| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) |
១១. ទសុត្តរសុត្តវណ្ណនា
11. Dasuttarasuttavaṇṇanā
៣៥០. ឯវំ មេ សុតន្តិ ទសុត្តរសុត្តំ។ តត្រាយំ អបុព្ពបទវណ្ណនា – អាវុសោ ភិក្ខវេតិ សាវកានំ អាលបនមេតំ។ ពុទ្ធា ហិ បរិសំ អាមន្តយមានា ‘ភិក្ខវេ’តិ វទន្តិ។ សាវកា សត្ថារំ ឧច្ចដ្ឋានេ ឋបេស្សាមាតិ សត្ថុ អាលបនេន អនាលបិត្វា អាវុសោតិ អាលបន្តិ។ តេ ភិក្ខូតិ តេ ធម្មសេនាបតិំ បរិវារេត្វា និសិន្នា ភិក្ខូ។ កេ បន តេ ភិក្ខូតិ? អនិពទ្ធវាសា ទិសាគមនីយា ភិក្ខូ។ ពុទ្ធកាលេ ទ្វេ វារេ ភិក្ខូ សន្និបតន្តិ – ឧបកដ្ឋវស្សូបនាយិកកាលេ ច បវារណកាលេ ច។ ឧបកដ្ឋវស្សូបនាយិកាយ ទសបិ វីសតិបិ តិំសម្បិ ចត្តាលីសម្បិ បញ្ញាសម្បិ ភិក្ខូ វគ្គា វគ្គា កម្មដ្ឋានត្ថាយ អាគច្ឆន្តិ។ ភគវា តេហិ សទ្ធិំ សម្មោទិត្វា កស្មា, ភិក្ខវេ, ឧបកដ្ឋាយ វស្សូបនាយិកាយ វិចរថាតិ បុច្ឆតិ។ អថ តេ ‘‘ភគវា កម្មដ្ឋានត្ថំ អាគតម្ហ, កម្មដ្ឋានំ នោ ទេថា’’តិ យាចន្តិ។
350.Evaṃme sutanti dasuttarasuttaṃ. Tatrāyaṃ apubbapadavaṇṇanā – āvuso bhikkhaveti sāvakānaṃ ālapanametaṃ. Buddhā hi parisaṃ āmantayamānā ‘bhikkhave’ti vadanti. Sāvakā satthāraṃ uccaṭṭhāne ṭhapessāmāti satthu ālapanena anālapitvā āvusoti ālapanti. Te bhikkhūti te dhammasenāpatiṃ parivāretvā nisinnā bhikkhū. Ke pana te bhikkhūti? Anibaddhavāsā disāgamanīyā bhikkhū. Buddhakāle dve vāre bhikkhū sannipatanti – upakaṭṭhavassūpanāyikakāle ca pavāraṇakāle ca. Upakaṭṭhavassūpanāyikāya dasapi vīsatipi tiṃsampi cattālīsampi paññāsampi bhikkhū vaggā vaggā kammaṭṭhānatthāya āgacchanti. Bhagavā tehi saddhiṃ sammoditvā kasmā, bhikkhave, upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya vicarathāti pucchati. Atha te ‘‘bhagavā kammaṭṭhānatthaṃ āgatamha, kammaṭṭhānaṃ no dethā’’ti yācanti.
សត្ថា តេសំ ចរិយវសេន រាគចរិតស្ស អសុភកម្មដ្ឋានំ ទេតិ។ ទោសចរិតស្ស មេត្តាកម្មដ្ឋានំ, មោហចរិតស្ស ឧទ្ទេសោ បរិបុច្ឆា – ‘កាលេន ធម្មស្សវនំ, កាលេន ធម្មសាកច្ឆា, ឥទំ តុយ្ហំ សប្បាយ’ន្តិ អាចិក្ខតិ។ វិតក្កចរិតស្ស អានាបានស្សតិកម្មដ្ឋានំ ទេតិ។ សទ្ធាចរិតស្ស បសាទនីយសុត្តន្តេ ពុទ្ធសុពោធិំ ធម្មសុធម្មតំ សង្ឃសុប្បដិបត្តិញ្ច បកាសេតិ។ ញាណចរិតស្ស អនិច្ចតាទិបដិសំយុត្តេ គម្ភីរេ សុត្តន្តេ កថេតិ។ តេ កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា សចេ សប្បាយំ ហោតិ, តត្ថេវ វសន្តិ។ នោ ចេ ហោតិ, សប្បាយំ សេនាសនំ បុច្ឆិត្វា គច្ឆន្តិ។ តេ តត្ថ វសន្តា តេមាសិកំ បដិបទំ គហេត្វា ឃដេត្វា វាយមន្តា សោតាបន្នាបិ ហោន្តិ សកទាគាមិនោបិ អនាគាមិនោបិ អរហន្តោបិ។
Satthā tesaṃ cariyavasena rāgacaritassa asubhakammaṭṭhānaṃ deti. Dosacaritassa mettākammaṭṭhānaṃ, mohacaritassa uddeso paripucchā – ‘kālena dhammassavanaṃ, kālena dhammasākacchā, idaṃ tuyhaṃ sappāya’nti ācikkhati. Vitakkacaritassa ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ deti. Saddhācaritassa pasādanīyasuttante buddhasubodhiṃ dhammasudhammataṃ saṅghasuppaṭipattiñca pakāseti. Ñāṇacaritassa aniccatādipaṭisaṃyutte gambhīre suttante katheti. Te kammaṭṭhānaṃ gahetvā sace sappāyaṃ hoti, tattheva vasanti. No ce hoti, sappāyaṃ senāsanaṃ pucchitvā gacchanti. Te tattha vasantā temāsikaṃ paṭipadaṃ gahetvā ghaṭetvā vāyamantā sotāpannāpi honti sakadāgāminopi anāgāminopi arahantopi.
តតោ វុត្ថវស្សា បវារេត្វា សត្ថុ សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘ភគវា អហំ តុម្ហាកំ សន្តិកេ កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា សោតាបត្តិផលំ បត្តោ…បេ.… អហំ អគ្គផលំ អរហត្ត’’ន្តិ បដិលទ្ធគុណំ អារោចេន្តិ។ តត្ថ ឥមេ ភិក្ខូ ឧបកដ្ឋាយ វស្សូបនាយិកាយ អាគតា។ ឯវំ អាគន្ត្វា គច្ឆន្តេ បន ភិក្ខូ ភគវា អគ្គសាវកានំ សន្តិកំ បេសេតិ, យថាហ ‘‘អបលោកេថ បន, ភិក្ខវេ, សារិបុត្តមោគ្គល្លានេ’’តិ។ ភិក្ខូ ច វទន្តិ ‘‘កិំ នុ ខោ មយំ, ភន្តេ, អបលោកេម សារិបុត្តមោគ្គល្លានេ’’តិ (សំ. និ. ៣.២)។ អថ នេ ភគវា តេសំ ទស្សនេ ឧយ្យោជេសិ។ ‘‘សេវថ, ភិក្ខវេ, សារិបុត្តមោគ្គល្លានេ; ភជថ, ភិក្ខវេ, សារិបុត្តមោគ្គល្លានេ។ បណ្ឌិតា ភិក្ខូ អនុគ្គាហកា សព្រហ្មចារីនំ។ សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, ជនេតា ឯវំ សារិបុត្តោ។ សេយ្យថាបិ ជាតស្ស អាបាទេតា ឯវំ មោគ្គល្លានោ។ សារិបុត្តោ, ភិក្ខវេ, សោតាបត្តិផលេ វិនេតិ, មោគ្គល្លានោ ឧត្តមត្ថេ’’តិ (ម. និ. ៣.៣៧១)។
Tato vutthavassā pavāretvā satthu santikaṃ gantvā ‘‘bhagavā ahaṃ tumhākaṃ santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā sotāpattiphalaṃ patto…pe… ahaṃ aggaphalaṃ arahatta’’nti paṭiladdhaguṇaṃ ārocenti. Tattha ime bhikkhū upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya āgatā. Evaṃ āgantvā gacchante pana bhikkhū bhagavā aggasāvakānaṃ santikaṃ peseti, yathāha ‘‘apaloketha pana, bhikkhave, sāriputtamoggallāne’’ti. Bhikkhū ca vadanti ‘‘kiṃ nu kho mayaṃ, bhante, apalokema sāriputtamoggallāne’’ti (saṃ. ni. 3.2). Atha ne bhagavā tesaṃ dassane uyyojesi. ‘‘Sevatha, bhikkhave, sāriputtamoggallāne; bhajatha, bhikkhave, sāriputtamoggallāne. Paṇḍitā bhikkhū anuggāhakā sabrahmacārīnaṃ. Seyyathāpi, bhikkhave, janetā evaṃ sāriputto. Seyyathāpi jātassa āpādetā evaṃ moggallāno. Sāriputto, bhikkhave, sotāpattiphale vineti, moggallāno uttamatthe’’ti (ma. ni. 3.371).
