| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
੪੦. ਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧਿਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
40. Dassanavisuddhiñāṇaniddesavaṇṇanā
੯੧. ਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧਿਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਏਕਸਙ੍ਗਹਿਤਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਤਾਸਙ੍ਖਤਾ ਧਮ੍ਮਾ ਏਕੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ। ਤਥਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਭੂਤਟ੍ਠੇਨ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਭਾવવਸੇਨ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਥੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਕਾਰਕવੇਦਕਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ ਰਹਿਤਟ੍ਠੇਨ। ਸਚ੍ਚਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਅવਿਸਂવਾਦਕਟ੍ਠੇਨ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਭਾવਞ੍ਞਥਤ੍ਤਾਭਾવੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਟਿવੇਧਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਸਭਾવਤੋ ਞਾਣੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ। ਇਧ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਞਾਣੇਨ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਚ ਪਟਿવੇਧੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਭਿਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਲੋਕਿਕੇਨ ਞਾਣੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇਨ ਞਾਣੇਨ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਚ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਭਾવਤੋ ਅਭਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ। ‘‘ਸਬ੍ਬਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੪੬) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਰਿਜਾਨਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇਹਿ ਞਾਣੇਹਿ ਸਭਾવਤੋ ਅਭਿਞ੍ਞਾਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਾਦਿਤੋ ਚ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ। ‘‘ਸਬ੍ਬਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਧਮ੍ਮਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਸਭਾવਧਾਰਣਾਦਿਨਾ ਧਮ੍ਮਟ੍ਠੇਨ। ਧਾਤੁਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਨਿਜ੍ਜੀવਤਾਦਿਨਾ ਧਾਤੁਟ੍ਠੇਨ। ਞਾਤਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇਹਿ ਞਾਣੇਹਿ ਞਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਟ੍ਠੇਨ। ਯਥਾ ਦਟ੍ਠੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਾਦਿਨਾ ਅਤ੍ਥੇਨ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਂ ਸੁਤਂ ਮੁਤਂ વਿਞ੍ਞਾਤਂ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਞਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਟ੍ਠੋ ਞਾਤਟ੍ਠੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਾਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ। ਫੁਸਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਫੁਸਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ। ਅਭਿਸਮਯਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਲੋਕਿਕੇਨ ਞਾਣੇਨ ਅਭਿਸਮਾਗਨ੍ਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਹਿ ‘‘ਤਥਟ੍ਠੇ ਪਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਚવਿવਟ੍ਟੇ ਞਾਣਂ, ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਞ੍ਞਾ ਞਾਤਟ੍ਠੇ ਞਾਣਂ, ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਪਞ੍ਞਾ ਫਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ ਏਕੇਕਮੇવ ਞਾਣਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਞ੍ਚ –
91. Dassanavisuddhiñāṇaniddese sabbe dhammā ekasaṅgahitāti sabbe saṅkhatāsaṅkhatā dhammā ekena saṅgahitā paricchinnā. Tathaṭṭhenāti bhūtaṭṭhena, attano attano sabhāvavasena vijjamānatthenāti attho. Anattaṭṭhenāti kārakavedakasaṅkhātena attanā rahitaṭṭhena. Saccaṭṭhenāti avisaṃvādakaṭṭhena, attano sabhāvaññathattābhāvenāti attho. Paṭivedhaṭṭhenāti sabhāvato ñāṇena paṭivijjhitabbaṭṭhena. Idha lokuttarañāṇena asammohato ārammaṇato ca paṭivedho veditabbo. Abhijānanaṭṭhenāti lokikena ñāṇena ārammaṇato, lokuttarena ñāṇena asammohato ārammaṇato ca tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ sabhāvato abhijānitabbaṭṭhena. ‘‘Sabbaṃ, bhikkhave, abhiññeyya’’nti (saṃ. ni. 4.46) hi vuttaṃ. Parijānanaṭṭhenāti vuttanayeneva lokiyalokuttarehi ñāṇehi sabhāvato abhiññātānaṃ dhammānaṃ aniccādito niyyānādito ca paricchinditvā jānitabbaṭṭhena. ‘‘Sabbaṃ, bhikkhave, pariññeyya’’nti hi vuttaṃ. Dhammaṭṭhenāti sabhāvadhāraṇādinā dhammaṭṭhena. Dhātuṭṭhenāti nijjīvatādinā dhātuṭṭhena. Ñātaṭṭhenāti lokiyalokuttarehi ñāṇehi ñātuṃ sakkuṇeyyaṭṭhena. Yathā daṭṭhuṃ sakkuṇeyyādinā atthena ‘‘diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ rūpa’’nti vuttaṃ, evamidhāpi ñātuṃ sakkuṇeyyaṭṭho ñātaṭṭhoti veditabbo. Sacchikiriyaṭṭhenāti ārammaṇato paccakkhakātabbaṭṭhena. Phusanaṭṭhenāti paccakkhakatassa ārammaṇato punappunaṃ phusitabbaṭṭhena. Abhisamayaṭṭhenāti lokikena ñāṇena abhisamāgantabbaṭṭhena. Kiñcāpi hi ‘‘tathaṭṭhe paññā saccavivaṭṭe ñāṇaṃ, abhiññāpaññā ñātaṭṭhe ñāṇaṃ, sacchikiriyāpaññā phassanaṭṭhe ñāṇa’’nti ekekameva ñāṇaṃ vuttaṃ. Aṭṭhakathāyañca –
‘‘ਸਮવਾਯੇ ਖਣੇ ਕਾਲੇ, ਸਮੂਹੇ ਹੇਤੁਦਿਟ੍ਠਿਸੁ।
‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;
ਪਟਿਲਾਭੇ ਪਹਾਨੇ ਚ, ਪਟਿવੇਧੇ ਚ ਦਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ॥ –
Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissatī’’ti . –
ਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾਯਂ ਅਭਿਸਮਯਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਪਟਿવੇਧਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਇਧ ਪਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਅਤ੍ਥੇਨ ਤੇਸਂ ਨਾਨਤ੍ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਮੇવ ਹਿ ਸੋ ਲੋਕਿਯਞਾਣવਸੇਨ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ।
Gāthāvaṇṇanāyaṃ abhisamayasaddassa paṭivedhattho vutto, idha pana yathāvuttena atthena tesaṃ nānattaṃ veditabbaṃ. Aṭṭhakathāyameva hi so lokiyañāṇavasena dhammābhisamayo vuttoti.
ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਨਾਨਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વਿਕ੍ਖੇਪਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣਤ੍ਤਾ ਚ ਨਾਨਾਸਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਂ ਏਕਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾਸਬ੍ਭਾવਤੋ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣવਿਕ੍ਖੇਪਾਭਾવਤੋ ਚ ਏਕਸਭਾવਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬਕੁਸਲਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਇਧ ਪੇਯ੍ਯਾਲੇਨ ਸਂਖਿਤ੍ਤਾਨਂ ਬ੍ਯਾਪਾਦਾਦੀਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਅਤ੍ਥੇਨ ਨਾਨਤ੍ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। વਿਤਕ੍ਕવਿਚਾਰਾਦੀਨਂ ਪਨ ਹੇਟ੍ਠਿਮਾਨਂ ਹੇਟ੍ਠਿਮਾਨਂ ਉਪਰਿਮਤੋ ਉਪਰਿਮਤੋ ਓਲ਼ਾਰਿਕਟ੍ਠੇਨ ਨਾਨਤ੍ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਏਕਸਙ੍ਗਹਿਤਨਾਨਤ੍ਤੇਕਤ੍ਤਾਨਂ ਪਟਿવੇਧੋ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧੇਨ ਸਿਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਪਟਿવੇਧੋ’’ਤਿ ਪਦਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯਂ ਦਸ੍ਸੇਸਿ।
Kāmacchando nānattanti vikkhepasabbhāvato nānārammaṇattā ca nānāsabhāvoti attho. Evaṃ sabbakilesā veditabbā. Nekkhammaṃ ekattanti cittekaggatāsabbhāvato nānārammaṇavikkhepābhāvato ca ekasabhāvanti attho. Evaṃ sabbakusalā veditabbā. Idha peyyālena saṃkhittānaṃ byāpādādīnaṃ akusalānaṃ yathāvuttena atthena nānattaṃ veditabbaṃ. Vitakkavicārādīnaṃ pana heṭṭhimānaṃ heṭṭhimānaṃ uparimato uparimato oḷārikaṭṭhena nānattaṃ veditabbaṃ. Yasmā ekasaṅgahitanānattekattānaṃ paṭivedho maggakkhaṇe saccapaṭivedhena sijjhati, tasmā ‘‘paṭivedho’’ti padaṃ uddharitvā saccābhisamayaṃ dassesi.
ਪਰਿਞ੍ਞਾ ਪਟਿવੇਧਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁ। ਸਚ੍ਚਾਭਿਸਮਯਕਾਲਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਮਗ੍ਗਞਾਣਸ੍ਸ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਪਰਿਞ੍ਞਾ, ਪਹਾਨਂ, ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾ, ਭਾવਨਾਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਨਾવਾ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਅਚਰਿਮਂ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਰੋਤਿ, ਓਰਿਮਂ ਤੀਰਂ ਪਜਹਤਿ, ਸੋਤਂ ਛਿਨ੍ਦਤਿ, ਭਣ੍ਡਂ વਹਤਿ, ਪਾਰਿਮਂ ਤੀਰਂ ਅਪ੍ਪੇਤਿ, ਏવਮੇવ ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਅਚਰਿਮਂ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਭਿਸਮੇਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ, ਸਮੁਦਯਂ ਪਹਾਨਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ, ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવਨਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ, ਨਿਰੋਧਂ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਨਿਰੋਧਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿਪਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਾਪੁਣਾਤਿ ਪਸ੍ਸਤਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤੀਤਿ। ਯਥਾ ਓਰਿਮਂ ਤੀਰਂ ਪਜਹਤਿ, ਏવਂ ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ। ਯਥਾ ਸੋਤਂ ਛਿਨ੍ਦਤਿ, ਏવਂ ਸਮੁਦਯਂ ਪਜਹਤਿ। ਯਥਾ ਭਣ੍ਡਂ વਹਤਿ, ਏવਂ ਸਹਜਾਤਾਦਿਪਚ੍ਚਯਤਾਯ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਤਿ। ਯਥਾ ਪਾਰਿਮਂ ਤੀਰਂ ਅਪ੍ਪੇਤਿ, ਏવਂ ਪਾਰਿਮਤੀਰਭੂਤਂ ਨਿਰੋਧਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤੀਤਿ ਏવਂ ਉਪਮਾਸਂਸਨ੍ਦਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Pariññā paṭivedhaṃ paṭivijjhatīti pariññābhisamayena abhisameti. Esa nayo sesesu. Saccābhisamayakālasmiñhi maggañāṇassa ekakkhaṇe pariññā, pahānaṃ, sacchikiriyā, bhāvanāti cattāri kiccāni honti. Yathā nāvā apubbaṃ acarimaṃ ekakkhaṇe cattāri kiccāni karoti, orimaṃ tīraṃ pajahati, sotaṃ chindati, bhaṇḍaṃ vahati, pārimaṃ tīraṃ appeti, evameva maggañāṇaṃ apubbaṃ acarimaṃ ekakkhaṇe cattāri saccāni abhisameti, dukkhaṃ pariññābhisamayena abhisameti, samudayaṃ pahānābhisamayena abhisameti, maggaṃ bhāvanābhisamayena abhisameti, nirodhaṃ sacchikiriyābhisamayena abhisameti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena cattāripi saccāni pāpuṇāti passati paṭivijjhatīti. Yathā orimaṃ tīraṃ pajahati, evaṃ maggañāṇaṃ dukkhaṃ parijānāti. Yathā sotaṃ chindati, evaṃ samudayaṃ pajahati. Yathā bhaṇḍaṃ vahati, evaṃ sahajātādipaccayatāya maggaṃ bhāveti. Yathā pārimaṃ tīraṃ appeti, evaṃ pārimatīrabhūtaṃ nirodhaṃ sacchikarotīti evaṃ upamāsaṃsandanaṃ veditabbaṃ.
ਦਸ੍ਸਨਂ વਿਸੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਤਂਤਂਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਕਿਲੇਸਤਮਪ੍ਪਹਾਨੇਨ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਭਾવਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਦਸ੍ਸਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਫਲਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਞਾਣਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਸਿਦ੍ਧਿਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਭਾવਂ ਪਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਏਕਸਙ੍ਗਹਿਤਾਯ ਨਾਨਤ੍ਤੇਕਤ੍ਤਪਟਿવੇਧਪਞ੍ਞਾਯ ਮਗ੍ਗਫਲਞਾਣੇਹਿ ਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ਅਨ੍ਤੇ ਮਗ੍ਗਫਲਞਾਣਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ।
Dassanaṃvisujjhatīti taṃtaṃmaggavajjhakilesatamappahānena ñāṇadassanaṃ visuddhibhāvaṃ pāpuṇāti. Dassanaṃ visuddhanti tassa tassa phalassa uppādakkhaṇe tassa tassa maggañāṇassa kiccasiddhippattito ñāṇadassanaṃ visuddhibhāvaṃ pattaṃ hoti. Sabbadhammānaṃ ekasaṅgahitāya nānattekattapaṭivedhapaññāya maggaphalañāṇehi siddhito ante maggaphalañāṇāni vuttāni.
ਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧਿਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dassanavisuddhiñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੪੦. ਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧਿਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 40. Dassanavisuddhiñāṇaniddeso
