| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
१२. सत्तसतिकक्खन्धकं
12. Sattasatikakkhandhakaṃ
दसवत्थुकथा
Dasavatthukathā
४४७. सत्तसतिकक्खन्धके वड्ढेन्ति कटसिन्ति एत्थ कटसीसद्दो सुसानभूमिवाचकोति दस्सेन्तो आह ‘‘पुनप्पुनं कळेवरं निक्खिपमाना भूमिं वड्ढेन्ती’’ति। तत्थ कळेवरन्ति देहं। तञ्हि कळे अङ्गपच्चङ्गानं अवयवे सम्पिण्डेत्वा वरियति इच्छियतीति कळेवरन्ति वुच्चति। एवं घोरं कटसिं वड्ढेन्ताव पुनब्भवं आदियन्तीति योजना।
447. Sattasatikakkhandhake vaḍḍhenti kaṭasinti ettha kaṭasīsaddo susānabhūmivācakoti dassento āha ‘‘punappunaṃ kaḷevaraṃ nikkhipamānā bhūmiṃ vaḍḍhentī’’ti. Tattha kaḷevaranti dehaṃ. Tañhi kaḷe aṅgapaccaṅgānaṃ avayave sampiṇḍetvā variyati icchiyatīti kaḷevaranti vuccati. Evaṃ ghoraṃ kaṭasiṃ vaḍḍhentāva punabbhavaṃ ādiyantīti yojanā.
४५४. पापकं नो आवुसो कतन्ति एत्थ नोसद्दो अम्हसद्दकारियो, छट्ठीकत्ता च होतीति दस्सेन्तो आह ‘‘आवुसो अम्हेहि पापकं कत’’न्ति।
454.Pāpakaṃno āvuso katanti ettha nosaddo amhasaddakāriyo, chaṭṭhīkattā ca hotīti dassento āha ‘‘āvuso amhehi pāpakaṃ kata’’nti.
४५५. ‘‘पियवचन’’न्ति इमिना कतमेन त्वं भूमि-विहारेनाति एत्थ भूमिसद्दो पियवाचको रुळ्हीसद्दोति दस्सेति। ‘‘आमन्तेती’’ति इमिना आलपनपदन्ति दस्सेति। आवुसो भूमीति अत्थो। कुल्लविहारो नाम मेत्ताविहारो, सो च हेट्ठिमझानत्तये युत्तत्ता उत्तानविहारोति आह ‘‘उत्तानविहारेना’’ति।
455. ‘‘Piyavacana’’nti iminā katamena tvaṃ bhūmi-vihārenāti ettha bhūmisaddo piyavācako ruḷhīsaddoti dasseti. ‘‘Āmantetī’’ti iminā ālapanapadanti dasseti. Āvuso bhūmīti attho. Kullavihāro nāma mettāvihāro, so ca heṭṭhimajhānattaye yuttattā uttānavihāroti āha ‘‘uttānavihārenā’’ti.
४५७. सावत्थियाति सावत्थिनगरे। सुत्तविभङ्गेति पदभाजनीये। पटिक्खित्तभावं वित्थारेन्तो आह ‘‘तत्र ही’’तिआदि। तत्राति सुत्तविभङ्गे, पटिक्खित्तं होतीति सम्बन्धो। तत्राति ‘‘सन्निधिकारके असन्निधिकारकसञ्ञी’’तिआदिवचने। एके आचरिया एवं मञ्ञन्तीति योजना। किन्ति मञ्ञन्तीति आह ‘‘यो पन भिक्खू’’तिआदि। अलोणकं यम्पि आमिसन्ति योजना। तेनाति पुरेपरिग्गहितलोणेन। तन्ति आमिसं। तदहुपटिग्गहितमेवाति तस्मिं अहनि पटिग्गहितमेव। तस्माति यस्मा तदहुपटिग्गहितमेव, तस्मा। वदतोति वदन्तस्स, भगवतो वचनेनाति सम्बन्धो। एत्थाति अलोणकामिसपरिभुञ्जने, दुक्कटेन भवितब्बं इति मञ्ञन्तीति योजना। तेति एके आचरिया। दुक्कटेनपीति पिसद्देन पगेव पाचित्तियेनाति दस्सेति। हीति सच्चं, यस्मा वा। एत्थाति यावजीविकयावकालिकेसु। यावजीविकं न तदहुपटिग्गहितं, यावकालिकमेव तदहुपटिग्गहितन्ति योजना। तदहुपटिग्गहितञ्च यावकालिकन्ति सम्बन्धो। तं दुक्कटं तुम्हे यदि मञ्ञथाति योजना। यावजीविकमिस्सन्ति लोणसङ्खातेन यावजीविकेन संसट्ठं। ब्यञ्जनमत्तन्ति विकाले न कप्पतीति ब्यञ्जनमत्तं।
457.Sāvatthiyāti sāvatthinagare. Suttavibhaṅgeti padabhājanīye. Paṭikkhittabhāvaṃ vitthārento āha ‘‘tatra hī’’tiādi. Tatrāti suttavibhaṅge, paṭikkhittaṃ hotīti sambandho. Tatrāti ‘‘sannidhikārake asannidhikārakasaññī’’tiādivacane. Eke ācariyā evaṃ maññantīti yojanā. Kinti maññantīti āha ‘‘yo pana bhikkhū’’tiādi. Aloṇakaṃ yampi āmisanti yojanā. Tenāti purepariggahitaloṇena. Tanti āmisaṃ. Tadahupaṭiggahitamevāti tasmiṃ ahani paṭiggahitameva. Tasmāti yasmā tadahupaṭiggahitameva, tasmā. Vadatoti vadantassa, bhagavato vacanenāti sambandho. Etthāti aloṇakāmisaparibhuñjane, dukkaṭena bhavitabbaṃ iti maññantīti yojanā. Teti eke ācariyā. Dukkaṭenapīti pisaddena pageva pācittiyenāti dasseti. Hīti saccaṃ, yasmā vā. Etthāti yāvajīvikayāvakālikesu. Yāvajīvikaṃ na tadahupaṭiggahitaṃ, yāvakālikameva tadahupaṭiggahitanti yojanā. Tadahupaṭiggahitañca yāvakālikanti sambandho. Taṃ dukkaṭaṃ tumhe yadi maññathāti yojanā. Yāvajīvikamissanti loṇasaṅkhātena yāvajīvikena saṃsaṭṭhaṃ. Byañjanamattanti vikāle na kappatīti byañjanamattaṃ.
