpeyya. Rājā bandhanāgāre bandhāpetvā ‘asukena nāma kassa kiṃ avahaṭa’nti nagare bheriṃ carāpeyya. Manussā āgantvā ‘mayhaṃ idaṃ gahitaṃ, mayhaṃ idaṃ gahita’nti viravasahassaṃ uṭṭhāpeyyuṃ. Rājā bhiyyoso mattāya kuddho nānappakārena taṃ bandhanāgāre kilametvā ghātāpetvā ‘gacchatha naṃ susāne chaḍḍetvā saṅkhalikā āharathā’ti vadeyya. Evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.

    តស្ស ហិ បុរិសស្ស ហិ កេនចិទេវ កម្មេន រាជានំ អារាធេត្វា ឋានន្តរំ លទ្ធកាលោ វិយ បុថុជ្ជនស្សាបិ កេនចិទេវ បុញ្ញកម្មេន សគ្គេ និព្ពត្តកាលោ។ តស្មិំ ជនបទំ ភិន្ទិត្វា មនុស្សានំ សន្តកំ គណ្ហន្តេ កស្សចិ កិញ្ចិ វត្តុំ អវិសហនកាលោ វិយ ឥមស្មិម្បិ សគ្គេ និព្ពត្តេ អកុសលស្ស វិបច្ចនោកាសំ អលភនកាលោ។ តស្ស ឯកទិវសំ ឯកស្មិំ រាជវល្លភតរេ វិរជ្ឈិត្វា តេន កុទ្ធេន នំ បោថាបេត្វា រញ្ញោ អារោចេត្វា ពន្ធនាគារេ ពន្ធាបិតកាលោ វិយ ឥមស្ស សគ្គតោ ចវិត្វា និរយេ និព្ពត្តកាលោ។ មនុស្សានំ ‘មយ្ហំ ឥទំ គហិតំ, មយ្ហំ ឥទំ គហិត’ន្តិ វិរវកាលោ វិយ តស្មិំ និរយេ និព្ពត្តេ សព្ពាកុសលកម្មានំ សន្និបតិត្វា គហណកាលោ។ សុសានេ ឆឌ្ឌេត្វា សង្ខលិកានំ អាហរណកាលោ វិយ ឯកេកស្មិំ កម្មេ ខីណេ ឥតរស្ស ឥតរស្ស វិបាកេន និរយតោ សីសំ អនុក្ខិបិត្វា សកលកប្បំ និរយម្ហិ បច្ចនកាលោ។ កប្បដ្ឋិតិកកម្មញ្ហិ កត្វា ឯកកប្បំ និរយម្ហិ បច្ចនកសត្តា នេវ ឯកោ, ន ទ្វេ, ន សតំ, ន សហស្សំ។ ឯវំ បច្ចនកសត្តា កិរ គណនបថំ វីតិវត្តា។

    Tassa hi purisassa hi kenacideva kammena rājānaṃ ārādhetvā ṭhānantaraṃ laddhakālo viya puthujjanassāpi kenacideva puññakammena sagge nibbattakālo. Tasmiṃ janapadaṃ bhinditvā manussānaṃ santakaṃ gaṇhante kassaci kiñci vattuṃ avisahanakālo viya imasmimpi sagge nibbatte akusalassa vipaccanokāsaṃ alabhanakālo. Tassa ekadivasaṃ ekasmiṃ rājavallabhatare virajjhitvā tena kuddhena naṃ pothāpetvā rañño ārocetvā bandhanāgāre bandhāpitakālo viya imassa saggato cavitvā niraye nibbattakālo. Manussānaṃ ‘mayhaṃ idaṃ gahitaṃ, mayhaṃ idaṃ gahita’nti viravakālo viya tasmiṃ niraye nibbatte sabbākusalakammānaṃ sannipatitvā gahaṇakālo. Susāne chaḍḍetvā saṅkhalikānaṃ āharaṇakālo viya ekekasmiṃ kamme khīṇe itarassa itarassa vipākena nirayato sīsaṃ anukkhipitvā sakalakappaṃ nirayamhi paccanakālo. Kappaṭṭhitikakammañhi katvā ekakappaṃ nirayamhi paccanakasattā neva eko, na dve, na sataṃ, na sahassaṃ. Evaṃ paccanakasattā kira gaṇanapathaṃ vītivattā.

    អត្ថេកច្ចានិ កល្យាណានិ កម្មសមាទានានិ គតិវិបត្តិបដិពាឡ្ហានិ ន វិបច្ចន្តីតិអាទីសុបិ ឯវំ យោជនា វេទិតព្ពា។ ឥធេកច្ចស្ស ពហូនិ កល្យាណកម្មានិ ហោន្តិ។ តានិ គតិសម្បត្តិយំ ឋិតស្ស វិបច្ចេយុំ។ សោ បន ឯកេន បាបកម្មេន គតិវិបត្តិយំ និរយេ វា អសុរកាយេ វា និព្ពត្តោ។ តាទិសេ ច ឋានេ កុសលំ វិបាកំ ទាតុំ ន សក្កោតិ, ឯកន្តំ អកុសលមេវ សក្កោតីតិ។ ឯវមស្ស តានិ កម្មានិ គតិវិបត្តិបដិពាឡ្ហានិ ន វិបច្ចន្តីតិ បជានាតិ។

    Atthekaccāni kalyāṇāni kammasamādānāni gativipattipaṭibāḷhāni na vipaccantītiādīsupi evaṃ yojanā veditabbā. Idhekaccassa bahūni kalyāṇakammāni honti. Tāni gatisampattiyaṃ ṭhitassa vipacceyuṃ. So pana ekena pāpakammena gativipattiyaṃ niraye vā asurakāye vā nibbatto. Tādise ca ṭhāne kusalaṃ vipākaṃ dātuṃ na sakkoti, ekantaṃ akusalameva sakkotīti. Evamassa tāni kammāni gativipattipaṭibāḷhāni na vipaccantīti pajānāti.

    អបរស្សាបិ ពហូនិ កល្យាណកម្មានិ ហោន្តិ។ តានិ ឧបធិសម្បត្តិយំ ឋិតស្ស វិបច្ចេយ្យុំ។ សោ បន ឯកេន បាបកម្មេន ឧបធិវិបត្តិយំ បតិដ្ឋិតោ ទុព្ពណ្ណោ ហោតិ បិសាចសទិសោ។ សោ សចេបិ រាជកុលេ និព្ពត្តោ បិតុអច្ចយេន ‘កិំ ឥមស្ស និស្សិរីកស្ស រជ្ជេនា’តិ រជ្ជំ ន លភតិ។ សេនាបតិគេហាទីសុ និព្ពត្តោបិ សេនាបតិដ្ឋានាទីនិ ន លភតិ។

    Aparassāpi bahūni kalyāṇakammāni honti. Tāni upadhisampattiyaṃ ṭhitassa vipacceyyuṃ. So pana ekena pāpakammena upadhivipattiyaṃ patiṭṭhito dubbaṇṇo hoti pisācasadiso. So sacepi rājakule nibbatto pituaccayena ‘kiṃ imassa nissirīkassa rajjenā’ti rajjaṃ na labhati. Senāpatigehādīsu nibbattopi senāpatiṭṭhānādīni na labhati.

    ឥមស្ស បនត្ថស្សាវិភាវត្ថំ ទីបរាជវត្ថុ កថេតព្ពំ – រាជា កិរ បុត្តេ ជាតេ ទេវិយា បសីទិត្វា វរំ អទាសិ។ សា វរំ គហេត្វា ឋបេសិ។ កុមារោ សត្តដ្ឋវស្សកាលេវ រាជង្គណេ កុក្កុដេ យុជ្ឈាបេសិ។ ឯកោ កុក្កុដោ ឧប្បតិត្វា កុមារស្ស អក្ខីនិ ភិន្ទិ។ កុមារមាតា ទេវី បុត្តស្ស បន្នរសសោឡសវស្សកាលេ ‘រជ្ជំ វារេស្សាមី’តិ រាជានំ ឧបសង្កមិត្វា អាហ – ‘‘ទេវ, តុម្ហេហិ កុមារស្ស ជាតកាលេ វរោ ទិន្នោ។ មយា សោ គហេត្វា ឋបិតោ; ឥទានិ នំ គណ្ហាមី’’តិ។ ‘‘សាធុ, ទេវិ, គណ្ហាហី’’តិ។ ‘‘មយា, ទេវ, តុម្ហាកំ សន្តិកា កិញ្ចិ អលទ្ធំ នាម នត្ថិ ។ ឥទានិ បន មម បុត្តស្ស រជ្ជំ វារេមី’’តិ។ ‘‘ទេវិ, តវ បុត្តោ អង្គវិកលោ។ ន សក្កា តស្ស រជ្ជំ ទាតុ’’ន្តិ ។ ‘‘តុម្ហេ មយ្ហំ រុច្ចនកវរំ អទាតុំ អសក្កោន្តា កស្មា វរំ អទត្ថា’’តិ? រាជា អតិវិយ និប្បីឡិយមានោ ‘‘ន សក្កា តុយ្ហំ បុត្តស្ស សកលលង្កាទីបេ រជ្ជំ ទាតុំ; នាគទីបេ បន ឆត្តំ អស្សាបេត្វា វសតូ’’តិ នាគទីបំ បេសេសិ។ សោ ទីបរាជា នាម អហោសិ។ សចេ ចក្ខុវិកលោ នាភវិស្សា តិយោជនសតិកេ សកលតម្ពបណ្ណិទីបេ សព្ពសម្បត្តិបរិវារំ រជ្ជំ អលភិស្សា។ ឯវំ ឧបធិវិបត្តិបដិពាឡ្ហានិ ន វិបច្ចន្តីតិ បជានាតិ។

    Imassa panatthassāvibhāvatthaṃ dīparājavatthu kathetabbaṃ – rājā kira putte jāte deviyā pasīditvā varaṃ adāsi. Sā varaṃ gahetvā ṭhapesi. Kumāro sattaṭṭhavassakāleva rājaṅgaṇe kukkuṭe yujjhāpesi. Eko kukkuṭo uppatitvā kumārassa akkhīni bhindi. Kumāramātā devī puttassa pannarasasoḷasavassakāle ‘rajjaṃ vāressāmī’ti rājānaṃ upasaṅkamitvā āha – ‘‘deva, tumhehi kumārassa jātakāle varo dinno. Mayā so gahetvā ṭhapito; idāni naṃ gaṇhāmī’’ti. ‘‘Sādhu, devi, gaṇhāhī’’ti. ‘‘Mayā, deva, tumhākaṃ santikā kiñci aladdhaṃ nāma natthi . Idāni pana mama puttassa rajjaṃ vāremī’’ti. ‘‘Devi, tava putto aṅgavikalo. Na sakkā tassa rajjaṃ dātu’’nti . ‘‘Tumhe mayhaṃ ruccanakavaraṃ adātuṃ asakkontā kasmā varaṃ adatthā’’ti? Rājā ativiya nippīḷiyamāno ‘‘na sakkā tuyhaṃ puttassa sakalalaṅkādīpe rajjaṃ dātuṃ; nāgadīpe pana chattaṃ assāpetvā vasatū’’ti nāgadīpaṃ pesesi. So dīparājā nāma ahosi. Sace cakkhuvikalo nābhavissā tiyojanasatike sakalatambapaṇṇidīpe sabbasampattiparivāraṃ rajjaṃ alabhissā. Evaṃ upadhivipattipaṭibāḷhāni na vipaccantīti pajānāti.

    អបរស្សាបិ ពហូនិ កល្យាណកម្មានិ ហោន្តិ។ តានិ កាលសម្បត្តិយំ ឋិតស្ស វិបច្ចេយ្យុំ។ សោ បន ឯកេន បាបកម្មេន កាលវិបត្តិយំ ទុរាជទុមនុស្សកាលេ កសដេ និរោជេ អប្បាយុកេ គតិកោដិកេ និព្ពត្តោ។ តាទិសេ ច កាលេ កល្យាណកម្មំ វិបាកំ ទាតុំ ន សក្កោតីតិ។ ឯវំ កាលវិបត្តិបដិពាឡ្ហានិ ន វិបច្ចន្តីតិ បជានាតិ។

    Aparassāpi bahūni kalyāṇakammāni honti. Tāni kālasampattiyaṃ ṭhitassa vipacceyyuṃ. So pana ekena pāpakammena kālavipattiyaṃ durājadumanussakāle kasaṭe niroje appāyuke gatikoṭike nibbatto. Tādise ca kāle kalyāṇakammaṃ vipākaṃ dātuṃ na sakkotīti. Evaṃ kālavipattipaṭibāḷhāni na vipaccantīti pajānāti.

    អបរស្សាបិ ពហូនិ កល្យាណកម្មានិ ហោន្តិ។ តានិ បយោគសម្បត្តិយំ ឋិតស្ស វិបច្ចេយ្យុំ។ អយំ បន បយោគវិបត្តិយំ ឋិតោ បាណំ ហន្តិ…បេ.… សព្ពំ ទុស្សីល្យំ បូរេតិ។ តថា តេន សទ្ធិំ សមជាតិកានិបិ កុលានិ អាវាហវិវាហំ ន ករោន្តិ; ‘ឥត្ថិធុត្តោ សុរាធុត្តោ អក្ខធុត្តោ អយំ បាបបុរិសោ’តិ អារកា បរិវជ្ជេន្តិ។ កល្យាណកម្មានិ វិបច្ចិតុំ ន សក្កោន្តិ។ ឯវំ បយោគវិបត្តិបដិពាឡ្ហានិ ន វិបច្ចន្តីតិ បជានាតិ។ ឯវំ ចតស្សោ សម្បត្តិយោ អាគម្ម វិបាកទាយកំ កល្យាណកម្មំ ចតូហិ វិបត្តីហិ បដិពាហិតត្តា ន វិបច្ចតិ។

    Aparassāpi bahūni kalyāṇakammāni honti. Tāni payogasampattiyaṃ ṭhitassa vipacceyyuṃ. Ayaṃ pana payogavipattiyaṃ ṭhito pāṇaṃ hanti…pe… sabbaṃ dussīlyaṃ pūreti. Tathā tena saddhiṃ samajātikānipi kulāni āvāhavivāhaṃ na karonti; ‘itthidhutto surādhutto akkhadhutto ayaṃ pāpapuriso’ti ārakā parivajjenti. Kalyāṇakammāni vipaccituṃ na sakkonti. Evaṃ payogavipattipaṭibāḷhāni na vipaccantīti pajānāti. Evaṃ catasso sampattiyo āgamma vipākadāyakaṃ kalyāṇakammaṃ catūhi vipattīhi paṭibāhitattā na vipaccati.

    អបរស្សាបិ ពហូនិ កល្យាណកម្មានិ ហោន្តិ។ តានិ គតិវិបត្តិយំ ឋិតស្ស ន វិបច្ចេយ្យុំ។ សោ បន ឯកេន កល្យាណកម្មេន គតិសម្បត្តិយំយេវ និព្ពត្តោ។ តត្ថស្ស តានិ កម្មានិ ឧបគន្ត្វា វារេន វារេន វិបាកំ ទេន្តិ – កាលេន មនុស្សលោកេ និព្ពត្តាបេន្តិ, កាលេន ទេវលោកេ។ ឯវំ គតិវិបត្តិបដិពាហិតត្តា វិបាកំ ទាតុំ អសក្កោន្តានិ គតិមម្បត្តិំ អាគម្ម វិបច្ចន្តីតិ បជានាតិ។

    Aparassāpi bahūni kalyāṇakammāni honti. Tāni gativipattiyaṃ ṭhitassa na vipacceyyuṃ. So pana ekena kalyāṇakammena gatisampattiyaṃyeva nibbatto. Tatthassa tāni kammāni upagantvā vārena vārena vipākaṃ denti – kālena manussaloke nibbattāpenti, kālena devaloke. Evaṃ gativipattipaṭibāhitattā vipākaṃ dātuṃ asakkontāni gatimampattiṃ āgamma vipaccantīti pajānāti.

    អបរស្សាបិ ពហូនិ កល្យាណកម្មានិ ហោន្តិ។ តានិ ឧបធិវិបត្តិយំ ឋិតស្ស ន វិបច្ចេយ្យុំ។ សោ បន ឯកេន កល្យាណកម្មេន ឧបធិសម្បត្តិយំយេវ បតិដ្ឋិតោ អភិរូបោ ទស្សនីយោ បាសាទិកោ ព្រហ្មវច្ឆសទិសោ។ តស្ស ឧបធិសម្បត្តិយំ ឋិតត្តា កល្យាណកម្មានិ វិបាកំ ទេន្តិ។ សចេ រាជកុលេ និព្ពត្តតិ អញ្ញេសុ ជេដ្ឋកភាតិកេសុ សន្តេសុបិ ‘ឯតស្ស អត្តភាវោ សមិទ្ធោ, ឯតស្ស ឆត្តេ ឧស្សាបិតេ លោកស្ស ផាសុ ភវិស្សតី’តិ តមេវ រជ្ជេ អភិសិញ្ចន្តិ។ ឧបរាជគេហាទីសុ និព្ពត្តោ បិតុអច្ចយេន ឱបរជ្ជំ, សេនាបតិដ្ឋានំ, ភណ្ឌាគារិកដ្ឋានំ, សេដ្ឋិដ្ឋានំ លភតិ។ ឯវំ ឧបធិវិបត្តិបដិពាហិតត្តា វិបាកំ ទាតុំ អសក្កោន្តានិ ឧបធិសម្បត្តិំ អាគម្ម វិបច្ចន្តីតិ បជានាតិ។

    Aparassāpi bahūni kalyāṇakammāni honti. Tāni upadhivipattiyaṃ ṭhitassa na vipacceyyuṃ. So pana ekena kalyāṇakammena upadhisampattiyaṃyeva patiṭṭhito abhirūpo dassanīyo pāsādiko brahmavacchasadiso. Tassa upadhisampattiyaṃ ṭhitattā kalyāṇakammāni vipākaṃ denti. Sace rājakule nibbattati aññesu jeṭṭhakabhātikesu santesupi ‘etassa attabhāvo samiddho, etassa chatte ussāpite lokassa phāsu bhavissatī’ti tameva rajje abhisiñcanti. Uparājagehādīsu nibbatto pituaccayena oparajjaṃ, senāpatiṭṭhānaṃ, bhaṇḍāgārikaṭṭhānaṃ, seṭṭhiṭṭhānaṃ labhati. Evaṃ upadhivipattipaṭibāhitattā vipākaṃ dātuṃ asakkontāni upadhisampattiṃ āgamma vipaccantīti pajānāti.

    អបរស្សាបិ ពហូនិ កល្យាណកម្មានិ ហោន្តិ។ តានិ កាលវិបត្តិយំ ឋិតស្ស ន វិបច្ចេយ្យុំ។ សោ បន ឯកេន កល្យាណកម្មេន កាលសម្បត្តិយំ និព្ពត្តោ សុរាជសុមនុស្សកាលេ។ តាទិសាយ កាលសមិទ្ធិយា និព្ពត្តស្ស កល្យាណកម្មំ វិបាកំ ទេតិ។

    Aparassāpi bahūni kalyāṇakammāni honti. Tāni kālavipattiyaṃ ṭhitassa na vipacceyyuṃ. So pana ekena kalyāṇakammena kālasampattiyaṃ nibbatto surājasumanussakāle. Tādisāya kālasamiddhiyā nibbattassa kalyāṇakammaṃ vipākaṃ deti.

