| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ទីឃនិកាយ (ដីកា) • Dīghanikāya (ṭīkā) |
១១. ទសុត្តរសុត្តវណ្ណនា
11. Dasuttarasuttavaṇṇanā
៣៥០. អាវុសោ ភិក្ខវេតិ សាវកានំ អាលបនន្តិ សាវកានំ អាមន្តនវសេន អាលបនសមុទាចារោ, ន កេវលំ ‘‘ភិក្ខវេ’’តិ, សោ បន ពុទ្ធានំ អាលបនំ។ តេនាហ ‘‘ពុទ្ធា ហី’’តិអាទិ។ សត្ថុសមុទាចារវសេន អសមុទាចារោ ឯវេត្ថ សត្ថុ ឧច្ចដ្ឋានេ ឋបនំ។ សម្បតិ អាគតត្តា កត្ថចិ ន និពទ្ធោ វាសោ ឯតេសន្តិ អនិពទ្ធវាសា, អន្តេវាសិកា។ កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា សប្បាយសេនាសនំ គវេសន្តា យំ កិញ្ចិ ទិសំ គច្ឆន្តីតិ ទិសាគមនីយា។ ឥទានិ តមត្ថំ វិត្ថារតោ ទស្សេតុំ ‘‘ពុទ្ធកាលេ’’តិអាទិ វុត្តំ។
350.Āvusobhikkhaveti sāvakānaṃ ālapananti sāvakānaṃ āmantanavasena ālapanasamudācāro, na kevalaṃ ‘‘bhikkhave’’ti, so pana buddhānaṃ ālapanaṃ. Tenāha ‘‘buddhā hī’’tiādi. Satthusamudācāravasena asamudācāro evettha satthu uccaṭṭhāne ṭhapanaṃ. Sampati āgatattā katthaci na nibaddho vāso etesanti anibaddhavāsā, antevāsikā. Kammaṭṭhānaṃ gahetvā sappāyasenāsanaṃ gavesantā yaṃ kiñci disaṃ gacchantīti disāgamanīyā. Idāni tamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘buddhakāle’’tiādi vuttaṃ.
អសុភកម្មដ្ឋានន្តិ ឯកាទសវិធំ អសុភកម្មដ្ឋានំ។ តត្ថាបិ បុគ្គលវេមត្តតំ ញត្វា តទនុរូបំ តទនុរូបមេវ ទេតិ។ មោហចរិតស្សបិ កាមំ អានាបានស្សតិកម្មដ្ឋានំ សប្បាយំ, កម្មដ្ឋានភាវនាយ បន ភាជនភូតំ កាតុំ សម្មោហវិគមាយ បឋមំ ឧទ្ទេសបរិបុច្ឆាធម្មស្សវនធម្មសាកច្ឆាសុ និយោជេតព្ពោតិ វុត្តំ ‘‘មោហចរិតស្ស…បេ.… អាចិក្ខតី’’តិ។ សទ្ធាចរិតស្ស វិសេសតោ បុរិមា ឆ អនុស្សតិយោ សប្បាយា, តាសំ បន អនុយុញ្ជនេ អយំ បុព្ពភាគបដិបត្តីតិ ទស្សេតុំ ‘‘បសាទនីយសុត្តន្តេ’’តិអាទិ វុត្តំ។ ញាណចរិតស្សាតិ ពុទ្ធិចរិតស្ស, តស្ស បន មរណស្សតិ, ឧបសមានុស្សតិ, ចតុធាតុវវត្ថានំ, អាហារេបដិកូលសញ្ញា វិសេសតោ សប្បាយា, តេសំ បន ឧបការធម្មទស្សនត្ថំ ‘‘អនិច្ចតាទិ…បេ.… កថេតី’’តិ វុត្តំ។ តត្ថេវាតិ សត្ថុ សន្តិកេ ឯវ។ តេមាសិកំ បដិបទន្តិ តីហិ មាសេហិ សន្និដ្ឋាបេតព្ពំ បដិបទំ។
Asubhakammaṭṭhānanti ekādasavidhaṃ asubhakammaṭṭhānaṃ. Tatthāpi puggalavemattataṃ ñatvā tadanurūpaṃ tadanurūpameva deti. Mohacaritassapi kāmaṃ ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ sappāyaṃ, kammaṭṭhānabhāvanāya pana bhājanabhūtaṃ kātuṃ sammohavigamāya paṭhamaṃ uddesaparipucchādhammassavanadhammasākacchāsu niyojetabboti vuttaṃ ‘‘mohacaritassa…pe… ācikkhatī’’ti. Saddhācaritassa visesato purimā cha anussatiyo sappāyā, tāsaṃ pana anuyuñjane ayaṃ pubbabhāgapaṭipattīti dassetuṃ ‘‘pasādanīyasuttante’’tiādi vuttaṃ. Ñāṇacaritassāti buddhicaritassa, tassa pana maraṇassati, upasamānussati, catudhātuvavatthānaṃ, āhārepaṭikūlasaññā visesato sappāyā, tesaṃ pana upakāradhammadassanatthaṃ ‘‘aniccatādi…pe… kathetī’’ti vuttaṃ. Tatthevāti satthu santike eva. Temāsikaṃ paṭipadanti tīhi māsehi sanniṭṭhāpetabbaṃ paṭipadaṃ.
ឥមេ ភិក្ខូតិ ឥមិស្សា ធម្មទេសនាយ ភាជនភូតា ភិក្ខូ។ ‘‘ឯវំ អាគន្ត្វា គច្ឆន្តេ បន ភិក្ខូ’’តិ ឥទំ ‘‘ពុទ្ធកាលេ’’តិអាទិនា តទុទ្ទេសិកវសេន វុត្តភិក្ខូ សន្ធាយ វុត្តំ, ន ‘‘ឥមេ ភិក្ខូ’’តិ អនន្តរំ វុត្តភិក្ខូ។ តេនាហ ‘‘បេសេតី’’តិ។ អបលោកេថាតិ អាបុច្ឆថ។ ‘‘បណ្ឌិតា’’តិអាទិ សេវនភជនេសុ ការណវចនំ។ ‘‘សោតាបត្តិផលេ វិនេតី’’តិអាទិ យេភុយ្យវសេន វុត្តំ។ អាយស្មា ហិ ធម្មសេនាបតិ ភិក្ខូ យេភុយ្យេន សោតាបត្តិផលំ បាបេត្វា វិស្សជ្ជេតិ ‘‘ឯវមេតេ និយតា សម្ពោធិបរាយណា’’តិ។ អាយស្មា បន មហាមោគ្គល្លានោ ‘‘សព្ពាបិ ភវូបបត្តិ ជិគុច្ឆិតព្ពាវា’’តិ ភិក្ខូ យេភុយ្យេន ឧត្តមត្ថំយេវ បាបេតិ។
Ime bhikkhūti imissā dhammadesanāya bhājanabhūtā bhikkhū. ‘‘Evaṃ āgantvā gacchantepana bhikkhū’’ti idaṃ ‘‘buddhakāle’’tiādinā taduddesikavasena vuttabhikkhū sandhāya vuttaṃ, na ‘‘ime bhikkhū’’ti anantaraṃ vuttabhikkhū. Tenāha ‘‘pesetī’’ti. Apalokethāti āpucchatha. ‘‘Paṇḍitā’’tiādi sevanabhajanesu kāraṇavacanaṃ. ‘‘Sotāpattiphale vinetī’’tiādi yebhuyyavasena vuttaṃ. Āyasmā hi dhammasenāpati bhikkhū yebhuyyena sotāpattiphalaṃ pāpetvā vissajjeti ‘‘evamete niyatā sambodhiparāyaṇā’’ti. Āyasmā pana mahāmoggallāno ‘‘sabbāpi bhavūpapatti jigucchitabbāvā’’ti bhikkhū yebhuyyena uttamatthaṃyeva pāpeti.
សាវកេហិ វិនេតុំ សក្កុណេយ្យា សាវកវេនេយ្យា នាម ន សាវកេហេវ វិនេតព្ពាតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘សាវកវេនេយ្យា នាមា’’តិអាទិ។ ទសធា មាតិកំ ឋបេត្វាតិ ឯកកតោ បដ្ឋាយ យាវ ទសកា ទសធា ទសធា មាតិកំ ឋបេត្វា វិភត្តោតិ ទសុត្តរោ។ ទសុត្តរោ គតោតិបិ ទសុត្តរោតិ ឯកកតោ បដ្ឋាយ យាវ ទសកា ទសហិ ឧត្តរោ អធិកោ ហុត្វា គតោ បវត្តោតិបិ ទសុត្តរោ។ ឯកេកស្មិំ បព្ពេតិ ឯកកតោ បដ្ឋាយ យាវ ទសកា ទសសុ បព្ពេសុ ឯកេកស្មិំ បព្ពេ។ ទស ទស បញ្ហាតិ ‘‘កតមោ ធម្មោ ពហុការោ អប្បមាទោ កុសលេសុ ធម្មេសូ’’តិអាទិនា ទស ទស បញ្ហា។ វិសេសិតាតិ វិស្សជ្ជិតា។ ទសុត្តរំ បវក្ខាមីតិ ទេសិយមានំ ទេសនំ នាមកិត្តនមុខេន បដិជានាតិ វណ្ណភណនត្ថំ។ បវក្ខាមីតិ បការេហិ វក្ខាមិ។ តថា ហេត្ថ បញ្ញាសាធិកានំ បញ្ចន្នំ បញ្ហសតានំ វសេន ទេសនា បវត្តា។ ធម្មន្តិ ឥធ ធម្ម-សទ្ទោ បរិយត្តិបរិយាយោ ‘‘ឥធ ភិក្ខុ ធម្មំ បរិយាបុណាតី’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៥.៧៣) វិយ។ សុត្តលក្ខណោ ចាយំ ធម្មោតិ អាហ ‘‘ធម្មន្តិ សុត្ត’’ន្តិ។ ស្វាយំ ធម្មោ យថានុសិដ្ឋំ បដិបជ្ជមានស្ស និព្ពានាវហោ។ តតោ ឯវ វដ្ដទុក្ខសមុច្ឆេទាយ ហោតិ, ស ចាយមស្ស អានុភាវោ សព្ពេសំ ខន្ធានំ បមោចនុបាយភាវតោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘និព្ពានប្បត្តិយា’’តិអាទិមាហ។ តេន វុត្តំ ‘‘និព្ពានប្បត្តិយា’’តិអាទិ។
Sāvakehi vinetuṃ sakkuṇeyyā sāvakaveneyyā nāma na sāvakeheva vinetabbāti dassento āha ‘‘sāvakaveneyyā nāmā’’tiādi. Dasadhā mātikaṃ ṭhapetvāti ekakato paṭṭhāya yāva dasakā dasadhā dasadhā mātikaṃ ṭhapetvā vibhattoti dasuttaro. Dasuttaro gatotipi dasuttaroti ekakato paṭṭhāya yāva dasakā dasahi uttaro adhiko hutvā gato pavattotipi dasuttaro. Ekekasmiṃ pabbeti ekakato paṭṭhāya yāva dasakā dasasu pabbesu ekekasmiṃ pabbe. Dasa dasa pañhāti ‘‘katamo dhammo bahukāro appamādo kusalesu dhammesū’’tiādinā dasa dasa pañhā. Visesitāti vissajjitā. Dasuttaraṃ pavakkhāmīti desiyamānaṃ desanaṃ nāmakittanamukhena paṭijānāti vaṇṇabhaṇanatthaṃ. Pavakkhāmīti pakārehi vakkhāmi. Tathā hettha paññāsādhikānaṃ pañcannaṃ pañhasatānaṃ vasena desanā pavattā. Dhammanti idha dhamma-saddo pariyattipariyāyo ‘‘idha bhikkhu dhammaṃ pariyāpuṇātī’’tiādīsu (a. ni. 5.73) viya. Suttalakkhaṇo cāyaṃ dhammoti āha ‘‘dhammantisutta’’nti. Svāyaṃ dhammo yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamānassa nibbānāvaho. Tato eva vaṭṭadukkhasamucchedāya hoti, sa cāyamassa ānubhāvo sabbesaṃ khandhānaṃ pamocanupāyabhāvatoti dassento ‘‘nibbānappattiyā’’tiādimāha. Tena vuttaṃ ‘‘nibbānappattiyā’’tiādi.
ឧច្ចំ ករោន្តោតិ ឧទគ្គំ ឧឡារំ បណីតំ កត្វា ទស្សេន្តោ, បគ្គណ្ហន្តោតិ អត្ថោ។ បេមំ ជនេន្តោតិ ភត្តិំ ឧប្បាទេន្តោ។ ឥទញ្ច ទេសនាយ បគ្គណ្ហនំ ពុទ្ធានម្បិ អាចិណ្ណំ ឯវាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘ឯកាយនោ’’តិអាទិមាហ។
Uccaṃ karontoti udaggaṃ uḷāraṃ paṇītaṃ katvā dassento, paggaṇhantoti attho. Pemaṃ janentoti bhattiṃ uppādento. Idañca desanāya paggaṇhanaṃ buddhānampi āciṇṇaṃ evāti dassento ‘‘ekāyano’’tiādimāha.
ឯកធម្មវណ្ណនា
Ekadhammavaṇṇanā
៣៥១. (ក) ការ-សទ្ទោ ឧប-សទ្ទេន វិនាបិ ឧបការត្ថំ វទតិ, ‘‘ពហុការា, ភិក្ខវេ, មាតាបិតរោ បុត្តាន’’ន្តិអាទីសុ (អ. និ. ២.៣៤) វិយាតិ អាហ ‘‘ពហុការោតិ ពហូបការោ’’តិ។
351. (Ka) kāra-saddo upa-saddena vināpi upakāratthaṃ vadati, ‘‘bahukārā, bhikkhave, mātāpitaro puttāna’’ntiādīsu (a. ni. 2.34) viyāti āha ‘‘bahukāroti bahūpakāro’’ti.