តទាបិ ភគវា ឥមេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ បដិសន្ថារំ កត្វា តេសំ ភិក្ខូនំ អាសយំ ឧបបរិក្ខន្តោ ‘‘ឥមេ ភិក្ខូ សាវកវិនេយ្យា’’តិ អទ្ទស។ សាវកវិនេយ្យា នាម យេ ពុទ្ធានម្បិ ធម្មទេសនាយ ពុជ្ឈន្តិ សាវកានម្បិ។ ពុទ្ធវិនេយ្យា បន សាវកា ពោធេតុំ ន សក្កោន្តិ។ សាវកវិនេយ្យភាវំ បន ឯតេសំ ញត្វា កតរស្ស ភិក្ខុនោ ទេសនាយ ពុជ្ឈិស្សន្តីតិ ឱលោកេន្តោ សារិបុត្តស្សាតិ ទិស្វា ថេរស្ស សន្តិកំ បេសេសិ។ ថេរោ តេ ភិក្ខូ បុច្ឆិ ‘‘សត្ថុ សន្តិកំ គតត្ថ អាវុសោ’’តិ។ ‘‘អាម, គតម្ហ សត្ថារា បន អម្ហេ តុម្ហាកំ សន្តិកំ បេសិតា’’តិ។ តតោ ថេរោ ‘‘ឥមេ ភិក្ខូ មយ្ហំ ទេសនាយ ពុជ្ឈិស្សន្តិ, កីទិសី នុ ខោ តេសំ ទេសនា វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេន្តោ ‘‘ឥមេ ភិក្ខូ សមគ្គារាមា, សាមគ្គិរសស្ស ទីបិកា នេសំ ទេសនា វដ្ដតី’’តិ សន្និដ្ឋានំ កត្វា តថារូបំ ទេសនំ ទេសេតុកាមោ ទសុត្តរំ បវក្ខាមីតិអាទិមាហ។ តត្ថ ទសធា មាតិកំ ឋបេត្វា វិភត្តោតិ ទសុត្តរោ, ឯកកតោ បដ្ឋាយ យាវ ទសកា គតោតិបិ ទសុត្តរោ, ឯកេកស្មិំ បព្ពេ ទស ទស បញ្ហា វិសេសិតាតិបិ ទសុត្តរោ, តំ ទសុត្តរំ។ បវក្ខាមីតិ កថេស្សាមិ។ ធម្មន្តិ សុត្តំ។ និព្ពានបត្តិយាតិ និព្ពានបដិលាភត្ថាយ។ ទុក្ខស្សន្តកិរិយាយាតិ សកលស្ស វដ្ដទុក្ខស្ស បរិយន្តករណត្ថំ។ សព្ពគន្ថប្បមោចនន្តិ អភិជ្ឈាកាយគន្ថាទីនំ សព្ពគន្ថានំ បមោចនំ។
Tadāpi bhagavā imehi bhikkhūhi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā tesaṃ bhikkhūnaṃ āsayaṃ upaparikkhanto ‘‘ime bhikkhū sāvakavineyyā’’ti addasa. Sāvakavineyyā nāma ye buddhānampi dhammadesanāya bujjhanti sāvakānampi. Buddhavineyyā pana sāvakā bodhetuṃ na sakkonti. Sāvakavineyyabhāvaṃ pana etesaṃ ñatvā katarassa bhikkhuno desanāya bujjhissantīti olokento sāriputtassāti disvā therassa santikaṃ pesesi. Thero te bhikkhū pucchi ‘‘satthu santikaṃ gatattha āvuso’’ti. ‘‘Āma, gatamha satthārā pana amhe tumhākaṃ santikaṃ pesitā’’ti. Tato thero ‘‘ime bhikkhū mayhaṃ desanāya bujjhissanti, kīdisī nu kho tesaṃ desanā vaṭṭatī’’ti cintento ‘‘ime bhikkhū samaggārāmā, sāmaggirasassa dīpikā nesaṃ desanā vaṭṭatī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā tathārūpaṃ desanaṃ desetukāmo dasuttaraṃ pavakkhāmītiādimāha. Tattha dasadhā mātikaṃ ṭhapetvā vibhattoti dasuttaro, ekakato paṭṭhāya yāva dasakā gatotipi dasuttaro, ekekasmiṃ pabbe dasa dasa pañhā visesitātipi dasuttaro, taṃ dasuttaraṃ. Pavakkhāmīti kathessāmi. Dhammanti suttaṃ. Nibbānapattiyāti nibbānapaṭilābhatthāya. Dukkhassantakiriyāyāti sakalassa vaṭṭadukkhassa pariyantakaraṇatthaṃ. Sabbaganthappamocananti abhijjhākāyaganthādīnaṃ sabbaganthānaṃ pamocanaṃ.
ឥតិ ថេរោ ទេសនំ ឧច្ចំ ករោន្តោ ភិក្ខូនំ តត្ថ បេមំ ជនេន្តោ ឯវមេតំ ឧគ្គហេតព្ពំ បរិយាបុណិតព្ពំ ធារេតព្ពំ វាចេតព្ពំ មញ្ញិស្សន្តីតិ ចតូហិ បទេហិ វណ្ណំ កថេសិ, ‘‘ឯកាយនោ អយំ, ភិក្ខវេ, មគ្គោ’’តិអាទិនា នយេន តេសំ តេសំ សុត្តានំ ភគវា វិយ។
Iti thero desanaṃ uccaṃ karonto bhikkhūnaṃ tattha pemaṃ janento evametaṃ uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbaṃ dhāretabbaṃ vācetabbaṃ maññissantīti catūhi padehi vaṇṇaṃ kathesi, ‘‘ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo’’tiādinā nayena tesaṃ tesaṃ suttānaṃ bhagavā viya.
ឯកធម្មវណ្ណនា
Ekadhammavaṇṇanā
៣៥១. (ក) តត្ថ ពហុការោតិ ពហូបការោ។
351. (Ka) tattha bahukāroti bahūpakāro.
(ខ) ភាវេតព្ពោតិ វឌ្ឍេតព្ពោ។
(Kha) bhāvetabboti vaḍḍhetabbo.
(គ) បរិញ្ញេយ្យោតិ តីហិ បរិញ្ញាហិ បរិជានិតព្ពោ។
(Ga) pariññeyyoti tīhi pariññāhi parijānitabbo.
(ឃ) បហាតព្ពោតិ បហានានុបស្សនាយ បជហិតព្ពោ។
(Gha) pahātabboti pahānānupassanāya pajahitabbo.
(ង) ហានភាគិយោតិ អបាយគាមិបរិហានាយ សំវត្តនកោ។
(Ṅa) hānabhāgiyoti apāyagāmiparihānāya saṃvattanako.
(ច) វិសេសភាគិយោតិ វិសេសគាមិវិសេសាយ សំវត្តនកោ។
(Ca) visesabhāgiyoti visesagāmivisesāya saṃvattanako.
(ឆ) ទុប្បដិវិជ្ឈោតិ ទុប្បច្ចក្ខករោ។
(Cha) duppaṭivijjhoti duppaccakkhakaro.
(ជ) ឧប្បាទេតព្ពោតិ និប្ផាទេតព្ពោ។
(Ja) uppādetabboti nipphādetabbo.
(ឈ) អភិញ្ញេយ្យោតិ ញាតបរិញ្ញាយ អភិជានិតព្ពោ។
(Jha) abhiññeyyoti ñātapariññāya abhijānitabbo.
(ញ) សច្ឆិកាតព្ពោតិ បច្ចក្ខំ កាតព្ពោ។
(Ña) sacchikātabboti paccakkhaṃ kātabbo.
ឯវំ សព្ពត្ថ មាតិកាសុ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ឥតិ អាយស្មា សារិបុត្តោ យថា នាម ទក្ខោ វេឡុការោ សម្មុខីភូតំ វេឡុំ ឆេត្វា និគ្គណ្ឋិំ កត្វា ទសធា ខណ្ឌេ កត្វា ឯកមេកំ ខណ្ឌំ ហីរំ ហីរំ ករោន្តោ ផាលេតិ, ឯវមេវ តេសំ ភិក្ខូនំ សប្បាយំ ទេសនំ ឧបបរិក្ខិត្វា ទសធា មាតិកំ ឋបេត្វា ឯកេកកោដ្ឋាសេ ឯកេកបទំ វិភជន្តោ ‘‘កតមោ ឯកោ ធម្មោ ពហុការោ, អប្បមាទោ កុសលេសុ ធម្មេសូតិ’’តិអាទិនា នយេន ទេសនំ វិត្ថារេតុំ អារទ្ធោ។
Evaṃ sabbattha mātikāsu attho veditabbo. Iti āyasmā sāriputto yathā nāma dakkho veḷukāro sammukhībhūtaṃ veḷuṃ chetvā niggaṇṭhiṃ katvā dasadhā khaṇḍe katvā ekamekaṃ khaṇḍaṃ hīraṃ hīraṃ karonto phāleti, evameva tesaṃ bhikkhūnaṃ sappāyaṃ desanaṃ upaparikkhitvā dasadhā mātikaṃ ṭhapetvā ekekakoṭṭhāse ekekapadaṃ vibhajanto ‘‘katamo eko dhammo bahukāro, appamādo kusalesu dhammesūti’’tiādinā nayena desanaṃ vitthāretuṃ āraddho.
តត្ថ អប្បមាទោ កុសលេសុ ធម្មេសូតិ សព្ពត្ថកំ ឧបការកំ អប្បមាទំ កថេសិ។ អយញ្ហិ អប្បមាទោ នាម សីលបូរណេ, ឥន្ទ្រិយសំវរេ, ភោជនេ មត្តញ្ញុតាយ, ជាគរិយានុយោគេ, សត្តសុ សទ្ធម្មេសុ, វិបស្សនាគព្ភំ គណ្ហាបនេ, អត្ថបដិសម្ភិទាទីសុ, សីលក្ខន្ធាទិបញ្ចធម្មក្ខន្ធេសុ, ឋានាដ្ឋានេសុ, មហាវិហារសមាបត្តិយំ, អរិយសច្ចេសុ, សតិបដ្ឋានាទីសុ, ពោធិបក្ខិយេសុ, វិបស្សនាញាណាទីសុ អដ្ឋសុ វិជ្ជាសូតិ សព្ពេសុ អនវជ្ជដ្ឋេន កុសលេសុ ធម្មេសុ ពហូបការោ។
Tattha appamādo kusalesu dhammesūti sabbatthakaṃ upakārakaṃ appamādaṃ kathesi. Ayañhi appamādo nāma sīlapūraṇe, indriyasaṃvare, bhojane mattaññutāya, jāgariyānuyoge, sattasu saddhammesu, vipassanāgabbhaṃ gaṇhāpane, atthapaṭisambhidādīsu, sīlakkhandhādipañcadhammakkhandhesu, ṭhānāṭṭhānesu, mahāvihārasamāpattiyaṃ, ariyasaccesu, satipaṭṭhānādīsu, bodhipakkhiyesu, vipassanāñāṇādīsu aṭṭhasu vijjāsūti sabbesu anavajjaṭṭhena kusalesu dhammesu bahūpakāro.