    តត្រិទំ មហាសោណត្ថេរស្ស វត្ថុ កថេតព្ពំ – ព្រាហ្មណតិស្សភយេ កិរ ចិត្តលបព្ពតេ ទ្វាទស ភិក្ខុសហស្សានិំ បដិវសន្តិ។ តថា តិស្សមហាវិហារេ។ ទ្វីសុបិ មហាវិហារេសុ តិណ្ណំ វស្សានំ វដ្ដំ ឯករត្តមេវ មហាមូសិកាយោ ខាទិត្វា ថុសមត្តមេវ ឋបេសុំ។ ចិត្តលបព្ពតេ ភិក្ខុសង្ឃោ ‘តិស្សមហាវិហារេ វដ្ដំ វត្តិស្សតិ, តត្ថ គន្ត្វា វសិស្សាមា’តិ វិហារតោ និក្ខមិ។ តិស្សមហាវិហារេបិ ភិក្ខុសង្ឃោ ‘ចិត្តលបព្ពតេ វដ្ដំ វត្តិស្សតិ, តត្ថ គន្ត្វា វសិស្សាមា’តិ វិហារតោ និក្ខមិ។ ឧភតោបិ ឯកិស្សា គម្ភីរកន្ទរាយ តីរេ សមាគតា បុច្ឆិត្វា វដ្ដស្ស ខីណភាវំ ញត្វា ‘តត្ថ គន្ត្វា កិំ ករិស្សាមា’តិ ចតុវីសតិ ភិក្ខុសហស្សានិ គម្ភីរកន្ទរវនំ បវិសិត្វា និសីទិត្វា និសិន្ននីហារេនេវ អនុបាទិសេសាយ និព្ពានធាតុយា បរិនិព្ពាយិំសុ។ បច្ឆា ភយេ វូបសន្តេ ភិក្ខុសង្ឃោ សក្កំ ទេវរាជានំ គហេត្វា ធាតុយោ សំហរិត្វា ចេតិយំ អកាសិ។

    Tatridaṃ mahāsoṇattherassa vatthu kathetabbaṃ – brāhmaṇatissabhaye kira cittalapabbate dvādasa bhikkhusahassāniṃ paṭivasanti. Tathā tissamahāvihāre. Dvīsupi mahāvihāresu tiṇṇaṃ vassānaṃ vaṭṭaṃ ekarattameva mahāmūsikāyo khāditvā thusamattameva ṭhapesuṃ. Cittalapabbate bhikkhusaṅgho ‘tissamahāvihāre vaṭṭaṃ vattissati, tattha gantvā vasissāmā’ti vihārato nikkhami. Tissamahāvihārepi bhikkhusaṅgho ‘cittalapabbate vaṭṭaṃ vattissati, tattha gantvā vasissāmā’ti vihārato nikkhami. Ubhatopi ekissā gambhīrakandarāya tīre samāgatā pucchitvā vaṭṭassa khīṇabhāvaṃ ñatvā ‘tattha gantvā kiṃ karissāmā’ti catuvīsati bhikkhusahassāni gambhīrakandaravanaṃ pavisitvā nisīditvā nisinnanīhāreneva anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyiṃsu. Pacchā bhaye vūpasante bhikkhusaṅgho sakkaṃ devarājānaṃ gahetvā dhātuyo saṃharitvā cetiyaṃ akāsi.

    ព្រាហ្មណតិស្សចោរោបិ ជនបទំ វិទ្ធំសេសិ។ សង្ឃោ សន្និបតិត្វា មន្តេត្វា ‘‘ចោរំ បដិពាហតូ’’តិ សក្កសន្តិកំ អដ្ឋ ថេរេ បេសេសិ។ សក្កោ ទេវរាជា ‘‘មយា, ភន្តេ, ឧប្បន្នោ ចោរោ ន សក្កា បដិពាហិតុំ។ សង្ឃោ បរសមុទ្ទំ គច្ឆតុ។ អហំ សមុទ្ទារក្ខំ ករិស្សាមី’’តិ។ សង្ឃោ សព្ពទិសាហិ នាគទីបំ គន្ត្វា ជម្ពុកោលបដ្ដនេ តិភូមិកំ មហាឧឡុម្បំ ពន្ធាបេសិ។ ឯកា ភូមិកា ឧទកេ ឱសីទិ។ ឯកិស្សា ភិក្ខុសង្ឃោ និសិន្នោ។ ឯកិស្សា បត្តចីវរានិ ឋបយិំសុ។ សំយុត្តភាណកចូឡសីវត្ថេរោ, ឥសិទត្តត្ថេរោ, មហាសោណត្ថេរោតិ តយោ ថេរា តាសំ បរិសានំ បាមោក្ខា។ តេសុ ទ្វេ ថេរា មហាសោណត្ថេរំ អាហំសុ – ‘‘អាវុសោ មហាសោណ, អភិរុហ មហាឧឡុម្ប’’ន្តិ។ ‘‘តុម្ហេ បន, ភន្តេ’’តិ? ‘‘អាវុសោ, ឧទកេ មរណម្បិ ថលេ មរណម្បិ ឯកមេវ ។ ន មយំ គមិស្សាម។ តំ និស្សាយ បន អនាគតេ សាសនស្ស បវេណី ឋស្សតិ។ គច្ឆ ត្វំ, អាវុសោ’’តិ។ ‘‘នាហំ, ភន្តេ, តុម្ហេសុ អគច្ឆន្តេសុ គមិស្សាមី’’តិ យាវតតិយំ កថេត្វាបិ ថេរំ អារោបេតុំ អសក្កោន្តា និវត្តិំសុ។

    Brāhmaṇatissacoropi janapadaṃ viddhaṃsesi. Saṅgho sannipatitvā mantetvā ‘‘coraṃ paṭibāhatū’’ti sakkasantikaṃ aṭṭha there pesesi. Sakko devarājā ‘‘mayā, bhante, uppanno coro na sakkā paṭibāhituṃ. Saṅgho parasamuddaṃ gacchatu. Ahaṃ samuddārakkhaṃ karissāmī’’ti. Saṅgho sabbadisāhi nāgadīpaṃ gantvā jambukolapaṭṭane tibhūmikaṃ mahāuḷumpaṃ bandhāpesi. Ekā bhūmikā udake osīdi. Ekissā bhikkhusaṅgho nisinno. Ekissā pattacīvarāni ṭhapayiṃsu. Saṃyuttabhāṇakacūḷasīvatthero, isidattatthero, mahāsoṇattheroti tayo therā tāsaṃ parisānaṃ pāmokkhā. Tesu dve therā mahāsoṇattheraṃ āhaṃsu – ‘‘āvuso mahāsoṇa, abhiruha mahāuḷumpa’’nti. ‘‘Tumhe pana, bhante’’ti? ‘‘Āvuso, udake maraṇampi thale maraṇampi ekameva . Na mayaṃ gamissāma. Taṃ nissāya pana anāgate sāsanassa paveṇī ṭhassati. Gaccha tvaṃ, āvuso’’ti. ‘‘Nāhaṃ, bhante, tumhesu agacchantesu gamissāmī’’ti yāvatatiyaṃ kathetvāpi theraṃ āropetuṃ asakkontā nivattiṃsu.

    អថ ចូឡសីវត្ថេរោ ឥសិទត្តត្ថេរំ អាហ – ‘‘អាវុសោ ឥសិទត្ត, អនាគតេ មហាសោណត្ថេរំ និស្សាយ សាសនបវេណី ឋស្សតិ; មា ខោ តំ ហត្ថតោ វិស្សជ្ជេហី’’តិ។ ‘‘តុម្ហេ បន, ភន្តេ’’តិ? ‘‘អហំ មហាចេតិយំ វន្ទិស្សាមី’’តិ ទ្វេ ថេរេ អនុសាសិត្វា អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរន្តោ មហាវិហារំ សម្បាបុណិ។ តស្មិំ សមយេ មហាវិហារោ សុញ្ញោ។ ចេតិយង្គណេ ឯរណ្ឌា ជាតា។ ចេតិយំ គច្ឆេហិ បរិវារិតំ, សេវាលេន បរិយោនទ្ធំ។ ថេរោ ធរមានកពុទ្ធស្ស និបច្ចាការំ ទស្សេន្តោ វិយ មហាចេតិយំ វន្ទិត្វា បច្ឆិមទិសាយ សាលំ បវិសិត្វា ឱលោកេន្តោ ‘ឯវរូបស្ស នាម លាភគ្គយសគ្គប្បត្តស្ស សរីរធាតុចេតិយដ្ឋានំ អនាថំ ជាត’ន្តិ ចិន្តយមានោ និសីទិ។

    Atha cūḷasīvatthero isidattattheraṃ āha – ‘‘āvuso isidatta, anāgate mahāsoṇattheraṃ nissāya sāsanapaveṇī ṭhassati; mā kho taṃ hatthato vissajjehī’’ti. ‘‘Tumhe pana, bhante’’ti? ‘‘Ahaṃ mahācetiyaṃ vandissāmī’’ti dve there anusāsitvā anupubbena cārikaṃ caranto mahāvihāraṃ sampāpuṇi. Tasmiṃ samaye mahāvihāro suñño. Cetiyaṅgaṇe eraṇḍā jātā. Cetiyaṃ gacchehi parivāritaṃ, sevālena pariyonaddhaṃ. Thero dharamānakabuddhassa nipaccākāraṃ dassento viya mahācetiyaṃ vanditvā pacchimadisāya sālaṃ pavisitvā olokento ‘evarūpassa nāma lābhaggayasaggappattassa sarīradhātucetiyaṭṭhānaṃ anāthaṃ jāta’nti cintayamāno nisīdi.

    អថ អវិទូរេ រុក្ខេ អធិវត្ថា ទេវតា អទ្ធិកមនុស្សរូបេន តណ្ឌុលនាឡិញ្ច គុឡបិណ្ឌញ្ច អាទាយ ថេរស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘កត្ថ គច្ឆថ, ភន្តេ’’តិ? ‘‘អហំ ទក្ខិណទិសំ, ឧបាសកា’’តិ។ ‘‘អហម្បិ តត្ថេវ គន្តុកាមោ, សហ គច្ឆាម, ភន្តេ’’តិ។ ‘‘អហំ ទុព្ពលោ; តវ គតិយា គន្តុំ ន សក្ខិស្សាមិ; ត្វំ បុរតោ គច្ឆ, ឧបាសកា’’តិ។ ‘‘អហម្បិ តុម្ហាកំ គតិយា គមិស្សាមី’’តិ ថេរស្ស បត្តចីវរំ អគ្គហេសិ។ តិស្សវាបិបាឡិំ អារុឡ្ហកាលេ ច បត្តំ អាហរាបេត្វា បានកំ កត្វា អទាសិ។ ថេរស្ស បីតមត្តេយេវ ពលមត្តា សណ្ឋាតិ។ ទេវតា បថវិំ សង្ខិបិត្វា វេណុនទីសន្តិកេ ឯកំ ឆឌ្ឌិតវិហារំ បត្វា ថេរស្ស វសនដ្ឋានំ បដិជគ្គិត្វា អទាសិ។

    Atha avidūre rukkhe adhivatthā devatā addhikamanussarūpena taṇḍulanāḷiñca guḷapiṇḍañca ādāya therassa santikaṃ gantvā ‘‘kattha gacchatha, bhante’’ti? ‘‘Ahaṃ dakkhiṇadisaṃ, upāsakā’’ti. ‘‘Ahampi tattheva gantukāmo, saha gacchāma, bhante’’ti. ‘‘Ahaṃ dubbalo; tava gatiyā gantuṃ na sakkhissāmi; tvaṃ purato gaccha, upāsakā’’ti. ‘‘Ahampi tumhākaṃ gatiyā gamissāmī’’ti therassa pattacīvaraṃ aggahesi. Tissavāpipāḷiṃ āruḷhakāle ca pattaṃ āharāpetvā pānakaṃ katvā adāsi. Therassa pītamatteyeva balamattā saṇṭhāti. Devatā pathaviṃ saṅkhipitvā veṇunadīsantike ekaṃ chaḍḍitavihāraṃ patvā therassa vasanaṭṭhānaṃ paṭijaggitvā adāsi.

    បុនទិវសេ ថេរេន មុខេ ធោវិតមត្តេ យាគុំ បចិត្វា អទាសិ; យាគុំ បីតស្ស ភត្តំ បចិត្វា ឧបនាមេសិ។ ថេរោ ‘‘តុយ្ហំ ឋបេហិ, ឧបាសកា’’តិ បត្តំ ហត្ថេន បិទហិ។ ‘‘អហំ ន ទូរំ គមិស្សាមី’’តិ ទេវតា ថេរស្សេវ បត្តេ ភត្តំ បក្ខិបិត្វា កតភត្តកិច្ចស្ស ថេរស្ស បត្តចីវរមាទាយ មគ្គំ បដិបន្នា បថវិំ សង្ខិបិត្វា ជជ្ជរនទីសន្តិកំ នេត្វា ‘‘ភន្តេ, ឯតំ បណ្ណខាទកមនុស្សានំ វសនដ្ឋានំ, ធូមោ បញ្ញាយតិ។ អហំ បុរតោ គមិស្សាមី’’តិ ថេរំ វន្ទិត្វា អត្តនោ ភវនំ អគមាសិ។ ថេរោ សព្ពម្បិ ភយកាលំ បណ្ណខាទកមនុស្សេ និស្សាយ វសិ។

    Punadivase therena mukhe dhovitamatte yāguṃ pacitvā adāsi; yāguṃ pītassa bhattaṃ pacitvā upanāmesi. Thero ‘‘tuyhaṃ ṭhapehi, upāsakā’’ti pattaṃ hatthena pidahi. ‘‘Ahaṃ na dūraṃ gamissāmī’’ti devatā therasseva patte bhattaṃ pakkhipitvā katabhattakiccassa therassa pattacīvaramādāya maggaṃ paṭipannā pathaviṃ saṅkhipitvā jajjaranadīsantikaṃ netvā ‘‘bhante, etaṃ paṇṇakhādakamanussānaṃ vasanaṭṭhānaṃ, dhūmo paññāyati. Ahaṃ purato gamissāmī’’ti theraṃ vanditvā attano bhavanaṃ agamāsi. Thero sabbampi bhayakālaṃ paṇṇakhādakamanusse nissāya vasi.

    ឥសិទត្តត្ថេរោបិ អនុបុព្ពេន ចារិកំ ចរន្តោ អឡជនបទំ សម្បាបុណិ។ តត្ថ មនុស្សា នាតិបក្កានិ មធុកផលានិ ភិន្ទិត្វា អដ្ឋិំ អាទាយ តចំ ឆឌ្ឌេត្វា អគមំសុ។ ថេរោ ‘‘អាវុសោ មហាសោណ, ភិក្ខាហារោ បញ្ញាយតី’’តិ វត្វា បត្តចីវរំ អាហរាបេត្វា ចីវរំ បារុបិត្វា បត្តំ នីហរិត្វា អដ្ឋាសិ។ តរុណទារកា ថេរំ ឋិតំ ទិស្វា ‘ឥមិនា កោចិ អត្ថោ ភវិស្សតី’តិ វាលុកំ បុញ្ឆិត្វា មធុកផលត្តចំ បត្តេ បក្ខិបិត្វា អទំសុ; ថេរា បរិភុញ្ជិំសុ។ សត្តាហមត្តំ សោយេវ អាហារោ អហោសិ។

    Isidattattheropi anupubbena cārikaṃ caranto aḷajanapadaṃ sampāpuṇi. Tattha manussā nātipakkāni madhukaphalāni bhinditvā aṭṭhiṃ ādāya tacaṃ chaḍḍetvā agamaṃsu. Thero ‘‘āvuso mahāsoṇa, bhikkhāhāro paññāyatī’’ti vatvā pattacīvaraṃ āharāpetvā cīvaraṃ pārupitvā pattaṃ nīharitvā aṭṭhāsi. Taruṇadārakā theraṃ ṭhitaṃ disvā ‘iminā koci attho bhavissatī’ti vālukaṃ puñchitvā madhukaphalattacaṃ patte pakkhipitvā adaṃsu; therā paribhuñjiṃsu. Sattāhamattaṃ soyeva āhāro ahosi.

    អនុបុព្ពេន ចោរិយស្សរំ សម្បាបុណិំសុ។ មនុស្សា កុមុទានិ គហេត្វា កុមុទនាលេ ឆឌ្ឌេត្វា អគមំសុ។ ថេរោ ‘‘អាវុសោ មហាសោណ, ភិក្ខាហារោ បញ្ញាយតី’’តិ វត្វា បត្តចីវរំ អាហរាបេត្វា ចីវរំ បារុបិត្វា បត្តំ នីហរិត្វា អដ្ឋាសិ។ គាមទារកា កុមុទនាលេ សោធេត្វា បត្តេ បក្ខិបិត្វា អទំសុ; ថេរា បរិភុញ្ជិំសុ។ សត្តាហមត្តំ សោវ អាហារោ អហោសិ។

    Anupubbena coriyassaraṃ sampāpuṇiṃsu. Manussā kumudāni gahetvā kumudanāle chaḍḍetvā agamaṃsu. Thero ‘‘āvuso mahāsoṇa, bhikkhāhāro paññāyatī’’ti vatvā pattacīvaraṃ āharāpetvā cīvaraṃ pārupitvā pattaṃ nīharitvā aṭṭhāsi. Gāmadārakā kumudanāle sodhetvā patte pakkhipitvā adaṃsu; therā paribhuñjiṃsu. Sattāhamattaṃ sova āhāro ahosi.

    អនុបុព្ពេន ចរន្តា បណ្ណខាទកមនុស្សានំ វសនដ្ឋានេ ឯកំ គាមទ្វារំ សម្បាបុណិំសុ។ តត្ថ ឯកិស្សា ទារិកាយ មាតាបិតរោ អរញ្ញំ គច្ឆន្តា ‘‘សចេ កោចិ អយ្យោ អាគច្ឆតិ, កត្ថចិ គន្តុំ មា អទាសិ; អយ្យស្ស វសនដ្ឋានំ អាចិក្ខេយ្យាសិ, អម្មា’’តិ អាហំសុ។ សា ថេរេ ទិស្វា បត្តំ គហេត្វា និសីទាបេសិ។ គេហេ ធញ្ញជាតិ នាម នត្ថិ។ វាសិំ បន គហេត្វា គុញ្ជចោចរុក្ខត្តចំ គុញ្ជលតាបត្តេហិ សទ្ធិំ ឯកតោ កោដ្ដេត្វា តយោ បិណ្ឌេ កត្វា ឯកំ ឥសិទត្តត្ថេរស្ស ឯកំ មហាសោណត្ថេរស្ស បត្តេ ឋបេត្វា ‘អតិរេកបិណ្ឌំ ឥសិទត្តត្ថេរស្ស បត្តេ ឋបេស្សាមី’តិ ហត្ថំ បសារេសិ។ ហត្ថោ បរិវត្តិត្វា មហាសោណត្ថេរស្ស បត្តេ បតិដ្ឋាបេសិ។ ឥសិទត្តត្ថេរោ ‘ព្រាហ្មណតិស្សភយេ គុញ្ជចោចបិណ្ឌេ វិបាកទាយកកម្មំ ទេសកាលសម្បទាយ កីវបមាណំ វិបាកំ ទស្សតី’តិ អាហ។ តេ តំ បរិភុញ្ជិត្វា វសនដ្ឋានំ អគមំសុ។ សាបិ អរញ្ញតោ អាគតានំ មាតាបិតូនំ អាចិក្ខិ ‘‘ទ្វេ ថេរា អាគតា។ តេសំ មេ វសនដ្ឋានំ អាចិក្ខិត’’ន្តិ។ តេ ឧភោបិ ថេរានំ សន្តិកំ គន្ត្វា វន្ទិត្វា ‘‘ភន្តេ, យំ មយំ លភាម, តេន តុម្ហេ បដិជគ្គិស្សាម; ឥធេវ វសថា’’តិ បដិញ្ញំ គណ្ហិំសុ។ ថេរាបិ សព្ពភយកាលំ តេ ឧបនិស្សាយ វសិំសុ។

    Anupubbena carantā paṇṇakhādakamanussānaṃ vasanaṭṭhāne ekaṃ gāmadvāraṃ sampāpuṇiṃsu. Tattha ekissā dārikāya mātāpitaro araññaṃ gacchantā ‘‘sace koci ayyo āgacchati, katthaci gantuṃ mā adāsi; ayyassa vasanaṭṭhānaṃ ācikkheyyāsi, ammā’’ti āhaṃsu. Sā there disvā pattaṃ gahetvā nisīdāpesi. Gehe dhaññajāti nāma natthi. Vāsiṃ pana gahetvā guñjacocarukkhattacaṃ guñjalatāpattehi saddhiṃ ekato koṭṭetvā tayo piṇḍe katvā ekaṃ isidattattherassa ekaṃ mahāsoṇattherassa patte ṭhapetvā ‘atirekapiṇḍaṃ isidattattherassa patte ṭhapessāmī’ti hatthaṃ pasāresi. Hattho parivattitvā mahāsoṇattherassa patte patiṭṭhāpesi. Isidattatthero ‘brāhmaṇatissabhaye guñjacocapiṇḍe vipākadāyakakammaṃ desakālasampadāya kīvapamāṇaṃ vipākaṃ dassatī’ti āha. Te taṃ paribhuñjitvā vasanaṭṭhānaṃ agamaṃsu. Sāpi araññato āgatānaṃ mātāpitūnaṃ ācikkhi ‘‘dve therā āgatā. Tesaṃ me vasanaṭṭhānaṃ ācikkhita’’nti. Te ubhopi therānaṃ santikaṃ gantvā vanditvā ‘‘bhante, yaṃ mayaṃ labhāma, tena tumhe paṭijaggissāma; idheva vasathā’’ti paṭiññaṃ gaṇhiṃsu. Therāpi sabbabhayakālaṃ te upanissāya vasiṃsu.

