| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๓๔. ทาสวตฺถุกถา
34. Dāsavatthukathā
๙๗. ทาสาติ เจฎกาฯ เต หิ สามิเกหิ ทุเกฺข วา ทุฎฺฐกเมฺม วา อสียนฺติ ขิปียนฺตีติ ทาสาติ วุจฺจนฺติฯ ตตฺถาติ จตูสุ ทาเสสุฯ ‘‘ฆรทาสิยา ปุโตฺต’’ติ อิมินา อโนฺตเคเห ฆรทาสิยา กุจฺฉิมฺหิ ชาโต อโนฺตชาโตติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ธนํ ทตฺวา กีโต ธนกฺกีโตติ วจนตฺถํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘ธนกฺกีโต นามา’’ติอาทิฯ ธเนน กีโต ธนกฺกีโตติ วจนโตฺถปิ ยุโตฺตเยวฯ ทาสจาริตฺตนฺติ เทสกาลวเสน ทาสานํ จาริตฺตํฯ ตตฺถ ตตฺถาติ ตสฺมิํ ตสฺมิํ เทเส, กาเล วาฯ
97.Dāsāti ceṭakā. Te hi sāmikehi dukkhe vā duṭṭhakamme vā asīyanti khipīyantīti dāsāti vuccanti. Tatthāti catūsu dāsesu. ‘‘Gharadāsiyā putto’’ti iminā antogehe gharadāsiyā kucchimhi jāto antojātoti vacanatthaṃ dasseti. Dhanaṃ datvā kīto dhanakkītoti vacanatthaṃ dassento āha ‘‘dhanakkīto nāmā’’tiādi. Dhanena kīto dhanakkītoti vacanatthopi yuttoyeva. Dāsacārittanti desakālavasena dāsānaṃ cārittaṃ. Tattha tatthāti tasmiṃ tasmiṃ dese, kāle vā.
กรมรานีโต นามาติ เอตฺถ กรมโรติ วนฺทิฯ โส หิ สตฺตูนํ กเรน หเตฺถน มริตพฺพตฺตา กรมโรติ วุจฺจติฯ กรมรภาเวน อานีโต กรมรานีโตฯ ติโรรฎฺฐา อาหรนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ อุปลาเปตฺวา วาติ ปโลเภตฺวา วาฯ ตโตติ กสฺมาจิ คามโตฯ มนุสฺสา เอว มานุสฺสกานิฯ อิตฺถิปุริสานํ สาธารณภาเวน สามญฺญภาวโต นปุํสกลิงฺควเสน วุตฺตํฯ ปิสเทฺทน น เกวลํ ธนานิเยว อาหรนฺติ, อถ โข มานุสฺสกานิปีติ สมฺปิเณฺฑติฯ ตตฺถาติ มานุสฺสเกสุฯ เอวรูโป กรมรานีโต ทาโส น ปพฺพาเชตโพฺพติ โยชนาฯ สพฺพสาธารเณนาติ พนฺธนาคารโสธนกาเล สเพฺพสํ สาธารเณนฯ
Karamarānīto nāmāti ettha karamaroti vandi. So hi sattūnaṃ karena hatthena maritabbattā karamaroti vuccati. Karamarabhāvena ānīto karamarānīto. Tiroraṭṭhā āharantīti sambandho. Upalāpetvāvāti palobhetvā vā. Tatoti kasmāci gāmato. Manussā eva mānussakāni. Itthipurisānaṃ sādhāraṇabhāvena sāmaññabhāvato napuṃsakaliṅgavasena vuttaṃ. Pisaddena na kevalaṃ dhanāniyeva āharanti, atha kho mānussakānipīti sampiṇḍeti. Tatthāti mānussakesu. Evarūpo karamarānīto dāso na pabbājetabboti yojanā. Sabbasādhāraṇenāti bandhanāgārasodhanakāle sabbesaṃ sādhāraṇena.