(ខ) វឌ្ឍនេ វុត្តេ នានន្តរិយតាយ ឧប្បាទនំ វុត្តមេវ ហោតីតិ ‘‘ភាវេតព្ពោតិ វឌ្ឍេតព្ពោ’’តិ វុត្តោ។ ឧប្បាទនបុព្ពិកា ហិ វឌ្ឍនាតិ។ ននុ ច ‘‘ឯកោ ធម្មោ ឧប្បាទេតព្ពោ’’តិ ឧប្បាទនំ បេត្ថ វិសុំ គហិតំ ឯវាតិ? អញ្ញវិសយត្តា តស្ស នាយំ វិរោធោ។ តថា ហិ ‘‘ឯកោ ធម្មោ បរិញ្ញេយ្យោ’’តិ តីហិបិ បរិញ្ញាហិ បរិញ្ញេយ្យតំ វត្វាបិ ‘‘ឯកោ ធម្មោ បហាតព្ពោ’’តិ បហាតព្ពតា វុត្តា។
(Kha) vaḍḍhane vutte nānantariyatāya uppādanaṃ vuttameva hotīti ‘‘bhāvetabboti vaḍḍhetabbo’’ti vutto. Uppādanapubbikā hi vaḍḍhanāti. Nanu ca ‘‘eko dhammo uppādetabbo’’ti uppādanaṃ pettha visuṃ gahitaṃ evāti? Aññavisayattā tassa nāyaṃ virodho. Tathā hi ‘‘eko dhammo pariññeyyo’’ti tīhipi pariññāhi pariññeyyataṃ vatvāpi ‘‘eko dhammo pahātabbo’’ti pahātabbatā vuttā.
(គ) តីហិ បរិញ្ញាហីតិ ញាតតីរណបហានបរិញ្ញាហិ។
(Ga) tīhi pariññāhīti ñātatīraṇapahānapariññāhi.
(ឃ) បហានានុបស្សនាយាតិ បជហនវសេន បវត្តាយ អនុបស្សនាយ។ មិស្សកវសេន ចេតំ អនុបស្សនាគហណំ ទដ្ឋព្ពំ។
(Gha) pahānānupassanāyāti pajahanavasena pavattāya anupassanāya. Missakavasena cetaṃ anupassanāgahaṇaṃ daṭṭhabbaṃ.
(ង) សីលសម្បទាទីនំ បរិហានាវហោ បរិហានាយ សំវត្តនកោ។
(Ṅa) sīlasampadādīnaṃ parihānāvaho parihānāya saṃvattanako.
(ច) ឈានាទិវិសេសំ គមេតីតិ វិសេសគាមី។
(Ca) jhānādivisesaṃ gametīti visesagāmī.
(ឆ) ទុប្បច្ចក្ខករោតិ អនុបចិតញាណសម្ភារេហិ បច្ចក្ខំ កាតុំ អសក្កុណេយ្យោ។
(Cha) duppaccakkhakaroti anupacitañāṇasambhārehi paccakkhaṃ kātuṃ asakkuṇeyyo.
(ឈ) អភិជានិតព្ពោតិ អភិមុខំ ញាណេន ជានិតព្ពោ។
(Jha) abhijānitabboti abhimukhaṃ ñāṇena jānitabbo.
សព្ពត្ថ មាតិកាសូតិ ទុកាទិវសេន វុត្តាសុ សព្ពាសុ មាតិកាសុ។ ឯត្ថ ច អាយស្មា ធម្មសេនាបតិ តេ ភិក្ខូ ភាវនាយ និយោជេត្វា ឧត្តមត្ថេ បតិដ្ឋាបេតុកាមោ បឋមំ តាវ ភាវនាយ ឧបការធម្មំ ឧទ្ទេសវសេន ទស្សេន្តោ ‘‘ឯកោ ធម្មោ ពហុការោ’’តិ វត្វា តេន ឧបការកេន ឧបកត្តព្ពំ ទស្សេន្តោ ‘‘ឯកោ ធម្មោ ភាវេតព្ពោ’’តិ អាហ។ អយញ្ច ភាវនា វិបស្សនាវសេន ឥច្ឆិតាតិ អាហ ‘‘ឯកោ ធម្មោ បរិញ្ញេយ្យោ’’តិ។ បរិញ្ញា ច នាម យាវទេវ បហាតព្ពបជហនត្ថាតិ អាហ ‘‘ឯកោ ធម្មោ បហាតព្ពោ’’តិ។ បជហន្តេន ច ហានភាគិយំ នីហរិត្វា វិសេសភាគិយេ អវដ្ឋាតព្ពន្តិ អាហ ‘‘ឯកោ ធម្មោ ហានភាគិយោ, ឯកោ ធម្មោ វិសេសភាគិយោ’’តិ។ វិសេសភាគិយេ អវដ្ឋានញ្ច ទុប្បដិវិជ្ឈនេន, ទុប្បដិវិជ្ឈបដិវិជ្ឈនញ្ចេ ឥជ្ឈតិ, និប្ផាទេតព្ពនិប្ផាទនំ សិទ្ធមេវ ហោតីតិ អាហ ‘‘ឯកោ ធម្មោ ទុប្បដិវិជ្ឈោ, ឯកោ ធម្មោ ឧប្បាទេតព្ពោ’’តិ។ តយិទំ ទ្វយំ អភិញ្ញេយ្យាទិជាននេន ហោតីតិ អាហ ‘‘ឯកោ ធម្មោ អភិញ្ញេយ្យោ’’តិ។ អភិញ្ញេយ្យញ្ចេ អភិញ្ញាតំ, សច្ឆិកាតព្ពំ សច្ឆិកតមេវ ហោតីតិ។ ឯត្តាវតា ច និដ្ឋិតកិច្ចោវ ហោតិ, នាស្ស ឧត្តរិ កិញ្ចិ ករណីយន្តិ ឯវំ តាវ មហាថេរោ ឯកកវសេន តេសំ ភិក្ខូនំ បដិបត្តិវិធិំ ឧទ្ទិសន្តោ ឥមានិ ទស បទានិ ឥមិនា អនុក្កមេន ឧទ្ទិសិ។
Sabbattha mātikāsūti dukādivasena vuttāsu sabbāsu mātikāsu. Ettha ca āyasmā dhammasenāpati te bhikkhū bhāvanāya niyojetvā uttamatthe patiṭṭhāpetukāmo paṭhamaṃ tāva bhāvanāya upakāradhammaṃ uddesavasena dassento ‘‘eko dhammo bahukāro’’ti vatvā tena upakārakena upakattabbaṃ dassento ‘‘eko dhammo bhāvetabbo’’ti āha. Ayañca bhāvanā vipassanāvasena icchitāti āha ‘‘eko dhammo pariññeyyo’’ti. Pariññā ca nāma yāvadeva pahātabbapajahanatthāti āha ‘‘eko dhammo pahātabbo’’ti. Pajahantena ca hānabhāgiyaṃ nīharitvā visesabhāgiye avaṭṭhātabbanti āha ‘‘eko dhammo hānabhāgiyo, eko dhammo visesabhāgiyo’’ti. Visesabhāgiye avaṭṭhānañca duppaṭivijjhanena, duppaṭivijjhapaṭivijjhanañce ijjhati, nipphādetabbanipphādanaṃ siddhameva hotīti āha ‘‘eko dhammo duppaṭivijjho, eko dhammo uppādetabbo’’ti. Tayidaṃ dvayaṃ abhiññeyyādijānanena hotīti āha ‘‘eko dhammo abhiññeyyo’’ti. Abhiññeyyañce abhiññātaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikatameva hotīti. Ettāvatā ca niṭṭhitakiccova hoti, nāssa uttari kiñci karaṇīyanti evaṃ tāva mahāthero ekakavasena tesaṃ bhikkhūnaṃ paṭipattividhiṃ uddisanto imāni dasa padāni iminā anukkamena uddisi.
(ក) ឯវំ អនិយមតោ ឧទ្ទិដ្ឋធម្មេ សរូបតោ និយមេត្វា ទស្សេតុំ ‘‘កតមោ ឯកោ ធម្មោ’’តិអាទិនា ទេសនំ អារភិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ឥតិ អាយស្មា សារិបុត្តោ’’តិអាទិ។ ឯស នយោ ទុកាទីសុ។ វេឡុការោតិ វេនោ។ សោ ហិ វេឡុវិការេហិ កិលញ្ជាទិករណេន ‘‘វេឡុការោ’’តិ វុត្តោ។ អន្តោ, ពហិ ច សព្ពគតគណ្ឋិំ នីហរណេន និគ្គណ្ឋិំ កត្វា។ ឯកេកកោដ្ឋាសេតិ ឯកកាទីសុ ទសសុ កោដ្ឋាសេសុ ឯកេកស្មិំ កោដ្ឋាសេ។
(Ka) evaṃ aniyamato uddiṭṭhadhamme sarūpato niyametvā dassetuṃ ‘‘katamo eko dhammo’’tiādinā desanaṃ ārabhi. Tena vuttaṃ ‘‘iti āyasmā sāriputto’’tiādi. Esa nayo dukādīsu. Veḷukāroti veno. So hi veḷuvikārehi kilañjādikaraṇena ‘‘veḷukāro’’ti vutto. Anto, bahi ca sabbagatagaṇṭhiṃ nīharaṇena niggaṇṭhiṃ katvā. Ekekakoṭṭhāseti ekakādīsu dasasu koṭṭhāsesu ekekasmiṃ koṭṭhāse.
សព្ពត្ថកំ ឧបការកន្តិ សព្ពត្ថកមេវ សម្មា បដិបត្តិយា ឧបការវន្តំ។ ឥទានិ តមត្ថំ វិត្ថារតោ ទស្សេតុំ ‘‘អយញ្ហី’’តិអាទិ វុត្តំ។ វិបស្សនាគព្ភំ គណ្ហាបនេតិ យថា ឧបរិ វិបស្សនា បរិបច្ចតិ តិក្ខា វិសទា ហុត្វា មគ្គេន ឃដេតិ, ឯវំ បុព្ពភាគវិបស្សនាវឌ្ឍនេ។ អត្ថបដិសម្ភិទាទីសូតិ អត្ថបដិសម្ភិទាទីសុ និប្ផាទេតព្ពេសុ, តេសំ សម្ភារសម្ភរណន្តិ អត្ថោ។ ឯស នយោ ឥតោ បរេសុបិ។ ឋានាដ្ឋានេសូតិ ឋានេ, អដ្ឋានេ ច ជានិតព្ពេ។ មហាវិហារសមាបត្តិយន្តិ មហតិយំ ឈានាទិវិហារសមាបត្តិយំ។ វិបស្សនាញាណាទីសូតិ អាទិ-សទ្ទេន មនោមយិទ្ធិ អាទិកានិ សង្គណ្ហាតិ។ អដ្ឋសុ វិជ្ជាសូតិ អម្ពដ្ឋសុត្តេ (ទី. និ. ១.២៧៩) អាគតនយាសុ អដ្ឋសុ វិជ្ជាសុ។
Sabbatthakaṃ upakārakanti sabbatthakameva sammā paṭipattiyā upakāravantaṃ. Idāni tamatthaṃ vitthārato dassetuṃ ‘‘ayañhī’’tiādi vuttaṃ. Vipassanāgabbhaṃ gaṇhāpaneti yathā upari vipassanā paripaccati tikkhā visadā hutvā maggena ghaṭeti, evaṃ pubbabhāgavipassanāvaḍḍhane. Atthapaṭisambhidādīsūti atthapaṭisambhidādīsu nipphādetabbesu, tesaṃ sambhārasambharaṇanti attho. Esa nayo ito paresupi. Ṭhānāṭṭhānesūti ṭhāne, aṭṭhāne ca jānitabbe. Mahāvihārasamāpattiyanti mahatiyaṃ jhānādivihārasamāpattiyaṃ. Vipassanāñāṇādīsūti ādi-saddena manomayiddhi ādikāni saṅgaṇhāti. Aṭṭhasu vijjāsūti ambaṭṭhasutte (dī. ni. 1.279) āgatanayāsu aṭṭhasu vijjāsu.
តេនេវ ភគវា ថោមេតីតិ យោជនា។ នន្តិ អប្បមាទំ។
Teneva bhagavā thometīti yojanā. Nanti appamādaṃ.
ថាមសម្បន្នេនាតិ ញាណពលសមន្នាគតេន។ ទីបេត្វាតិ ‘‘ឯវម្បិ អប្បមាទោ កុសលានំ ធម្មានំ សម្បាទនេ ពហុបការោ’’តិ បកាសេត្វា។ យំ កិញ្ចិ អនវជ្ជបក្ខិកមត្ថំ អប្បមាទេ បក្ខិបិត្វា កថេតុំ យុត្តន្តិ ទស្សេតុំ ‘‘យំ កិញ្ចី’’តិអាទិ វុត្តំ។
Thāmasampannenāti ñāṇabalasamannāgatena. Dīpetvāti ‘‘evampi appamādo kusalānaṃ dhammānaṃ sampādane bahupakāro’’ti pakāsetvā. Yaṃ kiñci anavajjapakkhikamatthaṃ appamāde pakkhipitvā kathetuṃ yuttanti dassetuṃ ‘‘yaṃ kiñcī’’tiādi vuttaṃ.