    ព្រាហ្មណតិស្សចោរេ មតេ បិតុមហារាជា ឆត្តំ ឧស្សាបេសិ។ ‘ភយំ វូបសន្តំ, ជនបទោ សម្បុណ្ណោ’តិ សុត្វា បរសមុទ្ទតោ ភិក្ខុសង្ឃោ នាវាយ មហាតិត្ថបដ្ដនេ ឱរុយ្ហ ‘មហាសោណត្ថេរោ កហំ វសតី’តិ បុច្ឆិត្វា ថេរស្ស សន្តិកំ អគមាសិ។ ថេរោ បញ្ចសតភិក្ខុបរិវារោ កាលកគាមេ មណ្ឌលារាមវិហារំ សម្បាបុណិ។ តស្មិំ សមយេ កាលកគាមេ សត្តមត្តានិ កុលសតានិ បដិវសន្តិ។ រត្តិភាគេ ទេវតា អាហិណ្ឌិត្វា ‘‘មហាសោណត្ថេរោ បញ្ចភិក្ខុសតបរិវារោ មណ្ឌលារាមវិហារំ បត្តោ។ ឯកេកោ នវហត្ថសាដកេន សទ្ធិំ ឯកេកកហាបណគ្ឃនកំ បិណ្ឌបាតំ ទេតូ’’តិ មនុស្សេ អវោចុំ។ បុនទិវសេ ច ថេរា កាលកគាមំ បិណ្ឌាយ បវិសិំសុ។ មនុស្សា និសីទាបេត្វា យាគុំ អទំសុ។ មណ្ឌលារាមវាសី តិស្សភូតិត្ថេរោ សង្ឃត្ថេរោ ហុត្វា និសីទិ។ ឯកោ មហាឧបាសកោ តំ វន្ទិត្វា ‘‘ភន្តេ, មហាសោណត្ថេរោ នាម កតរោ’’តិ បុច្ឆិ។ តេន សមយេន ថេរោ នវកោ ហោតិ បរិយន្តេ និសិន្នោ។ ថេរោ ហត្ថំ បសារេត្វា ‘‘មហាសោណោ នាម ឯស, ឧបាសកា’’តិ អាហ។ ឧបាសកោ តំ វន្ទិត្វា បត្តំ គណ្ហាតិ។ ថេរោ ន ទេតិ។ តិស្សភូតិត្ថេរោ ‘‘អាវុសោ សោណ, យថា ត្វំ ន ជានាសិ, មយម្បិ ឯវមេវ ន ជានាម; បុញ្ញវន្តានំ ទេវតា បរិបាចេន្តិ; បត្តំ ទេហិ, សព្រហ្មចារីនំ សង្គហំ ករោហី’’តិ អាហ។ ថេរោ បត្តំ អទាសិ។ មហាឧបាសកោ បត្តំ អាទាយ គន្ត្វា កហាបណគ្ឃនកស្ស បិណ្ឌបាតស្ស បូរេត្វា នវហត្ថសាដកំ អាធារកំ កត្វា អាហរិត្វា ថេរស្ស ហត្ថេ ឋបេសិ; អបរោបិ ឧបាសកោ ថេរស្សាតិ សត្ត សាដកសតានិ សត្ត ច បិណ្ឌបាតសតានិ ថេរស្សេវ អទំសុ។

    Brāhmaṇatissacore mate pitumahārājā chattaṃ ussāpesi. ‘Bhayaṃ vūpasantaṃ, janapado sampuṇṇo’ti sutvā parasamuddato bhikkhusaṅgho nāvāya mahātitthapaṭṭane oruyha ‘mahāsoṇatthero kahaṃ vasatī’ti pucchitvā therassa santikaṃ agamāsi. Thero pañcasatabhikkhuparivāro kālakagāme maṇḍalārāmavihāraṃ sampāpuṇi. Tasmiṃ samaye kālakagāme sattamattāni kulasatāni paṭivasanti. Rattibhāge devatā āhiṇḍitvā ‘‘mahāsoṇatthero pañcabhikkhusataparivāro maṇḍalārāmavihāraṃ patto. Ekeko navahatthasāṭakena saddhiṃ ekekakahāpaṇagghanakaṃ piṇḍapātaṃ detū’’ti manusse avocuṃ. Punadivase ca therā kālakagāmaṃ piṇḍāya pavisiṃsu. Manussā nisīdāpetvā yāguṃ adaṃsu. Maṇḍalārāmavāsī tissabhūtitthero saṅghatthero hutvā nisīdi. Eko mahāupāsako taṃ vanditvā ‘‘bhante, mahāsoṇatthero nāma kataro’’ti pucchi. Tena samayena thero navako hoti pariyante nisinno. Thero hatthaṃ pasāretvā ‘‘mahāsoṇo nāma esa, upāsakā’’ti āha. Upāsako taṃ vanditvā pattaṃ gaṇhāti. Thero na deti. Tissabhūtitthero ‘‘āvuso soṇa, yathā tvaṃ na jānāsi, mayampi evameva na jānāma; puññavantānaṃ devatā paripācenti; pattaṃ dehi, sabrahmacārīnaṃ saṅgahaṃ karohī’’ti āha. Thero pattaṃ adāsi. Mahāupāsako pattaṃ ādāya gantvā kahāpaṇagghanakassa piṇḍapātassa pūretvā navahatthasāṭakaṃ ādhārakaṃ katvā āharitvā therassa hatthe ṭhapesi; aparopi upāsako therassāti satta sāṭakasatāni satta ca piṇḍapātasatāni therasseva adaṃsu.

    ថេរោ ភិក្ខុសង្ឃស្ស សំវិភាគំ កត្វា អនុបុព្ពេន មហាវិហារំ បាបុណិត្វា មុខំ ធោវិត្វា មហាពោធិំ វន្ទិត្វា មហាចេតិយំ វន្ទិត្វា ថូបារាមេ ឋិតោ ចីវរំ បារុបិត្វា ភិក្ខុសង្ឃបរិវារោ ទក្ខិណទ្វារេន នគរំ បវិសិត្វា ទ្វារតោ យាវ វឡញ្ជនកសាលា ឯតស្មិំ អន្តរេ សដ្ឋិកហាបណគ្ឃនកំ បិណ្ឌបាតំ លភិ។ តតោ បដ្ឋាយ បន សក្ការស្ស បមាណំ នត្ថិ។ ឯវំ កាលវិបត្តិយំ មធុកផលត្តចោបិ កុមុទនាឡិបិ ទុល្លភា ជាតា។ កាលសម្បត្តិយំ ឯវរូបោ មហាលាភោ ឧទបាទិ។

    Thero bhikkhusaṅghassa saṃvibhāgaṃ katvā anupubbena mahāvihāraṃ pāpuṇitvā mukhaṃ dhovitvā mahābodhiṃ vanditvā mahācetiyaṃ vanditvā thūpārāme ṭhito cīvaraṃ pārupitvā bhikkhusaṅghaparivāro dakkhiṇadvārena nagaraṃ pavisitvā dvārato yāva vaḷañjanakasālā etasmiṃ antare saṭṭhikahāpaṇagghanakaṃ piṇḍapātaṃ labhi. Tato paṭṭhāya pana sakkārassa pamāṇaṃ natthi. Evaṃ kālavipattiyaṃ madhukaphalattacopi kumudanāḷipi dullabhā jātā. Kālasampattiyaṃ evarūpo mahālābho udapādi.

    វត្តព្ពកនិគ្រោធត្ថេរស្សាបិ សាមណេរកាលេ ព្រាហ្មណតិស្សភយំ ឧទបាទិ។ សាមណេរោ ច ឧបជ្ឈាយោ ចស្ស បរសមុទ្ទំ នាគមិំសុ; ‘បណ្ណខាទកមនុស្សេ ឧបនិស្សាយ វសិស្សាមា’តិ បច្ចន្តាភិមុខា អហេសុំ។ សាមណេរោ សត្តាហមត្តំ អនាហារោ ហុត្វា ឯកស្មិំ គាមដ្ឋានេ តាលរុក្ខេ តាលបក្កំ ទិស្វា ឧបជ្ឈាយំ អាហ – ‘‘ភន្តេ, ថោកំ អាគមេថ; តាលបក្កំ បាតេស្សាមី’’តិ។ ‘‘ទុព្ពលោសិ ត្វំ, សាមណេរ, មា អភិរុហី’’តិ។ ‘‘អភិរុហិស្សាមិ, ភន្តេ’’តិ ខុទ្ទកវាសិំ គហេត្វា តាលំ អារុយ្ហ តាលបិណ្ឌំ ឆិន្ទិតុំ អារភិ។ វាសិផលំ និក្ខមិត្វា ភូមិយំ បតិ។

    Vattabbakanigrodhattherassāpi sāmaṇerakāle brāhmaṇatissabhayaṃ udapādi. Sāmaṇero ca upajjhāyo cassa parasamuddaṃ nāgamiṃsu; ‘paṇṇakhādakamanusse upanissāya vasissāmā’ti paccantābhimukhā ahesuṃ. Sāmaṇero sattāhamattaṃ anāhāro hutvā ekasmiṃ gāmaṭṭhāne tālarukkhe tālapakkaṃ disvā upajjhāyaṃ āha – ‘‘bhante, thokaṃ āgametha; tālapakkaṃ pātessāmī’’ti. ‘‘Dubbalosi tvaṃ, sāmaṇera, mā abhiruhī’’ti. ‘‘Abhiruhissāmi, bhante’’ti khuddakavāsiṃ gahetvā tālaṃ āruyha tālapiṇḍaṃ chindituṃ ārabhi. Vāsiphalaṃ nikkhamitvā bhūmiyaṃ pati.

    ថេរោ ចិន្តេសិ ‘‘អយំ កិលន្តោវ រុក្ខំ អារុឡ្ហោ; កិំ នុ ខោ ឥទានិ ករិស្សតី’’តិ សាមណេរោ តាលបណ្ណំ ផាលេត្វា ផាលេត្វា វាសិទណ្ឌកេ ពន្ធិត្វា ឃដ្ដេន្តោ ឃដ្ដេន្តោ ភូមិយំ បាតេត្វា ‘‘ភន្តេ, សាធុ វតស្ស សចេ វាសិផលំ ឯត្ថ បវេសេយ្យាថា’’តិ អាហ។ ថេរោ ‘ឧបាយសម្បន្នោ សាមណេរោ’តិ វាសិផលំ បវេសេត្វា អទាសិ។ សោ វាសិំ ឧក្ខិបិត្វា តាលផលានិ បាតេសិ។ ថេរោ វាសិំ បាតាបេត្វា បវដ្ដិត្វា គតំ តាលផលំ ភិន្ទិត្វា សាមណេរំ ឱតិណ្ណកាលេ អាហ ‘‘សាមណេរ, ត្វំ ទុព្ពលោ, ឥទំ តាវ ខាទាហី’’តិ។ ‘‘នាហំ, ភន្តេ, តុម្ហេហិ អខាទិតេ ខាទិស្សាមី’’តិ វាសិំ គហេត្វា តាលផលានិ ភិន្ទិត្វា បត្តំ នីហរិត្វា តាលមិញ្ជំ បក្ខិបិត្វា ថេរស្ស ទត្វា សយំ ខាទិ។ យាវ តាលផលានិ អហេសុំ, តាវ តត្ថេវ វសិត្វា ផលេសុ ខីណេសុ អនុបុព្ពេន បណ្ណខាទកមនុស្សានំ វសនដ្ឋានេ ឯកំ ឆឌ្ឌិតវិហារំ បវិសិំសុ។ សាមណេរោ ថេរស្ស វសនដ្ឋានំ បដិជគ្គិ។ ថេរោ សាមណេរស្ស ឱវាទំ ទត្វា វិហារំ បាវិសិ។ សាមណេរោ ‘អនាយតនេ នដ្ឋានំ អត្តភាវានំ បមាណំ នត្ថិ, ពុទ្ធានំ ឧបដ្ឋានំ ករិស្សាមី’តិ ចេតិយង្គណំ គន្ត្វា អប្បហរិតំ ករោតិ; សត្តាហមត្តំ និរាហារតាយ បវេធមានោ បតិត្វា និបន្នកោវ តិណានិ ឧទ្ធរតិ។ ឯកច្ចេ ច មនុស្សា អរញ្ញេ ចរន្តា មធុំ លភិត្វា ទារូនិ ចេវ សាកបណ្ណញ្ច គហេត្វា តិណចលនសញ្ញាយ ‘មិគោ នុ ខោ ឯសោ’តិ សាមណេរស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘កិំ ករោសិ, សាមណេរា’’តិ អាហំសុ។ ‘‘តិណគណ្ឋិំ គណ្ហាមិ, ឧបាសកា’’តិ។ ‘‘អញ្ញោបិ កោចិ អត្ថិ, ភន្តេ’’តិ? ‘‘អាម, ឧបាសកា, ឧបជ្ឈាយោ មេ អន្តោគព្ភេ’’តិ។ ‘‘មហាថេរស្ស ទត្វា ខាទេយ្យាសិ, ភន្តេ’’តិ សាមណេរស្ស មធុំ ទត្វា អត្តនោ វសនដ្ឋានំ អាចិក្ខិត្វា ‘‘មយំ សាខាភង្គំ ករោន្តា គមិស្សាម។ ឯតាយ សញ្ញាយ ថេរំ គហេត្វា អាគច្ឆេយ្យាសិ, អយ្យា’’តិ វត្វា អគមំសុ។

    Thero cintesi ‘‘ayaṃ kilantova rukkhaṃ āruḷho; kiṃ nu kho idāni karissatī’’ti sāmaṇero tālapaṇṇaṃ phāletvā phāletvā vāsidaṇḍake bandhitvā ghaṭṭento ghaṭṭento bhūmiyaṃ pātetvā ‘‘bhante, sādhu vatassa sace vāsiphalaṃ ettha paveseyyāthā’’ti āha. Thero ‘upāyasampanno sāmaṇero’ti vāsiphalaṃ pavesetvā adāsi. So vāsiṃ ukkhipitvā tālaphalāni pātesi. Thero vāsiṃ pātāpetvā pavaṭṭitvā gataṃ tālaphalaṃ bhinditvā sāmaṇeraṃ otiṇṇakāle āha ‘‘sāmaṇera, tvaṃ dubbalo, idaṃ tāva khādāhī’’ti. ‘‘Nāhaṃ, bhante, tumhehi akhādite khādissāmī’’ti vāsiṃ gahetvā tālaphalāni bhinditvā pattaṃ nīharitvā tālamiñjaṃ pakkhipitvā therassa datvā sayaṃ khādi. Yāva tālaphalāni ahesuṃ, tāva tattheva vasitvā phalesu khīṇesu anupubbena paṇṇakhādakamanussānaṃ vasanaṭṭhāne ekaṃ chaḍḍitavihāraṃ pavisiṃsu. Sāmaṇero therassa vasanaṭṭhānaṃ paṭijaggi. Thero sāmaṇerassa ovādaṃ datvā vihāraṃ pāvisi. Sāmaṇero ‘anāyatane naṭṭhānaṃ attabhāvānaṃ pamāṇaṃ natthi, buddhānaṃ upaṭṭhānaṃ karissāmī’ti cetiyaṅgaṇaṃ gantvā appaharitaṃ karoti; sattāhamattaṃ nirāhāratāya pavedhamāno patitvā nipannakova tiṇāni uddharati. Ekacce ca manussā araññe carantā madhuṃ labhitvā dārūni ceva sākapaṇṇañca gahetvā tiṇacalanasaññāya ‘migo nu kho eso’ti sāmaṇerassa santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ karosi, sāmaṇerā’’ti āhaṃsu. ‘‘Tiṇagaṇṭhiṃ gaṇhāmi, upāsakā’’ti. ‘‘Aññopi koci atthi, bhante’’ti? ‘‘Āma, upāsakā, upajjhāyo me antogabbhe’’ti. ‘‘Mahātherassa datvā khādeyyāsi, bhante’’ti sāmaṇerassa madhuṃ datvā attano vasanaṭṭhānaṃ ācikkhitvā ‘‘mayaṃ sākhābhaṅgaṃ karontā gamissāma. Etāya saññāya theraṃ gahetvā āgaccheyyāsi, ayyā’’ti vatvā agamaṃsu.

    សាមណេរោ មធុំ គហេត្វា ថេរស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា ពហិ ឋត្វា ‘‘វន្ទាមិ, ភន្តេ’’តិ អាហ។ ថេរោ ‘សាមណេរោ ជិឃច្ឆាយ អនុឌយ្ហមានោ អាគតោ ភវិស្សតី’តិ តុណ្ហី អហោសិ។ សោ បុនបិ ‘‘វន្ទាមិ, ភន្តេ’’តិ អាហ។ ‘‘កស្មា, សាមណេរ, ទុព្ពលភិក្ខូនំ សុខេន និបជ្ជិតុំ ន ទេសី’’តិ? ‘‘ទ្វារំ វិវរិតុំ សារុប្បំ, ភន្តេ’’តិ? ថេរោ ឧដ្ឋហិត្វា ទ្វារំ វិវរិត្វា ‘‘កិំ តេ, សាមណេរ, លទ្ធំ’’តិ អាហ។ មនុស្សេហិ មធុ ទិន្នំ, ខាទិតុំ សារុប្បំ, ភន្តេ’’តិ? ‘‘សាមណេរ, ឯវមេវ ខាទិតុំ កិលមិស្សាម, បានកំ កត្វា បិវិស្សាមា’’តិ។ សាមណេរោ បានកំ កត្វា អទាសិ។ អថ នំ ថេរោ ‘‘មនុស្សានំ វសនដ្ឋានំ បុច្ឆសិ, សាមណេរា’’តិ អាហ។ សយមេវ អាចិក្ខិំសុ, ភន្តេ’’តិ។ ‘‘សាមណេរ, បាតោវ គច្ឆន្តា កិលមិស្សាម; អជ្ជេវ គមិស្សាមា’’តិ បត្តចីវរំ គណ្ហាបេត្វា និក្ខមិ។ តេ គន្ត្វា មនុស្សានំ វសនដ្ឋានស្ស អវិទូរេ និបជ្ជិំសុ។

    Sāmaṇero madhuṃ gahetvā therassa santikaṃ gantvā bahi ṭhatvā ‘‘vandāmi, bhante’’ti āha. Thero ‘sāmaṇero jighacchāya anuḍayhamāno āgato bhavissatī’ti tuṇhī ahosi. So punapi ‘‘vandāmi, bhante’’ti āha. ‘‘Kasmā, sāmaṇera, dubbalabhikkhūnaṃ sukhena nipajjituṃ na desī’’ti? ‘‘Dvāraṃ vivarituṃ sāruppaṃ, bhante’’ti? Thero uṭṭhahitvā dvāraṃ vivaritvā ‘‘kiṃ te, sāmaṇera, laddhaṃ’’ti āha. Manussehi madhu dinnaṃ, khādituṃ sāruppaṃ, bhante’’ti? ‘‘Sāmaṇera, evameva khādituṃ kilamissāma, pānakaṃ katvā pivissāmā’’ti. Sāmaṇero pānakaṃ katvā adāsi. Atha naṃ thero ‘‘manussānaṃ vasanaṭṭhānaṃ pucchasi, sāmaṇerā’’ti āha. Sayameva ācikkhiṃsu, bhante’’ti. ‘‘Sāmaṇera, pātova gacchantā kilamissāma; ajjeva gamissāmā’’ti pattacīvaraṃ gaṇhāpetvā nikkhami. Te gantvā manussānaṃ vasanaṭṭhānassa avidūre nipajjiṃsu.