एत्थाति ‘‘यावकालिकेन भिक्खवे’’तिआदिवचने (महाव॰ ३०५) तदहुपटिग्गहितं यावजीविकन्ति योजना। यावकालिकस्स गति विय गति एतस्साति यावकालिकगतिकं। तस्मा दुक्कटं न होतीति सम्बन्धो। एत्थाति पुरेपटिग्गहितलोणेन आमिसपरिभुञ्जने। तदहुपटिग्गहितं यावकालिकेन सम्भिन्नरसं यावजीविकन्ति योजना। तन्ति यथावुत्तं यावजीविकं, विकालभोजनपाचित्तिया एव कारणं होतीति योजना। एवन्ति तथा, अज्ज पटिग्गहितम्पि यावजीविकन्ति सम्बन्धो। अपरज्जु पटिग्गहितेन यावकालिकेनाति योजना। तन्ति यावजीविकेन सम्मिस्सं यावकालिकं, अजानन्तोपीति सम्बन्धो। इदन्ति यथावुत्तं यावकालिकं। ततोति सन्निधिभोजनपाचित्तियतो। हीति सच्चं। ‘‘सावत्थिया सुत्तविभङ्गे’’ति इदं ब्याकरणं परिसुद्धन्ति योजना।
Etthāti ‘‘yāvakālikena bhikkhave’’tiādivacane (mahāva. 305) tadahupaṭiggahitaṃ yāvajīvikanti yojanā. Yāvakālikassa gati viya gati etassāti yāvakālikagatikaṃ. Tasmā dukkaṭaṃ na hotīti sambandho. Etthāti purepaṭiggahitaloṇena āmisaparibhuñjane. Tadahupaṭiggahitaṃ yāvakālikena sambhinnarasaṃ yāvajīvikanti yojanā. Tanti yathāvuttaṃ yāvajīvikaṃ, vikālabhojanapācittiyā eva kāraṇaṃ hotīti yojanā. Evanti tathā, ajja paṭiggahitampi yāvajīvikanti sambandho. Aparajju paṭiggahitena yāvakālikenāti yojanā. Tanti yāvajīvikena sammissaṃ yāvakālikaṃ, ajānantopīti sambandho. Idanti yathāvuttaṃ yāvakālikaṃ. Tatoti sannidhibhojanapācittiyato. Hīti saccaṃ. ‘‘Sāvatthiyā suttavibhaṅge’’ti idaṃ byākaraṇaṃ parisuddhanti yojanā.
‘‘राजगहे उपोसथसंयुत्ते’’ति इदं वचनं वुत्तन्ति सम्बन्धो। उपोसथसंयुत्तेति उपोसथेन सम्बन्धे उपोसथक्खन्धके। किं सन्धाय वुत्तन्ति आह ‘‘न भिक्खवे…पे॰… दुक्कटस्साति (महाव॰ १४१) एतं सन्धाया’’ति। अतिसारेति अतिक्कमित्वा सरणे गमने पवत्तनेति अत्थो। निमित्तत्थे चेतं भुम्मं। ‘‘चम्पेय्यके विनयवत्थुस्मि’’न्ति इदं वुत्तन्ति सम्बन्धो। ‘‘चम्पेय्यक्खन्धके आगत’’न्ति इमिना चम्पेय्ये आगतं चम्पेय्यकन्ति वचनत्थं दस्सेति।
‘‘Rājagahe uposathasaṃyutte’’ti idaṃ vacanaṃ vuttanti sambandho. Uposathasaṃyutteti uposathena sambandhe uposathakkhandhake. Kiṃ sandhāya vuttanti āha ‘‘na bhikkhave…pe… dukkaṭassāti (mahāva. 141) etaṃ sandhāyā’’ti. Atisāreti atikkamitvā saraṇe gamane pavattaneti attho. Nimittatthe cetaṃ bhummaṃ. ‘‘Campeyyake vinayavatthusmi’’nti idaṃ vuttanti sambandho. ‘‘Campeyyakkhandhake āgata’’nti iminā campeyye āgataṃ campeyyakanti vacanatthaṃ dasseti.