(ខ) កាយគតាសតីតិ រស្សំ អកត្វា និទ្ទេសោ, និទ្ទេសេន វា ឯតំ សមាសបទំ ទដ្ឋព្ពំ។ ‘‘អដ្ឋិកានិ បុញ្ជកិតានិ តេរោវស្សិកានិ…បេ.… បូតីនិ ចុណ្ណិកជាតានី’’តិ (ទី. និ. ២.៣៧៩) ឯវំ បវត្តមនសិការោ ‘‘ចុណ្ណិកមនសិការោ’’តិ វទន្តិ។ អបរេ បន ភណន្តិ ‘‘ចុណ្ណិកឥរិយាបថេសុ បវត្តមនសិការោ’’តិ។ ឯត្ថ ឧប្បន្នសតិយាតិ ឯតស្មិំ យថាវុត្តេ ឯកូនតិំសវិធេ ឋានេ ឧប្បន្នាយ សតិយា។ សុខសម្បយុត្តាតិ និប្បរិយាយតោ សុខសម្បយុត្តា, បរិយាយតោ បន ចតុត្ថជ្ឈានេ ឧបេក្ខាបិ ‘‘សុខ’’ន្តិ វត្តព្ពតំ លភតិ សន្តសភាវត្តា។
(Kha) kāyagatāsatīti rassaṃ akatvā niddeso, niddesena vā etaṃ samāsapadaṃ daṭṭhabbaṃ. ‘‘Aṭṭhikāni puñjakitāni terovassikāni…pe… pūtīni cuṇṇikajātānī’’ti (dī. ni. 2.379) evaṃ pavattamanasikāro ‘‘cuṇṇikamanasikāro’’ti vadanti. Apare pana bhaṇanti ‘‘cuṇṇikairiyāpathesu pavattamanasikāro’’ti. Ettha uppannasatiyāti etasmiṃ yathāvutte ekūnatiṃsavidhe ṭhāne uppannāya satiyā. Sukhasampayuttāti nippariyāyato sukhasampayuttā, pariyāyato pana catutthajjhāne upekkhāpi ‘‘sukha’’nti vattabbataṃ labhati santasabhāvattā.
(គ) បច្ចយភូតោ អារម្មណាទិវិសយោបិ អារម្មណភាវេន វណោ វិយ អាសវេ បគ្ឃរតិ, សោ សម្បយោគសម្ភវាភាវេបិ សហ អាសវេហីតិ សាសវោ។ តថា ឧបាទានានំ ហិតោតិ ឧបាទានិយោ។ ឥតរថា បន បច្ចយភាវេន វិធិ បដិក្ខេបោ។
(Ga) paccayabhūto ārammaṇādivisayopi ārammaṇabhāvena vaṇo viya āsave paggharati, so sampayogasambhavābhāvepi saha āsavehīti sāsavo. Tathā upādānānaṃ hitoti upādāniyo. Itarathā pana paccayabhāvena vidhi paṭikkhepo.
(ឃ) អស្មីតិ មានោតិ ‘‘អស្មី’’តិ បវត្តោ មានោ។
(Gha) asmīti mānoti ‘‘asmī’’ti pavatto māno.
(ច) វិបរិយាយេនាតិ ‘‘អនិច្ចេ អនិច្ច’’ន្តិអាទិនា នយេន បវត្តោ បថមនសិការោ។
(Ca) vipariyāyenāti ‘‘anicce anicca’’ntiādinā nayena pavatto pathamanasikāro.
(ឆ) ឥធ បន វិបស្សនានន្តរោ មគ្គោ ‘‘អានន្តរិកោ ចេតោសមាធី’’តិ អធិប្បេតោ។ កស្មា? វិបស្សនាយ អនន្តរត្តា, អត្តនោ វា បវត្តិយា អនន្តរំ ផលទាយកត្តា។ សទ្ទត្ថតោ បន អនន្តរំ ផលំ អនន្តរំ, តស្មិំ អនន្តរេ និយុត្តា, តំ វា អរហតិ, អនន្តរបយោជនោតិ វា អានន្តរិកោ។
(Cha) idha pana vipassanānantaro maggo ‘‘ānantariko cetosamādhī’’ti adhippeto. Kasmā? Vipassanāya anantarattā, attano vā pavattiyā anantaraṃ phaladāyakattā. Saddatthato pana anantaraṃ phalaṃ anantaraṃ, tasmiṃ anantare niyuttā, taṃ vā arahati, anantarapayojanoti vā ānantariko.
(ជ) ផលន្តិ ផលបញ្ញា។ បច្ចវេក្ខណបញ្ញា អធិប្បេតា អកុប្បារម្មណតាយ។
(Ja) phalanti phalapaññā. Paccavekkhaṇapaññā adhippetā akuppārammaṇatāya.
(ឈ) អត្តនោ ផលំ អាហរតីតិ អាហារោ, បច្ចយោតិ អាហ ‘‘អាហារដ្ឋិតិកាតិ បច្ចយដ្ឋិតិកា’’តិ។ អយំ ឯកោ ធម្មោតិ អយំ បច្ចយសង្ខាតោ ឯកោ ធម្មោតិ បច្ចយតាសមញ្ញេន ឯកំ កត្វា វទតិ។ ញាតបរិញ្ញាយ អភិញ្ញាយាតិ ញាតបរិញ្ញាសង្ខាតាយ អភិញ្ញាយ។
(Jha) attano phalaṃ āharatīti āhāro, paccayoti āha ‘‘āhāraṭṭhitikāti paccayaṭṭhitikā’’ti. Ayaṃ eko dhammoti ayaṃ paccayasaṅkhāto eko dhammoti paccayatāsamaññena ekaṃ katvā vadati. Ñātapariññāya abhiññāyāti ñātapariññāsaṅkhātāya abhiññāya.
(ញ) អកុប្បា ចេតោវិមុត្តីតិ អរហត្តផលវិមុត្តិ អកុប្បភាវេន ឧក្កំសគតត្តា។ អញ្ញថា សព្ពាបិ ផលសមាបត្តិយោ អកុប្បា ឯវ បដិបក្ខេហិ អកោបនីយត្តា។
(Ña) akuppā cetovimuttīti arahattaphalavimutti akuppabhāvena ukkaṃsagatattā. Aññathā sabbāpi phalasamāpattiyo akuppā eva paṭipakkhehi akopanīyattā.
អភិញ្ញាយាតិ ‘‘អភិញ្ញេយ្យោ’’តិ ឯត្ថ លទ្ធអភិញ្ញាយ។ បរិញ្ញាយាតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ បហាតព្ពសច្ឆិកាតព្ពេហីតិ បហាតព្ពសច្ឆិកាតព្ពបទេហិ។ បហានបរិញ្ញាវ កថិតា បហានសច្ឆិកិរិយានំ ឯកាវារតាយ បរិញ្ញាយ សហេវ ឥជ្ឈនតោ។ សច្ឆិកាតព្ពោតិ វិសេសតោ ផលំ កថិតំ។ ឯកស្មិំយេវ សត្តមេ ឯវ បទេ លព្ភតិ។ ផលំ បន អនេកេសុបិ បទេសុ លព្ភតិ បឋមដ្ឋមនវមទសមេសុ លព្ភនតោ។ យស្មា តំ និប្បរិយាយតោ ទសមេ ឯវ លព្ភតិ, ឥតរេសុ បរិយាយតោ តស្មា ‘‘លព្ភតិ ឯវា’’តិ សាសង្កំ វទតិ។
Abhiññāyāti ‘‘abhiññeyyo’’ti ettha laddhaabhiññāya. Pariññāyāti etthāpi eseva nayo. Pahātabbasacchikātabbehīti pahātabbasacchikātabbapadehi. Pahānapariññāva kathitā pahānasacchikiriyānaṃ ekāvāratāya pariññāya saheva ijjhanato. Sacchikātabboti visesato phalaṃ kathitaṃ. Ekasmiṃyeva sattame eva pade labbhati. Phalaṃ pana anekesupi padesu labbhati paṭhamaṭṭhamanavamadasamesu labbhanato. Yasmā taṃ nippariyāyato dasame eva labbhati, itaresu pariyāyato tasmā ‘‘labbhati evā’’ti sāsaṅkaṃ vadati.
សភាវតោ វិជ្ជមានាតិ យេន ពហុការាទិសភាវេន ទេសិតា, តេន សភាវេន បរមត្ថតោ ឧបលព្ភមានា ។ យាថាវាតិ អវិបរីតា។ តថាសភាវាតិ តំសភាវា។ ន តថា ន ហោន្តីតិ អវិតថត្តា តថាវ ហោន្តិ។ តតោ ឯវ វុត្តប្បការតោ អញ្ញថា ន ហោន្តីតិ បញ្ចហិបិ បទេហិ តេសំ ធម្មានំ យថាភូតមេវ វទតិ។ សម្មាតិ ញាយេន។ យំ បន ញាតំ, តំ ហេតុយុត្តំ ការណយុត្តមេវ ហោតីតិ អាហ ‘‘ហេតុនា ការណេនា’’តិ។ ឱកប្បនំ ជនេសីតិ ជិនវចនភាវេន អភិប្បសាទំ ឧប្បាទេសិ។
Sabhāvato vijjamānāti yena bahukārādisabhāvena desitā, tena sabhāvena paramatthato upalabbhamānā . Yāthāvāti aviparītā. Tathāsabhāvāti taṃsabhāvā. Na tathā na hontīti avitathattā tathāva honti. Tato eva vuttappakārato aññathā na hontīti pañcahipi padehi tesaṃ dhammānaṃ yathābhūtameva vadati. Sammāti ñāyena. Yaṃ pana ñātaṃ, taṃ hetuyuttaṃ kāraṇayuttameva hotīti āha ‘‘hetunā kāraṇenā’’ti. Okappanaṃ janesīti jinavacanabhāvena abhippasādaṃ uppādesi.
ឯកធម្មវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Ekadhammavaṇṇanā niṭṭhitā.
ទ្វេធម្មវណ្ណនា
Dvedhammavaṇṇanā
៣៥២. (ក) ‘‘សព្ពត្ថា’’ តិ ឥទំ ‘‘សីលបូរណាទីសូ’’តិ ឯតេន សទ្ធិំ សម្ពន្ធិតព្ពំ។ ‘‘សីលបូរណាទីសុ សព្ពត្ថ អប្បមាទោ វិយ ឧបការកា’’តិ ឯតេន សតិសម្បជញ្ញានម្បិ អប្បមាទស្ស វិយ សព្ពត្ថ ឧបការកតា បកាសិតា ហោតិ អត្ថតោ នាតិវិលក្ខណត្តា តតោ តេសំ។ សតិអវិប្បវាសោ ហិ អប្បមាទោ, សោ ច អត្ថតោ សព្ពត្ថ អវិជហិតា សតិ ឯវ, សា ច ខោ ញាណសម្បយុត្តា ឯវ ទដ្ឋព្ពា, ឥតរាយ តថារូបសមត្ថតាភាវតោ។
352. (Ka) ‘‘sabbatthā’’ ti idaṃ ‘‘sīlapūraṇādīsū’’ti etena saddhiṃ sambandhitabbaṃ. ‘‘Sīlapūraṇādīsu sabbattha appamādo viya upakārakā’’ti etena satisampajaññānampi appamādassa viya sabbattha upakārakatā pakāsitā hoti atthato nātivilakkhaṇattā tato tesaṃ. Satiavippavāso hi appamādo, so ca atthato sabbattha avijahitā sati eva, sā ca kho ñāṇasampayuttā eva daṭṭhabbā, itarāya tathārūpasamatthatābhāvato.
(ខ) តេសំ បញ្ចសតមត្តានំ ភិក្ខូនំ បុព្ពភាគបដិបត្តិវសេន ទេសិតត្តា បុព្ពភាគា កថិតា។
(Kha) tesaṃ pañcasatamattānaṃ bhikkhūnaṃ pubbabhāgapaṭipattivasena desitattā pubbabhāgā kathitā.
(ឆ) អយោនិសោមនសិការោ សំកិលេសស្ស មូលការណភាវេន បវត្តោ ហេតុ, បរិព្រូហនភាវេន បវត្តោ បច្ចយោ។ យោនិសោមនសិការេបិ ឯសេវ នយោ។ យថា ច សត្តានំ សំកិលេសាយ, វិសុទ្ធិយា ច បច្ចយភូតា អយោនិសោមនសិការោ, យោនិសោមនសិការោតិ ‘‘ឥមេ ទ្វេ ធម្មា ទុប្បដិវិជ្ឈា’’តិ ឯត្ថ នីហរិត្វា វុត្តា, ឯវំ ឥមេហិ ធម្មា នីហរិត្វា វត្តព្ពាតិ ទស្សេន្តោ ‘‘តថា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ អសុភជ្ឈានាទយោ ចត្តារោ វិសំយោគា នាម កាមយោគាទិបដិបក្ខភាវតោ ។ ‘‘ឯវំ បភេទា’’តិ ឥមិនា ‘‘អវិជ្ជាភាគិនោ ធម្មា, វិជ្ជាភាគិនោ ធម្មា, កណ្ហា ធម្មា, សុក្កា ធម្មា’’តិ (ធ. ស. ១០១, ១០៤) ឯវមាទីនំ សង្គហោ ទដ្ឋព្ពោ។
(Cha) ayonisomanasikāro saṃkilesassa mūlakāraṇabhāvena pavatto hetu, paribrūhanabhāvena pavatto paccayo. Yonisomanasikārepi eseva nayo. Yathā ca sattānaṃ saṃkilesāya, visuddhiyā ca paccayabhūtā ayonisomanasikāro, yonisomanasikāroti ‘‘ime dve dhammā duppaṭivijjhā’’ti ettha nīharitvā vuttā, evaṃ imehi dhammā nīharitvā vattabbāti dassento ‘‘tathā’’tiādimāha. Tattha asubhajjhānādayo cattāro visaṃyogā nāma kāmayogādipaṭipakkhabhāvato . ‘‘Evaṃ pabhedā’’ti iminā ‘‘avijjābhāgino dhammā, vijjābhāgino dhammā, kaṇhā dhammā, sukkā dhammā’’ti (dha. sa. 101, 104) evamādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
(ឈ) បច្ចយេហិ សមេច្ច សម្ភុយ្យ កតត្តា បញ្ចក្ខន្ធា សង្ខតា ធាតុ។ កេនចិ អនភិសង្ខតត្តា និព្ពានំ អសង្ខតា ធាតុ។
(Jha) paccayehi samecca sambhuyya katattā pañcakkhandhā saṅkhatā dhātu. Kenaci anabhisaṅkhatattā nibbānaṃ asaṅkhatā dhātu.
(ញ) តិស្សោ វិជ្ជា វិជ្ជនដ្ឋេន, វិទិតករណដ្ឋេន ច វិជ្ជា។ វិមុត្តីតិ អរហត្តផលំ បដិបក្ខតោ សព្ពសោ វិមុត្តត្តា។
(Ña) tisso vijjā vijjanaṭṭhena, viditakaraṇaṭṭhena ca vijjā. Vimuttīti arahattaphalaṃ paṭipakkhato sabbaso vimuttattā.
អភិញ្ញាទីនីតិ អភិញ្ញាបញ្ញាទីនិ។ ឯកកសទិសានេវ បុរិមវារេ វិយ វិភជ្ជ កថេតព្ពតោ។ មគ្គោ កថិតោតិ ឯត្ថ ‘‘មគ្គោវ កថិតោ’’តិ ឯវមត្ថំ អគ្គហេត្វា ‘‘មគ្គោ កថិតោវា’’តិ ឯវមត្ថោ គហេតព្ពោ ‘‘អនុប្បាទេ ញាណ’’ន្តិ ឥមិនា ផលស្ស គហិតត្តា។ សច្ឆិកាតព្ពបទេ ផលំ កថិតន្តិ ឯត្ថាបិ ‘‘ផលមេវ កថិត’’ន្តិ អគ្គហេត្វា ‘‘ផលំ កថិតមេវា’’តិ អត្ថោ គហេតព្ពោ វិជ្ជាគ្គហណេន តទញ្ញស្ស សង្គហិតត្តា។ ឯស នយោ ឥតោ បរេសុបិ ឯវរូបេសុ ឋានេសុ។
Abhiññādīnīti abhiññāpaññādīni. Ekakasadisāneva purimavāre viya vibhajja kathetabbato. Maggo kathitoti ettha ‘‘maggova kathito’’ti evamatthaṃ aggahetvā ‘‘maggo kathitovā’’ti evamattho gahetabbo ‘‘anuppāde ñāṇa’’nti iminā phalassa gahitattā. Sacchikātabbapade phalaṃ kathitanti etthāpi ‘‘phalameva kathita’’nti aggahetvā ‘‘phalaṃ kathitamevā’’ti attho gahetabbo vijjāggahaṇena tadaññassa saṅgahitattā. Esa nayo ito paresupi evarūpesu ṭhānesu.
ទ្វេធម្មវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dvedhammavaṇṇanā niṭṭhitā.
តយោធម្មវណ្ណនា
Tayodhammavaṇṇanā
៣៥៣. (ឆ) សោតិ អនាគាមិមគ្គោ។ សព្ពសោ កាមានំ និស្សរណំ សមុច្ឆេទវសេន បជហនតោ។ អារុប្បេ អរហត្តមគ្គោ នាម អរូបជ្ឈានំ បាទកំ កត្វា ឧប្បន្នោ អគ្គមគ្គោ។ បុន ឧប្បត្តិនិវារណតោតិ រូបានំ ឧប្បត្តិយា សព្ពសោ និវារណតោ។ និរុជ្ឈន្តិ សង្ខារា ឯតេនាតិ និរោធោ, អគ្គមគ្គោ។ តេន ហិ កិលេសវដ្ដេ និរោធិតេ ឥតរម្បិ វដ្ដទ្វយំ និរោធិតមេវ ហោតិ។ តស្ស បន និរោធស្ស បរិយោសានត្តា អគ្គផលំ ‘‘និរោធោ’’តិ វត្តព្ពតំ លព្ភតីតិ អាហ ‘‘អរហត្តផលំ និរោធោតិ អធិប្បេត’’ន្តិ។ ‘‘អរហត្តផលេន ហិ និព្ពានេ ទិដ្ឋេ’’ តិ ឥទំ អរហត្តមគ្គេន និព្ពានទស្សនស្សាយំ និព្ពត្តីតិ កត្វា វុត្តំ។ ឯវញ្ច កត្វា ‘‘អរហត្តសង្ខាតនិរោធស្ស បច្ចយត្តា’’ តិ ឥទម្បិ វចនំ សមត្ថិតំ ហោតិ។
353. (Cha) soti anāgāmimaggo. Sabbaso kāmānaṃ nissaraṇaṃ samucchedavasena pajahanato. Āruppe arahattamaggo nāma arūpajjhānaṃ pādakaṃ katvā uppanno aggamaggo. Puna uppattinivāraṇatoti rūpānaṃ uppattiyā sabbaso nivāraṇato. Nirujjhanti saṅkhārā etenāti nirodho, aggamaggo. Tena hi kilesavaṭṭe nirodhite itarampi vaṭṭadvayaṃ nirodhitameva hoti. Tassa pana nirodhassa pariyosānattā aggaphalaṃ ‘‘nirodho’’ti vattabbataṃ labbhatīti āha ‘‘arahattaphalaṃnirodhoti adhippeta’’nti. ‘‘Arahattaphalena hi nibbāne diṭṭhe’’ ti idaṃ arahattamaggena nibbānadassanassāyaṃ nibbattīti katvā vuttaṃ. Evañca katvā ‘‘arahattasaṅkhātanirodhassa paccayattā’’ ti idampi vacanaṃ samatthitaṃ hoti.
(ជ) អតីតំ សារម្មណន្តិ អតីតកោដ្ឋាសារម្មណំ ញាណំ, អតីតា ខន្ធាយតនធាតុយោ អារព្ភ បវត្តនកញាណន្តិ អត្ថោ។ ‘‘មគ្គោ កថិតោវា’’តិ អវធារណំ ទដ្ឋព្ពំ, តថា ‘‘សច្ឆិកាតព្ពេ ផលំ កថិតមេវា’’តិ។
(Ja) atītaṃsārammaṇanti atītakoṭṭhāsārammaṇaṃ ñāṇaṃ, atītā khandhāyatanadhātuyo ārabbha pavattanakañāṇanti attho. ‘‘Maggo kathitovā’’ti avadhāraṇaṃ daṭṭhabbaṃ, tathā ‘‘sacchikātabbe phalaṃ kathitamevā’’ti.
(ញ) អាសវានំ ខយេ ញាណន្តិ ច អាសវានំ ខយន្តេ ញាណន្តិ អធិប្បាយោ, អញ្ញថា មគ្គោ កថិតោ សិយា។
(Ña) āsavānaṃ khaye ñāṇanti ca āsavānaṃ khayante ñāṇanti adhippāyo, aññathā maggo kathito siyā.
តយោធម្មវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Tayodhammavaṇṇanā niṭṭhitā.
ចតុធម្មវណ្ណនា
Catudhammavaṇṇanā
៣៥៤. (ក) ទារុមយំ ចក្កំ ទារុចក្កំ, តថា រតនចក្កំ។ អាណដ្ឋេន ធម្មោ ឯវ ធម្មចក្កំ។ ឥរិយាបថានំ អបរាបរប្បវត្តិតោ ឥរិយាបថចក្កំ, តថា សម្បត្តិចក្កំ វេទិតព្ពំ។
354. (Ka) dārumayaṃ cakkaṃ dārucakkaṃ, tathā ratanacakkaṃ. Āṇaṭṭhena dhammo eva dhammacakkaṃ. Iriyāpathānaṃ aparāparappavattito iriyāpathacakkaṃ, tathā sampatticakkaṃ veditabbaṃ.
អនុច្ឆវិកេ ទេសេតិ បុញ្ញកិរិយាយ, សម្មាបដិបត្តិយា អនុរូបទេសេ។ សេវនំ កាលេន កាលំ ឧបសង្កមនំ។ ភជនំ ភត្តិវសេន បយិរុបាសនំ។ អត្តនោ សម្មា ឋបនន្តិ អត្តនោ ចិត្តសន្តានស្ស យោនិសោ ឋបនំ សទ្ធាទីសុ និវេសនន្តិ អាហ ‘‘សចេ’’តិអាទិ។ ឥទមេវេត្ថ បមាណន្តិ ឥទមេវ បុព្ពេកតបុញ្ញតាសង្ខាតំ សម្បត្តិចក្កមេត្ថ ឯតេសុ សម្បត្តិចក្កេសុ បមាណភូតំ ឥតរេសំ ការណភាវតោ។ តេនាហ ‘‘យេន ហី’’តិអាទិ។ សោ ឯវ ច កតបុញ្ញោ បុគ្គលោ អត្តានំ សម្មា ឋបេតិ អកតបុញ្ញស្ស តទភាវតោ។ បឋមោ លោកិយោវ, តត្ថាបិ កាមាវចរោវ។ ឥធាតិ ឥមស្មិំ ទសុត្តរសុត្តេ។ បុព្ពភាគេ លោកិយាវាតិ មគ្គស្ស បុព្ពភាគេ បវត្តនកា លោកិយា ឯវ។ តត្ថ ការណំ វុត្តមេវ។
Anucchavike deseti puññakiriyāya, sammāpaṭipattiyā anurūpadese. Sevanaṃ kālena kālaṃ upasaṅkamanaṃ. Bhajanaṃ bhattivasena payirupāsanaṃ. Attano sammā ṭhapananti attano cittasantānassa yoniso ṭhapanaṃ saddhādīsu nivesananti āha ‘‘sace’’tiādi. Idamevettha pamāṇanti idameva pubbekatapuññatāsaṅkhātaṃ sampatticakkamettha etesu sampatticakkesu pamāṇabhūtaṃ itaresaṃ kāraṇabhāvato. Tenāha ‘‘yena hī’’tiādi. So eva ca katapuñño puggalo attānaṃ sammā ṭhapeti akatapuññassa tadabhāvato. Paṭhamo lokiyova, tatthāpi kāmāvacarova. Idhāti imasmiṃ dasuttarasutte. Pubbabhāge lokiyāvāti maggassa pubbabhāge pavattanakā lokiyā eva. Tattha kāraṇaṃ vuttameva.
(ច) កាមយោគវិសំយោគោ អនាគាមិមគ្គោ, ទិដ្ឋិយោគវិសំយោគោ សោតាបត្តិមគ្គោ, ឥតរេ ទ្វេ អរហត្តមគ្គោតិ ឯវំ អនាគាមិមគ្គាទិវសេន វេទិតព្ពា។
(Ca) kāmayogavisaṃyogo anāgāmimaggo, diṭṭhiyogavisaṃyogo sotāpattimaggo, itare dve arahattamaggoti evaṃ anāgāmimaggādivasena veditabbā.
(ឆ) បឋមស្ស ឈានស្ស លាភិន្តិ យ្វាយំ អប្បគុណស្ស បឋមស្ស ឈានស្ស លាភី, តំ។ កាមសហគតា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តីតិ តតោ វុដ្ឋិតំ អារម្មណវសេន កាមសហគតា ហុត្វា សញ្ញាមនសិការា សមុទាចរន្តិ ចោទេន្តិ តុទេន្តិ។ តស្ស កាមានុបក្ខន្ទានំ សញ្ញាមនសិការានំ វសេន សោ បឋមជ្ឈានសមាធិ ហាយតិ បរិហាយតិ, តស្មា ‘‘ហានភាគិយោ សមាធី’’តិ វុត្តោ។ តទនុធម្មតាតិ តទនុរូបសភាវោ។ ‘‘សតិ សន្តិដ្ឋតី’’តិ ឥទំ មិច្ឆាសតិំ សន្ធាយ វុត្តំ។ យស្ស ហិ បឋមជ្ឈានានុរូបសភាវា បឋមជ្ឈានំ សន្តតោ បណីតតោ ទិស្វា អស្សាទយមានា អបេក្ខមានា អភិនន្ទមានា និកន្តិ ហោតិ, តស្ស និកន្តិវសេន សោ បឋមជ្ឈានសមាធិ នេវ ហាយតិ, ន វឌ្ឍតិ, ឋិតិកោដ្ឋាសិកោ ហោតិ, តេន វុត្តំ ‘‘ឋិតិភាគិយោ សមាធី’’តិ។
(Cha) paṭhamassajhānassa lābhinti yvāyaṃ appaguṇassa paṭhamassa jhānassa lābhī, taṃ. Kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācarantīti tato vuṭṭhitaṃ ārammaṇavasena kāmasahagatā hutvā saññāmanasikārā samudācaranti codenti tudenti. Tassa kāmānupakkhandānaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena so paṭhamajjhānasamādhi hāyati parihāyati, tasmā ‘‘hānabhāgiyo samādhī’’ti vutto. Tadanudhammatāti tadanurūpasabhāvo. ‘‘Sati santiṭṭhatī’’ti idaṃ micchāsatiṃ sandhāya vuttaṃ. Yassa hi paṭhamajjhānānurūpasabhāvā paṭhamajjhānaṃ santato paṇītato disvā assādayamānā apekkhamānā abhinandamānā nikanti hoti, tassa nikantivasena so paṭhamajjhānasamādhi neva hāyati, na vaḍḍhati, ṭhitikoṭṭhāsiko hoti, tena vuttaṃ ‘‘ṭhitibhāgiyo samādhī’’ti.
អវិតក្កសហគតាតិ អវិតក្កំ ទុតិយជ្ឈានំ សន្តតោ បណីតតោ មនសិ ករោតោ អារម្មណវសេន អវិតក្កសហគតា សញ្ញាមនសិការា។ សមុទាចរន្តីតិ បគុណបឋមជ្ឈានតោ វុដ្ឋិតំ ទុតិយជ្ឈានាធិគមត្ថាយ ចោទេន្តិ តុទេន្តិ, តស្ស ឧបរិ ទុតិយជ្ឈានុបក្ខន្ទានំ សញ្ញាមនសិការានំ វសេន សោ បឋមជ្ឈានសមាធិ វិសេសភូតស្ស ទុតិយជ្ឈានស្ស ឧប្បត្តិបទដ្ឋានតាយ ‘‘វិសេសភាគិយោ សមាធី’’តិ វុត្តោ។ និព្ពិទាសហគតាតិ តមេវ បឋមជ្ឈានលាភិំ ឈានតោ វុដ្ឋិតំ និព្ពិទាសង្ខាតេន វិបស្សនាញាណេន សហគតា។ វិបស្សនាញាណញ្ហិ ឈានង្គេសុ បភេទេន ឧបដ្ឋហន្តេសុ និព្ពិន្ទតិ ឧក្កណ្ឋតិ, តស្មា ‘‘និព្ពិទា’’តិ វុច្ចតិ។ សមុទាចរន្តីតិ និព្ពានសច្ឆិករណត្ថាយ ចោទេន្តិ តុទេន្តិ។ វិរាគូបសញ្ហិតោតិ វិរាគសង្ខាតេន និព្ពានេន ឧបសញ្ហិតោ។ វិបស្សនាញាណញ្ហិ ‘‘សក្កា ឥមិនា មគ្គេន វិរាគំ និព្ពានំ សច្ឆិកាតុ’’ន្តិ បវត្តិតោ ‘‘វិរាគូបសញ្ហិត’’ន្តិ វុច្ចតិ, តំសម្បយុត្តា សញ្ញាមនសិការាបិ វិរាគូបសញ្ហិតា ឯវ នាម។ តស្ស តេសំ សញ្ញាមនសិការានំ វសេន សោ បឋមជ្ឈានសមាធិ អរិយមគ្គបដិវេធស្ស បទដ្ឋានតាយ ‘‘និព្ពេធភាគិយោ សមាធី’’តិ វុត្តោ។ សព្ពសមាបត្តិយោតិ ទុតិយជ្ឈានាទិកា សព្ពា សមាបត្តិយោ។ អត្ថោ វេទិតព្ពោតិ ហានភាគិយាទិអត្ថោ តាវ វិត្ថារេត្វា វេទិតព្ពោ។
Avitakkasahagatāti avitakkaṃ dutiyajjhānaṃ santato paṇītato manasi karoto ārammaṇavasena avitakkasahagatā saññāmanasikārā. Samudācarantīti paguṇapaṭhamajjhānato vuṭṭhitaṃ dutiyajjhānādhigamatthāya codenti tudenti, tassa upari dutiyajjhānupakkhandānaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena so paṭhamajjhānasamādhi visesabhūtassa dutiyajjhānassa uppattipadaṭṭhānatāya ‘‘visesabhāgiyo samādhī’’ti vutto. Nibbidāsahagatāti tameva paṭhamajjhānalābhiṃ jhānato vuṭṭhitaṃ nibbidāsaṅkhātena vipassanāñāṇena sahagatā. Vipassanāñāṇañhi jhānaṅgesu pabhedena upaṭṭhahantesu nibbindati ukkaṇṭhati, tasmā ‘‘nibbidā’’ti vuccati. Samudācarantīti nibbānasacchikaraṇatthāya codenti tudenti. Virāgūpasañhitoti virāgasaṅkhātena nibbānena upasañhito. Vipassanāñāṇañhi ‘‘sakkā iminā maggena virāgaṃ nibbānaṃ sacchikātu’’nti pavattito ‘‘virāgūpasañhita’’nti vuccati, taṃsampayuttā saññāmanasikārāpi virāgūpasañhitā eva nāma. Tassa tesaṃ saññāmanasikārānaṃ vasena so paṭhamajjhānasamādhi ariyamaggapaṭivedhassa padaṭṭhānatāya ‘‘nibbedhabhāgiyo samādhī’’ti vutto. Sabbasamāpattiyoti dutiyajjhānādikā sabbā samāpattiyo. Attho veditabboti hānabhāgiyādiattho tāva vitthāretvā veditabbo.
មគ្គោ កថិតោ ចតុន្នំ អរិយសច្ចានំ ឧទ្ធដត្តា។ ផលំ កថិតំ សរូបេនេវ។
Maggo kathito catunnaṃ ariyasaccānaṃ uddhaṭattā. Phalaṃ kathitaṃ sarūpeneva.
ចតុធម្មវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Catudhammavaṇṇanā niṭṭhitā.
បញ្ចធម្មវណ្ណនា
Pañcadhammavaṇṇanā
៣៥៥. (ខ) ‘‘បញ្ចង្គិកោ សម្មាសមាធី’’តិ សមាធិអង្គភាវេន បញ្ញា ឧទ្ទិដ្ឋាតិ បីតិផរណតាទិវចនេន ហិ តមេវ វិភជតិ។ តេនាហ ‘‘បីតិំ ផរមានា ឧប្បជ្ជតី’’តិអាទិ។‘‘សោ ឥមមេវ កាយំ វិវេកជេន បីតិសុខេន អភិសន្ទេតី’’តិអាទិនា (ម. និ. ១.៤២៧) នយេន បីតិយា, សុខស្ស ច ផរណំ វេទិតព្ពំ។ សរាគវិរាគតាទិវិភាគទស្សនវសេន បរេសំ ចេតោ ផរមានា។ អាលោកផរណេតិ កសិណាលោកស្ស ផរណេ សតិ តេនេវ អាលោកេន ផរិតប្បទេសេ។ តស្ស សមាធិស្ស រូបទស្សនបច្ចយត្តា បច្ចវេក្ខណញាណំ បច្ចវេក្ខណនិមិត្តំ។
355. (Kha) ‘‘pañcaṅgikosammāsamādhī’’ti samādhiaṅgabhāvena paññā uddiṭṭhāti pītipharaṇatādivacanena hi tameva vibhajati. Tenāha ‘‘pītiṃ pharamānā uppajjatī’’tiādi.‘‘So imameva kāyaṃ vivekajena pītisukhena abhisandetī’’tiādinā (ma. ni. 1.427) nayena pītiyā, sukhassa ca pharaṇaṃ veditabbaṃ. Sarāgavirāgatādivibhāgadassanavasena paresaṃ ceto pharamānā. Ālokapharaṇeti kasiṇālokassa pharaṇe sati teneva ālokena pharitappadese. Tassa samādhissa rūpadassanapaccayattā paccavekkhaṇañāṇaṃ paccavekkhaṇanimittaṃ.
បីតិផរណតា សុខផរណតាតិ អារម្មណេ ឋត្វា ចតុត្ថជ្ឈានស្ស ឧប្បាទនតោ តា ‘‘បាទា វិយា’’តិ វុត្តា។ ចេតោផរណតា អាលោកផរណតាតិ តំតំកិច្ចសាធនតោ តា ‘‘ហត្ថា វិយា’’តិ វុត្តា។ អភិញ្ញាបាទកជ្ឈានំ សមាធានស្ស សរីរភាវតោ ‘‘មជ្ឈិមកាយោ វិយា’’តិ វុត្តំ។ បច្ចវេក្ខណនិមិត្តំ ឧត្តមង្គភាវតោ ‘‘សីសំ វិយា’’តិ វុត្តំ។
Pītipharaṇatā sukhapharaṇatāti ārammaṇe ṭhatvā catutthajjhānassa uppādanato tā ‘‘pādā viyā’’ti vuttā. Cetopharaṇatā ālokapharaṇatāti taṃtaṃkiccasādhanato tā ‘‘hatthā viyā’’ti vuttā. Abhiññāpādakajjhānaṃ samādhānassa sarīrabhāvato ‘‘majjhimakāyo viyā’’ti vuttaṃ. Paccavekkhaṇanimittaṃ uttamaṅgabhāvato ‘‘sīsaṃ viyā’’ti vuttaṃ.
(ជ) សព្ពសោ កិលេសទុក្ខទរថបរិឡាហានំ វិគតត្តា លោកិយសមាធិស្ស សាតិសយមេត្ថ សុខន្តិ វុត្តំ ‘‘អប្បិតប្បិតក្ខណេ សុខត្តា បច្ចុប្បន្នសុខោ’’តិ។ បុរិមស្ស បុរិមស្ស វសេន បច្ឆិមំ បច្ឆិមំ លទ្ធាសេវនតាយ សន្តតរបណីតតរភាវប្បត្តិ ហោតីតិ អាហ ‘‘បុរិមោ បុរិមោ…បេ.… សុខវិបាកោ’’តិ។
(Ja) sabbaso kilesadukkhadarathapariḷāhānaṃ vigatattā lokiyasamādhissa sātisayamettha sukhanti vuttaṃ ‘‘appitappitakkhaṇe sukhattā paccuppannasukho’’ti. Purimassa purimassa vasena pacchimaṃ pacchimaṃ laddhāsevanatāya santatarapaṇītatarabhāvappatti hotīti āha ‘‘purimo purimo…pe… sukhavipāko’’ti.
កិលេសបដិប្បស្សទ្ធិយាតិ កិលេសានំ បដិប្បស្សម្ភនេន លទ្ធត្តា។ កិលេសបដិប្បស្សទ្ធិភាវន្តិ កិលេសានំ បដិប្បស្សម្ភនភាវំ។ លទ្ធត្តា បត្តត្តា តព្ភាវំ ឧបគតត្តា។ លោកិយសមាធិស្ស បច្ចនីកានិ នីវរណបឋមជ្ឈាននិកន្តិអាទីនិ និគ្គហេតព្ពានិ, អញ្ញេ កិលេសា វារេតព្ពា, ឥមស្ស បន អរហត្តសមាធិស្ស បដិប្បស្សទ្ធសព្ពកិលេសត្តា ន និគ្គហេតព្ពំ, វារេតព្ពញ្ច អត្ថីតិ មគ្គានន្តរំ សមាបត្តិក្ខណេ ច អប្បយោគេន អធិគតត្តា, ឋបិតត្តា ច អបរិហានវសេន វា ឋបិតត្តា នសង្ខារនិគ្គយ្ហវារិវាវដោ។ ‘‘សតិវេបុល្លប្បត្តត្តា’’តិ ឯតេន អប្បវត្តមានាយបិ សតិយា សតិពហុលតាយ សតោ ឯវ នាមាតិ ទស្សេតិ, ‘‘យថាបរិច្ឆិន្នកាលវសេនា’’តិ ឯតេន បរិច្ឆិន្ទនសតិយា សតោតិ ទស្សេតិ។ សេសេសុ ញាណង្គេសុ។ បញ្ចញាណិកោតិ ឯត្ថ វុត្តសមាធិមុខេន បញ្ច ញាណានេវ ឧទ្ទិដ្ឋានិ, និទ្ទិដ្ឋានិ ច។
Kilesapaṭippassaddhiyāti kilesānaṃ paṭippassambhanena laddhattā. Kilesapaṭippassaddhibhāvanti kilesānaṃ paṭippassambhanabhāvaṃ. Laddhattā pattattā tabbhāvaṃ upagatattā. Lokiyasamādhissa paccanīkāni nīvaraṇapaṭhamajjhānanikantiādīni niggahetabbāni, aññe kilesā vāretabbā, imassa pana arahattasamādhissa paṭippassaddhasabbakilesattā na niggahetabbaṃ, vāretabbañca atthīti maggānantaraṃ samāpattikkhaṇe ca appayogena adhigatattā, ṭhapitattā ca aparihānavasena vā ṭhapitattā nasaṅkhāraniggayhavārivāvaṭo. ‘‘Sativepullappattattā’’ti etena appavattamānāyapi satiyā satibahulatāya sato eva nāmāti dasseti, ‘‘yathāparicchinnakālavasenā’’ti etena paricchindanasatiyā satoti dasseti. Sesesu ñāṇaṅgesu. Pañcañāṇikoti ettha vuttasamādhimukhena pañca ñāṇāneva uddiṭṭhāni, niddiṭṭhāni ca.
មគ្គោ កថិតោ ឥន្ទ្រិយសីសេន សម្មាវាយាមាទីនំ កថិតត្តា។ ផលំ កថិតំ អសេក្ខានំ សីលក្ខន្ធាទីនំ កថិតត្តា។
Maggokathito indriyasīsena sammāvāyāmādīnaṃ kathitattā. Phalaṃ kathitaṃ asekkhānaṃ sīlakkhandhādīnaṃ kathitattā.
បញ្ចធម្មវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Pañcadhammavaṇṇanā niṭṭhitā.
ឆធម្មវណ្ណនា
Chadhammavaṇṇanā
៣៥៦. មគ្គោ កថិតោតិ ឯត្ថ វត្តព្ពំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ។
356.Maggo kathitoti ettha vattabbaṃ heṭṭhā vuttameva.
សត្តធម្មវណ្ណនា
Sattadhammavaṇṇanā
៣៥៧. (ញ) ហេតុនាតិ អាទិអន្តវន្តតោ, អនច្ចន្តិកតោ, តាវកាលិកតោ, និច្ចបដិក្ខេបតោតិ ឯវំ អាទិនា ហេតុនា។ នយេនាតិ ‘‘យថា ឥមេ សង្ខារា ឯតរហិ, ឯវំ អតីតេ, អនាគតេ ច អនិច្ចា សង្ខតា បដិច្ចសមុប្បន្នា ខយធម្មា វយធម្មា វិរាគធម្មា និរោធធម្មា’’តិ អតីតានាគតេសុ នយននយេន។ កាមំ ខីណាសវស្ស សព្ពេសំ សង្ខារានំ អនិច្ចតាទិ សុទិដ្ឋា សុប្បដិវិទ្ធា, តំ បន អសម្មោហនវសេន កិច្ចតោ, វិបស្សនាយ បន អារម្មណករណវសេនាតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘វិបស្សនាញាណេន សុទិដ្ឋា ហោន្តី’’តិ។ កិលេសវសេន ឧប្បជ្ជមានោ បរិឡាហោ វត្ថុកាមសន្និស្សយោ , វត្ថុកាមាវស្សយោ ចាតិ វុត្តំ ‘‘ទ្វេបិ សបរិឡាហដ្ឋេន អង្គារកាសុ វិយា’’តិ។ និន្នស្សេវាតិ [និន្នស្ស (អដ្ឋកថាយំ)] និន្នភាវស្សេវ។ អន្តោ វុច្ចតិ លាមកដ្ឋេន តណ្ហា។ ព្យន្តំ វិគតន្តំ ភូតន្តិ ព្យន្តីភូតន្តិ អាហ ‘‘និរតិភូតំ, [និយតិភូតំ (អដ្ឋកថាយំ) វិគតន្តិភូតំ (?)] និត្តណ្ហន្តិ អត្ថោ’’តិ។ ឥធ សត្តកេ។ ភាវេតព្ពបទេ មគ្គោ កថិតោ ពោជ្ឈង្គានំ វុត្តត្តា។
357. (Ña) hetunāti ādiantavantato, anaccantikato, tāvakālikato, niccapaṭikkhepatoti evaṃ ādinā hetunā. Nayenāti ‘‘yathā ime saṅkhārā etarahi, evaṃ atīte, anāgate ca aniccā saṅkhatā paṭiccasamuppannā khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammā’’ti atītānāgatesu nayananayena. Kāmaṃ khīṇāsavassa sabbesaṃ saṅkhārānaṃ aniccatādi sudiṭṭhā suppaṭividdhā, taṃ pana asammohanavasena kiccato, vipassanāya pana ārammaṇakaraṇavasenāti dassento āha ‘‘vipassanāñāṇena sudiṭṭhā hontī’’ti. Kilesavasena uppajjamāno pariḷāho vatthukāmasannissayo , vatthukāmāvassayo cāti vuttaṃ ‘‘dvepi sapariḷāhaṭṭhena aṅgārakāsu viyā’’ti. Ninnassevāti [ninnassa (aṭṭhakathāyaṃ)] ninnabhāvasseva. Anto vuccati lāmakaṭṭhena taṇhā. Byantaṃ vigatantaṃ bhūtanti byantībhūtanti āha ‘‘niratibhūtaṃ, [niyatibhūtaṃ (aṭṭhakathāyaṃ) vigatantibhūtaṃ (?)] Nittaṇhanti attho’’ti. Idha sattake. Bhāvetabbapade maggo kathito bojjhaṅgānaṃ vuttattā.
បឋមភាណវារវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Paṭhamabhāṇavāravaṇṇanā niṭṭhitā.
អដ្ឋធម្មវណ្ណនា
Aṭṭhadhammavaṇṇanā
៣៥៨. (ក) អាទិព្រហ្មចរិយិកាយាតិ អាទិព្រហ្មចរិយា ឯវ អាទិព្រហ្មចរិយិកា យថា ‘‘វិនយោ ឯវ វេនយិកោ’’តិ, តស្សា អាទិព្រហ្មចរិយិកាយ។ កា បន សាតិ អាហ ‘‘បញ្ញាយា’’តិ។ សិក្ខត្តយសង្គហស្សាតិ អធិសីលសិក្ខាទិសិក្ខត្តយសង្គហស្ស។ ឧបចារជ្ឈានសហគតា តរុណសមថបញ្ញាវ ឧទយព្ពយានុបស្សនាវសេន បវត្តា តរុណវិបស្សនាបញ្ញា [តរុណសមថវិបស្សនាបញ្ញា (អដ្ឋកថាយំ)]។ អាទិភូតាយាតិ បឋមាវយវភូតាយ, ទេសនាវសេន ចេតំ វុត្តំ។ ឧប្បត្តិកាលេ បន នត្ថិ មគ្គធម្មានំ អាទិមជ្ឈបរិយោសានតា ឯកចិត្តុប្បាទបរិយាបន្នត្តា ឯកជ្ឈំយេវ ឧប្បជ្ជនតោ។ បេមន្តិ ទឡ្ហភត្តិ, តំ បន វល្លភវសេន បវត្តមានំ គេហសិតសទិសំ ហោតីតិ ‘‘គេហសិតបេម’’ន្តិ វុត្តំ។ គរុករណវសេន បវត្តិយា គរុ ចិត្តំ ឯតស្សាតិ គរុចិត្តោ, តស្ស ភាវោ គរុចិត្តភាវោ, គរុម្ហិ គរុការោ។ ‘‘កិលេសា ន ឧប្បជ្ជន្តី’’តិ វត្វា តត្ថ ការណមាហ ‘‘ឱវាទានុសាសនិំ លភតី’’តិ។ គរូនញ្ហិ សន្តិកេ ឱវាទានុសាសនិំ លភិត្វា យថានុសិដ្ឋំ បដិបជ្ជន្តស្ស កិលេសា ន ឧប្បជ្ជន្តិ។ តេនាហ ‘‘តស្មា’’តិអាទិ។
358. (Ka) ādibrahmacariyikāyāti ādibrahmacariyā eva ādibrahmacariyikā yathā ‘‘vinayo eva venayiko’’ti, tassā ādibrahmacariyikāya. Kā pana sāti āha ‘‘paññāyā’’ti. Sikkhattayasaṅgahassāti adhisīlasikkhādisikkhattayasaṅgahassa. Upacārajjhānasahagatā taruṇasamathapaññāva udayabbayānupassanāvasena pavattā taruṇavipassanāpaññā [taruṇasamathavipassanāpaññā (aṭṭhakathāyaṃ)]. Ādibhūtāyāti paṭhamāvayavabhūtāya, desanāvasena cetaṃ vuttaṃ. Uppattikāle pana natthi maggadhammānaṃ ādimajjhapariyosānatā ekacittuppādapariyāpannattā ekajjhaṃyeva uppajjanato. Pemanti daḷhabhatti, taṃ pana vallabhavasena pavattamānaṃ gehasitasadisaṃ hotīti ‘‘gehasitapema’’nti vuttaṃ. Garukaraṇavasena pavattiyā garu cittaṃ etassāti garucitto, tassa bhāvo garucittabhāvo, garumhi garukāro. ‘‘Kilesā na uppajjantī’’ti vatvā tattha kāraṇamāha ‘‘ovādānusāsaniṃ labhatī’’ti. Garūnañhi santike ovādānusāsaniṃ labhitvā yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjantassa kilesā na uppajjanti. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi.
(ឆ) បេតាតិ បេតមហិទ្ធិកា។ អសុរានន្តិ ទេវាសុរានំ។ បេតាសុរា បន បេតា ឯវាតិ តេសំ បេតេហិ សង្គហោ អវុត្តសិទ្ធោវ។ អាវាហនំ គច្ឆន្តីតិ សម្ភោគសំសគ្គមុខេន បេតេហេវ អសុរានំ សង្គហណេ ការណំ ទស្សេតិ។
(Cha) petāti petamahiddhikā. Asurānanti devāsurānaṃ. Petāsurā pana petā evāti tesaṃ petehi saṅgaho avuttasiddhova. Āvāhanaṃ gacchantīti sambhogasaṃsaggamukhena peteheva asurānaṃ saṅgahaṇe kāraṇaṃ dasseti.
(ជ) អប្បិច្ឆស្សាតិ និឥច្ឆស្ស។ អភាវត្ថោ ហេត្ថ អប្ប-សទ្ទោ ‘‘អប្បឌំសមកសវាតាតបា’’តិអាទីសុ (អ. និ. ១០.១១) វិយ។ បច្ចយេសុ អប្បិច្ឆោ បច្ចយអប្បិច្ឆោ, ចីវរាទិបច្ចយេសុ ឥច្ឆារហិតោ។ អធិគមអប្បិច្ឆោតិ ឈានាទិអធិគមវិភាវនេ ឥច្ឆារហិតោ។ បរិយត្តិអប្បិច្ឆោតិ បរិយត្តិយំ ពាហុសច្ចវិភាវនេ ឥច្ឆារហិតោ។ ធុតង្គអប្បិច្ឆោតិ ធុតង្គេសុ អប្បិច្ឆោ ធុតង្គវិភាវេន ឥច្ឆារហិតោ។ សន្តគុណនិគូហនេនាតិ អត្តនិ សំវិជ្ជមានានំ ឈានាទិគុណានញ្ចេវ ពាហុសច្ចគុណស្ស ច ធុតង្គគុណស្ស ច និគូហនេន ឆាទនេន។ សម្បជ្ជតីតិ និប្បជ្ជតិ សិជ្ឈតិ។ នោ មហិច្ឆស្សាតិ មហតិយា ឥច្ឆាយ សមន្នាគតស្ស, ឥច្ឆំ វា មហន្តស្ស នោ សម្បជ្ជតិ អនុធម្មស្សាបិ អនិច្ឆនតោ។
(Ja) appicchassāti niicchassa. Abhāvattho hettha appa-saddo ‘‘appaḍaṃsamakasavātātapā’’tiādīsu (a. ni. 10.11) viya. Paccayesu appiccho paccayaappiccho, cīvarādipaccayesu icchārahito. Adhigamaappicchoti jhānādiadhigamavibhāvane icchārahito. Pariyattiappicchoti pariyattiyaṃ bāhusaccavibhāvane icchārahito. Dhutaṅgaappicchoti dhutaṅgesu appiccho dhutaṅgavibhāvena icchārahito. Santaguṇanigūhanenāti attani saṃvijjamānānaṃ jhānādiguṇānañceva bāhusaccaguṇassa ca dhutaṅgaguṇassa ca nigūhanena chādanena. Sampajjatīti nippajjati sijjhati. No mahicchassāti mahatiyā icchāya samannāgatassa, icchaṃ vā mahantassa no sampajjati anudhammassāpi anicchanato.
បវិវិត្តស្សាតិ បការេហិ វិវិត្តស្ស។ តេនាហ ‘‘កាយចិត្តឧបធិវិវេកេហិ វិវិត្តស្សា’’តិ។ ‘‘អដ្ឋអារម្ភវត្ថុវសេនា’’តិ ឯតេន ភាវនាភិយោគវសេន ឯកីភាវោវ ឥធ ‘‘កាយវិវេកោ’’តិ អធិប្បេតោ, ន គណសង្គណិកាភាវមត្តន្តិ ទស្សេតិ។ កម្មន្តិ យោគកម្មំ។
Pavivittassāti pakārehi vivittassa. Tenāha ‘‘kāyacittaupadhivivekehi vivittassā’’ti. ‘‘Aṭṭhaārambhavatthuvasenā’’ti etena bhāvanābhiyogavasena ekībhāvova idha ‘‘kāyaviveko’’ti adhippeto, na gaṇasaṅgaṇikābhāvamattanti dasseti. Kammanti yogakammaṃ.
សត្តេហិ កិលេសេហិ ច សង្គណនំ សមោធានំ សង្គណិកា, សា អារមិតព្ពដ្ឋេន អារាមោ ឯតស្សាតិ សង្គណិការាមោ, តស្ស។ តេនាហ ‘‘គណសង្គណិកាយ ចេវា’’តិអាទិ។ អារទ្ធវីរិយស្សាតិ បគ្គហិតវីរិយស្ស, តញ្ច ខោ ឧបធិវិវេកេ និន្នតាវសេន ‘‘អយំ ធម្មោ’’តិ វចនតោ។ ឯស នយោ ឥតោ បរេសុបិ។ វិវដ្ដសន្និស្សិតំយេវ ហិ សមាធានំ ឥធាធិប្បេតំ, តថា បញ្ញាបិ។ កម្មស្សកតាបញ្ញាយ ហិ បតិដ្ឋតោ កម្មវសេន ‘‘ភវេសុ នានប្បការោ អនត្ថោ’’តិ ជានន្តោ កម្មក្ខយករញាណំ អភិបត្ថេតិ, តទត្ថញ្ច ឧស្សាហំ ករោតិ។ មានាទយោ សត្តសន្តានំ សំសារេ បបញ្ចេន្តិ វិត្ថារេន្តីតិ បបញ្ចាតិ អាហ ‘‘និប្បបញ្ចស្សាតិ វិគតមានតណ្ហាទិដ្ឋិបបញ្ចស្សា’’តិ។
Sattehi kilesehi ca saṅgaṇanaṃ samodhānaṃ saṅgaṇikā, sā āramitabbaṭṭhena ārāmo etassāti saṅgaṇikārāmo, tassa. Tenāha ‘‘gaṇasaṅgaṇikāya cevā’’tiādi. Āraddhavīriyassāti paggahitavīriyassa, tañca kho upadhiviveke ninnatāvasena ‘‘ayaṃ dhammo’’ti vacanato. Esa nayo ito paresupi. Vivaṭṭasannissitaṃyeva hi samādhānaṃ idhādhippetaṃ, tathā paññāpi. Kammassakatāpaññāya hi patiṭṭhato kammavasena ‘‘bhavesu nānappakāro anattho’’ti jānanto kammakkhayakarañāṇaṃ abhipattheti, tadatthañca ussāhaṃ karoti. Mānādayo sattasantānaṃ saṃsāre papañcenti vitthārentīti papañcāti āha ‘‘nippapañcassāti vigatamānataṇhādiṭṭhipapañcassā’’ti.
មគ្គោ កថិតោ សរូបេនេវ។
Maggo kathito sarūpeneva.
នវធម្មវណ្ណនា
Navadhammavaṇṇanā
៣៥៩. (ខ) វិសុទ្ធិន្តិ ញាណទស្សនវិសុទ្ធិំ, អច្ចន្តវិសុទ្ធិមេវ វា។ ចតុបារិសុទ្ធិសីលន្តិ បាតិមោក្ខសំវរាទិនិរុបក្កិលិដ្ឋតាយ ចតុព្ពិធបរិសុទ្ធិវន្តំ សីលំ។ បារិសុទ្ធិបធានិយង្គន្តិ បុគ្គលស្ស បរិសុទ្ធិយា បធានភូតំ អង្គំ។ តេនាហ ‘‘បរិសុទ្ធភាវស្ស បធានង្គ’’ន្តិ។ សមថស្ស វិសុទ្ធិភាវោ វោទានំ បគុណភាវេន បរិច្ឆិន្នន្តិ អាហ ‘‘អដ្ឋ បគុណសមាបត្តិយោ’’តិ។ វិគតុបក្កិលេសញ្ហិ ‘‘បគុណ’’ន្តិ វត្តព្ពតំ លព្ភតិ, ន សឧបក្កិលេសំ ហានភាគិយាទិភាវប្បត្តិតោ។ សត្តទិដ្ឋិមលវិសុទ្ធិតោ នាមរូបបរិច្ឆេទោ ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ។ បច្ចយបរិគ្គហោ អទ្ធត្តយកង្ខាមលវិធមនតោ កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ។ យស្មា នាមរូបំ នាម សប្បច្ចយមេវ, តស្មា តំ បរិគ្គណ្ហន្តេន អត្ថតោ តស្ស សប្បច្ចយតាបិ បរិគ្គហិតា ឯវ ហោតីតិ វុត្តំ ‘‘ទិដ្ឋិវិសុទ្ធីតិ សប្បច្ចយំ នាមរូបទស្សន’’ន្តិ។ យស្មា បន នាមរូបស្ស បច្ចយំ បរិគ្គណ្ហន្តេន តីសុ អទ្ធាសុ កង្ខាមលវិតរណបច្ចយាការាវពោធវសេនេវ ហោតិ, តស្មា ‘‘បច្ចយាការញាណ’’ន្តិអាទិ វុត្តំ យថា កង្ខាវិតរណវិសុទ្ធិ ‘‘ធម្មដ្ឋិតិញាណ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ មគ្គាមគ្គេ ញាណន្តិ មគ្គាមគ្គេ វវត្ថបេត្វា ឋិតញាណំ។ ញាណន្តិ ឥធ តរុណវិបស្សនា កថិតា តេសំ ភិក្ខូនំ អជ្ឈាសយវសេន ‘‘ញាណទស្សនវិសុទ្ធី’’តិ វុដ្ឋានគាមិនិយា វិបស្សនាយ វុច្ចមានត្តា។ យទិ ‘‘ញាណទស្សនវិសុទ្ធី’’តិ វុដ្ឋានគាមិនិវិបស្សនា អធិប្បេតា, ‘‘បញ្ញា’’តិ ច អរហត្តផលបញ្ញា, មគ្គោ បន កថន្តិ ? មគ្គោ ពហុការបទេ វិរាគគ្គហណេន គហិតោ។ វក្ខតិ ហិ ‘‘ឥធ ពហុការបទេ មគ្គោ កថិតោ’’តិ (ទី. និ. អដ្ឋ. ៣.៣៥៩)។
359. (Kha) visuddhinti ñāṇadassanavisuddhiṃ, accantavisuddhimeva vā. Catupārisuddhisīlanti pātimokkhasaṃvarādinirupakkiliṭṭhatāya catubbidhaparisuddhivantaṃ sīlaṃ. Pārisuddhipadhāniyaṅganti puggalassa parisuddhiyā padhānabhūtaṃ aṅgaṃ. Tenāha ‘‘parisuddhabhāvassa padhānaṅga’’nti. Samathassa visuddhibhāvo vodānaṃ paguṇabhāvena paricchinnanti āha ‘‘aṭṭha paguṇasamāpattiyo’’ti. Vigatupakkilesañhi ‘‘paguṇa’’nti vattabbataṃ labbhati, na saupakkilesaṃ hānabhāgiyādibhāvappattito. Sattadiṭṭhimalavisuddhito nāmarūpaparicchedo diṭṭhivisuddhi. Paccayapariggaho addhattayakaṅkhāmalavidhamanato kaṅkhāvitaraṇavisuddhi. Yasmā nāmarūpaṃ nāma sappaccayameva, tasmā taṃ pariggaṇhantena atthato tassa sappaccayatāpi pariggahitā eva hotīti vuttaṃ ‘‘diṭṭhivisuddhīti sappaccayaṃ nāmarūpadassana’’nti. Yasmā pana nāmarūpassa paccayaṃ pariggaṇhantena tīsu addhāsu kaṅkhāmalavitaraṇapaccayākārāvabodhavaseneva hoti, tasmā ‘‘paccayākārañāṇa’’ntiādi vuttaṃ yathā kaṅkhāvitaraṇavisuddhi ‘‘dhammaṭṭhitiñāṇa’’nti vuccati. Maggāmagge ñāṇanti maggāmagge vavatthapetvā ṭhitañāṇaṃ. Ñāṇanti idha taruṇavipassanā kathitā tesaṃ bhikkhūnaṃ ajjhāsayavasena ‘‘ñāṇadassanavisuddhī’’ti vuṭṭhānagāminiyā vipassanāya vuccamānattā. Yadi ‘‘ñāṇadassanavisuddhī’’ti vuṭṭhānagāminivipassanā adhippetā, ‘‘paññā’’ti ca arahattaphalapaññā, maggo pana kathanti ? Maggo bahukārapade virāgaggahaṇena gahito. Vakkhati hi ‘‘idha bahukārapade maggo kathito’’ti (dī. ni. aṭṭha. 3.359).
(ឆ) ចក្ខាទិធាតុនានត្តន្តិ ចក្ខាទិរូបាទិចក្ខុវិញ្ញាណាទិធាតូនំ វេមត្តតំ និស្សាយ។ ចក្ខុសម្ផស្សាទិនានត្តន្តិ ចក្ខុសម្ផស្សសោតសម្ផស្សឃានសម្ផស្សាទិសម្ផស្សវិភាគំ។ សញ្ញានានត្តន្តិ ឯត្ថ រូបសញ្ញាទិសញ្ញានានត្តម្បិ លព្ភតេវ, តំ បន កាមសញ្ញាទិគ្គហណេនេវ គយ្ហតិ។ កាមសញ្ញាទីតិ អាទិ-សទ្ទេន ព្យាបាទសញ្ញាទីនំ គហណំ។ សញ្ញានិទានត្តា បបញ្ចសង្ខានំ ‘‘សញ្ញានានត្តំ បដិច្ច សង្កប្បនានត្ត’’ន្តិ វុត្តំ, ‘‘យំ សង្កប្បេតិ, តំ បបញ្ចេតី’’តិ វចនតោ ‘‘សង្កប្បនានត្តំ បដិច្ច ឆន្ទនានត្ត’’ន្តិ វុត្តំ។ ឆន្ទនានត្តន្តិ ច តណ្ហាឆន្ទស្ស នានត្តំ។ រូបបរិឡាហោតិ រូបវិសយោ រូបាភិបត្ថនាវសេន បវត្តោ កិលេសបរិឡាហោ។ សទ្ទបរិឡាហោតិ ឯត្ថាបិ ឯសេវ នយោ។ កិលេសោ ហិ ឧប្បជ្ជមានោ អប្បត្តេបិ អារម្មណេ បត្តោ វិយ បរិឡាហោវ ឧប្បជ្ជតិ។ តថាភូតស្ស បន កិលេសឆន្ទស្ស វសេន រូបាទិបរិយេសនា ហោតីតិ អាហ ‘‘បរិឡាហនានត្តតាយ រូបបរិយេសនាទិនានត្តំ ឧប្បជ្ជតី’’តិ។ តថា បរិយេសន្តស្ស សចេ តំ រូបាទិ លព្ភេយ្យ, តំ សន្ធាយាហ ‘‘បរិយេសនាទិនានត្តតាយ រូបបដិលាភាទិនានត្តំ ឧប្បជ្ជតី’’តិ។
(Cha) cakkhādidhātunānattanti cakkhādirūpādicakkhuviññāṇādidhātūnaṃ vemattataṃ nissāya. Cakkhusamphassādinānattanti cakkhusamphassasotasamphassaghānasamphassādisamphassavibhāgaṃ. Saññānānattanti ettha rūpasaññādisaññānānattampi labbhateva, taṃ pana kāmasaññādiggahaṇeneva gayhati. Kāmasaññādīti ādi-saddena byāpādasaññādīnaṃ gahaṇaṃ. Saññānidānattā papañcasaṅkhānaṃ ‘‘saññānānattaṃ paṭicca saṅkappanānatta’’nti vuttaṃ, ‘‘yaṃ saṅkappeti, taṃ papañcetī’’ti vacanato ‘‘saṅkappanānattaṃ paṭicca chandanānatta’’nti vuttaṃ. Chandanānattanti ca taṇhāchandassa nānattaṃ. Rūpapariḷāhoti rūpavisayo rūpābhipatthanāvasena pavatto kilesapariḷāho. Saddapariḷāhoti etthāpi eseva nayo. Kileso hi uppajjamāno appattepi ārammaṇe patto viya pariḷāhova uppajjati. Tathābhūtassa pana kilesachandassa vasena rūpādipariyesanā hotīti āha ‘‘pariḷāhanānattatāya rūpapariyesanādinānattaṃ uppajjatī’’ti. Tathā pariyesantassa sace taṃ rūpādi labbheyya, taṃ sandhāyāha ‘‘pariyesanādinānattatāya rūpapaṭilābhādinānattaṃ uppajjatī’’ti.
(ជ) មរណានុបស្សនាញាណេតិ មរណស្ស អនុបស្សនាវសេន បវត្តញាណេ, មរណានុស្សតិសហគតបញ្ញាយាតិ អត្ថោ។ អាហារំ បរិគ្គណ្ហន្តស្សាតិ គមនាទិវសេន អាហារំ បដិក្កូលតោ បរិគ្គណ្ហន្តស្ស។ ឧក្កណ្ឋន្តស្សាតិ និព្ពិន្ទន្តស្ស កត្ថចិបិ អសជ្ជន្តស្ស។
(Ja) maraṇānupassanāñāṇeti maraṇassa anupassanāvasena pavattañāṇe, maraṇānussatisahagatapaññāyāti attho. Āhāraṃ pariggaṇhantassāti gamanādivasena āhāraṃ paṭikkūlato pariggaṇhantassa. Ukkaṇṭhantassāti nibbindantassa katthacipi asajjantassa.
ទសធម្មវណ្ណនា
Dasadhammavaṇṇanā
៣៦០. (ឈ) និជ្ជរការណានីតិ បជហនការណានិ។ ឥមស្មិំ អភិញ្ញាបទេ មគ្គោ កថីយតីតិ កត្វា ‘‘អយំ ហេដ្ឋា..បេ.… បុន គហិតា’’តិ វុត្តំ។ តថា ហិ វក្ខតិ ‘‘ឥធ អភិញ្ញាបទេ មគ្គោ កថិតោ’’ (ទី. និ. អដ្ឋ. ៣.៣៦០) កិញ្ចាបិ និជ្ជិណ្ណា មិច្ឆាទិដ្ឋីតិ អានេត្វា សម្ពន្ធិតព្ពំ។ យថា មិច្ឆាទិដ្ឋិ វិបស្សនាយ និជ្ជិណ្ណាបិ ន សមុច្ឆិន្នាតិ សមុច្ឆេទប្បហានទស្សនត្ថំ បុន គហិតា, ឯវំ មិច្ឆាសង្កប្បាទយោបិ វិបស្សនាយ បហីនាបិ អសមុច្ឆិន្នតាយ ឥធ បុន គហិតាតិ អយមត្ថោ ‘‘មិច្ឆាសង្កប្បោ’’តិអាទីសុ សព្ពបទេសុ វត្តព្ពោតិ ទស្សេតិ ‘‘ឯវំ សព្ពបទេសុ នយោ នេតព្ពោ’’តិ ឥមិនា។
360. (Jha) nijjarakāraṇānīti pajahanakāraṇāni. Imasmiṃ abhiññāpade maggo kathīyatīti katvā ‘‘ayaṃ heṭṭhā..pe… puna gahitā’’ti vuttaṃ. Tathā hi vakkhati ‘‘idha abhiññāpade maggo kathito’’ (dī. ni. aṭṭha. 3.360) kiñcāpi nijjiṇṇā micchādiṭṭhīti ānetvā sambandhitabbaṃ. Yathā micchādiṭṭhi vipassanāya nijjiṇṇāpi na samucchinnāti samucchedappahānadassanatthaṃ puna gahitā, evaṃ micchāsaṅkappādayopi vipassanāya pahīnāpi asamucchinnatāya idha puna gahitāti ayamattho ‘‘micchāsaṅkappo’’tiādīsu sabbapadesu vattabboti dasseti ‘‘evaṃ sabbapadesu nayo netabbo’’ti iminā.
ឯត្ថ ចាតិ ‘‘សម្មាវិមុត្តិបច្ចយា ច អនេកេ កុសលា ធម្មា ភាវនាបារិបូរិំ គច្ឆន្តី’’តិ ឯតស្មិំ បាឡិបទេ។ ឯត្ថ ច សមុច្ឆេទវសេន, បដិប្បស្សទ្ធិវសេន ច បដិបក្ខធម្មា សម្មទេវ វិមុច្ចនំ សម្មាវិមុត្តិ, តប្បច្ចយា ច មគ្គផលេសុ អដ្ឋ ឥន្ទ្រិយានិ ភាវនាបារិបូរិំ ឧបគច្ឆន្តីតិ មគ្គសម្បយុត្តានិបិ សទ្ធាទីនិ ឥន្ទ្រិយានិ ឧទ្ធដានិ។ មគ្គវសេន ហិ ផលេសុ ភាវនា បារិបូរី នាមាតិ។ អភិនន្ទនដ្ឋេនាតិ អតិវិយ សិនេហនដ្ឋេនិទញ្ហិ។ សោមនស្សិន្ទ្រិយំ ឧក្កំសគតសាតសភាវំ សម្បយុត្តធម្មេ សិនេហន្តំ តេមេន្តំ វិយ បវត្តតិ។ បវត្តសន្តតិអាធិបតេយ្យដ្ឋេនាតិ វិបាកសន្តានស្ស ជីវនេ អធិបតិភាវេន។ ‘‘ឯវ’’ន្តិអាទិ វុត្តស្សេវ អត្ថស្ស និគមនំ។
Etthacāti ‘‘sammāvimuttipaccayā ca aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchantī’’ti etasmiṃ pāḷipade. Ettha ca samucchedavasena, paṭippassaddhivasena ca paṭipakkhadhammā sammadeva vimuccanaṃ sammāvimutti, tappaccayā ca maggaphalesu aṭṭha indriyāni bhāvanāpāripūriṃ upagacchantīti maggasampayuttānipi saddhādīni indriyāni uddhaṭāni. Maggavasena hi phalesu bhāvanā pāripūrī nāmāti. Abhinandanaṭṭhenāti ativiya sinehanaṭṭhenidañhi. Somanassindriyaṃ ukkaṃsagatasātasabhāvaṃ sampayuttadhamme sinehantaṃ tementaṃ viya pavattati. Pavattasantatiādhipateyyaṭṭhenāti vipākasantānassa jīvane adhipatibhāvena. ‘‘Eva’’ntiādi vuttasseva atthassa nigamanaṃ.
អទ្ធេន សហ ឆដ្ឋានិ បញ្ហសតានិ, បញ្ញាសាធិកានិ សហ បញ្ហសតានីតិ អត្ថោ។
Addhena saha chaṭṭhāni pañhasatāni, paññāsādhikāni saha pañhasatānīti attho.
ឯត្ថ ច អាយស្មា ធម្មសេនាបតិ ‘‘ទសសុ នាថករណធម្មេសុ បតិដ្ឋាយ ទសកសិណាយតនានិ ភាវេន្តោ ទសអាយតនមុខេន បរិញ្ញំ បដ្ឋបេត្វា បរិញ្ញេយ្យធម្មេ បរិជានន្តោ ទសមិច្ឆត្តេ, ទសអកុសលកម្មបថេ ច បហាយ ទសកុសលកម្មបថេសុ ច អវដ្ឋិតោ ទសសុ អរិយាវាសេសុ អាវសិតុកាមោ ទសសញ្ញា ឧប្បាទេន្តោ ទសនិជ្ជរវត្ថូនិ អភិញ្ញាយ ទសអសេក្ខធម្មេ អធិគច្ឆតី’’តិ តេសំ ភិក្ខូនំ ឱវាទំ មត្ថកំ បាបេន្តោ ទេសនំ និដ្ឋបេសិ។ បមោទវសេន បដិគ្គណ្ហនំ អភិនន្ទនន្តិ អាហ ‘‘សាធុ សាធូតិ អភិនន្ទន្តា សិរសា សម្បដិច្ឆិំសូ’’តិ។ តាយ អត្តមនតាយាតិ តាយ យថាទេសិតទេសនាគតាយ បហដ្ឋចិត្តតាយ, តត្ថ យថាលទ្ធអត្ថវេទធម្មវេទេហីតិ អត្ថោ។ ឥមមេវ សុត្តំ អាវជ្ជមានាតិ ឥមស្មិំ សុត្តេ តត្ថ តត្ថ អាគតេ អភិញ្ញេយ្យាទិភេទេ ធម្មេ អភិជាននាទិវសេន សមន្នាហរន្តា។ សហ បដិសម្ភិទាហិ…បេ.… បតិដ្ឋហិំសូតិ អត្តនោ ឧបនិស្សយសម្បន្នតាយ, ថេរស្ស ច ទេសនានុភាវេន យថារទ្ធំ វិបស្សនំ ឧស្សុក្កេត្វា បដិសម្ភិទាបរិវារាយ អភិញ្ញាយ សណ្ឋហិំសូតិ។
Ettha ca āyasmā dhammasenāpati ‘‘dasasu nāthakaraṇadhammesu patiṭṭhāya dasakasiṇāyatanāni bhāvento dasaāyatanamukhena pariññaṃ paṭṭhapetvā pariññeyyadhamme parijānanto dasamicchatte, dasaakusalakammapathe ca pahāya dasakusalakammapathesu ca avaṭṭhito dasasu ariyāvāsesu āvasitukāmo dasasaññā uppādento dasanijjaravatthūni abhiññāya dasaasekkhadhamme adhigacchatī’’ti tesaṃ bhikkhūnaṃ ovādaṃ matthakaṃ pāpento desanaṃ niṭṭhapesi. Pamodavasena paṭiggaṇhanaṃ abhinandananti āha ‘‘sādhu sādhūti abhinandantā sirasā sampaṭicchiṃsū’’ti. Tāya attamanatāyāti tāya yathādesitadesanāgatāya pahaṭṭhacittatāya, tattha yathāladdhaatthavedadhammavedehīti attho. Imameva suttaṃ āvajjamānāti imasmiṃ sutte tattha tattha āgate abhiññeyyādibhede dhamme abhijānanādivasena samannāharantā. Saha paṭisambhidāhi…pe… patiṭṭhahiṃsūti attano upanissayasampannatāya, therassa ca desanānubhāvena yathāraddhaṃ vipassanaṃ ussukketvā paṭisambhidāparivārāya abhiññāya saṇṭhahiṃsūti.
សុមង្គលវិលាសិនិយា ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយ
Sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya
ទសុត្តរសុត្តវណ្ណនាយ លីនត្ថប្បកាសនា។
Dasuttarasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā.
និដ្ឋិតា ច បាថិកវគ្គដ្ឋកថាយ លីនត្ថប្បកាសនា។
Niṭṭhitā ca pāthikavaggaṭṭhakathāya līnatthappakāsanā.
បាថិកវគ្គដីកា និដ្ឋិតា។
Pāthikavaggaṭīkā niṭṭhitā.
និគមនកថាវណ្ណនា
Nigamanakathāvaṇṇanā
ថេរានំ មហាកស្សបាទីនំ វំសោ បវេណី អន្វយោ ឯតស្សាតិ ថេរវំសន្វយោ, តេន; ចតុមហានិកាយេសុ ថេរិយេនាតិ អត្ថោ។
Therānaṃ mahākassapādīnaṃ vaṃso paveṇī anvayo etassāti theravaṃsanvayo, tena; catumahānikāyesu theriyenāti attho.
ទសពលស្ស សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស គុណគណានំ បរិទីបនតោ ទសពលគុណគណបរិទីបនស្ស។ អយញ្ហិ អាគមោ ព្រហ្មជាលាទីសុ, មហាបទានាទីសុ, សម្បសាទនីយាទីសុ ច តត្ថ តត្ថ វិសេសតោ ពុទ្ធគុណានំ បកាសនវសេន បវត្តោតិ។ តថា ហិ វុត្តំ អាទិតោ ‘‘សទ្ធាវហគុណស្សា’’តិ (ទី. និ. អដ្ឋ. ១.គន្ថារម្ភកថា)។
Dasabalassa sammāsambuddhassa guṇagaṇānaṃ paridīpanato dasabalaguṇagaṇaparidīpanassa. Ayañhi āgamo brahmajālādīsu, mahāpadānādīsu, sampasādanīyādīsu ca tattha tattha visesato buddhaguṇānaṃ pakāsanavasena pavattoti. Tathā hi vuttaṃ ādito ‘‘saddhāvahaguṇassā’’ti (dī. ni. aṭṭha. 1.ganthārambhakathā).
មហាដ្ឋកថាយ សារន្តិ ទីឃនិកាយមហាអដ្ឋកថាយំ អត្ថសារំ។
Mahāṭṭhakathāya sāranti dīghanikāyamahāaṭṭhakathāyaṃ atthasāraṃ.
ឯកូនសដ្ឋិមត្តោតិ ថោកំ ឩនភាវតោ មត្ត-សទ្ទគ្គហណំ។
Ekūnasaṭṭhimattoti thokaṃ ūnabhāvato matta-saddaggahaṇaṃ.
មូលកដ្ឋកថាសារន្តិ បុព្ពេ វុត្តំ ទីឃនិកាយមហាអដ្ឋកថាសារមេវ បុន និគមនវសេន វទតិ។ អថ វា មូលកដ្ឋកថាសារន្តិ បោរាណដ្ឋកថាសុ អត្ថសារំ, តេនេតំ ទស្សេតិ ‘‘ទីឃនិកាយមហាអដ្ឋកថាយំ អត្ថសារំ អាទាយ ឥមំ សុមង្គលវិលាសិនិំ ករោន្តោ សេសមហានិកាយានម្បិ មូលកដ្ឋកថាសុ ឥធ វិនិយោគក្ខមំ អត្ថសារំ អាទាយយេវ អកាសិ’’ន្តិ។
Mūlakaṭṭhakathāsāranti pubbe vuttaṃ dīghanikāyamahāaṭṭhakathāsārameva puna nigamanavasena vadati. Atha vā mūlakaṭṭhakathāsāranti porāṇaṭṭhakathāsu atthasāraṃ, tenetaṃ dasseti ‘‘dīghanikāyamahāaṭṭhakathāyaṃ atthasāraṃ ādāya imaṃ sumaṅgalavilāsiniṃ karonto sesamahānikāyānampi mūlakaṭṭhakathāsu idha viniyogakkhamaṃ atthasāraṃ ādāyayeva akāsi’’nti.
‘‘មហាវិហារវាសីន’’ន្តិ [មហាវិហារេ និវាសិនំ (អដ្ឋកថាយំ)] ច ឥទំ បុរិមបច្ឆិមបទេហិ សទ្ធិំ សម្ពន្ធិតព្ពំ ‘‘មហាវិហារវាសីនំ សមយំ បកាសយន្តិំ, មហាវិហារវាសីនំ មូលកដ្ឋកថាសារំ អាទាយា’’តិ ច។ តេន បុញ្ញេន។ ហោតុ សព្ពោ សុខី លោកោតិ កាមាវចរាទិវិភាគោ សព្ពោបិ សត្តលោកោ យថារហំ ពោធិត្តយាធិគមនវសេន សម្បត្តេន និព្ពានសុខេន សុខិតោ ហោតូតិ សទេវកស្ស លោកស្ស អច្ចន្តសុខាធិគមាយ អត្តនោ បុញ្ញំ បរិណាមេតិ។
‘‘Mahāvihāravāsīna’’nti [mahāvihāre nivāsinaṃ (aṭṭhakathāyaṃ)] ca idaṃ purimapacchimapadehi saddhiṃ sambandhitabbaṃ ‘‘mahāvihāravāsīnaṃ samayaṃ pakāsayantiṃ, mahāvihāravāsīnaṃ mūlakaṭṭhakathāsāraṃ ādāyā’’ti ca. Tena puññena. Hotu sabbo sukhī lokoti kāmāvacarādivibhāgo sabbopi sattaloko yathārahaṃ bodhittayādhigamanavasena sampattena nibbānasukhena sukhito hotūti sadevakassa lokassa accantasukhādhigamāya attano puññaṃ pariṇāmeti.
បរិមាណតោ សាធិកដ្ឋវីសសហស្សនវុតិភាណវារា និដ្ឋិតាតិ។ បរិមាណតោ សាធិកដ្ឋវីសសហស្សមត្តគន្ថេន ទីឃនិកាយដីកា រចិតាចរិយធម្មបាលេន។
Parimāṇato sādhikaṭṭhavīsasahassanavutibhāṇavārā niṭṭhitāti. Parimāṇato sādhikaṭṭhavīsasahassamattaganthena dīghanikāyaṭīkā racitācariyadhammapālena.
មិច្ឆាទិដ្ឋាទិចោរេហិ , សីលាទិធនសញ្ចយំ;
Micchādiṭṭhādicorehi , sīlādidhanasañcayaṃ;
រក្ខណត្ថាយ សក្កច្ចំ, មញ្ជូសំ វិយ ការិតន្តិ។ (ឯត្ថន្តរេ បាឋោ បច្ឆា លិខិតោ)
Rakkhaṇatthāya sakkaccaṃ, mañjūsaṃ viya kāritanti. (etthantare pāṭho pacchā likhito)
និដ្ឋិតា សុមង្គលវិលាសិនិយា ទីឃនិកាយដ្ឋកថាយ លីនត្ថប្បកាសនា។
Niṭṭhitā sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya līnatthappakāsanā.
ទីឃនិកាយដីកា និដ្ឋិតា។
Dīghanikāyaṭīkā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ទីឃនិកាយ • Dīghanikāya / ១១. ទសុត្តរសុត្តំ • 11. Dasuttarasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ទីឃ និកាយ (អដ្ឋកថា) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) / ១១. ទសុត្តរសុត្តវណ្ណនា • 11. Dasuttarasuttavaṇṇanā