    សាមណេរោ រត្តិភាគេ ចិន្តេសិ – ‘មយា បព្ពជិតកាលតោ បដ្ឋាយ គាមន្តេ អរុណំ នាម ន ឧដ្ឋាបិតបុព្ព’ន្តិ។ សោ បត្តំ គហេត្វា អរុណំ ឧដ្ឋាបេតុំ អរញ្ញំ អគមាសិ។ មហាថេរោ សាមណេរំ និបន្នដ្ឋានេ អបស្សន្តោ ‘មនុស្សខាទកេហិ គហិតោ ភវិស្សតី’តិ ចិន្តេសិ។ សាមណេរោ អរញ្ញេ អរុណំ ឧដ្ឋាបេត្វា បត្តេន ឧទកញ្ច ទន្តកដ្ឋញ្ច គហេត្វា អាគមិ។ ‘‘សាមណេរ, កុហិំ គតោសិ? មហល្លកភិក្ខូនំ តេ វិតក្កោ ឧប្បាទិតោ; ទណ្ឌកម្មំ អាហរា’’តិ។ ‘‘អាហរិស្សាមិ, ភន្តេ’’តិ។ ថេរោ មុខំ ធោវិត្វា ចីវរំ បារុបិ។ ឧភោបិ មនុស្សានំ វសនដ្ឋានំ អគមំសុ។ មនុស្សាបិ អត្តនោ បរិភោគំ កន្ទមូលផលបណ្ណំ អទំសុ។ ថេរោបិ បរិភុញ្ជិត្វា វិហារំ អគមាសិ។ សាមណេរោ ឧទកំ អាហរិត្វា ‘‘បាទេ ធោវាមិ, ភន្តេ’’តិ អាហ។ ‘‘សាមណេរ, ត្វំ រត្តិំ កុហិំ គតោ? អម្ហាកំ វិតក្កំ ឧប្បាទេសី’’តិ។ ‘‘ភន្តេ, គាមន្តេ មេ អរុណំ ន ឧដ្ឋាបិតបុព្ពំ; អរុណុដ្ឋាបនត្ថាយ អរញ្ញំ អគមាសិ’’ន្តិ។ ‘‘សាមណេរ, ន តុយ្ហំ ទណ្ឌកម្មំ អនុច្ឆវិកំ អម្ហាកមេវ អនុច្ឆវិក’’ន្តិ វត្វា ថេរោ តស្មិំយេវ ឋានេ វសិ; សាមណេរស្ស ច សញ្ញំ អទាសិ ‘‘មយំ តាវ មហល្លកា; ‘ឥទំ នាម ភវិស្សតី’តិ ន សក្កា ជានិតុំ។ តុវំ អត្តានំ រក្ខេយ្យាសី’’តិ។ ថេរោ កិរ អនាគាមី។ តំ អបរភាគេ មនុស្សខាទកា ខាទិំសុ។ សាមណេរោ អត្តានំ រក្ខិត្វា ភយេ វូបសន្តេ តថារូបេ ឋានេ ឧបជ្ឈំ គាហាបេត្វា ឧបសម្បន្នោ ពុទ្ធវចនំ ឧគ្គហេត្វា តិបិដកធរោ ហុត្វា វត្តព្ពកនិគ្រោធត្ថេរោ នាម ជាតោ។

    Sāmaṇero rattibhāge cintesi – ‘mayā pabbajitakālato paṭṭhāya gāmante aruṇaṃ nāma na uṭṭhāpitapubba’nti. So pattaṃ gahetvā aruṇaṃ uṭṭhāpetuṃ araññaṃ agamāsi. Mahāthero sāmaṇeraṃ nipannaṭṭhāne apassanto ‘manussakhādakehi gahito bhavissatī’ti cintesi. Sāmaṇero araññe aruṇaṃ uṭṭhāpetvā pattena udakañca dantakaṭṭhañca gahetvā āgami. ‘‘Sāmaṇera, kuhiṃ gatosi? Mahallakabhikkhūnaṃ te vitakko uppādito; daṇḍakammaṃ āharā’’ti. ‘‘Āharissāmi, bhante’’ti. Thero mukhaṃ dhovitvā cīvaraṃ pārupi. Ubhopi manussānaṃ vasanaṭṭhānaṃ agamaṃsu. Manussāpi attano paribhogaṃ kandamūlaphalapaṇṇaṃ adaṃsu. Theropi paribhuñjitvā vihāraṃ agamāsi. Sāmaṇero udakaṃ āharitvā ‘‘pāde dhovāmi, bhante’’ti āha. ‘‘Sāmaṇera, tvaṃ rattiṃ kuhiṃ gato? Amhākaṃ vitakkaṃ uppādesī’’ti. ‘‘Bhante, gāmante me aruṇaṃ na uṭṭhāpitapubbaṃ; aruṇuṭṭhāpanatthāya araññaṃ agamāsi’’nti. ‘‘Sāmaṇera, na tuyhaṃ daṇḍakammaṃ anucchavikaṃ amhākameva anucchavika’’nti vatvā thero tasmiṃyeva ṭhāne vasi; sāmaṇerassa ca saññaṃ adāsi ‘‘mayaṃ tāva mahallakā; ‘idaṃ nāma bhavissatī’ti na sakkā jānituṃ. Tuvaṃ attānaṃ rakkheyyāsī’’ti. Thero kira anāgāmī. Taṃ aparabhāge manussakhādakā khādiṃsu. Sāmaṇero attānaṃ rakkhitvā bhaye vūpasante tathārūpe ṭhāne upajjhaṃ gāhāpetvā upasampanno buddhavacanaṃ uggahetvā tipiṭakadharo hutvā vattabbakanigrodhatthero nāma jāto.

    បិតុមហារាជា រជ្ជំ បដិបជ្ជិ។ បរសមុទ្ទា អាគតាគតា ភិក្ខូ ‘‘កហំ វត្តព្ពកនិគ្រោធត្ថេរោ, កហំ វត្តព្ពកនិគ្រោធត្ថេរោ’’តិ បុច្ឆិត្វា តស្ស សន្តិកំ អគមំសុ។ មហាភិក្ខុសង្ឃោ ថេរំ បរិវារេសិ។ សោ មហាភិក្ខុសង្ឃបរិវុតោ អនុបុព្ពេន មហាវិហារំ បត្វា មហាពោធិំ មហាចេតិយំ ថូបារាមញ្ច វន្ទិត្វា នគរំ បាយាសិ។ យាវ ទក្ខិណទ្វារា គច្ឆន្តស្សេវ នវសុ ឋានេសុ តិចីវរំ ឧបបជ្ជិ; អន្តោនគរំ បវិដ្ឋកាលតោ បដ្ឋាយ មហាសក្ការោ ឧប្បជ្ជិ។ ឥតិ កាលវិបត្តិយំ តាលផលកន្ទមូលបណ្ណម្បិ ទុល្លភំ ជាតំ។ កាលសម្បត្តិយំ ឯវរូបោ មហាលាភោ ឧប្បន្នោតិ។ ឯវំ កាលវិបត្តិបដិពាហិតត្តា វិបាកំ ទាតុំ អសក្កោន្តានិ កាលសម្បត្តិំ អាគម្ម វិបច្ចន្តីតិ បជានាតិ។

    Pitumahārājā rajjaṃ paṭipajji. Parasamuddā āgatāgatā bhikkhū ‘‘kahaṃ vattabbakanigrodhatthero, kahaṃ vattabbakanigrodhatthero’’ti pucchitvā tassa santikaṃ agamaṃsu. Mahābhikkhusaṅgho theraṃ parivāresi. So mahābhikkhusaṅghaparivuto anupubbena mahāvihāraṃ patvā mahābodhiṃ mahācetiyaṃ thūpārāmañca vanditvā nagaraṃ pāyāsi. Yāva dakkhiṇadvārā gacchantasseva navasu ṭhānesu ticīvaraṃ upapajji; antonagaraṃ paviṭṭhakālato paṭṭhāya mahāsakkāro uppajji. Iti kālavipattiyaṃ tālaphalakandamūlapaṇṇampi dullabhaṃ jātaṃ. Kālasampattiyaṃ evarūpo mahālābho uppannoti. Evaṃ kālavipattipaṭibāhitattā vipākaṃ dātuṃ asakkontāni kālasampattiṃ āgamma vipaccantīti pajānāti.

    អបរស្សាបិ ពហូនិ កល្យាណកម្មានិ ហោន្តិ។ តានិ បយោគវិបត្តិយំ ឋិតស្ស ន វិបច្ចេយ្យុំ។ សោ បន ឯកេន កល្យាណកម្មេន សម្មាបយោគេ បតិដ្ឋិតោ តីណិ សុចរិតានិ បូរេតិ, បញ្ចសីលំ ទសសីលំ រក្ខតិ។ កាលសម្បត្តិយំ និព្ពត្តស្ស រាជានោ សព្ពាលង្ការបតិមណ្ឌិតា រាជកញ្ញាយោ ‘ឯតស្ស អនុច្ឆវិកា’តិ បេសេន្តិ, យានវាហនមណិសុវណ្ណរជតាទិភេទំ តំ តំ បណ្ណាការំ ‘ឯតស្ស អនុច្ឆវិក’ន្តិ បេសេន្តិ ។

    Aparassāpi bahūni kalyāṇakammāni honti. Tāni payogavipattiyaṃ ṭhitassa na vipacceyyuṃ. So pana ekena kalyāṇakammena sammāpayoge patiṭṭhito tīṇi sucaritāni pūreti, pañcasīlaṃ dasasīlaṃ rakkhati. Kālasampattiyaṃ nibbattassa rājāno sabbālaṅkārapatimaṇḍitā rājakaññāyo ‘etassa anucchavikā’ti pesenti, yānavāhanamaṇisuvaṇṇarajatādibhedaṃ taṃ taṃ paṇṇākāraṃ ‘etassa anucchavika’nti pesenti .

    បព្ពជ្ជូបគតោបិ មហាយសោ ហោតិ មហានុភាវោ។ តត្រិទំ វត្ថុ – កូដកណ្ណរាជា កិរ គិរិគាមកណ្ណវាសិកំ ចូឡសុធម្មត្ថេរំ មមាយតិ។ សោ ឧប្បលវាបិយំ វសមានោ ថេរំ បក្កោសាបេសិ។ ថេរោ អាគន្ត្វា មាលារាមវិហារេ វសតិ។ រាជា ថេរស្ស មាតរំ បុច្ឆិ – ‘‘កិំ ថេរោ បិយាយតី’’តិ? ‘‘កន្ទំ មហារាជា’’តិ។ រាជា កន្ទំ គាហាបេត្វា វិហារំ គន្ត្វា ថេរស្ស ទទមានោ មុខំ ឧល្លោកេតុំ នាសក្ខិ។ សោ និក្ខមិត្វា ច ពហិបរិវេណេ ទេវិំ បុច្ឆិ – ‘‘កីទិសោ ថេរោ’’តិ? ‘‘ត្វំ បុរិសោ ហុត្វា ឧល្លោកេតុំ ន សក្កោសិ; អហំ កថំ សក្ខិស្សាមិ? នាហំ ជានាមិ កីទិសោ’’តិ។ រាជា ‘មម រដ្ឋេ ពលិការគហបតិបុត្តំ ឧល្លោកេតុំ ន វិសហាមិ។ មហន្តំ វត ភោ ពុទ្ធសាសនំ នាមា’តិ អប្ផោដេសិ។ តិបិដកចូឡនាគត្ថេរម្បិ មមាយតិ។ តស្ស អង្គុលិយំ ឯកា បិឡកា ឧដ្ឋហិ។ រាជា ‘ថេរំ បស្សិស្សាមី’តិ វិហារំ គន្ត្វា ពលវបេមេន អង្គុលិំ មុខេន គណ្ហិ។ អន្តោមុខេយេវ បិឡកា ភិន្នា, បុព្ពលោហិតំ អនុដ្ឋុភិត្វា ថេរេ សិនេហេន អមតំ វិយ អជ្ឈោហរិ។ សោយេវ ថេរោ អបរភាគេ មរណមញ្ចេ និបជ្ជិ។ រាជា គន្ត្វា អសុចិកបល្លកំ សីសេ ឋបេត្វា ‘ធម្មសកដស្ស អក្ខោ ភិជ្ជតិ អក្ខោ ភិជ្ជតី’តិ បរិទេវមានោ វិចរិ។ បថវិស្សរស្ស អសុចិកបល្លកំ សីសេន ឧក្ខិបិត្វា វិចរណំ នាម កស្ស គតមគ្គោ? សម្មាបយោគស្ស គតមគ្គោតិ។ ឯវំ បយោគវិបត្តិបដិពាហិតត្តា វិបាកំ ទាតុំ អសក្កោន្តានិ បយោគសម្បត្តិំ អាគម្ម វិបច្ចន្តីតិ បជានាតិ។ ឯវំ ចតូហិ វិបត្តីហិ បដិពាហិតំ កល្យាណកម្មំ វិបាកំ អទត្វា ចតស្សោ សម្បត្តិយោ អាគម្ម ទេតិ។

    Pabbajjūpagatopi mahāyaso hoti mahānubhāvo. Tatridaṃ vatthu – kūṭakaṇṇarājā kira girigāmakaṇṇavāsikaṃ cūḷasudhammattheraṃ mamāyati. So uppalavāpiyaṃ vasamāno theraṃ pakkosāpesi. Thero āgantvā mālārāmavihāre vasati. Rājā therassa mātaraṃ pucchi – ‘‘kiṃ thero piyāyatī’’ti? ‘‘Kandaṃ mahārājā’’ti. Rājā kandaṃ gāhāpetvā vihāraṃ gantvā therassa dadamāno mukhaṃ ulloketuṃ nāsakkhi. So nikkhamitvā ca bahipariveṇe deviṃ pucchi – ‘‘kīdiso thero’’ti? ‘‘Tvaṃ puriso hutvā ulloketuṃ na sakkosi; ahaṃ kathaṃ sakkhissāmi? Nāhaṃ jānāmi kīdiso’’ti. Rājā ‘mama raṭṭhe balikāragahapatiputtaṃ ulloketuṃ na visahāmi. Mahantaṃ vata bho buddhasāsanaṃ nāmā’ti apphoṭesi. Tipiṭakacūḷanāgattherampi mamāyati. Tassa aṅguliyaṃ ekā piḷakā uṭṭhahi. Rājā ‘theraṃ passissāmī’ti vihāraṃ gantvā balavapemena aṅguliṃ mukhena gaṇhi. Antomukheyeva piḷakā bhinnā, pubbalohitaṃ anuṭṭhubhitvā there sinehena amataṃ viya ajjhohari. Soyeva thero aparabhāge maraṇamañce nipajji. Rājā gantvā asucikapallakaṃ sīse ṭhapetvā ‘dhammasakaṭassa akkho bhijjati akkho bhijjatī’ti paridevamāno vicari. Pathavissarassa asucikapallakaṃ sīsena ukkhipitvā vicaraṇaṃ nāma kassa gatamaggo? Sammāpayogassa gatamaggoti. Evaṃ payogavipattipaṭibāhitattā vipākaṃ dātuṃ asakkontāni payogasampattiṃ āgamma vipaccantīti pajānāti. Evaṃ catūhi vipattīhi paṭibāhitaṃ kalyāṇakammaṃ vipākaṃ adatvā catasso sampattiyo āgamma deti.

    តត្រិទំ ភូតមត្ថំ កត្វា ឱបម្មំ – ឯកោ កិរ មហារាជា ឯកស្ស អមច្ចស្ស អប្បមត្តេន កុជ្ឈិត្វា តំ ពន្ធនាគារេ ពន្ធាបេសិ។ តស្ស ញាតកា រញ្ញោ កុទ្ធភាវំ ញត្វា កិញ្ចិ អវត្វា ចណ្ឌកោបេ វិគតេ រាជានំ តស្ស និរបរាធភាវំ ជានាបេសុំ។ រាជា មុញ្ចិត្វា តស្ស ឋានន្តរំ បដិបាកតិកំ អកាសិ។ អថស្ស តតោ តតោ អាគច្ឆន្តានំ បណ្ណាការានំ បមាណំ នាហោសិ។ មនុស្សា សម្បដិច្ឆិតុំ នាសក្ខិំសុ។ តត្ថ រញ្ញោ អប្បមត្តកេន កុជ្ឈិត្វា តស្ស ពន្ធនាគារេ ពន្ធាបិតកាលោ វិយ បុថុជ្ជនស្ស និរយេ និព្ពត្តកាលោ។ អថស្ស ញាតកេហិ រាជានំ សញ្ញាបេត្វា ឋានន្តរស្ស បដិបាកតិកករណកាលោ វិយ តស្ស សគ្គេ និព្ពត្តកាលោ។ បណ្ណាការំ សម្បដិច្ឆិតុំ អសមត្ថកាលោ វិយ ចតស្សោ សម្បត្តិយោ អាគម្ម កល្យាណកម្មានំ ទេវលោកតោ មនុស្សលោកំ, មនុស្សលោកតោ ទេវលោកន្តិ ឯវំ សុខដ្ឋានតោ សុខដ្ឋានមេវ នេត្វា កប្បសតសហស្សម្បិ សុខវិបាកំ ទត្វា និព្ពានសម្បាបនំ វេទិតព្ពំ។

    Tatridaṃ bhūtamatthaṃ katvā opammaṃ – eko kira mahārājā ekassa amaccassa appamattena kujjhitvā taṃ bandhanāgāre bandhāpesi. Tassa ñātakā rañño kuddhabhāvaṃ ñatvā kiñci avatvā caṇḍakope vigate rājānaṃ tassa niraparādhabhāvaṃ jānāpesuṃ. Rājā muñcitvā tassa ṭhānantaraṃ paṭipākatikaṃ akāsi. Athassa tato tato āgacchantānaṃ paṇṇākārānaṃ pamāṇaṃ nāhosi. Manussā sampaṭicchituṃ nāsakkhiṃsu. Tattha rañño appamattakena kujjhitvā tassa bandhanāgāre bandhāpitakālo viya puthujjanassa niraye nibbattakālo. Athassa ñātakehi rājānaṃ saññāpetvā ṭhānantarassa paṭipākatikakaraṇakālo viya tassa sagge nibbattakālo. Paṇṇākāraṃ sampaṭicchituṃ asamatthakālo viya catasso sampattiyo āgamma kalyāṇakammānaṃ devalokato manussalokaṃ, manussalokato devalokanti evaṃ sukhaṭṭhānato sukhaṭṭhānameva netvā kappasatasahassampi sukhavipākaṃ datvā nibbānasampāpanaṃ veditabbaṃ.