តេនេវ នំ ភគវា ‘‘យាវតា, ភិក្ខវេ, សត្តា អបទា វា…បេ.… តថាគតោ តេសំ អគ្គមក្ខាយតិ។ ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, យេ កេចិ កុសលា ធម្មា, សព្ពេតេ អប្បមាទមូលកា អប្បមាទសមោសរណា, អប្បមាទោ តេសំ ធម្មានំ អគ្គមក្ខាយតី’’តិអាទិនា (សំ. និ. ៥.១៣៩) នយេន ហត្ថិបទាទីហិ ឱបម្មេហិ ឱបមេន្តោ សំយុត្តនិកាយេ អប្បមាទវគ្គេ នានប្បការំ ថោមេតិ។ តំ សព្ពំ ឯកបទេនេវ សង្គហេត្វា ថេរោ អប្បមាទោ កុសលេសុ ធម្មេសូតិ អាហ។ ធម្មបទេ អប្បមាទវគ្គេនាបិស្ស ពហូបការតា ទីបេតព្ពា។ អសោកវត្ថុនាបិ ទីបេតព្ពា –
Teneva naṃ bhagavā ‘‘yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā…pe… tathāgato tesaṃ aggamakkhāyati. Evameva kho, bhikkhave, ye keci kusalā dhammā, sabbete appamādamūlakā appamādasamosaraṇā, appamādo tesaṃ dhammānaṃ aggamakkhāyatī’’tiādinā (saṃ. ni. 5.139) nayena hatthipadādīhi opammehi opamento saṃyuttanikāyeappamādavagge nānappakāraṃ thometi. Taṃ sabbaṃ ekapadeneva saṅgahetvā thero appamādo kusalesu dhammesūti āha. Dhammapade appamādavaggenāpissa bahūpakāratā dīpetabbā. Asokavatthunāpi dīpetabbā –
(ក) អសោករាជា ហិ និគ្រោធសាមណេរស្ស ‘‘អប្បមាទោ អមតបទ’’ន្តិ គាថំ សុត្វា ឯវ ‘‘តិដ្ឋ, តាត, មយ្ហំ តយា តេបិដកំ ពុទ្ធវចនំ កថិត’’ន្តិ សាមណេរេ បសីទិត្វា ចតុរាសីតិវិហារសហស្សានិ ការេសិ។ ឥតិ ថាមសម្បន្នេន ភិក្ខុនា អប្បមាទស្ស ពហូបការតា តីហិ បិដកេហិ ទីបេត្វា កថេតព្ពា។ យំកិញ្ចិ សុត្តំ វា គាថំ វា អប្បមាទទីបនត្ថំ អាហរន្តោ ‘‘អដ្ឋានេ ឋត្វា អាហរសិ, អតិត្ថេន បក្ខន្ទោ’’តិ ន វត្តព្ពោ។ ធម្មកថិកស្សេវេត្ថ ថាមោ ច ពលញ្ច បមាណំ។
(Ka) asokarājā hi nigrodhasāmaṇerassa ‘‘appamādo amatapada’’nti gāthaṃ sutvā eva ‘‘tiṭṭha, tāta, mayhaṃ tayā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ kathita’’nti sāmaṇere pasīditvā caturāsītivihārasahassāni kāresi. Iti thāmasampannena bhikkhunā appamādassa bahūpakāratā tīhi piṭakehi dīpetvā kathetabbā. Yaṃkiñci suttaṃ vā gāthaṃ vā appamādadīpanatthaṃ āharanto ‘‘aṭṭhāne ṭhatvā āharasi, atitthena pakkhando’’ti na vattabbo. Dhammakathikassevettha thāmo ca balañca pamāṇaṃ.
(ខ) កាយគតាសតីតិ អានាបានំ ចតុឥរិយាបថោ សតិសម្បជញ្ញំ ទ្វត្តិំសាការោ ចតុធាតុវវត្ថានំ ទស អសុភា នវ សិវថិកា ចុណ្ណិកមនសិការោ កេសាទីសុ ចត្តារិ រូបជ្ឈានានីតិ ឯត្ថ ឧប្បន្នសតិយា ឯតំ អធិវចនំ។ សាតសហគតាតិ ឋបេត្វា ចតុត្ថជ្ឈានំ អញ្ញត្ថ សាតសហគតា ហោតិ សុខសម្បយុត្តា, តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។
(Kha) kāyagatāsatīti ānāpānaṃ catuiriyāpatho satisampajaññaṃ dvattiṃsākāro catudhātuvavatthānaṃ dasa asubhā nava sivathikā cuṇṇikamanasikāro kesādīsu cattāri rūpajjhānānīti ettha uppannasatiyā etaṃ adhivacanaṃ. Sātasahagatāti ṭhapetvā catutthajjhānaṃ aññattha sātasahagatā hoti sukhasampayuttā, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
(គ) សាសវោ ឧបាទានិយោតិ អាសវានញ្ចេវ ឧបាទានានញ្ច បច្ចយភូតោ។ ឥតិ តេភូមកធម្មមេវ និយមេតិ។
(Ga) sāsavo upādāniyoti āsavānañceva upādānānañca paccayabhūto. Iti tebhūmakadhammameva niyameti.
(ឃ) អស្មិមានោតិ រូបាទីសុ អស្មីតិ មានោ។
(Gha) asmimānoti rūpādīsu asmīti māno.
(ង) អយោនិសោ មនសិការោតិ អនិច្ចេ និច្ចន្តិអាទិនា នយេន បវត្តោ ឧប្បថមនសិការោ។
(Ṅa) ayoniso manasikāroti anicce niccantiādinā nayena pavatto uppathamanasikāro.
(ច) វិបរិយាយេន យោនិសោ មនសិការោ វេទិតព្ពោ។
(Ca) vipariyāyena yoniso manasikāro veditabbo.
(ឆ) អានន្តរិកោ ចេតោសមាធីតិ អញ្ញត្ថ មគ្គានន្តរំ ផលំ អានន្តរិកោ ចេតោសមាធិ នាម ។ ឥធ បន វិបស្សនានន្តរោ មគ្គោ វិបស្សនាយ វា អនន្តរត្តា អត្តនោ វា អនន្តរំ ផលទាយកត្តា អានន្តរិកោ ចេតោសមាធីតិ អធិប្បេតោ។
(Cha) ānantarikocetosamādhīti aññattha maggānantaraṃ phalaṃ ānantariko cetosamādhi nāma . Idha pana vipassanānantaro maggo vipassanāya vā anantarattā attano vā anantaraṃ phaladāyakattā ānantariko cetosamādhīti adhippeto.
(ជ) អកុប្បំ ញាណន្តិ អញ្ញត្ថ ផលបញ្ញា អកុប្បញាណំ នាម។ ឥធ បច្ចវេក្ខណបញ្ញា អធិប្បេតា។
(Ja) akuppaṃ ñāṇanti aññattha phalapaññā akuppañāṇaṃ nāma. Idha paccavekkhaṇapaññā adhippetā.
(ឈ) អាហារដ្ឋិតិកាតិ បច្ចយដ្ឋិតិកា។ អយំ ឯកោ ធម្មោតិ យេន បច្ចយេន តិដ្ឋន្តិ, អយំ ឯកោ ធម្មោ ញាតបរិញ្ញាយ អភិញ្ញេយ្យោ។
(Jha) āhāraṭṭhitikāti paccayaṭṭhitikā. Ayaṃ eko dhammoti yena paccayena tiṭṭhanti, ayaṃ eko dhammo ñātapariññāya abhiññeyyo.
(ញ) អកុប្បា ចេតោវិមុត្តីតិ អរហត្តផលវិមុត្តិ។
(Ña) akuppācetovimuttīti arahattaphalavimutti.
ឥមស្មិំ វារេ អភិញ្ញាយ ញាតបរិញ្ញា កថិតា។ បរិញ្ញាយ តីរណបរិញ្ញា។ បហាតព្ពសច្ឆិកាតព្ពេហិ បហានបរិញ្ញា។ ទុប្បដិវិជ្ឈោតិ ឯត្ថ បន មគ្គោ កថិតោ។ សច្ឆិកាតព្ពោតិ ផលំ កថិតំ, មគ្គោ ឯកស្មិំយេវ បទេ លព្ភតិ។ ផលំ បន អនេកេសុបិ លព្ភតិយេវ។
Imasmiṃ vāre abhiññāya ñātapariññā kathitā. Pariññāya tīraṇapariññā. Pahātabbasacchikātabbehi pahānapariññā. Duppaṭivijjhoti ettha pana maggo kathito. Sacchikātabboti phalaṃ kathitaṃ, maggo ekasmiṃyeva pade labbhati. Phalaṃ pana anekesupi labbhatiyeva.
ភូតាតិ សភាវតោ វិជ្ជមានា។ តច្ឆាតិ យាថាវា។ តថាតិ យថា វុត្តា តថាសភាវា។ អវិតថាតិ យថា វុត្តា ន តថា ន ហោន្តិ។ អនញ្ញថាតិ វុត្តប្បការតោ ន អញ្ញថា។ សម្មា តថាគតេន អភិសម្ពុទ្ធាតិ តថាគតេន ពោធិបល្លង្កេ និសីទិត្វា ហេតុនា ការណេន សយមេវ អភិសម្ពុទ្ធា ញាតា វិទិតា សច្ឆិកតា។ ឥមិនា ថេរោ ‘‘ឥមេ ធម្មា តថាគតេន អភិសម្ពុទ្ធា, អហំ បន តុម្ហាកំ រញ្ញោ លេខវាចកសទិសោ’’តិ ជិនសុត្តំ ទស្សេន្តោ ឱកប្បនំ ជនេសិ។
Bhūtāti sabhāvato vijjamānā. Tacchāti yāthāvā. Tathāti yathā vuttā tathāsabhāvā. Avitathāti yathā vuttā na tathā na honti. Anaññathāti vuttappakārato na aññathā. Sammā tathāgatena abhisambuddhāti tathāgatena bodhipallaṅke nisīditvā hetunā kāraṇena sayameva abhisambuddhā ñātā viditā sacchikatā. Iminā thero ‘‘ime dhammā tathāgatena abhisambuddhā, ahaṃ pana tumhākaṃ rañño lekhavācakasadiso’’ti jinasuttaṃ dassento okappanaṃ janesi.
ឯកធម្មវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Ekadhammavaṇṇanā niṭṭhitā.
ទ្វេធម្មវណ្ណនា
Dvedhammavaṇṇanā
៣៥២. (ក) ឥមេ ទ្វេ ធម្មា ពហុការាតិ ឥមេ ទ្វេ សតិសម្បជញ្ញា ធម្មា សីលបូរណាទីសុ អប្បមាទោ វិយ សព្ពត្ថ ឧបការកា ហិតាវហា។
352. (Ka) ime dve dhammā bahukārāti ime dve satisampajaññā dhammā sīlapūraṇādīsu appamādo viya sabbattha upakārakā hitāvahā.
(ខ) សមថោ ច វិបស្សនា ចាតិ ឥមេ ទ្វេ សង្គីតិសុត្តេ លោកិយលោកុត្តរា កថិតា។ ឥមស្មិំ ទសុត្តរសុត្តេ បុព្ពភាគា កថិតា។
(Kha) samathoca vipassanā cāti ime dve saṅgītisutte lokiyalokuttarā kathitā. Imasmiṃ dasuttarasutte pubbabhāgā kathitā.