धम्मिकन्ति भूतेन पवत्तं। सुत्तविभङ्गे हि यस्मा आगतन्ति सम्बन्धो। दसायेवाति दसायमेव, आधारे चेतं भुम्मं। विदत्थिमत्ताति विदत्थिपमाणा। दसाय विनाति दसं वज्जेत्वा। तं पमाणन्ति विदत्थित्तयसङ्खातं तं पमाणं करोन्तस्स वुत्तपाचित्तियं आपज्जतीति सम्बन्धो। ‘‘तं अतिक्कामयतो छेदनकं पाचित्तिय’’न्ति (पाचि॰ ५३३) इदं वचनं आगतमेव होतीति योजना। सब्बत्थाति सब्बस्मिं सत्तसतिकक्खन्धके।
Dhammikanti bhūtena pavattaṃ. Suttavibhaṅge hi yasmā āgatanti sambandho. Dasāyevāti dasāyameva, ādhāre cetaṃ bhummaṃ. Vidatthimattāti vidatthipamāṇā. Dasāya vināti dasaṃ vajjetvā. Taṃ pamāṇanti vidatthittayasaṅkhātaṃ taṃ pamāṇaṃ karontassa vuttapācittiyaṃ āpajjatīti sambandho. ‘‘Taṃ atikkāmayato chedanakaṃ pācittiya’’nti (pāci. 533) idaṃ vacanaṃ āgatameva hotīti yojanā. Sabbatthāti sabbasmiṃ sattasatikakkhandhake.
इति समन्तपासादिकाय विनयसंवण्णनाय
Iti samantapāsādikāya vinayasaṃvaṇṇanāya
सत्तसतिकक्खन्धकवण्णनाय
Sattasatikakkhandhakavaṇṇanāya
योजना समत्ता।
Yojanā samattā.
द्विवग्गसङ्गहाति महावग्गचूळवग्गवसेन द्वीहि वग्गेहि सङ्गहिता। द्वावीसतिपभेदनाति महावग्गे दस, चूळवग्गे द्वादसाति एवं द्वावीसतिपकारा। पञ्चक्खन्धदुक्खप्पहायिनोति पञ्चक्खन्धसङ्खातं दुक्खं पजहनसीलस्स, भगवतोति सम्बन्धो। आसापीति इच्छापि। अयं पनेत्थ योजना-पञ्चक्खन्धदुक्खप्पहायिनो भगवतो सासने द्विवग्गसङ्गहा द्वावीसतिपभेदना ये खन्धका भगवता वुत्ता, तेसं खन्धकानं एसा वण्णना अन्तरायं विना यथा सिद्धा, एवं तथा पाणीनं कल्याणा आसापि सिज्झन्तूति।
Dvivaggasaṅgahāti mahāvaggacūḷavaggavasena dvīhi vaggehi saṅgahitā. Dvāvīsatipabhedanāti mahāvagge dasa, cūḷavagge dvādasāti evaṃ dvāvīsatipakārā. Pañcakkhandhadukkhappahāyinoti pañcakkhandhasaṅkhātaṃ dukkhaṃ pajahanasīlassa, bhagavatoti sambandho. Āsāpīti icchāpi. Ayaṃ panettha yojanā-pañcakkhandhadukkhappahāyino bhagavato sāsane dvivaggasaṅgahā dvāvīsatipabhedanā ye khandhakā bhagavatā vuttā, tesaṃ khandhakānaṃ esā vaṇṇanā antarāyaṃ vinā yathā siddhā, evaṃ tathā pāṇīnaṃ kalyāṇā āsāpi sijjhantūti.
इति समन्तपासादिकाय विनयसंवण्णनाय
Iti samantapāsādikāya vinayasaṃvaṇṇanāya
चूळवग्गसंवण्णनाय
Cūḷavaggasaṃvaṇṇanāya
योजना समत्ता।
Yojanā samattā.
जादिलञ्छितनामेन, नेकानं वाचितो मया।
Jādilañchitanāmena, nekānaṃ vācito mayā;
चूळवग्गखन्धकस्स, समत्तो योजनानयोति॥
Cūḷavaggakhandhakassa, samatto yojanānayoti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / चूळवग्गपाळि • Cūḷavaggapāḷi
१. पठमभाणवारो • 1. Paṭhamabhāṇavāro
२. दुतियभाणवारो • 2. Dutiyabhāṇavāro
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / चूळवग्ग-अट्ठकथा • Cūḷavagga-aṭṭhakathā / दसवत्थुकथा • Dasavatthukathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / दसवत्थुकथावण्णना • Dasavatthukathāvaṇṇanā