    ឯវំ តាវ បាឡិវសេនេវ ទុតិយំ ពលំ ទីបេត្វា បុន ‘‘អហោសិ កម្មំ អហោសិ កម្មវិបាកោ’’តិ (បដិ. ម. ១.២៣៤) ឥមិនា បដិសម្ភិទានយេនាបិ ទីបេតព្ពំ។ តត្ថ ‘អហោសិ កម្ម’ន្តិ អតីតេ អាយូហិតំ កម្មំ អតីតេយេវ អហោសិ។ យេន បន អតីតេ វិបាកោ ទិន្នោ, តំ សន្ធាយ ‘អហោសិ កម្មវិបាកោ’តិ វុត្តំ។ ទិដ្ឋធម្មវេទនីយាទីសុ បន ពហូសុបិ អាយូហិតេសុ ឯកំ ទិដ្ឋធម្មវេទនីយំ វិបាកំ ទេតិ, សេសានិ អវិបាកានិ។ ឯកំ ឧបបជ្ជវេទនីយំ បដិសន្ធិំ អាកឌ្ឍតិ, សេសានិ អវិបាកានិ។ ឯកេនានន្តរិយេន និរយេ ឧបបជ្ជតិ, សេសានិ អវិបាកានិ។ អដ្ឋសុ សមាបត្តីសុ ឯកាយ ព្រហ្មលោកេ និព្ពត្តតិ, សេសា អវិបាកា។ ឥទំ សន្ធាយ ‘នាហោសិ កម្មវិបាកោ’តិ វុត្តំ។ យោ បន ពហុម្បិ កុសលាកុសលំ កម្មំ កត្វា កល្យាណមិត្តំ និស្សាយ អរហត្តំ បាបុណាតិ, ឯតស្ស កម្មវិបាកោ ‘នាហោសិ’ នាម។ យំ អតីតេ អាយូហិតំ ឯតរហិ វិបាកំ ទេតិ តំ ‘អហោសិ កម្មំ អត្ថិ កម្មវិបាកោ’ នាម។ យំ បុរិមនយេនេវ អវិបាកតំ អាបជ្ជតិ តំ ‘អហោសិ កម្មំ នត្ថិ កម្មវិបាកោ’ នាម។ យំ អតីតេ អាយូហិតំ អនាគតេ វិបាកំ ទស្សតិ តំ ‘អហោសិ កម្មំ ភវិស្សតិ កម្មវិបាកោ’ នាម។ យំ បុរិមនយេន អវិបាកតំ អាបជ្ជិស្សតិ តំ ‘អហោសិ កម្មំ ន ភវិស្សតិ កម្មវិបាកោ’ នាម។

    Evaṃ tāva pāḷivaseneva dutiyaṃ balaṃ dīpetvā puna ‘‘ahosi kammaṃ ahosi kammavipāko’’ti (paṭi. ma. 1.234) iminā paṭisambhidānayenāpi dīpetabbaṃ. Tattha ‘ahosi kamma’nti atīte āyūhitaṃ kammaṃ atīteyeva ahosi. Yena pana atīte vipāko dinno, taṃ sandhāya ‘ahosi kammavipāko’ti vuttaṃ. Diṭṭhadhammavedanīyādīsu pana bahūsupi āyūhitesu ekaṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ vipākaṃ deti, sesāni avipākāni. Ekaṃ upapajjavedanīyaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhati, sesāni avipākāni. Ekenānantariyena niraye upapajjati, sesāni avipākāni. Aṭṭhasu samāpattīsu ekāya brahmaloke nibbattati, sesā avipākā. Idaṃ sandhāya ‘nāhosi kammavipāko’ti vuttaṃ. Yo pana bahumpi kusalākusalaṃ kammaṃ katvā kalyāṇamittaṃ nissāya arahattaṃ pāpuṇāti, etassa kammavipāko ‘nāhosi’ nāma. Yaṃ atīte āyūhitaṃ etarahi vipākaṃ deti taṃ ‘ahosi kammaṃ atthi kammavipāko’ nāma. Yaṃ purimanayeneva avipākataṃ āpajjati taṃ ‘ahosi kammaṃ natthi kammavipāko’ nāma. Yaṃ atīte āyūhitaṃ anāgate vipākaṃ dassati taṃ ‘ahosi kammaṃ bhavissati kammavipāko’ nāma. Yaṃ purimanayena avipākataṃ āpajjissati taṃ ‘ahosi kammaṃ na bhavissati kammavipāko’ nāma.

    យំ ឯតរហិ អាយូហិតំ ឯតរហិយេវ វិបាកំ ទេតិ តំ ‘អត្ថិ កម្មំ អត្ថិ កម្មវិបាកោ’ នាម។ យំ បុរិមនយេនេវ អវិបាកតំ អាបជ្ជតិ តំ ‘អត្ថិ កម្មំ នត្ថិ កម្មវិបាកោ’ នាម។ យំ ឯតរហិ អាយូហិតំ អនាគតេ វិបាកំ ទស្សតិ តំ ‘អត្ថិ កម្មំ ភវិស្សតិ កម្មវិបាកោ’ នាម។ យំ បុរិមនយេនេវ អវិបាកតំ អាបជ្ជិស្សតិ តំ ‘អត្ថិ កម្មំ ន ភវិស្សតិ កម្មវិបាកោ’ នាម។

    Yaṃ etarahi āyūhitaṃ etarahiyeva vipākaṃ deti taṃ ‘atthi kammaṃ atthi kammavipāko’ nāma. Yaṃ purimanayeneva avipākataṃ āpajjati taṃ ‘atthi kammaṃ natthi kammavipāko’ nāma. Yaṃ etarahi āyūhitaṃ anāgate vipākaṃ dassati taṃ ‘atthi kammaṃ bhavissati kammavipāko’ nāma. Yaṃ purimanayeneva avipākataṃ āpajjissati taṃ ‘atthi kammaṃ na bhavissati kammavipāko’ nāma.

    យំ សយម្បិ អនាគតំ, វិបាកោបិស្ស អនាគតោ តំ ‘ភវិស្សតិ កម្មំ ភវិស្សតិ កម្មវិបាកោ’ នាម។ យំ សយំ ភវិស្សតិ, បុរិមនយេនេវ អវិបាកតំ អាបជ្ជិស្សតិ តំ ‘ភវិស្សតិ កម្មំ ន ភវិស្សតិ កម្មវិបាកោ’ នាម។

    Yaṃ sayampi anāgataṃ, vipākopissa anāgato taṃ ‘bhavissati kammaṃ bhavissati kammavipāko’ nāma. Yaṃ sayaṃ bhavissati, purimanayeneva avipākataṃ āpajjissati taṃ ‘bhavissati kammaṃ na bhavissati kammavipāko’ nāma.

    ឥទំ តថាគតស្សាតិ ឥទំ សព្ពេហិបិ ឯតេហិ អាការេហិ តថាគតស្ស កម្មន្តរវិបាកន្តរជាននញាណំ អកម្បិយដ្ឋេន ទុតិយពលំ វេទិតព្ពន្តិ។

    Idaṃ tathāgatassāti idaṃ sabbehipi etehi ākārehi tathāgatassa kammantaravipākantarajānanañāṇaṃ akampiyaṭṭhena dutiyabalaṃ veditabbanti.

    ទុតិយពលនិទ្ទេសវណ្ណនា។

    Dutiyabalaniddesavaṇṇanā.

    តតិយពលនិទ្ទេសោ

    Tatiyabalaniddeso

    ៨១១. តតិយពលនិទ្ទេសេ មគ្គោតិ វា បដិបទាតិ វា កម្មស្សេវេតំ នាមំ។ និរយគាមិនីតិអាទីសុ និរស្សាទដ្ឋេន និរតិអត្ថេន ច និរយោ។ ឧទ្ធំ អនុគន្ត្វា តិរិយំ អញ្ចិតាតិ តិរច្ឆានា; តិរច្ឆានាយេវ តិរច្ឆានយោនិ។ បេតតាយ បេត្តិ; ឥតោ បេច្ច គតភាវេនាតិ អត្ថោ។ បេត្តិយេវ បេត្តិវិសយោ។ មនស្ស ឧស្សន្នតាយ មនុស្សា; មនុស្សាវ មនុស្សលោកោ។ ទិព្ពន្តិ បញ្ចហិ កាមគុណេហិ អធិមត្តាយ វា ឋានសម្បត្តិយាតិ ទេវា; ទេវាវ ទេវលោកោ។ វានំ វុច្ចតិ តណ្ហា; តំ តត្ថ នត្ថីតិ និព្ពានំ។ និរយំ គច្ឆតីតិ និរយគាមី។ ឥទំ មគ្គំ សន្ធាយ វុត្តំ។ បដិបទា បន និរយគាមិនី នាម ហោតិ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឥទំ សព្ពម្បិ បដិបទំ តថាគតោ បជានាតិ។

    811. Tatiyabalaniddese maggoti vā paṭipadāti vā kammassevetaṃ nāmaṃ. Nirayagāminītiādīsu nirassādaṭṭhena niratiatthena ca nirayo. Uddhaṃ anugantvā tiriyaṃ añcitāti tiracchānā; tiracchānāyeva tiracchānayoni. Petatāya petti; ito pecca gatabhāvenāti attho. Pettiyeva pettivisayo. Manassa ussannatāya manussā; manussāva manussaloko. Dibbanti pañcahi kāmaguṇehi adhimattāya vā ṭhānasampattiyāti devā; devāva devaloko. Vānaṃ vuccati taṇhā; taṃ tattha natthīti nibbānaṃ. Nirayaṃ gacchatīti nirayagāmī. Idaṃ maggaṃ sandhāya vuttaṃ. Paṭipadā pana nirayagāminī nāma hoti. Sesapadesupi eseva nayo. Idaṃ sabbampi paṭipadaṃ tathāgato pajānāti.

    កថំ ? សកលគាមវាសិកេសុបិ ហិ ឯកតោ ឯកំ សូករំ វា មិគំ វា ជីវិតា វោរោបេន្តេសុ សព្ពេសម្បិ ចេតនា បរស្ស ជីវិតិន្ទ្រិយារម្មណាវ ហោតិ។ តំ បន កម្មំ តេសំ អាយូហនក្ខណេយេវ នានា ហោតិ។ តេសុ ហិ ឯកោ អាទរេន ឆន្ទជាតោ ករោតិ។ ឯកោ ‘ឯហិ ត្វម្បិ ករោហី’តិ បរេហិ និប្បីឡិតត្តា ករោតិ។ ឯកោ សមានច្ឆន្ទោ វិយ ហុត្វា អប្បដិពាហិយមានោ វិចរតិ។ តេសុ ឯកោ តេនេវ កម្មេន និរយេ និព្ពត្តតិ, ឯកោ តិរច្ឆានយោនិយំ, ឯកោ បេត្តិវិសយេ។ តំ តថាគតោ អាយូហនក្ខណេយេវ ‘ឥមិនា នីហារេន អាយូហិតត្តា ឯស និរយេ និព្ពត្តិស្សតិ , ឯស តិរច្ឆានយោនិយំ, ឯស បេត្តិវិសយេ’តិ បជានាតិ ។ និរយេ និព្ពត្តមានម្បិ ‘ឯស អដ្ឋសុ មហានិរយេសុ និព្ពត្តិស្សតិ, ឯស សោឡសសុ ឧស្សទនិរយេសុ និព្ពត្តិស្សតី’តិ បជានាតិ។ តិរច្ឆានយោនិយំ និព្ពត្តមានម្បិ ‘ឯស អបាទកោ ភវិស្សតិ, ឯស ទ្វិបាទកោ, ឯស ចតុប្បាទកោ, ឯស ពហុប្បាទកោ’តិ បជានាតិ។ បេត្តិវិសយេ និព្ពត្តមានម្បិ ‘ឯស និជ្ឈាមតណ្ហិកោ ភវិស្សតិ, ឯស ខុប្បិបាសិកោ, ឯស បរទត្តូបជីវី’តិ បជានាតិ។ តេសុ ច កម្មេសុ ‘ឥទំ កម្មំ បដិសន្ធិំ អាកឌ្ឍិតុំ ន សក្ខិស្សតិ, ទុព្ពលំ ទិន្នាយ បដិសន្ធិយា ឧបធិវេបក្កំ ភវិស្សតីតិ បជានាតិ។

    Kathaṃ ? Sakalagāmavāsikesupi hi ekato ekaṃ sūkaraṃ vā migaṃ vā jīvitā voropentesu sabbesampi cetanā parassa jīvitindriyārammaṇāva hoti. Taṃ pana kammaṃ tesaṃ āyūhanakkhaṇeyeva nānā hoti. Tesu hi eko ādarena chandajāto karoti. Eko ‘ehi tvampi karohī’ti parehi nippīḷitattā karoti. Eko samānacchando viya hutvā appaṭibāhiyamāno vicarati. Tesu eko teneva kammena niraye nibbattati, eko tiracchānayoniyaṃ, eko pettivisaye. Taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇeyeva ‘iminā nīhārena āyūhitattā esa niraye nibbattissati , esa tiracchānayoniyaṃ, esa pettivisaye’ti pajānāti . Niraye nibbattamānampi ‘esa aṭṭhasu mahānirayesu nibbattissati, esa soḷasasu ussadanirayesu nibbattissatī’ti pajānāti. Tiracchānayoniyaṃ nibbattamānampi ‘esa apādako bhavissati, esa dvipādako, esa catuppādako, esa bahuppādako’ti pajānāti. Pettivisaye nibbattamānampi ‘esa nijjhāmataṇhiko bhavissati, esa khuppipāsiko, esa paradattūpajīvī’ti pajānāti. Tesu ca kammesu ‘idaṃ kammaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhituṃ na sakkhissati, dubbalaṃ dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkaṃ bhavissatīti pajānāti.

    តថា សកលគាមវាសិកេសុ ឯកតោ បិណ្ឌបាតំ ទទមានេសុ សព្ពេសម្បិ ចេតនា បិណ្ឌបាតារម្មណាវ ហោតិ។ តំ បន កម្មំ តេសំ អាយូហនក្ខណេយេវ បុរិមនយេន នានា ហោតិ។ តេសុ កេចិ ទេវលោកេ និព្ពត្តិស្សន្តិ, កេចិ មនុស្សលោកេ។ តំ តថាគតោ អាយូហនក្ខណេយេវ ‘ឥមិនា នីហារេន អាយូហិតត្តា ឯស មនុស្សលោកេ និព្ពត្តិស្សតិ, ឯស ទេវលោកេ’តិ បជានាតិ។ ទេវលោកេ និព្ពត្តមានានម្បិ ‘ឯស បរនិម្មិតវសវត្តីសុ និព្ពត្តិស្សតិ, ឯស និម្មានរតីសុ, ឯស តុសិតេសុ, ឯស យាមេសុ, ឯស តាវតិំសេសុ, ឯស ចាតុមហារាជិកេសុ, ឯស ភុម្មទេវេសុ; ឯស បន ជេដ្ឋកទេវរាជា ហុត្វា និព្ពត្តិស្សតិ, ឯស ឯតស្ស ទុតិយំ វា តតិយំ វា ឋានន្តរំ ករោន្តោ បរិចារកោ ហុត្វា និព្ពត្តិស្សតី’តិ បជានាតិ។ មនុស្សេសុ និព្ពត្តមានានម្បិ ‘ឯស ខត្តិយកុលេ និព្ពត្តិស្សតិ, ឯស ព្រាហ្មណកុលេ, ឯស វេស្សកុលេ, ឯស សុទ្ទកុលេ; ឯស បន មនុស្សេសុ រាជា ហុត្វា និព្ពត្តិស្សតិ, ឯស ឯតស្ស ទុតិយំ វា តតិយំ វា ឋានន្តរំ ករោន្តោ បរិចារកោ ហុត្វា និព្ពត្តិស្សតី’តិ បជានាតិ ។ តេសុ ច កម្មេសុ ‘ឥទំ កម្មំ បដិសន្ធិំ អាកឌ្ឍិតុំ ន សក្ខិស្សតិ, ទុព្ពលំ ទិន្នាយ បដិសន្ធិយា ឧបធិវេបក្កំ ភវិស្សតី’តិ បជានាតិ។

    Tathā sakalagāmavāsikesu ekato piṇḍapātaṃ dadamānesu sabbesampi cetanā piṇḍapātārammaṇāva hoti. Taṃ pana kammaṃ tesaṃ āyūhanakkhaṇeyeva purimanayena nānā hoti. Tesu keci devaloke nibbattissanti, keci manussaloke. Taṃ tathāgato āyūhanakkhaṇeyeva ‘iminā nīhārena āyūhitattā esa manussaloke nibbattissati, esa devaloke’ti pajānāti. Devaloke nibbattamānānampi ‘esa paranimmitavasavattīsu nibbattissati, esa nimmānaratīsu, esa tusitesu, esa yāmesu, esa tāvatiṃsesu, esa cātumahārājikesu, esa bhummadevesu; esa pana jeṭṭhakadevarājā hutvā nibbattissati, esa etassa dutiyaṃ vā tatiyaṃ vā ṭhānantaraṃ karonto paricārako hutvā nibbattissatī’ti pajānāti. Manussesu nibbattamānānampi ‘esa khattiyakule nibbattissati, esa brāhmaṇakule, esa vessakule, esa suddakule; esa pana manussesu rājā hutvā nibbattissati, esa etassa dutiyaṃ vā tatiyaṃ vā ṭhānantaraṃ karonto paricārako hutvā nibbattissatī’ti pajānāti . Tesu ca kammesu ‘idaṃ kammaṃ paṭisandhiṃ ākaḍḍhituṃ na sakkhissati, dubbalaṃ dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkaṃ bhavissatī’ti pajānāti.

    តថា វិបស្សនំ បដ្ឋបេន្តេសុយេវ យេន នីហារេន វិបស្សនា អារទ្ធា, ‘ឯស អរហត្តំ បាបុណិស្សតិ, ឯស អរហត្តំ បត្តុំ ន សក្ខិស្សតិ, ឯស អនាគាមីយេវ ភវិស្សតិ, ឯស សកទាគាមីយេវ, ឯស សោតាបន្នោយេវ; ឯស បន មគ្គំ វា ផលំ វា សច្ឆិកាតុំ ន សក្ខិស្សតិ, លក្ខណារម្មណាយ វិបស្សនាយមេវ ឋស្សតិ; ឯស បច្ចយបរិគ្គហេយេវ, ឯស នាមរូបបរិគ្គហេយេវ, ឯស អរូបបរិគ្គហេយេវ, ឯស រូបបរិគ្គហេយេវ ឋស្សតិ, ឯស មហាភូតមត្តមេវ វវត្ថាបេស្សតិ, ឯស កិញ្ចិ សល្លក្ខេតុំ ន សក្ខិស្សតី’តិ បជានាតិ។

    Tathā vipassanaṃ paṭṭhapentesuyeva yena nīhārena vipassanā āraddhā, ‘esa arahattaṃ pāpuṇissati, esa arahattaṃ pattuṃ na sakkhissati, esa anāgāmīyeva bhavissati, esa sakadāgāmīyeva, esa sotāpannoyeva; esa pana maggaṃ vā phalaṃ vā sacchikātuṃ na sakkhissati, lakkhaṇārammaṇāya vipassanāyameva ṭhassati; esa paccayapariggaheyeva, esa nāmarūpapariggaheyeva, esa arūpapariggaheyeva, esa rūpapariggaheyeva ṭhassati, esa mahābhūtamattameva vavatthāpessati, esa kiñci sallakkhetuṃ na sakkhissatī’ti pajānāti.

    កសិណបរិកម្មំ ករោន្តេសុបិ ‘ឯតស្ស បរិកម្មមត្តមេវ ភវិស្សតិ, និមិត្តំ ឧប្បាទេតុំ ន សក្ខិស្សតិ; ឯស បន និមិត្តំ ឧប្បាទេតុំ សក្ខិស្សតិ, អប្បនំ បាបេតុំ ន សក្ខិស្សតិ; ឯស អប្បនំ បាបេត្វា ឈានំ បាទកំ កត្វា វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា អរហត្តំ គណ្ហិស្សតី’តិ បជានាតីតិ។

    Kasiṇaparikammaṃ karontesupi ‘etassa parikammamattameva bhavissati, nimittaṃ uppādetuṃ na sakkhissati; esa pana nimittaṃ uppādetuṃ sakkhissati, appanaṃ pāpetuṃ na sakkhissati; esa appanaṃ pāpetvā jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ gaṇhissatī’ti pajānātīti.

