| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā |
दासवत्थुकथा
Dāsavatthukathā
९७. न भिक्खवे दासोति एत्थ चत्तारो दासा – अन्तोजातो, धनक्कीतो, करमरानीतो, सामं दासब्यं उपगतोति। तत्थ अन्तोजातो नाम जातिदासो घरदासिया पुत्तो। धनक्कीतो नाम मातापितूनं सन्तिका पुत्तो वा सामिकानं सन्तिका दासो वा धनं दत्वा दासचारित्तं आरोपेत्वा कीतो। एते द्वेपि न पब्बाजेतब्बा। पब्बाजेन्तेन तत्थ तत्थ चारित्तवसेन अदासं कत्वा पब्बाजेतब्बा।
97.Na bhikkhave dāsoti ettha cattāro dāsā – antojāto, dhanakkīto, karamarānīto, sāmaṃ dāsabyaṃ upagatoti. Tattha antojāto nāma jātidāso gharadāsiyā putto. Dhanakkīto nāma mātāpitūnaṃ santikā putto vā sāmikānaṃ santikā dāso vā dhanaṃ datvā dāsacārittaṃ āropetvā kīto. Ete dvepi na pabbājetabbā. Pabbājentena tattha tattha cārittavasena adāsaṃ katvā pabbājetabbā.
करमरानीतो नाम तिरोरट्ठं विलोपं वा कत्वा उपलापेत्वा वा तिरोरट्ठतो भुजिस्समानुसकानि आहरन्ति, अन्तोरट्ठेयेव वा कतापराधं किञ्चि गामं राजा ‘‘विलुम्पथा’’ति आणापेति, ततो मानुसकानिपि आहरन्ति। तत्थ सब्बे पुरिसा दासा, इत्थियो दासियो। एवरूपो करमरानीतो दासो येहि आनीतो, तेसं सन्तिके वसन्तो वा बन्धनागारे बद्धो वा पुरिसेहि रक्खियमानो वा न पब्बाजेतब्बो। पलायित्वा पन गतो, गतट्ठाने पब्बाजेतब्बो। रञ्ञा तुट्ठेन ‘‘करमरानीतके मुञ्चथा’’ति वत्वा वा सब्बसाधारणेन वा नयेन बन्धना मोक्खे कते पब्बाजेतब्बोव।
Karamarānīto nāma tiroraṭṭhaṃ vilopaṃ vā katvā upalāpetvā vā tiroraṭṭhato bhujissamānusakāni āharanti, antoraṭṭheyeva vā katāparādhaṃ kiñci gāmaṃ rājā ‘‘vilumpathā’’ti āṇāpeti, tato mānusakānipi āharanti. Tattha sabbe purisā dāsā, itthiyo dāsiyo. Evarūpo karamarānīto dāso yehi ānīto, tesaṃ santike vasanto vā bandhanāgāre baddho vā purisehi rakkhiyamāno vā na pabbājetabbo. Palāyitvā pana gato, gataṭṭhāne pabbājetabbo. Raññā tuṭṭhena ‘‘karamarānītake muñcathā’’ti vatvā vā sabbasādhāraṇena vā nayena bandhanā mokkhe kate pabbājetabbova.