(ឆ) សត្តានំ សំកិលេសាយ សត្តានំ វិសុទ្ធិយាតិ អយោនិសោ មនសិការោ ហេតុ ចេវ បច្ចយោ ច សត្តានំ សំកិលេសាយ, យោនិសោ មនសិការោ វិសុទ្ធិយា។ តថា ទោវចស្សតា បាបមិត្តតា សំកិលេសាយ; សោវចស្សតា កល្យាណមិត្តតា វិសុទ្ធិយា។ តថា តីណិ អកុសលមូលានិ; តីណិ កុសលមូលានិ។ ចត្តារោ យោគា ចត្តារោ វិសំយោគា។ បញ្ច ចេតោខិលា បញ្ចិន្ទ្រិយានិ។ ឆ អគារវា ឆ គារវា។ សត្ត អសទ្ធម្មា សត្ត សទ្ធម្មា។ អដ្ឋ កុសីតវត្ថូនិ អដ្ឋ អារម្ភវត្ថូនិ។ នវ អាឃាតវត្ថូនិ នវ អាឃាតប្បដិវិនយា។ ទស អកុសលកម្មបថា ទស កុសលកម្មបថាតិ ឯវំ បភេទា ឥមេ ទ្វេ ធម្មា ទុប្បដិវិជ្ឈាតិ វេទិតព្ពា។
(Cha) sattānaṃ saṃkilesāya sattānaṃ visuddhiyāti ayoniso manasikāro hetu ceva paccayo ca sattānaṃ saṃkilesāya, yoniso manasikāro visuddhiyā. Tathā dovacassatā pāpamittatā saṃkilesāya; sovacassatā kalyāṇamittatā visuddhiyā. Tathā tīṇi akusalamūlāni; tīṇi kusalamūlāni. Cattāro yogā cattāro visaṃyogā. Pañca cetokhilā pañcindriyāni. Cha agāravā cha gāravā. Satta asaddhammā satta saddhammā. Aṭṭha kusītavatthūni aṭṭha ārambhavatthūni. Nava āghātavatthūni nava āghātappaṭivinayā. Dasa akusalakammapathā dasa kusalakammapathāti evaṃ pabhedā ime dve dhammā duppaṭivijjhāti veditabbā.
(ឈ) សង្ខតា ធាតូតិ បច្ចយេហិ កតា បញ្ចក្ខន្ធា។ អសង្ខតា ធាតូតិ បច្ចយេហិ អកតំ និព្ពានំ។
(Jha) saṅkhatā dhātūti paccayehi katā pañcakkhandhā. Asaṅkhatā dhātūti paccayehi akataṃ nibbānaṃ.
(ញ) វិជ្ជា ច វិមុត្តិ ចាតិ ឯត្ថ វិជ្ជាតិ តិស្សោ វិជ្ជា។ វិមុត្តីតិ អរហត្តផលំ។
(Ña) vijjā ca vimutti cāti ettha vijjāti tisso vijjā. Vimuttīti arahattaphalaṃ.
ឥមស្មិំ វារេ អភិញ្ញាទីនិ ឯកកសទិសានេវ, ឧប្បាទេតព្ពបទេ បន មគ្គោ កថិតោ, សច្ឆិកាតព្ពបទេ ផលំ។
Imasmiṃ vāre abhiññādīni ekakasadisāneva, uppādetabbapade pana maggo kathito, sacchikātabbapade phalaṃ.
ទ្វេធម្មវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dvedhammavaṇṇanā niṭṭhitā.
តយោធម្មវណ្ណនា
Tayodhammavaṇṇanā
៣៥៣. (ឆ) កាមានមេតំ និស្សរណំ យទិទំ នេក្ខម្មន្តិ ឯត្ថ នេក្ខម្មន្តិ អនាគាមិមគ្គោ អធិប្បេតោ។ សោ ហិ សព្ពសោ កាមានំ និស្សរណំ។ រូបានំ និស្សរណំ យទិទំ អារុប្បន្តិ ឯត្ថ អារុប្បេបិ អរហត្តមគ្គោ។ បុន ឧប្បត្តិនិវារណតោ សព្ពសោ រូបានំ និស្សរណំ នាម។ និរោធោ តស្ស និស្សរណន្តិ ឥធ អរហត្តផលំ និរោធោតិ អធិប្បេតំ។ អរហត្តផលេន ហិ និព្ពានេ ទិដ្ឋេ បុន អាយតិំ សព្ពសង្ខារា ន ហោន្តីតិ អរហត្តំ សង្ខតនិរោធស្ស បច្ចយត្តា និរោធោតិ វុត្តំ។
353. (Cha) kāmānametaṃ nissaraṇaṃ yadidaṃ nekkhammanti ettha nekkhammanti anāgāmimaggo adhippeto. So hi sabbaso kāmānaṃ nissaraṇaṃ. Rūpānaṃ nissaraṇaṃ yadidaṃ āruppanti ettha āruppepi arahattamaggo. Puna uppattinivāraṇato sabbaso rūpānaṃ nissaraṇaṃ nāma. Nirodho tassanissaraṇanti idha arahattaphalaṃ nirodhoti adhippetaṃ. Arahattaphalena hi nibbāne diṭṭhe puna āyatiṃ sabbasaṅkhārā na hontīti arahattaṃ saṅkhatanirodhassa paccayattā nirodhoti vuttaṃ.
(ជ) អតីតំសេ ញាណន្តិ អតីតំសារម្មណំ ញាណំ ឥតរេសុបិ ឯសេវ នយោ។
(Ja) atītaṃse ñāṇanti atītaṃsārammaṇaṃ ñāṇaṃ itaresupi eseva nayo.
ឥមស្មិម្បិ វារេ អភិញ្ញាទយោ ឯកកសទិសាវ។ ទុប្បដិវិជ្ឈបទេ បន មគ្គោ កថិតោ, សច្ឆិកាតព្ពេ ផលំ។
Imasmimpi vāre abhiññādayo ekakasadisāva. Duppaṭivijjhapade pana maggo kathito, sacchikātabbe phalaṃ.
តយោធម្មវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Tayodhammavaṇṇanā niṭṭhitā.
ចត្តារោធម្មវណ្ណនា
Cattārodhammavaṇṇanā
៣៥៤. (ក) ចត្តារិ ចក្កានីតិ ឯត្ថ ចក្កំ នាម ទារុចក្កំ, រតនចក្កំ, ធម្មចក្កំ, ឥរិយាបថចក្កំ, សម្បត្តិចក្កន្តិ បញ្ចវិធំ។ តត្ថ ‘‘យំ បនិទំ សម្ម, រថការ, ចក្កំ ឆហិ មាសេហិ និដ្ឋិតំ, ឆារត្តូនេហី’’តិ (អ. និ. ៣.១៥) ឥទំ ទារុចក្កំ។ ‘‘បិតរា បវត្តិតំ ចក្កំ អនុប្បវត្តេតី’’តិ (អ. និ. ៥.១៣២) ឥទំ រតនចក្កំ។ ‘‘បវត្តិតំ ចក្ក’’ន្តិ (ម. និ. ២.៣៩៩) ឥទំ ធម្មចក្កំ។ ‘‘ចតុចក្កំ នវទ្វារ’’ន្តិ (សំ. និ. ១.២៩) ឥទំ ឥរិយាបថចក្កំ។ ‘‘ចត្តារិមានិ, ភិក្ខវេ, ចក្កានិ, យេហិ សមន្នាគតានំ ទេវមនុស្សានំ ចតុចក្កំ បវត្តតី’’តិ (អ. និ. ៤.៣១) ឥទំ សម្បត្តិចក្កំ។ ឥធាបិ ឯតទេវ អធិប្បេតំ។
354. (Ka) cattāri cakkānīti ettha cakkaṃ nāma dārucakkaṃ, ratanacakkaṃ, dhammacakkaṃ, iriyāpathacakkaṃ, sampatticakkanti pañcavidhaṃ. Tattha ‘‘yaṃ panidaṃ samma, rathakāra, cakkaṃ chahi māsehi niṭṭhitaṃ, chārattūnehī’’ti (a. ni. 3.15) idaṃ dārucakkaṃ. ‘‘Pitarā pavattitaṃ cakkaṃ anuppavattetī’’ti (a. ni. 5.132) idaṃ ratanacakkaṃ. ‘‘Pavattitaṃ cakka’’nti (ma. ni. 2.399) idaṃ dhammacakkaṃ. ‘‘Catucakkaṃ navadvāra’’nti (saṃ. ni. 1.29) idaṃ iriyāpathacakkaṃ. ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussānaṃ catucakkaṃ pavattatī’’ti (a. ni. 4.31) idaṃ sampatticakkaṃ. Idhāpi etadeva adhippetaṃ.
បតិរូបទេសវាសោតិ យត្ថ ចតស្សោ បរិសា សន្ទិស្សន្តិ, ឯវរូបេ អនុច្ឆវិកេ ទេសេ វាសោ។ សប្បុរិសូបនិស្សយោតិ ពុទ្ធាទីនំ សប្បុរិសានំ អវស្សយនំ សេវនំ ភជនំ។ អត្តសម្មាបណិធីតិ អត្តនោ សម្មា ឋបនំ, សចេ បន បុព្ពេ អស្សទ្ធាទីហិ សមន្នាគតោ ហោតិ, តានិ បហាយ សទ្ធាទីសុ បតិដ្ឋាបនំ។ បុព្ពេ ច កតបុញ្ញតាតិ បុព្ពេ ឧបចិតកុសលតា។ ឥទមេវេត្ថ បមាណំ។ យេន ហិ ញាណសម្បយុត្តចិត្តេន កុសលំ កតំ ហោតិ, តទេវ កុសលំ តំ បុរិសំ បតិរូបទេសេ ឧបនេតិ, សប្បុរិសេ ភជាបេសិ ។ សោ ឯវ ច បុគ្គលោ អត្តានំ សម្មា ឋបេតិ។ ចតូសុ អាហារេសុ បឋមោ លោកិយោវ។ សេសា បន តយោ សង្គីតិសុត្តេ លោកិយលោកុត្តរមិស្សកា កថិតា។ ឥធ បុព្ពភាគេ លោកិយា។
Patirūpadesavāsoti yattha catasso parisā sandissanti, evarūpe anucchavike dese vāso. Sappurisūpanissayoti buddhādīnaṃ sappurisānaṃ avassayanaṃ sevanaṃ bhajanaṃ. Attasammāpaṇidhīti attano sammā ṭhapanaṃ, sace pana pubbe assaddhādīhi samannāgato hoti, tāni pahāya saddhādīsu patiṭṭhāpanaṃ. Pubbe ca katapuññatāti pubbe upacitakusalatā. Idamevettha pamāṇaṃ. Yena hi ñāṇasampayuttacittena kusalaṃ kataṃ hoti, tadeva kusalaṃ taṃ purisaṃ patirūpadese upaneti, sappurise bhajāpesi . So eva ca puggalo attānaṃ sammā ṭhapeti. Catūsu āhāresu paṭhamo lokiyova. Sesā pana tayo saṅgītisutte lokiyalokuttaramissakā kathitā. Idha pubbabhāge lokiyā.