    តតិយពលនិទ្ទេសវណ្ណនា។

    Tatiyabalaniddesavaṇṇanā.

    ចតុត្ថពលនិទ្ទេសោ

    Catutthabalaniddeso

    ៨១២. ចតុត្ថពលនិទ្ទេសេ ខន្ធនានត្តន្តិ ‘អយំ រូបក្ខន្ធោ នាម…បេ.… អយំ វិញ្ញាណក្ខន្ធោ នាមា’តិ ឯវំ បញ្ចន្នំ ខន្ធានំ នានាករណំ បជានាតិ។ តេសុបិ ‘ឯកវិធេន រូបក្ខន្ធោ…បេ.… ឯកាទសវិធេន រូបក្ខន្ធោ។ ឯកវិធេន វេទនាក្ខន្ធោ…បេ.… ពហុវិធេន វេទនាក្ខន្ធោ…បេ.… ឯកវិធេន សញ្ញាក្ខន្ធោ…បេ.… ឯកវិធេន សង្ខារក្ខន្ធោ…បេ.… ឯកវិធេន វិញ្ញាណក្ខន្ធោ…បេ.… ពហុវិធេន វិញ្ញាណក្ខន្ធោ’តិ ឯវំ ឯកេកស្ស ខន្ធស្ស នានត្តំ បជានាតិ។ អាយតននានត្តន្តិ ‘ឥទំ ចក្ខាយតនំ នាម…បេ.… ឥទំ ធម្មាយតនំ នាម។ តត្ថ ទសាយតនា កាមាវចរា, ទ្វេ ចតុភូមកា’តិ ឯវំ អាយតននានត្តំ បជានាតិ។ ធាតុនានត្តន្តិ ‘អយំ ចក្ខុធាតុ នាម…បេ.… អយំ មនោវិញ្ញាណធាតុ នាម។ តត្ថ សោឡស ធាតុយោ កាមាវចរា, ទ្វេ ចតុភូមកា’តិ ឯវំ ធាតុនានត្តំ បជានាតិ។

    812. Catutthabalaniddese khandhanānattanti ‘ayaṃ rūpakkhandho nāma…pe… ayaṃ viññāṇakkhandho nāmā’ti evaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ nānākaraṇaṃ pajānāti. Tesupi ‘ekavidhena rūpakkhandho…pe… ekādasavidhena rūpakkhandho. Ekavidhena vedanākkhandho…pe… bahuvidhena vedanākkhandho…pe… ekavidhena saññākkhandho…pe… ekavidhena saṅkhārakkhandho…pe… ekavidhena viññāṇakkhandho…pe… bahuvidhena viññāṇakkhandho’ti evaṃ ekekassa khandhassa nānattaṃ pajānāti. Āyatananānattanti ‘idaṃ cakkhāyatanaṃ nāma…pe… idaṃ dhammāyatanaṃ nāma. Tattha dasāyatanā kāmāvacarā, dve catubhūmakā’ti evaṃ āyatananānattaṃ pajānāti. Dhātunānattanti ‘ayaṃ cakkhudhātu nāma…pe… ayaṃ manoviññāṇadhātu nāma. Tattha soḷasa dhātuyo kāmāvacarā, dve catubhūmakā’ti evaṃ dhātunānattaṃ pajānāti.

    បុន អនេកធាតុនានាធាតុលោកនានត្តន្តិ ឥទំ ន កេវលំ ឧបាទិន្នកសង្ខារលោកស្សេវ នានត្តំ តថាគតោ បជានាតិ, អនុបាទិន្នកសង្ខារលោកស្សាបិ នានត្តំ តថាគតោ បជានាតិយេវាតិ ទស្សេតុំ គហិតំ។ បច្ចេកពុទ្ធា ហិ ទ្វេ ច អគ្គសាវកា ឧបាទិន្នកសង្ខារលោកស្សាបិ នានត្តំ ឯកទេសតោវ ជានន្តិ នោ និប្បទេសតោ, អនុបាទិន្នកលោកស្ស បន នានត្តំ ន ជានន្តិ។ សព្ពញ្ញុពុទ្ធោ បន ‘ឥមាយ នាម ធាតុយា ឧស្សន្នាយ ឥមស្ស នាម រុក្ខស្ស ខន្ធោ សេតោ ហោតិ, ឥមស្ស កាឡកោ, ឥមស្ស មដ្ដោ; ឥមស្ស ពហលត្តចោ, ឥមស្ស តនុត្តចោ; ឥមាយ នាម ធាតុយា ឧស្សន្នាយ ឥមស្ស រុក្ខស្ស បត្តំ វណ្ណសណ្ឋានាទិវសេន ឯវរូបំ នាម ហោតិ; ឥមាយ បន ធាតុយា ឧស្សន្នាយ ឥមស្ស រុក្ខស្ស បុប្ផំ នីលកំ ហោតិ, បីតកំ, លោហិតកំ, ឱទាតំ, សុគន្ធំ , ទុគ្គន្ធំ ហោតិ; ឥមាយ នាម ធាតុយា ឧស្សន្នាយ ផលំ ខុទ្ទកំ ហោតិ, មហន្តំ, ទីឃំ, រស្សំ, វដ្ដំ, សុសណ្ឋានំ, ទុស្សណ្ឋានំ, មដ្ឋំ, ផរុសំ, សុគន្ធំ, ទុគ្គន្ធំ, មធុរំ, តិត្តកំ, អម្ពិលំ, កដុកំ, កសាវំ ហោតិ; ឥមាយ នាម ធាតុយា ឧស្សន្នាយ ឥមស្ស រុក្ខស្ស កណ្ដកោ តិខិណោ ហោតិ, អតិខិណោ, ឧជុកោ, កុដិលោ, តម្ពោ, កាឡកោ, នីលោ, ឱទាតោ ហោតី’តិ ឯវំ អនុបាទិន្នកសង្ខារលោកស្ស នានត្តំ បជានាតិ។ សព្ពញ្ញុពុទ្ធានំយេវ ហិ ឯតំ ពលំ, ន អញ្ញេសន្តិ។

    Puna anekadhātunānādhātulokanānattanti idaṃ na kevalaṃ upādinnakasaṅkhāralokasseva nānattaṃ tathāgato pajānāti, anupādinnakasaṅkhāralokassāpi nānattaṃ tathāgato pajānātiyevāti dassetuṃ gahitaṃ. Paccekabuddhā hi dve ca aggasāvakā upādinnakasaṅkhāralokassāpi nānattaṃ ekadesatova jānanti no nippadesato, anupādinnakalokassa pana nānattaṃ na jānanti. Sabbaññubuddho pana ‘imāya nāma dhātuyā ussannāya imassa nāma rukkhassa khandho seto hoti, imassa kāḷako, imassa maṭṭo; imassa bahalattaco, imassa tanuttaco; imāya nāma dhātuyā ussannāya imassa rukkhassa pattaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena evarūpaṃ nāma hoti; imāya pana dhātuyā ussannāya imassa rukkhassa pupphaṃ nīlakaṃ hoti, pītakaṃ, lohitakaṃ, odātaṃ, sugandhaṃ , duggandhaṃ hoti; imāya nāma dhātuyā ussannāya phalaṃ khuddakaṃ hoti, mahantaṃ, dīghaṃ, rassaṃ, vaṭṭaṃ, susaṇṭhānaṃ, dussaṇṭhānaṃ, maṭṭhaṃ, pharusaṃ, sugandhaṃ, duggandhaṃ, madhuraṃ, tittakaṃ, ambilaṃ, kaṭukaṃ, kasāvaṃ hoti; imāya nāma dhātuyā ussannāya imassa rukkhassa kaṇṭako tikhiṇo hoti, atikhiṇo, ujuko, kuṭilo, tambo, kāḷako, nīlo, odāto hotī’ti evaṃ anupādinnakasaṅkhāralokassa nānattaṃ pajānāti. Sabbaññubuddhānaṃyeva hi etaṃ balaṃ, na aññesanti.

    ចតុត្ថពលនិទ្ទេសវណ្ណនា។

    Catutthabalaniddesavaṇṇanā.

    បញ្ចមពលនិទ្ទេសោ

    Pañcamabalaniddeso

    ៨១៣. បញ្ចមពលនិទ្ទេសេ ហីនាធិមុត្តិកាតិ ហីនជ្ឈាសយា។ បណីតាធិមុត្តិកាតិ កល្យាណជ្ឈាសយា។ សេវន្តីតិ និស្សយន្តិ អល្លីយន្តិ។ ភជន្តីតិ ឧបសង្កមន្តិ។ បយិរុបាសន្តីតិ បុនប្បុនំ ឧបសង្កមន្តិ។ សចេ ហិ អាចរិយុបជ្ឈាយា ន សីលវន្តោ ហោន្តិ, សទ្ធិវិហារិកា សីលវន្តោ ហោន្តិ, តេ អត្តនោ អាចរិយុបជ្ឈាយេបិ ន ឧបសង្កមន្តិ, អត្តនា សទិសេ សារុប្បភិក្ខូយេវ ឧបសង្កមន្តិ។ សចេ អាចរិយុបជ្ឈាយា សារុប្បភិក្ខូ, ឥតរេ អសារុប្បា, តេបិ ន អាចរិយុបជ្ឈាយេ ឧបសង្កមន្តិ, អត្តនា សទិសេ ហីនាធិមុត្តិកេ ឯវ ឧបសង្កមន្តិ។

    813. Pañcamabalaniddese hīnādhimuttikāti hīnajjhāsayā. Paṇītādhimuttikāti kalyāṇajjhāsayā. Sevantīti nissayanti allīyanti. Bhajantīti upasaṅkamanti. Payirupāsantīti punappunaṃ upasaṅkamanti. Sace hi ācariyupajjhāyā na sīlavanto honti, saddhivihārikā sīlavanto honti, te attano ācariyupajjhāyepi na upasaṅkamanti, attanā sadise sāruppabhikkhūyeva upasaṅkamanti. Sace ācariyupajjhāyā sāruppabhikkhū, itare asāruppā, tepi na ācariyupajjhāye upasaṅkamanti, attanā sadise hīnādhimuttike eva upasaṅkamanti.

    ឯវំ ឧបសង្កមនំ បន ន កេវលំ ឯតរហេវ, អតីតានាគតេបីតិ ទស្សេតុំ អតីតម្បិ អទ្ធានន្តិអាទិមាហ។ តំ ឧត្តានត្ថមេវ។ ឥទំ បន ទុស្សីលានំ ទុស្សីលសេវនមេវ, សីលវន្តានំ សីលវន្តសេវនមេវ, ទុប្បញ្ញានំ ទុប្បញ្ញសេវនមេវ, បញ្ញវន្តានំ បញ្ញវន្តសេវនមេវ កោ និយាមេតីតិ? អជ្ឈាសយធាតុ និយាមេតិ។ សម្ពហុលា កិរ ភិក្ខូ ឯកំ គាមំ គណភិក្ខាចារំ ចរន្តិ។ មនុស្សា ពហុភត្តំ អាហរិត្វា បត្តានិ បូរេត្វា ‘‘តុម្ហាកំ យថាសភាគេន បរិភុញ្ញថា’’តិ ទត្វា ឧយ្យោជេសុំ។ ភិក្ខូបិ អាហំសុ ‘‘អាវុសោ, មនុស្សា ធាតុសំយុត្តកម្មេ បយោជេន្តី’’តិ។ តិបិដកចូឡាភយត្ថេរោបិ នាគទីបេ ចេតិយំ វន្ទនាយ បញ្ចហិ ភិក្ខុសតេហិ សទ្ធិំ គច្ឆន្តោ ឯកស្មិំ គាមេ មនុស្សេហិ និមន្តិតោ។ ថេរេន ច សទ្ធិំ ឯកោ អសារុប្បភិក្ខុ អត្ថិ។ ធុរវិហារេបិ ឯកោ អសារុប្បភិក្ខុ អត្ថិ។ ទ្វីសុ ភិក្ខុសង្ឃេសុ គាមំ ឱសរន្តេសុ តេ ឧភោបិ ជនា, កិញ្ចាបិ អាគន្តុកេន នេវាសិកោ នេវាសិកេន វា អាគន្តុកោ ន ទិដ្ឋបុព្ពោ, ឯវំ សន្តេបិ, ឯកតោ ហុត្វា ហសិត្វា ហសិត្វា កថយមានា ឯកមន្តំ អដ្ឋំសុ។ ថេរោ ទិស្វា ‘‘សម្មាសម្ពុទ្ធេន ជានិត្វា ធាតុសំយុត្តំ កថិត’’ន្តិ អាហ។

    Evaṃ upasaṅkamanaṃ pana na kevalaṃ etaraheva, atītānāgatepīti dassetuṃ atītampi addhānantiādimāha. Taṃ uttānatthameva. Idaṃ pana dussīlānaṃ dussīlasevanameva, sīlavantānaṃ sīlavantasevanameva, duppaññānaṃ duppaññasevanameva, paññavantānaṃ paññavantasevanameva ko niyāmetīti? Ajjhāsayadhātu niyāmeti. Sambahulā kira bhikkhū ekaṃ gāmaṃ gaṇabhikkhācāraṃ caranti. Manussā bahubhattaṃ āharitvā pattāni pūretvā ‘‘tumhākaṃ yathāsabhāgena paribhuññathā’’ti datvā uyyojesuṃ. Bhikkhūpi āhaṃsu ‘‘āvuso, manussā dhātusaṃyuttakamme payojentī’’ti. Tipiṭakacūḷābhayattheropi nāgadīpe cetiyaṃ vandanāya pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ gacchanto ekasmiṃ gāme manussehi nimantito. Therena ca saddhiṃ eko asāruppabhikkhu atthi. Dhuravihārepi eko asāruppabhikkhu atthi. Dvīsu bhikkhusaṅghesu gāmaṃ osarantesu te ubhopi janā, kiñcāpi āgantukena nevāsiko nevāsikena vā āgantuko na diṭṭhapubbo, evaṃ santepi, ekato hutvā hasitvā hasitvā kathayamānā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu. Thero disvā ‘‘sammāsambuddhena jānitvā dhātusaṃyuttaṃ kathita’’nti āha.

    ឯវំ ‘អជ្ឈាសយធាតុ និយាមេតី’តិ វត្វា ធាតុសំយុត្តេន អយមេវត្ថោ ទីបេតព្ពោ។ គិជ្ឈកូដបព្ពតស្មិញ្ហិ គិលានសេយ្យាយ និបន្នោ ភគវា អារក្ខណត្ថាយ បរិវារេត្វា វសន្តេសុ សារិបុត្តមោគ្គល្លានាទីសុ ឯកមេកំ អត្តនោ អត្តនោ បរិសាយ សទ្ធិំ ចង្កមន្តំ ឱលោកេត្វា ភិក្ខូ អាមន្តេសិ ‘‘បស្សថ នោ តុម្ហេ, ភិក្ខវេ, សារិបុត្តំ សម្ពហុលេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ ចង្កមន្ត’’ន្តិ? ‘‘ឯវំ, ភន្តេ’’តិ។ ‘‘សព្ពេ ខោ ឯតេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខូ មហាបញ្ញា’’តិ (សំ. និ. ២.៩៩) សព្ពំ វិត្ថារេតព្ពន្តិ។

    Evaṃ ‘ajjhāsayadhātu niyāmetī’ti vatvā dhātusaṃyuttena ayamevattho dīpetabbo. Gijjhakūṭapabbatasmiñhi gilānaseyyāya nipanno bhagavā ārakkhaṇatthāya parivāretvā vasantesu sāriputtamoggallānādīsu ekamekaṃ attano attano parisāya saddhiṃ caṅkamantaṃ oloketvā bhikkhū āmantesi ‘‘passatha no tumhe, bhikkhave, sāriputtaṃ sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ caṅkamanta’’nti? ‘‘Evaṃ, bhante’’ti. ‘‘Sabbe kho ete, bhikkhave, bhikkhū mahāpaññā’’ti (saṃ. ni. 2.99) sabbaṃ vitthāretabbanti.

    បញ្ចមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា។

    Pañcamabalaniddesavaṇṇanā.

    ឆដ្ឋពលនិទ្ទេសោ

    Chaṭṭhabalaniddeso

    ៨១៤. ឆដ្ឋពលនិទ្ទេសេ អាសយន្តិ យត្ថ សត្តា អាសយន្តិ និវសន្តិ, តំ តេសំ និវាសដ្ឋានំ ទិដ្ឋិគតំ វា យថាភូតំ ញាណំ វា។ អនុសយន្តិ អប្បហីនានុសយិតំ កិលេសំ។ ចរិតន្តិ កាយាទីហិ អភិសង្ខតំ កុសលាកុសលំ។ អធិមុត្តន្តិ អជ្ឈាសយំ។ អប្បរជក្ខេតិអាទីសុ បញ្ញាមយេ អក្ខិម្ហិ អប្បំ បរិត្តំ រាគទោសមោហរជំ ឯតេសន្តិ អប្បរជក្ខា។ តស្សេវ មហន្តតាយ មហារជក្ខា។ ឧភយេនាបិ មន្ទកិលេសេ មហាកិលេសេ ច សត្តេ ទស្សេតិ។ យេសំ សទ្ធាទីនិ ឥន្ទ្រិយានិ តិក្ខានិ, តេ តិក្ខិន្ទ្រិយា។ យេសំ តានិ មុទូនិ, តេ មុទិន្ទ្រិយា។ យេសំ អាសយាទយោ កោដ្ឋាសា សុន្ទរា, តេ ស្វាការា។ វិបរីតា ទ្វាការា។ យេ កថិតការណំ សល្លក្ខេន្តិ, សុខេន សក្កា ហោន្តិ វិញ្ញាបេតុំ, តេ សុវិញ្ញាបយា។ វិបរីតា ទុវិញ្ញាបយា។ យេ អរិយមគ្គបដិវេធស្ស អនុច្ឆវិកា ឧបនិស្សយសម្បន្នា, តេ ភព្ពា។ វិបរីតា អភព្ពា។

    814. Chaṭṭhabalaniddese āsayanti yattha sattā āsayanti nivasanti, taṃ tesaṃ nivāsaṭṭhānaṃ diṭṭhigataṃ vā yathābhūtaṃ ñāṇaṃ vā. Anusayanti appahīnānusayitaṃ kilesaṃ. Caritanti kāyādīhi abhisaṅkhataṃ kusalākusalaṃ. Adhimuttanti ajjhāsayaṃ. Apparajakkhetiādīsu paññāmaye akkhimhi appaṃ parittaṃ rāgadosamoharajaṃ etesanti apparajakkhā. Tasseva mahantatāya mahārajakkhā. Ubhayenāpi mandakilese mahākilese ca satte dasseti. Yesaṃ saddhādīni indriyāni tikkhāni, te tikkhindriyā. Yesaṃ tāni mudūni, te mudindriyā. Yesaṃ āsayādayo koṭṭhāsā sundarā, te svākārā. Viparītā dvākārā. Ye kathitakāraṇaṃ sallakkhenti, sukhena sakkā honti viññāpetuṃ, te suviññāpayā. Viparītā duviññāpayā. Ye ariyamaggapaṭivedhassa anucchavikā upanissayasampannā, te bhabbā. Viparītā abhabbā.