सामं दासब्यं उपगतो नाम जीवितहेतु वा आरक्खहेतु वा ‘‘अहं ते दासो’’ति सयमेव दासभावं उपगतो। राजूनं हत्थिअस्सगोमहिंसगोपकादयो विय, तादिसो दासो न पब्बाजेतब्बो। रञ्ञो वण्णदासीनं पुत्ता होन्ति अमच्चपुत्तसदिसा, तेपि न पब्बाजेतब्बा। भुजिस्सित्थियो असंयता वण्णदासीहि सद्धिं विचरन्ति, तासं पुत्ते पब्बाजेतुं वट्टति। सचे सयमेव पण्णं आरोपेन्ति, न वट्टति। भटिपुत्तकगणादीनं दासापि तेहि अदिन्ना न पब्बाजेतब्बा। विहारेसु राजूहि आरामिकदासा नाम दिन्ना होन्ति, तेपि पब्बाजेतुं न वट्टति। भुजिस्से पन कत्वा पब्बाजेतुं वट्टति। महापच्चरियं ‘‘अन्तोजातधनक्कीतके आनेत्वा भिक्खुसङ्घस्स आरामिके देमाति देन्ति, तक्कं सीसे आसित्तकसदिसाव होन्ति, ते पब्बाजेतुं वट्टती’’ति वुत्तं। कुरुन्दियं पन ‘‘आरामिकं देमाति कप्पियवोहारेन देन्ति, येन केनचि वोहारेन दिन्नो होतु, नेव पब्बाजेतब्बो’’ति वुत्तं। दुग्गतमनुस्सा सङ्घं निस्साय जीविस्सामाति विहारे कप्पियकारका होन्ति, एतेपि पब्बाजेतुं वट्टति। यस्स मातापितरो दासा, माता एव वा दासी, पिता अदासो, तं पब्बाजेतुं न वट्टति। यस्स पन माता अदासी, पिता दासो, तं पब्बाजेतुं वट्टति। भिक्खुस्स ञातका वा उपट्ठाका वा दासं देन्ति ‘‘इमं पब्बाजेथ, तुम्हाकं वेय्यावच्चं करिस्सती’’ति अत्तनोवास्स दासो अत्थि, भुजिस्सो कतोव पब्बाजेतब्बो। सामिका दासं देन्ति ‘‘इमं पब्बाजेथ, सचे अभिरमिस्सति, अदासो विब्भमिस्सति चे, अम्हाकं दासोव भविस्सतीति अयं तावकालिको नाम, तं पब्बाजेतुं न वट्टती’’ति कुरुन्दियं वुत्तं। निस्सामिकदासो होति, सोपि भुजिस्सो कतोव पब्बाजेतब्बो। अजानन्तो पब्बाजेत्वा वा उपसम्पादेत्वा वा पच्छा जानाति, भुजिस्सं कातुमेव वट्टति।
Sāmaṃ dāsabyaṃ upagato nāma jīvitahetu vā ārakkhahetu vā ‘‘ahaṃ te dāso’’ti sayameva dāsabhāvaṃ upagato. Rājūnaṃ hatthiassagomahiṃsagopakādayo viya, tādiso dāso na pabbājetabbo. Rañño vaṇṇadāsīnaṃ puttā honti amaccaputtasadisā, tepi na pabbājetabbā. Bhujissitthiyo asaṃyatā vaṇṇadāsīhi saddhiṃ vicaranti, tāsaṃ putte pabbājetuṃ vaṭṭati. Sace sayameva paṇṇaṃ āropenti, na vaṭṭati. Bhaṭiputtakagaṇādīnaṃ dāsāpi tehi adinnā na pabbājetabbā. Vihāresu rājūhi ārāmikadāsā nāma dinnā honti, tepi pabbājetuṃ na vaṭṭati. Bhujisse pana katvā pabbājetuṃ vaṭṭati. Mahāpaccariyaṃ ‘‘antojātadhanakkītake ānetvā bhikkhusaṅghassa ārāmike demāti denti, takkaṃ sīse āsittakasadisāva honti, te pabbājetuṃ vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Kurundiyaṃ pana ‘‘ārāmikaṃ demāti kappiyavohārena denti, yena kenaci vohārena dinno hotu, neva pabbājetabbo’’ti vuttaṃ. Duggatamanussā saṅghaṃ nissāya jīvissāmāti vihāre kappiyakārakā honti, etepi pabbājetuṃ vaṭṭati. Yassa mātāpitaro dāsā, mātā eva vā dāsī, pitā adāso, taṃ pabbājetuṃ na vaṭṭati. Yassa pana mātā adāsī, pitā dāso, taṃ pabbājetuṃ vaṭṭati. Bhikkhussa ñātakā vā upaṭṭhākā vā dāsaṃ denti ‘‘imaṃ pabbājetha, tumhākaṃ veyyāvaccaṃ karissatī’’ti attanovāssa dāso atthi, bhujisso katova pabbājetabbo. Sāmikā dāsaṃ denti ‘‘imaṃ pabbājetha, sace abhiramissati, adāso vibbhamissati ce, amhākaṃ dāsova bhavissatīti ayaṃ tāvakāliko nāma, taṃ pabbājetuṃ na vaṭṭatī’’ti kurundiyaṃ vuttaṃ. Nissāmikadāso hoti, sopi bhujisso katova pabbājetabbo. Ajānanto pabbājetvā vā upasampādetvā vā pacchā jānāti, bhujissaṃ kātumeva vaṭṭati.
इमस्स च अत्थस्स पकासनत्थं इदं वत्थुं वदन्ति – एका किर कुलदासी एकेन सद्धिं अनुराधपुरा पलायित्वा रोहणे वसमाना पुत्तं पटिलभि, सो पब्बजित्वा उपसम्पन्नकाले लज्जी कुक्कुच्चको अहोसि। अथेकदिवसं मातरं पुच्छि – ‘‘किं उपासिके तुम्हाकं भाता वा भगिनी वा नत्थि, न कञ्चि ञातकं पस्सामी’’ति। ‘‘तात, अहं अनुराधपुरे कुलदासी, तव पितरा सद्धिं पलायित्वा इध वसामी’’ति। सीलवा भिक्खु ‘‘असुद्धा किर मे पब्बज्जा’’ति संवेगं लभित्वा मातरं तस्स कुलस्स नामगोत्तं पुच्छित्वा अनुराधपुरं आगम्म तस्स कुलस्स घरद्वारे अट्ठासि। ‘‘अतिच्छथ भन्ते’’ति वुत्तेपि नातिक्कमि, ते आगन्त्वा ‘‘किं भन्ते’’ति पुच्छिंसु। ‘‘तुम्हाकं इत्थन्नामा दासी पलाता अत्थी’’ति? अत्थि भन्ते। अहं तस्सा पुत्तो, सचे मं तुम्हे अनुजानाथ, पब्बज्जं लभामि, तुम्हे मय्हं सामिकाति । ते हट्ठतुट्ठा हुत्वा ‘‘सुद्धा भन्ते तुम्हाकं पब्बज्जा’’ति तं भुजिस्सं कत्वा महाविहारे वसापेसुं चतूहि पच्चयेहि पटिजग्गन्ता। थेरो तं कुलं निस्साय वसमानोयेव अरहत्तं पापुणीति।
Imassa ca atthassa pakāsanatthaṃ idaṃ vatthuṃ vadanti – ekā kira kuladāsī ekena saddhiṃ anurādhapurā palāyitvā rohaṇe vasamānā puttaṃ paṭilabhi, so pabbajitvā upasampannakāle lajjī kukkuccako ahosi. Athekadivasaṃ mātaraṃ pucchi – ‘‘kiṃ upāsike tumhākaṃ bhātā vā bhaginī vā natthi, na kañci ñātakaṃ passāmī’’ti. ‘‘Tāta, ahaṃ anurādhapure kuladāsī, tava pitarā saddhiṃ palāyitvā idha vasāmī’’ti. Sīlavā bhikkhu ‘‘asuddhā kira me pabbajjā’’ti saṃvegaṃ labhitvā mātaraṃ tassa kulassa nāmagottaṃ pucchitvā anurādhapuraṃ āgamma tassa kulassa gharadvāre aṭṭhāsi. ‘‘Aticchatha bhante’’ti vuttepi nātikkami, te āgantvā ‘‘kiṃ bhante’’ti pucchiṃsu. ‘‘Tumhākaṃ itthannāmā dāsī palātā atthī’’ti? Atthi bhante. Ahaṃ tassā putto, sace maṃ tumhe anujānātha, pabbajjaṃ labhāmi, tumhe mayhaṃ sāmikāti . Te haṭṭhatuṭṭhā hutvā ‘‘suddhā bhante tumhākaṃ pabbajjā’’ti taṃ bhujissaṃ katvā mahāvihāre vasāpesuṃ catūhi paccayehi paṭijaggantā. Thero taṃ kulaṃ nissāya vasamānoyeva arahattaṃ pāpuṇīti.
दासवत्थुकथा निट्ठिता।
Dāsavatthukathā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / ३४. दासवत्थु • 34. Dāsavatthu
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / राजभटादिवत्थुकथावण्णना • Rājabhaṭādivatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / इणायिकदासवत्थुकथावण्णना • Iṇāyikadāsavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / दासवत्थुकथावण्णना • Dāsavatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ३४. दासवत्थुकथा • 34. Dāsavatthukathā