(ច) កាមយោគវិសំយោគាទយោ អនាគាមិមគ្គាទិវសេន វេទិតព្ពា។
(Ca) kāmayogavisaṃyogādayo anāgāmimaggādivasena veditabbā.
(ឆ) ហានភាគិយាទីសុ បឋមស្ស ឈានស្ស លាភី កាមសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ ហានភាគិយោ សមាធិ។ តទនុធម្មតា សតិ សន្តិដ្ឋតិ ឋិតិភាគិយោ សមាធិ។ វិតក្កសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ វិសេសភាគិយោ សមាធិ។ និព្ពិទាសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ វិរាគូបសញ្ហិតោ និព្ពេធភាគិយោ សមាធីតិ ឥមិនា នយេន សព្ពសមាបត្តិយោ វិត្ថារេត្វា អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ វិសុទ្ធិមគ្គេ បនស្ស វិនិច្ឆយកថា កថិតាវ។
(Cha) hānabhāgiyādīsu paṭhamassa jhānassa lābhī kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāgiyo samādhi. Tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāgiyo samādhi. Vitakkasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti visesabhāgiyo samādhi. Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhito nibbedhabhāgiyo samādhīti iminā nayena sabbasamāpattiyo vitthāretvā attho veditabbo. Visuddhimagge panassa vinicchayakathā kathitāva.
ឥមស្មិម្បិ វារេ អភិញ្ញាទីនិ ឯកកសទិសានេវ។ អភិញ្ញាបទេ បនេត្ថ មគ្គោ កថិតោ។ សច្ឆិកាតព្ពបទេ ផលំ។
Imasmimpi vāre abhiññādīni ekakasadisāneva. Abhiññāpade panettha maggo kathito. Sacchikātabbapade phalaṃ.
ចត្តារោធម្មវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Cattārodhammavaṇṇanā niṭṭhitā.
បញ្ចធម្មវណ្ណនា
Pañcadhammavaṇṇanā
៣៥៥. (ខ) បីតិផរណតាទីសុ បីតិំ ផរមានា ឧប្បជ្ជតីតិ ទ្វីសុ ឈានេសុ បញ្ញា បីតិផរណតា នាម។ សុខំ ផរមានំ ឧប្បជ្ជតីតិ តីសុ ឈានេសុ បញ្ញា សុខផរណតា នាម។ បរេសំ ចេតោ ផរមានា ឧប្បជ្ជតីតិ ចេតោបរិយបញ្ញា ចេតោផរណតា នាម។ អាលោកផរណេ ឧប្បជ្ជតីតិ ទិព្ពចក្ខុបញ្ញា អាលោកផរណតា នាម។ បច្ចវេក្ខណញាណំ បច្ចវេក្ខណនិមិត្តំ នាម។ វុត្តម្បិ ចេតំ ‘‘ទ្វីសុ ឈានេសុ បញ្ញា បីតិផរណតា, តីសុ ឈានេសុ បញ្ញា សុខផរណតា។ បរចិត្តេ បញ្ញា ចេតោផរណតា, ទិព្ពចក្ខុ អាលោកផរណតា។ តម្ហា តម្ហា សមាធិម្ហា វុដ្ឋិតស្ស បច្ចវេក្ខណញាណំ បច្ចវេក្ខណនិមិត្ត’’ន្តិ (វិភ. ៨០៤)។
355. (Kha) pītipharaṇatādīsu pītiṃ pharamānā uppajjatīti dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā nāma. Sukhaṃ pharamānaṃ uppajjatīti tīsu jhānesu paññā sukhapharaṇatā nāma. Paresaṃ ceto pharamānā uppajjatīti cetopariyapaññā cetopharaṇatā nāma. Ālokapharaṇe uppajjatīti dibbacakkhupaññā ālokapharaṇatā nāma. Paccavekkhaṇañāṇaṃ paccavekkhaṇanimittaṃ nāma. Vuttampi cetaṃ ‘‘dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā, tīsu jhānesu paññā sukhapharaṇatā. Paracitte paññā cetopharaṇatā, dibbacakkhu ālokapharaṇatā. Tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhitassa paccavekkhaṇañāṇaṃ paccavekkhaṇanimitta’’nti (vibha. 804).
តត្ថ បីតិផរណតា សុខផរណតា ទ្វេ បាទា វិយ។ ចេតោផរណតា អាលោកផរណតា ទ្វេ ហត្ថា វិយ។ អភិញ្ញាបាទកជ្ឈានំ មជ្ឈិមកាយោ វិយ ។ បច្ចវេក្ខណនិមិត្តំ សីសំ វិយ។ ឥតិ អាយស្មា សារិបុត្តត្ថេរោ បញ្ចង្គិកំ សម្មាសមាធិំ អង្គបច្ចង្គសម្បន្នំ បុរិសំ កត្វា ទស្សេសិ។
Tattha pītipharaṇatā sukhapharaṇatā dve pādā viya. Cetopharaṇatā ālokapharaṇatā dve hatthā viya. Abhiññāpādakajjhānaṃ majjhimakāyo viya . Paccavekkhaṇanimittaṃ sīsaṃ viya. Iti āyasmā sāriputtatthero pañcaṅgikaṃ sammāsamādhiṃ aṅgapaccaṅgasampannaṃ purisaṃ katvā dassesi.
(ជ) អយំ សមាធិ បច្ចុប្បន្នសុខោ ចេ វាតិអាទីសុ អរហត្តផលសមាធិ អធិប្បេតោ។ សោ ហិ អប្បិតប្បិតក្ខណេ សុខត្តា បច្ចុប្បន្នសុខោ។ បុរិមោ បុរិមោ បច្ឆិមស្ស បច្ឆិមស្ស សមាធិសុខស្ស បច្ចយត្តា អាយតិំ សុខវិបាកោ។
(Ja) ayaṃ samādhi paccuppannasukho ce vātiādīsu arahattaphalasamādhi adhippeto. So hi appitappitakkhaṇe sukhattā paccuppannasukho. Purimo purimo pacchimassa pacchimassa samādhisukhassa paccayattā āyatiṃ sukhavipāko.
កិលេសេហិ អារកត្តា អរិយោ។ កាមាមិសវដ្ដាមិសលោកាមិសានំ អភាវា និរាមិសោ។ ពុទ្ធាទីហិ មហាបុរិសេហិ សេវិតត្តា អកាបុរិសសេវិតោ។ អង្គសន្តតាយ អារម្មណសន្តតាយ សព្ពកិលេសទរថសន្តតាយ ច សន្តោ។ អតប្បនីយដ្ឋេន បណីតោ។ កិលេសបដិប្បស្សទ្ធិយា លទ្ធត្តា កិលេសបដិប្បស្សទ្ធិភាវំ វា លទ្ធត្តា បដិប្បស្សទ្ធលទ្ធោ។ បដិប្បស្សទ្ធំ បដិប្បស្សទ្ធីតិ ហិ ឥទំ អត្ថតោ ឯកំ។ បដិប្បស្សទ្ធកិលេសេន វា អរហតា លទ្ធត្តា បដិប្បស្សទ្ធលទ្ធោ។ ឯកោទិភាវេន អធិគតត្តា ឯកោទិភាវមេវ វា អធិគតត្តា ឯកោទិភាវាធិគតោ។ អប្បគុណសាសវសមាធិ វិយ សសង្ខារេន សប្បយោគេន ចិត្តេន បច្ចនីកធម្មេ និគ្គយ្ហ កិលេសេ វារេត្វា អនធិគតត្តា នសសង្ខារនិគ្គយ្ហវារិតគតោ។ តញ្ច សមាធិំ សមាបជ្ជន្តោ តតោ វា វុដ្ឋហន្តោ សតិវេបុល្លបត្តត្តា។ សតោវ សមាបជ្ជតិ សតោ វុដ្ឋហតិ។ យថាបរិច្ឆិន្នកាលវសេន វា សតោ សមាបជ្ជតិ សតោ វុដ្ឋហតិ។ តស្មា យទេត្ថ ‘‘អយំ សមាធិ បច្ចុប្បន្នសុខោ ចេវ អាយតិញ្ច សុខវិបាកោ’’តិ ឯវំ បច្ចវេក្ខមានស្ស បច្ចត្តំយេវ អបរប្បច្ចយំ ញាណំ ឧប្បជ្ជតិ, តំ ឯកមង្គំ។ ឯស នយោ សេសេសុបិ។ ឯវមិមេហិ បញ្ចហិ បច្ចវេក្ខណញាណេហិ អយំ សមាធិ ‘‘បញ្ចញាណិកោ សម្មាសមាធី’’តិ វុត្តោ។
Kilesehi ārakattā ariyo. Kāmāmisavaṭṭāmisalokāmisānaṃ abhāvā nirāmiso. Buddhādīhi mahāpurisehi sevitattā akāpurisasevito. Aṅgasantatāya ārammaṇasantatāya sabbakilesadarathasantatāya ca santo. Atappanīyaṭṭhena paṇīto. Kilesapaṭippassaddhiyā laddhattā kilesapaṭippassaddhibhāvaṃ vā laddhattā paṭippassaddhaladdho. Paṭippassaddhaṃ paṭippassaddhīti hi idaṃ atthato ekaṃ. Paṭippassaddhakilesena vā arahatā laddhattā paṭippassaddhaladdho. Ekodibhāvena adhigatattā ekodibhāvameva vā adhigatattā ekodibhāvādhigato. Appaguṇasāsavasamādhi viya sasaṅkhārena sappayogena cittena paccanīkadhamme niggayha kilese vāretvā anadhigatattā nasasaṅkhāraniggayhavāritagato. Tañca samādhiṃ samāpajjanto tato vā vuṭṭhahanto sativepullapattattā. Satova samāpajjati sato vuṭṭhahati. Yathāparicchinnakālavasena vā sato samāpajjati sato vuṭṭhahati. Tasmā yadettha ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ti evaṃ paccavekkhamānassa paccattaṃyeva aparappaccayaṃ ñāṇaṃ uppajjati, taṃ ekamaṅgaṃ. Esa nayo sesesupi. Evamimehi pañcahi paccavekkhaṇañāṇehi ayaṃ samādhi ‘‘pañcañāṇiko sammāsamādhī’’ti vutto.
ឥមស្មិំ វារេ វិសេសភាគិយបទេ មគ្គោ កថិតោ។ សច្ឆិកាតព្ពបទេ ផលំ។ សេសំ បុរិមសទិសមេវ។
Imasmiṃ vāre visesabhāgiyapade maggo kathito. Sacchikātabbapade phalaṃ. Sesaṃ purimasadisameva.
ឆធម្មវណ្ណនា
Chadhammavaṇṇanā
៣៥៦. ឆក្កេសុ សព្ពំ ឧត្តានត្ថមេវ។ ទុប្បដិវិជ្ឈបទេ បនេត្ថ មគ្គោ កថិតោ។ សេសំ បុរិមសទិសំ។
356. Chakkesu sabbaṃ uttānatthameva. Duppaṭivijjhapade panettha maggo kathito. Sesaṃ purimasadisaṃ.
សត្តធម្មវណ្ណនា
Sattadhammavaṇṇanā
៣៥៧. (ញ) សម្មប្បញ្ញាយ សុទិដ្ឋា ហោន្តីតិ ហេតុនា នយេន វិបស្សនាញាណេន សុទិដ្ឋា ហោន្តិ។ កាមាតិ វត្ថុកាមា ច កិលេសកាមា ច, ទ្វេបិ សបរិឡាហដ្ឋេន អង្គារកាសុ វិយ សុទិដ្ឋា ហោន្តិ។ វិវេកនិន្នន្តិ និព្ពាននិន្នំ។ បោណំ បព្ភារន្តិ និន្នស្សេតំ វេវចនំ។ ព្យន្តីភូតន្តិ និយតិភូតំ។ និត្តណ្ហន្តិ អត្ថោ។ កុតោ? សព្ពសោ អាសវដ្ឋានីយេហិ ធម្មេហិ តេភូមកធម្មេហីតិ អត្ថោ។ ឥធ ភាវេតព្ពបទេ មគ្គោ កថិតោ។ សេសំ បុរិមសទិសមេវ។
357. (Ña) sammappaññāyasudiṭṭhā hontīti hetunā nayena vipassanāñāṇena sudiṭṭhā honti. Kāmāti vatthukāmā ca kilesakāmā ca, dvepi sapariḷāhaṭṭhena aṅgārakāsu viya sudiṭṭhā honti. Vivekaninnanti nibbānaninnaṃ. Poṇaṃ pabbhāranti ninnassetaṃ vevacanaṃ. Byantībhūtanti niyatibhūtaṃ. Nittaṇhanti attho. Kuto? Sabbaso āsavaṭṭhānīyehi dhammehi tebhūmakadhammehīti attho. Idha bhāvetabbapade maggo kathito. Sesaṃ purimasadisameva.
អដ្ឋធម្មវណ្ណនា
Aṭṭhadhammavaṇṇanā
៣៥៨. (ក) អាទិព្រហ្មចរិយិកាយ បញ្ញាយាតិ សិក្ខត្តយសង្គហស្ស មគ្គព្រហ្មចរិយស្ស អាទិភូតាយ បុព្ពភាគេ តរុណសមថវិបស្សនាបញ្ញាយ ។ អដ្ឋង្គិកស្ស វា មគ្គស្ស អាទិភូតាយ សម្មាទិដ្ឋិបញ្ញាយ។ តិព្ពន្តិ ពលវំ។ ហិរោត្តប្បន្តិ ហិរី ច ឱត្តប្បញ្ច។ បេមន្តិ គេហស្សិតបេមំ។ គារវោតិ គរុចិត្តភាវោ។ គរុភាវនីយញ្ហិ ឧបនិស្សាយ វិហរតោ កិលេសា នុប្បជ្ជន្តិ ឱវាទានុសាសនិំ លភតិ។ តស្មា តំ និស្សាយ វិហារោ បញ្ញាបដិលាភស្ស បច្ចយោ ហោតិ។
358. (Ka) ādibrahmacariyikāya paññāyāti sikkhattayasaṅgahassa maggabrahmacariyassa ādibhūtāya pubbabhāge taruṇasamathavipassanāpaññāya . Aṭṭhaṅgikassa vā maggassa ādibhūtāya sammādiṭṭhipaññāya. Tibbanti balavaṃ. Hirottappanti hirī ca ottappañca. Pemanti gehassitapemaṃ. Gāravoti garucittabhāvo. Garubhāvanīyañhi upanissāya viharato kilesā nuppajjanti ovādānusāsaniṃ labhati. Tasmā taṃ nissāya vihāro paññāpaṭilābhassa paccayo hoti.
(ឆ) អក្ខណេសុ យស្មា បេតា អសុរានំ អាវាហនំ គច្ឆន្តិ, វិវាហនំ គច្ឆន្តិ, តស្មា បេត្តិវិសយេនេវ អសុរកាយោ គហិតោតិ វេទិតព្ពោ។
(Cha) akkhaṇesu yasmā petā asurānaṃ āvāhanaṃ gacchanti, vivāhanaṃ gacchanti, tasmā pettivisayeneva asurakāyo gahitoti veditabbo.
(ជ) អប្បិច្ឆស្សាតិ ឯត្ថ បច្ចយអប្បិច្ឆោ, អធិគមអប្បិច្ឆោ, បរិយត្តិអប្បិច្ឆោ, ធុតង្គអប្បិច្ឆោតិ ចត្តារោ អប្បិច្ឆា។ តត្ថ បច្ចយអប្បិច្ឆោ ពហុំ ទេន្តេ អប្បំ គណ្ហាតិ, អប្បំ ទេន្តេ អប្បតរំ វា គណ្ហាតិ, ន វា គណ្ហាតិ, ន អនវសេសគាហី ហោតិ។ អធិគមអប្បិច្ឆោ មជ្ឈន្តិកត្ថេរោ វិយ អត្តនោ អធិគមំ អញ្ញេសំ ជានិតុំ ន ទេតិ។ បរិយត្តិអប្បិច្ឆោ តេបិដកោបិ សមានោ ន ពហុស្សុតភាវំ ជានាបេតុកាមោ ហោតិ សាកេតតិស្សត្ថេរោ វិយ។ ធុតង្គអប្បិច្ឆោ ធុតង្គបរិហរណភាវំ អញ្ញេសំ ជានិតុំ ន ទេតិ ទ្វេភាតិកត្ថេរេសុ ជេដ្ឋកត្ថេរោ វិយ។ វត្ថុ វិសុទ្ធិមគ្គេ កថិតំ។ អយំ ធម្មោតិ ឯវំ សន្តគុណនិគូហនេន ច បច្ចយបដិគ្គហណេ មត្តញ្ញុតាយ ច អប្បិច្ឆស្ស បុគ្គលស្ស អយំ នវលោកុត្តរធម្មោ សម្បជ្ជតិ, នោ មហិច្ឆស្ស។ ឯវំ សព្ពត្ថ យោជេតព្ពំ។
(Ja) appicchassāti ettha paccayaappiccho, adhigamaappiccho, pariyattiappiccho, dhutaṅgaappicchoti cattāro appicchā. Tattha paccayaappiccho bahuṃ dente appaṃ gaṇhāti, appaṃ dente appataraṃ vā gaṇhāti, na vā gaṇhāti, na anavasesagāhī hoti. Adhigamaappiccho majjhantikatthero viya attano adhigamaṃ aññesaṃ jānituṃ na deti. Pariyattiappiccho tepiṭakopi samāno na bahussutabhāvaṃ jānāpetukāmo hoti sāketatissatthero viya. Dhutaṅgaappiccho dhutaṅgapariharaṇabhāvaṃ aññesaṃ jānituṃ na deti dvebhātikattheresu jeṭṭhakatthero viya. Vatthu visuddhimagge kathitaṃ. Ayaṃ dhammoti evaṃ santaguṇanigūhanena ca paccayapaṭiggahaṇe mattaññutāya ca appicchassa puggalassa ayaṃ navalokuttaradhammo sampajjati, no mahicchassa. Evaṃ sabbattha yojetabbaṃ.
សន្តុដ្ឋស្សាតិ ចតូសុ បច្ចយេសុ តីហិ សន្តោសេហិ សន្តុដ្ឋស្ស។ បវិវិត្តស្សាតិ កាយចិត្តឧបធិវិវេកេហិ វិវិត្តស្ស។ តត្ថ កាយវិវេកោ នាម គណសង្គណិកំ វិនោទេត្វា អដ្ឋអារម្ភវត្ថុវសេន ឯកីភាវោ។ ឯកីភាវមត្តេន បន កម្មំ ន និប្ផជ្ជតីតិ កសិណបរិកម្មំ កត្វា អដ្ឋ សមាបត្តិយោ និព្ពត្តេតិ, អយំ ចិត្តវិវេកោ នាម។ សមាបត្តិមត្តេនេវ កម្មំ ន និប្ផជ្ជតីតិ ឈានំ បាទកំ កត្វា សង្ខារេ សម្មសិត្វា សហ បដិសម្ភិទាហិ អរហត្តំ បាបុណាតិ, អយំ ឧបធិវិវេកោ នាម។ តេនាហ ភគវា – ‘‘កាយវិវេកោ ច វិវេកដ្ឋកាយានំ នេក្ខម្មាភិរតានំ។ ចិត្តវិវេកោ ច បរិសុទ្ធចិត្តានំ បរមវោទានប្បត្តានំ។ ឧបធិវិវេកោ ច និរុបធីនំ បុគ្គលានំ វិសង្ខារគតាន’’ន្តិ (មហានិ. ៤៩)។
Santuṭṭhassāti catūsu paccayesu tīhi santosehi santuṭṭhassa. Pavivittassāti kāyacittaupadhivivekehi vivittassa. Tattha kāyaviveko nāma gaṇasaṅgaṇikaṃ vinodetvā aṭṭhaārambhavatthuvasena ekībhāvo. Ekībhāvamattena pana kammaṃ na nipphajjatīti kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭha samāpattiyo nibbatteti, ayaṃ cittaviveko nāma. Samāpattimatteneva kammaṃ na nipphajjatīti jhānaṃ pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasitvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇāti, ayaṃ upadhiviveko nāma. Tenāha bhagavā – ‘‘kāyaviveko ca vivekaṭṭhakāyānaṃ nekkhammābhiratānaṃ. Cittaviveko ca parisuddhacittānaṃ paramavodānappattānaṃ. Upadhiviveko ca nirupadhīnaṃ puggalānaṃ visaṅkhāragatāna’’nti (mahāni. 49).
សង្គណិការាមស្សាតិ គណសង្គណិកាយ ចេវ កិលេសសង្គណិកាយ ច រតស្ស។ អារទ្ធវីរិយស្សាតិ កាយិកចេតសិកវីរិយវសេន អារទ្ធវីរិយស្ស។ ឧបដ្ឋិតសតិស្សាតិ ចតុសតិបដ្ឋានវសេន ឧបដ្ឋិតសតិស្ស។ សមាហិតស្សាតិ ឯកគ្គចិត្តស្ស។ បញ្ញវតោតិ កម្មស្សកតបញ្ញាយ បញ្ញវតោ។ និប្បបញ្ចស្សាតិ វិគតមានតណ្ហាទិដ្ឋិបបញ្ចស្ស។
Saṅgaṇikārāmassāti gaṇasaṅgaṇikāya ceva kilesasaṅgaṇikāya ca ratassa. Āraddhavīriyassāti kāyikacetasikavīriyavasena āraddhavīriyassa. Upaṭṭhitasatissāti catusatipaṭṭhānavasena upaṭṭhitasatissa. Samāhitassāti ekaggacittassa. Paññavatoti kammassakatapaññāya paññavato. Nippapañcassāti vigatamānataṇhādiṭṭhipapañcassa.
ឥធ ភាវេតព្ពបទេ មគ្គោ កថិតោ។ សេសំ បុរិមសទិសមេវ។
Idha bhāvetabbapade maggo kathito. Sesaṃ purimasadisameva.
នវធម្មវណ្ណនា
Navadhammavaṇṇanā
៣៥៩. (ខ) សីលវិសុទ្ធីតិ វិសុទ្ធិំ បាបេតុំ សមត្ថំ ចតុបារិសុទ្ធិសីលំ។ បារិសុទ្ធិបធានិយង្គន្តិ បរិសុទ្ធភាវស្ស បធានង្គំ។ ចិត្តវិសុទ្ធីតិ វិបស្សនាយ បទដ្ឋានភូតា អដ្ឋ បគុណសមាបត្តិយោ។ ទិដ្ឋិវិសុទ្ធីតិ សបច្ចយនាមរូបទស្សនំ។ កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធីតិ បច្ចយាការញាណំ។ អទ្ធត្តយេបិ ហិ បច្ចយវសេនេវ ធម្មា បវត្តន្តីតិ បស្សតោ កង្ខំ វិតរតិ។ មគ្គាមគ្គញាណទស្សនវិសុទ្ធីតិ ឱភាសាទយោ ន មគ្គោ, វីថិប្បដិបន្នំ ឧទយព្ពយញាណំ មគ្គោតិ ឯវំ មគ្គាមគ្គេ ញាណំ។ បដិបទាញាណទស្សនវិសុទ្ធីតិ រថវិនីតេ វុដ្ឋានគាមិនិវិបស្សនា កថិតា, ឥធ តរុណវិបស្សនា។ ញាណទស្សនវិសុទ្ធីតិ រថវិនីតេ មគ្គោ កថិតោ, ឥធ វុដ្ឋានគាមិនិវិបស្សនា។ ឯតា បន សត្តបិ វិសុទ្ធិយោ វិត្ថារេន វិសុទ្ធិមគ្គេ កថិតា។ បញ្ញាតិ អរហត្តផលបញ្ញា។ វិមុត្តិបិ អរហត្តផលវិមុត្តិយេវ។
359. (Kha) sīlavisuddhīti visuddhiṃ pāpetuṃ samatthaṃ catupārisuddhisīlaṃ. Pārisuddhipadhāniyaṅganti parisuddhabhāvassa padhānaṅgaṃ. Cittavisuddhīti vipassanāya padaṭṭhānabhūtā aṭṭha paguṇasamāpattiyo. Diṭṭhivisuddhīti sapaccayanāmarūpadassanaṃ. Kaṅkhāvitaraṇavisuddhīti paccayākārañāṇaṃ. Addhattayepi hi paccayavaseneva dhammā pavattantīti passato kaṅkhaṃ vitarati. Maggāmaggañāṇadassanavisuddhīti obhāsādayo na maggo, vīthippaṭipannaṃ udayabbayañāṇaṃ maggoti evaṃ maggāmagge ñāṇaṃ. Paṭipadāñāṇadassanavisuddhīti rathavinīte vuṭṭhānagāminivipassanā kathitā, idha taruṇavipassanā. Ñāṇadassanavisuddhīti rathavinīte maggo kathito, idha vuṭṭhānagāminivipassanā. Etā pana sattapi visuddhiyo vitthārena visuddhimagge kathitā. Paññāti arahattaphalapaññā. Vimuttipi arahattaphalavimuttiyeva.
(ឆ) ធាតុនានត្តំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ផស្សនានត្តន្តិ ចក្ខាទិធាតុនានត្តំ បដិច្ច ចក្ខុសម្ផស្សាទិនានត្តំ ឧប្បជ្ជតីតិ អត្ថោ។ ផស្សនានត្តំ បដិច្ចាតិ ចក្ខុសម្ផស្សាទិនានត្តំ បដិច្ច ។ វេទនានានត្តន្តិ ចក្ខុសម្ផស្សជាទិវេទនានានត្តំ។ សញ្ញានានត្តំ បដិច្ចាតិ កាមសញ្ញាទិនានត្តំ បដិច្ច។ សង្កប្បនានត្តន្តិ កាមសង្កប្បាទិនានត្តំ។ សង្កប្បនានត្តំ បដិច្ច ឧប្បជ្ជតិ ឆន្ទនានត្តន្តិ សង្កប្បនានត្តតាយ រូបេ ឆន្ទោ សទ្ទេ ឆន្ទោតិ ឯវំ ឆន្ទនានត្តំ ឧប្បជ្ជតិ។ បរិឡាហនានត្តន្តិ ឆន្ទនានត្តតាយ រូបបរិឡាហោ សទ្ទបរិឡាហោតិ ឯវំ បរិឡាហនានត្តំ ឧប្បជ្ជតិ។ បរិយេសនានានត្តន្តិ បរិឡាហនានត្តតាយ រូបបរិយេសនាទិនានត្តំ ឧប្បជ្ជតិ។ លាភនានត្តន្តិ បរិយេសនានានត្តតាយ រូបបដិលាភាទិនានត្តំ ឧប្បជ្ជតិ។
(Cha) dhātunānattaṃ paṭicca uppajjati phassanānattanti cakkhādidhātunānattaṃ paṭicca cakkhusamphassādinānattaṃ uppajjatīti attho. Phassanānattaṃ paṭiccāti cakkhusamphassādinānattaṃ paṭicca . Vedanānānattanti cakkhusamphassajādivedanānānattaṃ. Saññānānattaṃ paṭiccāti kāmasaññādinānattaṃ paṭicca. Saṅkappanānattanti kāmasaṅkappādinānattaṃ. Saṅkappanānattaṃ paṭicca uppajjati chandanānattanti saṅkappanānattatāya rūpe chando sadde chandoti evaṃ chandanānattaṃ uppajjati. Pariḷāhanānattanti chandanānattatāya rūpapariḷāho saddapariḷāhoti evaṃ pariḷāhanānattaṃ uppajjati. Pariyesanānānattanti pariḷāhanānattatāya rūpapariyesanādinānattaṃ uppajjati. Lābhanānattanti pariyesanānānattatāya rūpapaṭilābhādinānattaṃ uppajjati.
(ជ) សញ្ញាសុ មរណសញ្ញាតិ មរណានុបស្សនាញាណេ សញ្ញា។ អាហារេបដិកូលសញ្ញាតិ អាហារំ បរិគ្គណ្ហន្តស្ស ឧប្បន្នសញ្ញា។ សព្ពលោកេអនភិរតិសញ្ញាតិ សព្ពស្មិំ វដ្ដេ ឧក្កណ្ឋន្តស្ស ឧប្បន្នសញ្ញា។ សេសា ហេដ្ឋា កថិតា ឯវ។ ឥធ ពហុការបទេ មគ្គោ កថិតោ។ សេសំ បុរិមសទិសមេវ។
(Ja) saññāsu maraṇasaññāti maraṇānupassanāñāṇe saññā. Āhārepaṭikūlasaññāti āhāraṃ pariggaṇhantassa uppannasaññā. Sabbalokeanabhiratisaññāti sabbasmiṃ vaṭṭe ukkaṇṭhantassa uppannasaññā. Sesā heṭṭhā kathitā eva. Idha bahukārapade maggo kathito. Sesaṃ purimasadisameva.
ទសធម្មវណ្ណនា
Dasadhammavaṇṇanā
៣៦០. (ឈ) និជ្ជរវត្ថូនីតិ និជ្ជរការណានិ។ មិច្ឆាទិដ្ឋិ និជ្ជិណ្ណា ហោតីតិ អយំ ហេដ្ឋា វិបស្សនាយបិ និជ្ជិណ្ណា ឯវ បហីនា។ កស្មា បុន គហិតាតិ អសមុច្ឆិន្នត្តា។ វិបស្សនាយ ហិ កិញ្ចាបិ ជិណ្ណា, ន បន សមុច្ឆិន្នា, មគ្គោ បន ឧប្បជ្ជិត្វា តំ សមុច្ឆិន្ទតិ, ន បុន វុដ្ឋាតុំ ទេតិ។ តស្មា បុន គហិតា។ ឯវំ សព្ពបទេសុ នយោ នេតព្ពោ។
360. (Jha) nijjaravatthūnīti nijjarakāraṇāni. Micchādiṭṭhi nijjiṇṇā hotīti ayaṃ heṭṭhā vipassanāyapi nijjiṇṇā eva pahīnā. Kasmā puna gahitāti asamucchinnattā. Vipassanāya hi kiñcāpi jiṇṇā, na pana samucchinnā, maggo pana uppajjitvā taṃ samucchindati, na puna vuṭṭhātuṃ deti. Tasmā puna gahitā. Evaṃ sabbapadesu nayo netabbo.