    ៨១៥. ឯវំ ឆដ្ឋពលស្ស មាតិកំ ឋបេត្វា ឥទានិ យថាបដិបាដិយា ភាជេន្តោ កតមោ ច សត្តានំ អាសយោតិអាទិមាហ។ តត្ថ សស្សតោ លោកោតិអាទីនំ អត្ថោ ហេដ្ឋា និក្ខេបកណ្ឌវណ្ណនាយំ (ធ. ស. អដ្ឋ. ១១០៥) វុត្តោយេវ។ ឥតិ ភវទិដ្ឋិសន្និស្សិតា វាតិ ឯវំ សស្សតទិដ្ឋិំ វា សន្និស្សិតា។ សស្សតទិដ្ឋិ ហិ ឯត្ថ ភវទិដ្ឋីតិ វុត្តា; ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ ច វិភវទិដ្ឋីតិ។ សព្ពទិដ្ឋីនញ្ហិ សស្សតុច្ឆេទទិដ្ឋី ហិ សង្គហិតត្តា សព្ពេបិ ទិដ្ឋិគតិកា សត្តា ឥមាវ ទ្វេ ទិដ្ឋិយោ សន្និស្សិតា ហោន្តិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ – ‘‘ទ្វយសន្និស្សិតោ ខោ បនាយំ, កច្ចាន, លោកោ យេភុយ្យេន – អត្ថិតញ្ចេវ នត្ថិតញ្ចា’’តិ (សំ. និ. ២.១៥)។ ឯត្ថ ហិ អត្ថិតាតិ សស្សតំ, នត្ថិតាតិ ឧច្ឆេទោ។ អយំ តាវ វដ្ដសន្និស្សិតានំ បុថុជ្ជនសត្តានំ អាសយោ។

    815. Evaṃ chaṭṭhabalassa mātikaṃ ṭhapetvā idāni yathāpaṭipāṭiyā bhājento katamo ca sattānaṃ āsayotiādimāha. Tattha sassato lokotiādīnaṃ attho heṭṭhā nikkhepakaṇḍavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1105) vuttoyeva. Iti bhavadiṭṭhisannissitā vāti evaṃ sassatadiṭṭhiṃ vā sannissitā. Sassatadiṭṭhi hi ettha bhavadiṭṭhīti vuttā; ucchedadiṭṭhi ca vibhavadiṭṭhīti. Sabbadiṭṭhīnañhi sassatucchedadiṭṭhī hi saṅgahitattā sabbepi diṭṭhigatikā sattā imāva dve diṭṭhiyo sannissitā honti. Vuttampi cetaṃ – ‘‘dvayasannissito kho panāyaṃ, kaccāna, loko yebhuyyena – atthitañceva natthitañcā’’ti (saṃ. ni. 2.15). Ettha hi atthitāti sassataṃ, natthitāti ucchedo. Ayaṃ tāva vaṭṭasannissitānaṃ puthujjanasattānaṃ āsayo.

    ឥទានិ វិវដ្ដសន្និស្សិតានំ សុទ្ធសត្តានំ អាសយំ ទស្សេតុំ ឯតេ វា បន ឧភោ អន្តេ អនុបគម្មាតិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ ឯតេ វា បនាតិ ឯតេយេវ។ ឧភោ អន្តេតិ សស្សតុច្ឆេទសង្ខាតេ ទ្វេ អន្តេ។ អនុបគម្មាតិ អនល្លីយិត្វា។ ឥទប្បច្ចយតា បដិច្ចសមុប្បន្នេសុ ធម្មេសូតិ ឥទប្បច្ចយតាយ ចេវ បដិច្ចសមុប្បន្នធម្មេសុ ច។ អនុលោមិកា ខន្តីតិ វិបស្សនាញាណំ។ យថាភូតំ វា ញាណន្តិ មគ្គញាណំ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យា បដិច្ចសមុប្បាទេ ចេវ បដិច្ចសមុប្បន្នធម្មេសុ ច ឯតេ ឧភោ សស្សតុច្ឆេទអន្តេ អនុបគន្ត្វា វិបស្សនា បដិលទ្ធា, យញ្ច តតោ ឧត្តរិមគ្គញាណំ – អយំ សត្តានំ អាសយោ, អយំ វដ្ដសន្និស្សិតានញ្ច វិវដ្ដសន្និស្សិតានញ្ច សព្ពេសម្បិ សត្តានំ អាសយោ, ឥទំ វសនដ្ឋានន្តិ។ អយំ អាចរិយានំ សមានត្ថកថា។

    Idāni vivaṭṭasannissitānaṃ suddhasattānaṃ āsayaṃ dassetuṃ ete vā pana ubho ante anupagammātiādi vuttaṃ. Tattha ete vā panāti eteyeva. Ubho anteti sassatucchedasaṅkhāte dve ante. Anupagammāti anallīyitvā. Idappaccayatā paṭiccasamuppannesu dhammesūti idappaccayatāya ceva paṭiccasamuppannadhammesu ca. Anulomikā khantīti vipassanāñāṇaṃ. Yathābhūtaṃ vā ñāṇanti maggañāṇaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yā paṭiccasamuppāde ceva paṭiccasamuppannadhammesu ca ete ubho sassatucchedaante anupagantvā vipassanā paṭiladdhā, yañca tato uttarimaggañāṇaṃ – ayaṃ sattānaṃ āsayo, ayaṃ vaṭṭasannissitānañca vivaṭṭasannissitānañca sabbesampi sattānaṃ āsayo, idaṃ vasanaṭṭhānanti. Ayaṃ ācariyānaṃ samānatthakathā.

    វិតណ្ឌវាទី បនាហ – ‘មគ្គោ នាម វាសំ វិទ្ធំសេន្តោ គច្ឆតិ, ននុ ត្វំ មគ្គោ វាសោតិ វទេសី’តិ? សោ វត្តព្ពោ ‘ត្វំ អរិយវាសភាណកោ ហោសិ ន ហោសី’តិ? សចេ បន ‘ន ហោមី’តិ វទតិ, ‘អភាណកតាយ ន ជានាសី’តិ វត្តព្ពោ។ សចេ ‘ភាណកោស្មី’តិ វទតិ, ‘សុត្តំ អាហរា’តិ វត្តព្ពោ។ សចេ អាហរតិ, ឥច្ចេតំ កុសលំ; នោ ចេ អាហរតិ សយំ អាហរិតព្ពំ – ‘‘ទសយិមេ, ភិក្ខវេ, អរិយវាសា, យេ អរិយា អាវសិំសុ វា អាវសន្តិ វា អាវសិស្សន្តិ វា’’តិ (អ. និ. ១០.១៩)។ ឯតញ្ហិ សុត្តំ មគ្គស្ស វាសភាវំ ទីបេតិ។ តស្មា សុកថិតមេវេតន្តិ។ ឥទំ បន ភគវា សត្តានំ អាសយំ ជានន្តោ ឥមេសញ្ច ទិដ្ឋិគតានំ វិបស្សនាញាណមគ្គញាណានំ អប្បវត្តិក្ខណេបិ ជានាតិ ឯវ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –

    Vitaṇḍavādī panāha – ‘maggo nāma vāsaṃ viddhaṃsento gacchati, nanu tvaṃ maggo vāsoti vadesī’ti? So vattabbo ‘tvaṃ ariyavāsabhāṇako hosi na hosī’ti? Sace pana ‘na homī’ti vadati, ‘abhāṇakatāya na jānāsī’ti vattabbo. Sace ‘bhāṇakosmī’ti vadati, ‘suttaṃ āharā’ti vattabbo. Sace āharati, iccetaṃ kusalaṃ; no ce āharati sayaṃ āharitabbaṃ – ‘‘dasayime, bhikkhave, ariyavāsā, ye ariyā āvasiṃsu vā āvasanti vā āvasissanti vā’’ti (a. ni. 10.19). Etañhi suttaṃ maggassa vāsabhāvaṃ dīpeti. Tasmā sukathitamevetanti. Idaṃ pana bhagavā sattānaṃ āsayaṃ jānanto imesañca diṭṭhigatānaṃ vipassanāñāṇamaggañāṇānaṃ appavattikkhaṇepi jānāti eva. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘កាមំ សេវន្តញ្ញេវ ជានាតិ ‘អយំ បុគ្គលោ កាមគរុកោ កាមាសយោ កាមាធិមុត្តោ’តិ។ នេក្ខម្មំ សេវន្តញ្ញេវ ជានាតិ ‘អយំ បុគ្គលោ នេក្ខម្មគរុកោ នេក្ខម្មាសយោ នេក្ខម្មាធិមុត្តោ’តិ។ ព្យាបាទំ…បេ.… អព្យាបាទំ… ថិនមិទ្ធំ…បេ.… អាលោកសញ្ញំ នេក្ខម្មំ សេវន្តញ្ញេវ ជានាតិ សេវន្តញ្ញេវ ជានាតិ ‘អយំ បុគ្គលោ អាលោកសញ្ញាគរុកោ អាលោកសញ្ញាសយោ អាលោកសញ្ញាធិមុត្តោ’’តិ (បដិ. ម. ១.១១៣)។

    ‘‘Kāmaṃ sevantaññeva jānāti ‘ayaṃ puggalo kāmagaruko kāmāsayo kāmādhimutto’ti. Nekkhammaṃ sevantaññeva jānāti ‘ayaṃ puggalo nekkhammagaruko nekkhammāsayo nekkhammādhimutto’ti. Byāpādaṃ…pe… abyāpādaṃ… thinamiddhaṃ…pe… ālokasaññaṃ nekkhammaṃ sevantaññeva jānāti sevantaññeva jānāti ‘ayaṃ puggalo ālokasaññāgaruko ālokasaññāsayo ālokasaññādhimutto’’ti (paṭi. ma. 1.113).

    ៨១៦. អនុសយនិទ្ទេសេ កាមរាគោ ច សោ អប្បហីនដ្ឋេន អនុសយោ ចាតិ កាមរាគានុសយោ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ យំ លោកេ បិយរូបន្តិ យំ ឥមស្មិំ លោកេ បិយជាតិកំ។ សាតរូបន្តិ សាតជាតិកំ អស្សាទបទដ្ឋានំ ឥដ្ឋារម្មណំ។ ឯត្ថ សត្តានំ រាគានុសយោ អនុសេតីតិ ឯតស្មិំ ឥដ្ឋារម្មណេ សត្តានំ អប្បហីនដ្ឋេន រាគានុសយោ អនុសេតិ។ យថា នាម ឧទកេ និមុគ្គស្ស ហេដ្ឋា ច ឧបរិ ច សមន្តភាគេ ច ឧទកមេវ ហោតិ, ឯវមេវ ឥដ្ឋារម្មណេ រាគុប្បត្តិ នាម សត្តានំ អាចិណ្ណសមាចិណ្ណា។ តថា អនិដ្ឋារម្មណេ បដិឃុប្បត្តិ។ ឥតិ ឥមេសុ ទ្វីសុ ធម្មេសូតិ ឯវំ ឥមេសុ ទ្វីសុ កាមរាគបដិឃវន្តេសុ ឥដ្ឋានិដ្ឋារម្មណធម្មេសុ។ អវិជ្ជានុបតិតាតិ កាមរាគបដិឃសម្បយុត្តា ហុត្វា អារម្មណករណវសេន អវិជ្ជា អនុបតិតា។ តទេកដ្ឋោតិ តាយ អវិជ្ជាយ សម្បយុត្តេកដ្ឋវសេន ឯកដ្ឋោ។ មានោ ច ទិដ្ឋិ ច វិចិកិច្ឆា ចាតិ នវវិធោ មានោ, ទ្វាសដ្ឋិវិធា ទិដ្ឋិ, អដ្ឋវត្ថុកា ច វិចិកិច្ឆា។ ភវរាគានុសយោ បនេត្ថ កាមរាគានុសយេនេវ សង្គហិតោតិ វេទិតព្ពោ។

    816. Anusayaniddese kāmarāgo ca so appahīnaṭṭhena anusayo cāti kāmarāgānusayo. Sesapadesupi eseva nayo. Yaṃ loke piyarūpanti yaṃ imasmiṃ loke piyajātikaṃ. Sātarūpanti sātajātikaṃ assādapadaṭṭhānaṃ iṭṭhārammaṇaṃ. Ettha sattānaṃ rāgānusayo anusetīti etasmiṃ iṭṭhārammaṇe sattānaṃ appahīnaṭṭhena rāgānusayo anuseti. Yathā nāma udake nimuggassa heṭṭhā ca upari ca samantabhāge ca udakameva hoti, evameva iṭṭhārammaṇe rāguppatti nāma sattānaṃ āciṇṇasamāciṇṇā. Tathā aniṭṭhārammaṇe paṭighuppatti. Iti imesu dvīsu dhammesūti evaṃ imesu dvīsu kāmarāgapaṭighavantesu iṭṭhāniṭṭhārammaṇadhammesu. Avijjānupatitāti kāmarāgapaṭighasampayuttā hutvā ārammaṇakaraṇavasena avijjā anupatitā. Tadekaṭṭhoti tāya avijjāya sampayuttekaṭṭhavasena ekaṭṭho. Māno ca diṭṭhi ca vicikicchā cāti navavidho māno, dvāsaṭṭhividhā diṭṭhi, aṭṭhavatthukā ca vicikicchā. Bhavarāgānusayo panettha kāmarāgānusayeneva saṅgahitoti veditabbo.

    ៨១៧. ចរិតនិទ្ទេសេ តេរស ចេតនា បុញ្ញាភិសង្ខារោ, ទ្វាទស អបុញ្ញាភិសង្ខារោ, ចតស្សោ អានេញ្ជាភិសង្ខារោ។ តត្ថ កាមាវចរោ បរិត្តភូមកោ, ឥតរោ មហាភូមកោ។ តីសុបិ វា ឯតេសុ យោ កោចិ អប្បវិបាកោ បរិត្តភូមកោ, ពហុវិបាកោ មហាភូមកោតិ វេទិតព្ពោ។

    817. Caritaniddese terasa cetanā puññābhisaṅkhāro, dvādasa apuññābhisaṅkhāro, catasso āneñjābhisaṅkhāro. Tattha kāmāvacaro parittabhūmako, itaro mahābhūmako. Tīsupi vā etesu yo koci appavipāko parittabhūmako, bahuvipāko mahābhūmakoti veditabbo.

    ៨១៨. អធិមុត្តិនិទ្ទេសោ ហេដ្ឋា បកាសិតោវ។ កស្មា បនាយំ អធិមុត្តិ ហេដ្ឋា វុត្តាបិ បុន គហិតាតិ? អយញ្ហិ ហេដ្ឋា បាដិយេក្កំ ពលទស្សនវសេន គហិតា, ឥធ សត្តានំ តិក្ខិន្ទ្រិយមុទិន្ទ្រិយភាវទស្សនត្ថំ។

    818. Adhimuttiniddeso heṭṭhā pakāsitova. Kasmā panāyaṃ adhimutti heṭṭhā vuttāpi puna gahitāti? Ayañhi heṭṭhā pāṭiyekkaṃ baladassanavasena gahitā, idha sattānaṃ tikkhindriyamudindriyabhāvadassanatthaṃ.

    ៨១៩. មហារជក្ខនិទ្ទេសេ ឧស្សទគតានីតិ វេបុល្លគតានិ។ បហានក្កមវសេន ចេស ឧប្បដិបាដិយា និទ្ទេសោ កតោ។

    819. Mahārajakkhaniddese ussadagatānīti vepullagatāni. Pahānakkamavasena cesa uppaṭipāṭiyā niddeso kato.

    ៨២០. អនុស្សទគតានីតិ អវេបុល្លគតានិំ។ តិក្ខិន្ទ្រិយមុទិន្ទ្រិយនិទ្ទេសេ ឧបនិស្សយឥន្ទ្រិយានិ នាម កថិតានិ។ ឧប្បដិបាដិយា និទ្ទេសេ បនេត្ថ បយោជនំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។

    820. Anussadagatānīti avepullagatāniṃ. Tikkhindriyamudindriyaniddese upanissayaindriyāni nāma kathitāni. Uppaṭipāṭiyā niddese panettha payojanaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ៨២៣. តថា ទ្វាការនិទ្ទេសាទីសុ បាបាសយាតិ អកុសលាសយា។ បាបចរិតាតិ អបុញ្ញាភិសង្ខារបរិបូរកា។ បាបាធិមុត្តិកាតិ សក្កាយាភិរតា វដ្ដជ្ឈាសយា។

    823. Tathā dvākāraniddesādīsu pāpāsayāti akusalāsayā. Pāpacaritāti apuññābhisaṅkhāraparipūrakā. Pāpādhimuttikāti sakkāyābhiratā vaṭṭajjhāsayā.

    ៨២៤. ស្វាការនិទ្ទេសេ យស្មា កល្យាណកោ នាម អនុសយោ នត្ថិ, តស្មា កល្យាណានុសយាតិ ន វុត្តំ។ សេសំ វុត្តវិបរិយាយេន វេទិតព្ពំ។

    824. Svākāraniddese yasmā kalyāṇako nāma anusayo natthi, tasmā kalyāṇānusayāti na vuttaṃ. Sesaṃ vuttavipariyāyena veditabbaṃ.

    ៨២៦. ភព្ពាភព្ពនិទ្ទេសេ កម្មាវរណេនាតិ បញ្ចវិធេន អានន្តរិយកម្មេន។ កិលេសាវរណេនាតិ និយតមិច្ឆាទិដ្ឋិយា។ វិបាកាវរណេនាតិ អហេតុកបដិសន្ធិយា។ យស្មា បន ទុហេតុកានម្បិ អរិយមគ្គបដិវេធោ នត្ថិ, តស្មា ទុហេតុកបដិសន្ធិបិ វិបាកាវរណមេវាតិ វេទិតព្ពា។ អស្សទ្ធាតិ ពុទ្ធាទីសុ សទ្ធារហិតា។ អច្ឆន្ទិកាតិ កត្តុកម្យតាកុសលច្ឆន្ទរហិតា។ ឧត្តរកុរុកា មនុស្សា អច្ឆន្ទិកដ្ឋានំ បវិដ្ឋា។ ទុប្បញ្ញាតិ ភវង្គបញ្ញាយ បរិហីនា។ ភវង្គបញ្ញាយ បន បរិបុណ្ណាយបិ យស្ស ភវង្គំ លោកុត្តរស្ស បាទកំ ន ហោតិ, សោ ទុប្បញ្ញោយេវ នាម។ អភព្ពា និយាមំ ឱក្កមិតុំ កុសលេសុ ធម្មេសុ សម្មត្តន្តិ កុសលេសុ ធម្មេសុ សម្មត្តនិយាមសង្ខាតំ មគ្គំ ឱក្កមិតុំ អភព្ពា។

    826. Bhabbābhabbaniddese kammāvaraṇenāti pañcavidhena ānantariyakammena. Kilesāvaraṇenāti niyatamicchādiṭṭhiyā. Vipākāvaraṇenāti ahetukapaṭisandhiyā. Yasmā pana duhetukānampi ariyamaggapaṭivedho natthi, tasmā duhetukapaṭisandhipi vipākāvaraṇamevāti veditabbā. Assaddhāti buddhādīsu saddhārahitā. Acchandikāti kattukamyatākusalacchandarahitā. Uttarakurukā manussā acchandikaṭṭhānaṃ paviṭṭhā. Duppaññāti bhavaṅgapaññāya parihīnā. Bhavaṅgapaññāya pana paripuṇṇāyapi yassa bhavaṅgaṃ lokuttarassa pādakaṃ na hoti, so duppaññoyeva nāma. Abhabbā niyāmaṃ okkamituṃ kusalesu dhammesu sammattanti kusalesu dhammesu sammattaniyāmasaṅkhātaṃ maggaṃ okkamituṃ abhabbā.

    ៨២៧. ន កម្មាវរណេនាតិអាទីនិ វុត្តវិបរិយាយេន វេទិតព្ពានិ។ ឥទំ ទ្វិន្នំ ញាណានំ ភាជនីយំ – ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តិញាណស្ស ច អាសយានុសយញាណស្ស ច។ ឯត្ថ ហិ អាសយានុសយញាណេន ឥន្ទ្រិយបរោបរិយត្តិញាណម្បិ ភាជិតំ។ ឥតិ ឥមានិ ទ្វេ ញាណានិ ឯកតោ ហុត្វា ឯកំ ពលញាណំ នាម ជាតន្តិ។

    827. Na kammāvaraṇenātiādīni vuttavipariyāyena veditabbāni. Idaṃ dvinnaṃ ñāṇānaṃ bhājanīyaṃ – indriyaparopariyattiñāṇassa ca āsayānusayañāṇassa ca. Ettha hi āsayānusayañāṇena indriyaparopariyattiñāṇampi bhājitaṃ. Iti imāni dve ñāṇāni ekato hutvā ekaṃ balañāṇaṃ nāma jātanti.