ทาสพฺยนฺติ ทาสสฺส ภาโว ทาสพฺยํ, ตํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ทาสภาว’’นฺติฯ ‘‘สยเมวา’’ติ อิมินา สามํสโทฺท สยมเตฺถ นิปาโตติ ทเสฺสติฯ ภุชิสฺสิตฺถิโยติ รโญฺญ ภุชิสฺสิตฺถิโยฯ วณฺณทาสีหีติ นครโสภินีหิฯ ตา หิ วณฺณสมฺปนฺนทาสิภาวโต วณฺณทาสีติ วุจฺจนฺติฯ ตาสนฺติ ภุชิสฺสิตฺถีนํฯ ปณฺณนฺติ ทาสิปณฺณํฯ ภฎิปุตฺตกคณาทีนนฺติ อาทิสเทฺทน มลฺลปุตฺตคณาทโย สงฺคณฺหาติฯ อิมินา พหุสามิกทาสํ ทเสฺสติฯ เตหีติ ภฎิปุตฺตกคณาทีหิฯ อทินฺนา น ปพฺพาเชตพฺพาติ พหูสุ สามิเกสุ เอเกนปิ อทินฺนา น ปพฺพาเชตพฺพาฯ เตปีติ อารามิกทาเสปิฯ อิมสฺมิํ อารามิกทาสปพฺพาชเน อฎฺฐกถาวาทํ ทเสฺสโนฺต อาห ‘‘มหาปจฺจริย’’นฺติอาทิฯ ‘‘ตกฺก’’นฺติ ปทํ ‘‘อาสิตฺตก’’อิติ ปเท กมฺมํฯ ‘‘สีเส’’ติ ปทํ ‘‘อาสิตฺตก’’อิติ ปเท อาธาโรฯ เกสุจิ ชนปเทสุ เทสจาริตฺตวเสน สีเส ตกฺกสฺส อาสิญฺจนํ ทาสานํ ภุชิสฺสกรณนฺติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘อารามิกํ เทมา’’ติ วจนํ ทาสานํ ภุชิสฺสวจนนฺติ วุตฺตํ โหติฯ เยน เกนจิ โวหาเรนาติ ‘‘อารามิกํ เทมา’’ติ วา ‘‘อารามิกทาสํ เทมา’’ติ วา ‘‘กปฺปิยการกํ เทมา’’ติ วา เยน เกนจิ โวหาเรนฯ ทฺวีสุ อฎฺฐกถาวาเทสุ กุรุนฺทิวาทสฺส ปจฺฉา วุตฺตตฺตา โสเยว ปมาณนฺติ ทฎฺฐพฺพํฯ ทุคฺคตมนุสฺสาติ ทุกฺขํ คตมนุสฺสาฯ เอเตติ ทุคฺคตมนุเสฺสฯ ตํ ปพฺพาเชตุํ น วฎฺฎตีติ มาตาปิตูนํ ทาสภาวํ อุปคตกาเล ชาตํ ปุตฺตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อถ ปน มาตาปิตโร ทาสภาวํ อุปคตา, น ปุโตฺต, ตํ ปพฺพาเชตุํ วฎฺฎติฯ ‘‘ภิกฺขุสฺสา’’ติปทํ ‘‘ญาตกา วา อุปฎฺฐากา วา’’ติปเทสุ สามิสมฺพโนฺธ, ‘‘เทนฺตี’’ติ ปเท สมฺปทานํฯ อสฺสาติ ภิกฺขุสฺสฯ อิมนฺติ ทาสํฯ อภิรมิสฺสตีติ ภิกฺขุภาเว อภิรมิสฺสติฯ วิพฺภมิสฺสตีติ วินิวเตฺตตฺวา คิหิภาวํ ภมิสฺสติฯ อิติ วตฺวา เทนฺตีติ สมฺพโนฺธฯ นิสฺสามิกทาโสติ ปริคฺคาหกสามิกวิรหิโต ทาโส ฯ นิสฺสามิกสฺส ทาสสฺส ราชา สามี, ตสฺมา รญฺญา อปริคฺคหิเต อตฺตนาว อตฺตานํ ภุชิสฺสํ กาตุํ วฎฺฎติฯ ปริคฺคหิเต ราชานํ การาเปตุํ วฎฺฎติฯ อชานโนฺตติ อตฺตโน ทาสภาวมชานโนฺตฯ
Dāsabyanti dāsassa bhāvo dāsabyaṃ, taṃ. Tena vuttaṃ ‘‘dāsabhāva’’nti. ‘‘Sayamevā’’ti iminā sāmaṃsaddo sayamatthe nipātoti dasseti. Bhujissitthiyoti rañño bhujissitthiyo. Vaṇṇadāsīhīti nagarasobhinīhi. Tā hi vaṇṇasampannadāsibhāvato vaṇṇadāsīti vuccanti. Tāsanti bhujissitthīnaṃ. Paṇṇanti dāsipaṇṇaṃ. Bhaṭiputtakagaṇādīnanti ādisaddena mallaputtagaṇādayo saṅgaṇhāti. Iminā bahusāmikadāsaṃ dasseti. Tehīti bhaṭiputtakagaṇādīhi. Adinnā na pabbājetabbāti bahūsu sāmikesu ekenapi adinnā na pabbājetabbā. Tepīti ārāmikadāsepi. Imasmiṃ ārāmikadāsapabbājane aṭṭhakathāvādaṃ dassento āha ‘‘mahāpaccariya’’ntiādi. ‘‘Takka’’nti padaṃ ‘‘āsittaka’’iti pade kammaṃ. ‘‘Sīse’’ti padaṃ ‘‘āsittaka’’iti pade ādhāro. Kesuci janapadesu desacārittavasena sīse takkassa āsiñcanaṃ dāsānaṃ bhujissakaraṇanti adhippāyo. ‘‘Ārāmikaṃ demā’’ti vacanaṃ dāsānaṃ bhujissavacananti vuttaṃ hoti. Yena kenaci vohārenāti ‘‘ārāmikaṃ demā’’ti vā ‘‘ārāmikadāsaṃ demā’’ti vā ‘‘kappiyakārakaṃ demā’’ti vā yena kenaci vohārena. Dvīsu aṭṭhakathāvādesu kurundivādassa pacchā vuttattā soyeva pamāṇanti daṭṭhabbaṃ. Duggatamanussāti dukkhaṃ gatamanussā. Eteti duggatamanusse. Taṃ pabbājetuṃ na vaṭṭatīti mātāpitūnaṃ dāsabhāvaṃ upagatakāle jātaṃ puttaṃ sandhāya vuttaṃ. Atha pana mātāpitaro dāsabhāvaṃ upagatā, na putto, taṃ pabbājetuṃ vaṭṭati. ‘‘Bhikkhussā’’tipadaṃ ‘‘ñātakā vā upaṭṭhākā vā’’tipadesu sāmisambandho, ‘‘dentī’’ti pade sampadānaṃ. Assāti bhikkhussa. Imanti dāsaṃ. Abhiramissatīti bhikkhubhāve abhiramissati. Vibbhamissatīti vinivattetvā gihibhāvaṃ bhamissati. Iti vatvā dentīti sambandho. Nissāmikadāsoti pariggāhakasāmikavirahito dāso . Nissāmikassa dāsassa rājā sāmī, tasmā raññā apariggahite attanāva attānaṃ bhujissaṃ kātuṃ vaṭṭati. Pariggahite rājānaṃ kārāpetuṃ vaṭṭati. Ajānantoti attano dāsabhāvamajānanto.
อนุราธปุราติ อนุราธนครโต นิกฺขมิตฺวาติ สมฺพโนฺธฯ โสติ ปุโตฺตฯ อิธาติ โรหเณฯ มาตรํ ปุจฺฉิตฺวาติ สมฺพโนฺธฯ อาคมฺมาติ อาคนฺตฺวาฯ อติจฺฉถาติ อติกฺกมิตฺวา อิจฺฉถ, อิธ กิญฺจิ เทยฺยธมฺมํ นตฺถิ, อิทํ อติกฺกมิตฺวา อญฺญตฺถ ฐาตุมิจฺฉถาติ วุตฺตํ โหติฯ เตติ ฆรสามิกาฯ จตูหิ ปจฺจเยหิ ปฎิชคฺคนฺตา วสาเปสุนฺติ โยชนาฯ
Anurādhapurāti anurādhanagarato nikkhamitvāti sambandho. Soti putto. Idhāti rohaṇe. Mātaraṃ pucchitvāti sambandho. Āgammāti āgantvā. Aticchathāti atikkamitvā icchatha, idha kiñci deyyadhammaṃ natthi, idaṃ atikkamitvā aññattha ṭhātumicchathāti vuttaṃ hoti. Teti gharasāmikā. Catūhi paccayehi paṭijaggantā vasāpesunti yojanā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / มหาวคฺคปาฬิ • Mahāvaggapāḷi / ๓๔. ทาสวตฺถุ • 34. Dāsavatthu
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / มหาวคฺค-อฎฺฐกถา • Mahāvagga-aṭṭhakathā / ทาสวตฺถุกถา • Dāsavatthukathā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ราชภฎาทิวตฺถุกถาวณฺณนา • Rājabhaṭādivatthukathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / อิณายิกทาสวตฺถุกถาวณฺณนา • Iṇāyikadāsavatthukathāvaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ทาสวตฺถุกถาวณฺณนา • Dāsavatthukathāvaṇṇanā