ឯត្ថ ច សម្មាទិដ្ឋិបច្ចយា ចតុសដ្ឋិ ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។ កតមេ ចតុសដ្ឋិ? សោតាបត្តិមគ្គក្ខណេ អធិមោក្ខដ្ឋេន សទ្ធិន្ទ្រិយំ បរិបូរេតិ, បគ្គហដ្ឋេន វីរិយិន្ទ្រិយំ បរិបូរេតិ, អនុស្សរណដ្ឋេន សតិន្ទ្រិយំ បរិបូរេតិ, អវិក្ខេបដ្ឋេន សមាធិន្ទ្រិយំ បរិបូរេតិ, ទស្សនដ្ឋេន បញ្ញិន្ទ្រិយំ បរិបូរេតិ, វិជាននដ្ឋេន មនិន្ទ្រិយំ, អភិនន្ទនដ្ឋេន សោមនស្សិន្ទ្រិយំ, បវត្តសន្តតិអធិបតេយ្យដ្ឋេន ជីវិតិន្ទ្រិយំ បរិបូរេតិ…បេ.… អរហត្តផលក្ខណេ អធិមោក្ខដ្ឋេន សទ្ធិន្ទ្រិយំ, បវត្តសន្តតិអធិបតេយ្យដ្ឋេន ជីវិតិន្ទ្រិយំ បរិបូរេតីតិ ឯវំ ចតូសុ មគ្គេសុ ចតូសុ ផលេសុ អដ្ឋ អដ្ឋ ហុត្វា ចតុសដ្ឋិ ធម្មា បារិបូរិំ គច្ឆន្តិ។ ឥធ អភិញ្ញេយ្យបទេ មគ្គោ កថិតោ។ សេសំ បុរិមសទិសមេវ។
Ettha ca sammādiṭṭhipaccayā catusaṭṭhi dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti. Katame catusaṭṭhi? Sotāpattimaggakkhaṇe adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ paripūreti, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ paripūreti, anussaraṇaṭṭhena satindriyaṃ paripūreti, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ paripūreti, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ paripūreti, vijānanaṭṭhena manindriyaṃ, abhinandanaṭṭhena somanassindriyaṃ, pavattasantatiadhipateyyaṭṭhena jīvitindriyaṃ paripūreti…pe… arahattaphalakkhaṇe adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ, pavattasantatiadhipateyyaṭṭhena jīvitindriyaṃ paripūretīti evaṃ catūsu maggesu catūsu phalesu aṭṭha aṭṭha hutvā catusaṭṭhi dhammā pāripūriṃ gacchanti. Idha abhiññeyyapade maggo kathito. Sesaṃ purimasadisameva.
ឥធ ឋត្វា បញ្ហា សមោធានេតព្ពា។ ទសកេ សតំ បញ្ហា កថិតា។ ឯកកេ ច នវកេ ច សតំ , ទុកេ ច អដ្ឋកេ ច សតំ, តិកេ ច សត្តកេ ច សតំ, ចតុក្កេ ច ឆក្កេ ច សតំ, បញ្ចកេ បញ្ញាសាតិ អឌ្ឍឆដ្ឋានិ បញ្ហសតានិ កថិតានិ ហោន្តិ។
Idha ṭhatvā pañhā samodhānetabbā. Dasake sataṃ pañhā kathitā. Ekake ca navake ca sataṃ , duke ca aṭṭhake ca sataṃ, tike ca sattake ca sataṃ, catukke ca chakke ca sataṃ, pañcake paññāsāti aḍḍhachaṭṭhāni pañhasatāni kathitāni honti.
‘‘ឥទមវោច អាយស្មា សារិបុត្តោ, អត្តមនា តេ ភិក្ខូ អាយស្មតោ សារិបុត្តស្ស ភាសិតំ អភិនន្ទុ’’ន្តិ សាធុ, សាធូតិ អភិនន្ទន្តា សិរសា សម្បដិច្ឆិំសុ។ តាយ ច បន អត្តមនតាយ ឥមមេវ សុត្តំ អាវជ្ជមានា បញ្ចសតាបិ តេ ភិក្ខូ សហ បដិសម្ភិទាហិ អគ្គផលេ អរហត្តេ បតិដ្ឋហិំសូតិ។
‘‘Idamavoca āyasmā sāriputto, attamanā te bhikkhū āyasmato sāriputtassa bhāsitaṃ abhinandu’’nti sādhu, sādhūti abhinandantā sirasā sampaṭicchiṃsu. Tāya ca pana attamanatāya imameva suttaṃ āvajjamānā pañcasatāpi te bhikkhū saha paṭisambhidāhi aggaphale arahatte patiṭṭhahiṃsūti.
សុមង្គលវិលាសិនិយា ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយ
Sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya
ទសុត្តរសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dasuttarasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
និដ្ឋិតា ច បាថិកវគ្គស្ស វណ្ណនាតិ។
Niṭṭhitā ca pāthikavaggassa vaṇṇanāti.
បាថិកវគ្គដ្ឋកថា និដ្ឋិតា។
Pāthikavaggaṭṭhakathā niṭṭhitā.
និគមនកថា
Nigamanakathā
ឯត្តាវតា ច –
Ettāvatā ca –
អាយាចិតោ សុមង្គល, បរិវេណនិវាសិនា ថិរគុណេន;
Āyācito sumaṅgala, pariveṇanivāsinā thiraguṇena;
ទាឋានាគសង្ឃត្ថេរេន, ថេរវំសន្វយេន។
Dāṭhānāgasaṅghattherena, theravaṃsanvayena.
ទីឃាគមវរស្ស ទសពល, គុណគណបរិទីបនស្ស អដ្ឋកថំ;
Dīghāgamavarassa dasabala, guṇagaṇaparidīpanassa aṭṭhakathaṃ;
យំ អារភិំ សុមង្គល, វិលាសិនិំ នាម នាមេន។
Yaṃ ārabhiṃ sumaṅgala, vilāsiniṃ nāma nāmena.
សា ហិ មហាដ្ឋកថាយ, សារមាទាយ និដ្ឋិតា;
Sā hi mahāṭṭhakathāya, sāramādāya niṭṭhitā;
ឯសា ឯកាសីតិបមាណាយ, បាឡិយា ភាណវារេហិ។
Esā ekāsītipamāṇāya, pāḷiyā bhāṇavārehi.
ឯកូនសដ្ឋិមត្តោ, វិសុទ្ធិមគ្គោបិ ភាណវារេហិ;
Ekūnasaṭṭhimatto, visuddhimaggopi bhāṇavārehi;
អត្ថប្បកាសនត្ថាយ, អាគមានំ កតោ យស្មា។
Atthappakāsanatthāya, āgamānaṃ kato yasmā.
តស្មា តេន សហា’យំ, អដ្ឋកថា ភាណវារគណនាយ;
Tasmā tena sahā’yaṃ, aṭṭhakathā bhāṇavāragaṇanāya;
សុបរិមិតបរិច្ឆិន្នំ, ចត្តាលីសសតំ ហោតិ។
Suparimitaparicchinnaṃ, cattālīsasataṃ hoti.
សព្ពំ ចត្តាលីសាធិកសត, បរិមាណំ ភាណវារតោ ឯវំ;
Sabbaṃ cattālīsādhikasata, parimāṇaṃ bhāṇavārato evaṃ;
សមយំ បកាសយន្តិំ, មហាវិហារេ និវាសិនំ។
Samayaṃ pakāsayantiṃ, mahāvihāre nivāsinaṃ.
មូលកដ្ឋកថាសារ, មាទាយ មយា ឥមំ ករោន្តេន;
Mūlakaṭṭhakathāsāra, mādāya mayā imaṃ karontena;
យំ បុញ្ញមុបចិតំ តេន, ហោតុ សព្ពោ សុខី លោកោតិ។
Yaṃ puññamupacitaṃ tena, hotu sabbo sukhī lokoti.
បរមវិសុទ្ធសទ្ធាពុទ្ធិវីរិយបដិមណ្ឌិតេន សីលាចារជ្ជវមទ្ទវាទិគុណសមុទយសមុទិតេន សកសមយសមយន្តរគហនជ្ឈោគាហណសមត្ថេន បញ្ញាវេយ្យត្តិយសមន្នាគតេន តិបិដកបរិយត្តិប្បភេទេ សាដ្ឋកថេ សត្ថុសាសនេ អប្បដិហតញាណប្បភាវេន មហាវេយ្យាករណេន ករណសម្បត្តិជនិតសុខវិនិគ្គតមធុរោទារវចនលាវណ្ណយុត្តេន យុត្តមុត្តវាទិនា វាទីវរេន មហាកវិនា បភិន្នបដិសម្ភិទាបរិវារេ ឆឡភិញ្ញាទិប្បភេទគុណបដិមណ្ឌិតេ ឧត្តរិមនុស្សធម្មេ សុប្បតិដ្ឋិតពុទ្ធីនំ ថេរវំសប្បទីបានំ ថេរានំ មហាវិហារវាសីនំ វំសាលង្ការភូតេន វិបុលវិសុទ្ធពុទ្ធិនា ពុទ្ធឃោសោតិ គរូហិ គហិតនាមធេយ្យេន ថេរេន កតា អយំ សុមង្គលវិលាសិនី នាម ទីឃនិកាយដ្ឋកថា –
Paramavisuddhasaddhābuddhivīriyapaṭimaṇḍitena sīlācārajjavamaddavādiguṇasamudayasamuditena sakasamayasamayantaragahanajjhogāhaṇasamatthena paññāveyyattiyasamannāgatena tipiṭakapariyattippabhede sāṭṭhakathe satthusāsane appaṭihatañāṇappabhāvena mahāveyyākaraṇena karaṇasampattijanitasukhaviniggatamadhurodāravacanalāvaṇṇayuttena yuttamuttavādinā vādīvarena mahākavinā pabhinnapaṭisambhidāparivāre chaḷabhiññādippabhedaguṇapaṭimaṇḍite uttarimanussadhamme suppatiṭṭhitabuddhīnaṃ theravaṃsappadīpānaṃ therānaṃ mahāvihāravāsīnaṃ vaṃsālaṅkārabhūtena vipulavisuddhabuddhinā buddhaghosoti garūhi gahitanāmadheyyena therena katā ayaṃ sumaṅgalavilāsinī nāma dīghanikāyaṭṭhakathā –
តាវ តិដ្ឋតុ លោកស្មិំ, លោកនិត្ថរណេសិនំ;
Tāva tiṭṭhatu lokasmiṃ, lokanittharaṇesinaṃ;
ទស្សេន្តី កុលបុត្តានំ, នយំ ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិយា។
Dassentī kulaputtānaṃ, nayaṃ diṭṭhivisuddhiyā.
យាវ ពុទ្ធោតិ នាមម្បិ, សុទ្ធចិត្តស្ស តាទិនោ;
Yāva buddhoti nāmampi, suddhacittassa tādino;
លោកម្ហិ លោកជេដ្ឋស្ស, បវត្តតិ មហេសិនោតិ។
Lokamhi lokajeṭṭhassa, pavattati mahesinoti.
សុមង្គលវិលាសិនី នាម
Sumaṅgalavilāsinī nāma
ទីឃនិកាយដ្ឋកថា និដ្ឋិតា។
Dīghanikāyaṭṭhakathā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ១១. ទសុត្តរសុត្តំ • 11. Dasuttarasuttaṃ
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ១១. ទសុត្តរសុត្តវណ្ណនា • 11. Dasuttarasuttavaṇṇanā