    ឆដ្ឋពលនិទ្ទេសវណ្ណនា។

    Chaṭṭhabalaniddesavaṇṇanā.

    សត្តមពលនិទ្ទេសោ

    Sattamabalaniddeso

    ៨២៨. សត្តមពលនិទ្ទេសេ ឈាយតីតិ ឈាយី។ ចត្តារោ ឈាយីតិ ឈាយិនោ ចត្តារោ ជនា វុច្ចន្តិ។ តត្ថ បឋមចតុក្កេ តាវ បឋមោ សមាបត្តិលាភី សមានោយេវ ‘ន លាភីម្ហី’តិ, កម្មដ្ឋានំ សមានំយេវ ‘ន កម្មដ្ឋាន’ន្តិ សញ្ញី ហោតិ។ អយំ អប្បគុណជ្ឈានលាភីតិ វេទិតព្ពោ។ ទុតិយោ សមាបត្តិយា អលាភីយេវ ‘លាភីម្ហី’តិ, អកម្មដ្ឋានំ សមានំយេវ ‘កម្មដ្ឋាន’ន្តិ សញ្ញី ហោតិ។ អយំ និទ្ទាឈាយី នាម។ និទ្ទាយិត្វា បដិពុទ្ធោ ឯវំ មញ្ញតិ។ តតិយោ សមាបត្តិលាភី សមានោ ‘សមាបត្តិលាភីម្ហី’តិ, កម្មដ្ឋានមេវ សមានំ ‘កម្មដ្ឋាន’ន្តិ សញ្ញី ហោតិ។ អយំ បគុណជ្ឈានលាភីតិ វេទិតព្ពោ។ ចតុត្ថោ អលាភីយេវ ‘អលាភីម្ហី’តិ, អកម្មដ្ឋានំយេវ ‘អកម្មដ្ឋាន’ន្តិ សញ្ញី ហោតិ។ ឯវមេត្ថ ទ្វេ ជនា អជ្ឈាយិនោវ ឈាយីនំ អន្តោ បវិដ្ឋត្តា ឈាយីតិ វុត្តា។

    828. Sattamabalaniddese jhāyatīti jhāyī. Cattāro jhāyīti jhāyino cattāro janā vuccanti. Tattha paṭhamacatukke tāva paṭhamo samāpattilābhī samānoyeva ‘na lābhīmhī’ti, kammaṭṭhānaṃ samānaṃyeva ‘na kammaṭṭhāna’nti saññī hoti. Ayaṃ appaguṇajjhānalābhīti veditabbo. Dutiyo samāpattiyā alābhīyeva ‘lābhīmhī’ti, akammaṭṭhānaṃ samānaṃyeva ‘kammaṭṭhāna’nti saññī hoti. Ayaṃ niddājhāyī nāma. Niddāyitvā paṭibuddho evaṃ maññati. Tatiyo samāpattilābhī samāno ‘samāpattilābhīmhī’ti, kammaṭṭhānameva samānaṃ ‘kammaṭṭhāna’nti saññī hoti. Ayaṃ paguṇajjhānalābhīti veditabbo. Catuttho alābhīyeva ‘alābhīmhī’ti, akammaṭṭhānaṃyeva ‘akammaṭṭhāna’nti saññī hoti. Evamettha dve janā ajjhāyinova jhāyīnaṃ anto paviṭṭhattā jhāyīti vuttā.

    ទុតិយចតុក្កេ សសង្ខារេន សប្បយោគេន សមាធិបារិពន្ធិកធម្មេ វិក្ខម្ភេន្តោ ទន្ធំ សមាបជ្ជតិ នាម។ ឯកំ ទ្វេ ចិត្តវារេ ឋត្វា សហសា វុដ្ឋហន្តា ខិប្បំ វុដ្ឋហតិ នាម។ សុខេនេវ បន សមាធិបារិពន្ធិកធម្មេ សោធេន្តោ ខិប្បំ សមាបជ្ជតិ នាម។ យថាបរិច្ឆេទេន អវុដ្ឋហិត្វា កាលំ អតិនាមេត្វា វុដ្ឋហន្តោ ទន្ធំ វុដ្ឋាតិ នាម។ ឥតរេ ទ្វេបិ ឥមិនាវ នយេន វេទិតព្ពា។ ឥមេ ចត្តារោបិ ជនា សមាបត្តិលាភិនោវ។

    Dutiyacatukke sasaṅkhārena sappayogena samādhipāribandhikadhamme vikkhambhento dandhaṃ samāpajjati nāma. Ekaṃ dve cittavāre ṭhatvā sahasā vuṭṭhahantā khippaṃ vuṭṭhahati nāma. Sukheneva pana samādhipāribandhikadhamme sodhento khippaṃ samāpajjati nāma. Yathāparicchedena avuṭṭhahitvā kālaṃ atināmetvā vuṭṭhahanto dandhaṃ vuṭṭhāti nāma. Itare dvepi imināva nayena veditabbā. Ime cattāropi janā samāpattilābhinova.

    តតិយចតុក្កេ ‘ឥទំ ឈានំ បញ្ចង្គិកំ, ឥទំ ចតុរង្គិក’ន្តិ ឯវំ អង្គវវត្ថានបរិច្ឆេទេ ឆេកោ សមាធិស្មិំ សមាធិកុសលោ នាម។ នីវរណានិ បន វិក្ខម្ភេត្វា ចិត្តមញ្ជូសាយ ចិត្តំ ឋបេតុំ អឆេកោ នោ សមាធិស្មិំ សមាបត្តិកុសលោ នាម។ ឥតរេបិ តយោ ឥមិនាវ នយេន វេទិតព្ពា។ ឥមេបិ ចត្តារោ សមាបត្តិលាភិនោយេវ។

    Tatiyacatukke ‘idaṃ jhānaṃ pañcaṅgikaṃ, idaṃ caturaṅgika’nti evaṃ aṅgavavatthānaparicchede cheko samādhismiṃ samādhikusalo nāma. Nīvaraṇāni pana vikkhambhetvā cittamañjūsāya cittaṃ ṭhapetuṃ acheko no samādhismiṃ samāpattikusalo nāma. Itarepi tayo imināva nayena veditabbā. Imepi cattāro samāpattilābhinoyeva.

    ឥទានិ យានិ ឈានានិ និស្សាយ ឥមេ បុគ្គលា ‘ឈាយី’ នាម ជាតា, តានិ ទស្សេតុំ ចត្តារិ ឈានានីតិអាទិមាហ។ តត្ថ ចត្តារិ ឈានានិ តយោ ច វិមោក្ខា អត្ថតោ ហេដ្ឋា ធម្មសង្គហដ្ឋកថាយមេវ (ធ. ស. អដ្ឋ. ១៦០, ២៤៨) បកាសិតា។ សេសានម្បិ វិមោក្ខដ្ឋោ តត្ថ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ។ អបិចេត្ថ បដិបាដិយា សត្ត អប្បិតប្បិតក្ខណេ បច្ចនីកធម្មេហិ វិមុច្ចនតោ ច អារម្មណេ ច អធិមុច្ចនតោ វិមោក្ខោ នាម។ អដ្ឋមោ បន សព្ពសោ សញ្ញាវេទយិតេហិ វិមុត្តត្តា អបគតវិមោក្ខោ នាម។ សមាធីសុ ចតុក្កនយបញ្ចកនយេសុ បឋមជ្ឈានសមាធិ សវិតក្កសវិចារោ នាម។ បញ្ចកនយេ ទុតិយជ្ឈានសមាធិ អវិតក្កវិចារមត្តសមាធិ នាម។ ចតុក្កនយេបិ បញ្ចកនយេបិ ឧបរិ តីសុ ឈានេសុ សមាធិ អវិតក្ក អវិចារសមាធិ នាម។ សមាបត្តីសុ ហិ បដិបាដិយា អដ្ឋន្នំ សមាបត្តីនំ ‘សមាធី’តិបិ នាមំ ‘សមាបត្តី’តិបិ។ កស្មា? ចិត្តេកគ្គតាសព្ភាវតោ។ និរោធសមាបត្តិយា តទភាវតោ ន សមាធីតិ នាមំ។

    Idāni yāni jhānāni nissāya ime puggalā ‘jhāyī’ nāma jātā, tāni dassetuṃ cattāri jhānānītiādimāha. Tattha cattāri jhānāni tayo ca vimokkhā atthato heṭṭhā dhammasaṅgahaṭṭhakathāyameva (dha. sa. aṭṭha. 160, 248) pakāsitā. Sesānampi vimokkhaṭṭho tattha vuttanayeneva veditabbo. Apicettha paṭipāṭiyā satta appitappitakkhaṇe paccanīkadhammehi vimuccanato ca ārammaṇe ca adhimuccanato vimokkho nāma. Aṭṭhamo pana sabbaso saññāvedayitehi vimuttattā apagatavimokkho nāma. Samādhīsu catukkanayapañcakanayesu paṭhamajjhānasamādhi savitakkasavicāro nāma. Pañcakanaye dutiyajjhānasamādhi avitakkavicāramattasamādhi nāma. Catukkanayepi pañcakanayepi upari tīsu jhānesu samādhi avitakka avicārasamādhi nāma. Samāpattīsu hi paṭipāṭiyā aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ ‘samādhī’tipi nāmaṃ ‘samāpattī’tipi. Kasmā? Cittekaggatāsabbhāvato. Nirodhasamāpattiyā tadabhāvato na samādhīti nāmaṃ.

    ហានភាគិយោ ធម្មោតិ អប្បគុណេហិ បឋមជ្ឈានាទីហិ វុដ្ឋិតស្ស សញ្ញាមនសិការានំ កាមាទិអនុបក្ខន្ទនំ។ វិសេសភាគិយោ ធម្មោតិ បគុណេហិ បឋមជ្ឈានាទីហិ វុដ្ឋិតស្ស សញ្ញាមនសិការានំ ទុតិយជ្ឈានាទិអនុបក្ខន្ទនំ។ វោទានម្បិ វុដ្ឋានន្តិ ឥមិនា បគុណវោទានំ វុដ្ឋានំ នាម កថិតំ។ ហេដ្ឋិមំ ហេដ្ឋិមញ្ហិ បគុណជ្ឈានំ ឧបរិមស្ស ឧបរិមស្ស បទដ្ឋានំ ហោតិ។ តស្មា វោទានម្បិ វុដ្ឋានន្តិ វុត្តំ។ តម្ហា តម្ហា សមាធិម្ហា វុដ្ឋានម្បិ វុដ្ឋានន្តិ ឥមិនា ភវង្គវុដ្ឋានំ នាម កថិតំ។ ភវង្គេន ហិ សព្ពជ្ឈានេហិ វុដ្ឋានំ ហោតិ។ និរោធតោ បន ផលសមាបត្តិយាវ វុដ្ឋហន្តិ។ ឥទំ បាឡិមុត្តកវុដ្ឋានំ នាមាតិ។

    Hānabhāgiyo dhammoti appaguṇehi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhitassa saññāmanasikārānaṃ kāmādianupakkhandanaṃ. Visesabhāgiyo dhammoti paguṇehi paṭhamajjhānādīhi vuṭṭhitassa saññāmanasikārānaṃ dutiyajjhānādianupakkhandanaṃ. Vodānampi vuṭṭhānanti iminā paguṇavodānaṃ vuṭṭhānaṃ nāma kathitaṃ. Heṭṭhimaṃ heṭṭhimañhi paguṇajjhānaṃ uparimassa uparimassa padaṭṭhānaṃ hoti. Tasmā vodānampi vuṭṭhānanti vuttaṃ. Tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhānampi vuṭṭhānanti iminā bhavaṅgavuṭṭhānaṃ nāma kathitaṃ. Bhavaṅgena hi sabbajjhānehi vuṭṭhānaṃ hoti. Nirodhato pana phalasamāpattiyāva vuṭṭhahanti. Idaṃ pāḷimuttakavuṭṭhānaṃ nāmāti.

    សត្តមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា។

    Sattamabalaniddesavaṇṇanā.

    អដ្ឋមពលាទិនិទ្ទេសោ

    Aṭṭhamabalādiniddeso

    ៨២៩. អដ្ឋមពលនិទ្ទេសេ អនេកវិហិតំ បុព្ពេនិវាសន្តិអាទិ សព្ពម្បិ វិសុទ្ធិមគ្គេ វិត្ថារិតមេវ។ នវមពលនិទ្ទេសេបិ ទិព្ពេន ចក្ខុនាតិអាទិ សព្ពំ តត្ថេវ វិត្ថារិតំ។

    829. Aṭṭhamabalaniddese anekavihitaṃ pubbenivāsantiādi sabbampi visuddhimagge vitthāritameva. Navamabalaniddesepi dibbena cakkhunātiādi sabbaṃ tattheva vitthāritaṃ.

    នវមពលនិទ្ទេសវណ្ណនា។

    Navamabalaniddesavaṇṇanā.

    ទសមពលនិទ្ទេសោ

    Dasamabalaniddeso

    ៨៣១. ទសមពលនិទ្ទេសេ ចេតោវិមុត្តិន្តិ ផលសមាធិំ។ បញ្ញាវិមុត្តិន្តិ ផលញាណំ។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវ។ អយំ តាវេត្ថ អាចរិយានំ សមានត្ថកថា។ បរវាទី បនាហ – ‘‘ទសពលញាណំ នាម បាដិយេក្កំ នត្ថិ, សព្ពញ្ញុតញាណស្សេវាយំ បភេទោ’’តិ។ តំ ន តថា ទដ្ឋព្ពំ។ អញ្ញមេវ ហិ ទសពលញាណំ, អញ្ញំ សព្ពញ្ញុតញាណំ។ ទសពលញាណញ្ហិ សកសកកិច្ចមេវ ជានាតិ។ សព្ពញ្ញុតញាណំ បន តម្បិ តតោ អវសេសម្បិ ជានាតិ។ ទសពលញាណេសុបិ ហិ បឋមំ ការណាការណមេវ ជានាតិ, ទុតិយំ កម្មន្តរវិបាកន្តរមេវ, តតិយំ កម្មបរិច្ឆេទមេវ, ចតុត្ថំ ធាតុនានត្តករណមេវ, បញ្ចមំ សត្តានំ អជ្ឈាសយាធិមុត្តិមេវ, ឆដ្ឋំ ឥន្ទ្រិយានំ តិក្ខមុទុភាវមេវ, សត្តមំ ឈានាទីហិ សទ្ធិំ តេសំ សំកិលេសាទិមេវ, អដ្ឋមំ បុព្ពេនិវុត្ថខន្ធសន្តតិមេវ, នវមំ សត្តានំ ចុតិបដិសន្ធិមេវ, ទសមំ សច្ចបរិច្ឆេទមេវ។ សព្ពញ្ញុតញាណំ បន ឯតេហិ ជានិតព្ពញ្ច តតោ ឧត្តរិតរញ្ច បជានាតិ។ ឯតេសំ បន កិច្ចំ ន សព្ពំ ករោតិ។ តញ្ហិ ឈានំ ហុត្វា អប្បេតុំ ន សក្កោតិ, ឥទ្ធិ ហុត្វា វិកុព្ពិតុំ ន សក្កោតិ, មគ្គោ ហុត្វា កិលេសេ ខេបេតុំ ន សក្កោតិ។

    831. Dasamabalaniddese cetovimuttinti phalasamādhiṃ. Paññāvimuttinti phalañāṇaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānatthameva. Ayaṃ tāvettha ācariyānaṃ samānatthakathā. Paravādī panāha – ‘‘dasabalañāṇaṃ nāma pāṭiyekkaṃ natthi, sabbaññutañāṇassevāyaṃ pabhedo’’ti. Taṃ na tathā daṭṭhabbaṃ. Aññameva hi dasabalañāṇaṃ, aññaṃ sabbaññutañāṇaṃ. Dasabalañāṇañhi sakasakakiccameva jānāti. Sabbaññutañāṇaṃ pana tampi tato avasesampi jānāti. Dasabalañāṇesupi hi paṭhamaṃ kāraṇākāraṇameva jānāti, dutiyaṃ kammantaravipākantarameva, tatiyaṃ kammaparicchedameva, catutthaṃ dhātunānattakaraṇameva, pañcamaṃ sattānaṃ ajjhāsayādhimuttimeva, chaṭṭhaṃ indriyānaṃ tikkhamudubhāvameva, sattamaṃ jhānādīhi saddhiṃ tesaṃ saṃkilesādimeva, aṭṭhamaṃ pubbenivutthakhandhasantatimeva, navamaṃ sattānaṃ cutipaṭisandhimeva, dasamaṃ saccaparicchedameva. Sabbaññutañāṇaṃ pana etehi jānitabbañca tato uttaritarañca pajānāti. Etesaṃ pana kiccaṃ na sabbaṃ karoti. Tañhi jhānaṃ hutvā appetuṃ na sakkoti, iddhi hutvā vikubbituṃ na sakkoti, maggo hutvā kilese khepetuṃ na sakkoti.

    អបិច បរវាទី ឯវំ បុច្ឆិតព្ពោ – ‘‘ទសពលញាណំ នាម ឯតំ សវិតក្កសវិចារំ, អវិតក្កវិចារមត្តំ, អវិតក្កាវិចារំ, កាមាវចរំ, រូបាវចរំ, អរូបាវចរំ, លោកិយំ, លោកុត្តរ’’ន្តិ? ជានន្តោ ‘‘បដិបាដិយា សត្ត ញាណានិ សវិតក្កសវិចារានី’’តិ វក្ខតិ; តតោ ‘‘បរានិ ទ្វេ ញាណានិ អវិតក្កាវិចារានី’’តិ វក្ខតិ; ‘‘អាសវក្ខយញាណំ សិយា សវិតក្កសវិចារំ, សិយា អវិតក្កវិចារមត្តំ, សិយា អវិតក្កវិចារ’’ន្តិ វក្ខតិ។ តថា ‘‘បដិបាដិយា សត្ត កាមាវចរានិ, តតោ ទ្វេ រូបាវចរានិ, អវសានេ ឯកំ លោកុត្តរ’’ន្តិ វក្ខតិ; ‘‘សព្ពញ្ញុតញាណំ បន សវិតក្កសវិចារមេវ, កាមាវចរមេវ, លោកិយមេវា’’តិ វក្ខតិ។ ឥតិ អញ្ញទេវ ទសពលញាណំ, អញ្ញំ សព្ពញ្ញុតញាណន្តិ។

    Apica paravādī evaṃ pucchitabbo – ‘‘dasabalañāṇaṃ nāma etaṃ savitakkasavicāraṃ, avitakkavicāramattaṃ, avitakkāvicāraṃ, kāmāvacaraṃ, rūpāvacaraṃ, arūpāvacaraṃ, lokiyaṃ, lokuttara’’nti? Jānanto ‘‘paṭipāṭiyā satta ñāṇāni savitakkasavicārānī’’ti vakkhati; tato ‘‘parāni dve ñāṇāni avitakkāvicārānī’’ti vakkhati; ‘‘āsavakkhayañāṇaṃ siyā savitakkasavicāraṃ, siyā avitakkavicāramattaṃ, siyā avitakkavicāra’’nti vakkhati. Tathā ‘‘paṭipāṭiyā satta kāmāvacarāni, tato dve rūpāvacarāni, avasāne ekaṃ lokuttara’’nti vakkhati; ‘‘sabbaññutañāṇaṃ pana savitakkasavicārameva, kāmāvacarameva, lokiyamevā’’ti vakkhati. Iti aññadeva dasabalañāṇaṃ, aññaṃ sabbaññutañāṇanti.

    សម្មោហវិនោទនិយា វិភង្គដ្ឋកថាយ

    Sammohavinodaniyā vibhaṅgaṭṭhakathāya

    ញាណវិភង្គវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Ñāṇavibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ១៧. ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គោ • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ១៦. ញាណវិភង្គោ • 16. Ñāṇavibhaṅgo

    ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ១៦. ញាណវិភង្គោ • 16. Ñāṇavibhaṅgo

    ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ១៦. ញាណវិភង្គោ • 16. Ñāṇavibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact