| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ದೀಘ ನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Dīgha nikāya (aṭṭhakathā) |
೧೧. ದಸುತ್ತರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
11. Dasuttarasuttavaṇṇanā
೩೫೦. ಏವಂ ಮೇ ಸುತನ್ತಿ ದಸುತ್ತರಸುತ್ತಂ। ತತ್ರಾಯಂ ಅಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ – ಆವುಸೋ ಭಿಕ್ಖವೇತಿ ಸಾವಕಾನಂ ಆಲಪನಮೇತಂ। ಬುದ್ಧಾ ಹಿ ಪರಿಸಂ ಆಮನ್ತಯಮಾನಾ ‘ಭಿಕ್ಖವೇ’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಸಾವಕಾ ಸತ್ಥಾರಂ ಉಚ್ಚಟ್ಠಾನೇ ಠಪೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ಸತ್ಥು ಆಲಪನೇನ ಅನಾಲಪಿತ್ವಾ ಆವುಸೋತಿ ಆಲಪನ್ತಿ। ತೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ತೇ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿಂ ಪರಿವಾರೇತ್ವಾ ನಿಸಿನ್ನಾ ಭಿಕ್ಖೂ। ಕೇ ಪನ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂತಿ? ಅನಿಬದ್ಧವಾಸಾ ದಿಸಾಗಮನೀಯಾ ಭಿಕ್ಖೂ। ಬುದ್ಧಕಾಲೇ ದ್ವೇ ವಾರೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ – ಉಪಕಟ್ಠವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಕಾಲೇ ಚ ಪವಾರಣಕಾಲೇ ಚ। ಉಪಕಟ್ಠವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ದಸಪಿ ವೀಸತಿಪಿ ತಿಂಸಮ್ಪಿ ಚತ್ತಾಲೀಸಮ್ಪಿ ಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪಿ ಭಿಕ್ಖೂ ವಗ್ಗಾ ವಗ್ಗಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತ್ಥಾಯ ಆಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಭಗವಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸಮ್ಮೋದಿತ್ವಾ ಕಸ್ಮಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ವಿಚರಥಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಅಥ ತೇ ‘‘ಭಗವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನತ್ಥಂ ಆಗತಮ್ಹ, ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ನೋ ದೇಥಾ’’ತಿ ಯಾಚನ್ತಿ।
350.Evaṃme sutanti dasuttarasuttaṃ. Tatrāyaṃ apubbapadavaṇṇanā – āvuso bhikkhaveti sāvakānaṃ ālapanametaṃ. Buddhā hi parisaṃ āmantayamānā ‘bhikkhave’ti vadanti. Sāvakā satthāraṃ uccaṭṭhāne ṭhapessāmāti satthu ālapanena anālapitvā āvusoti ālapanti. Te bhikkhūti te dhammasenāpatiṃ parivāretvā nisinnā bhikkhū. Ke pana te bhikkhūti? Anibaddhavāsā disāgamanīyā bhikkhū. Buddhakāle dve vāre bhikkhū sannipatanti – upakaṭṭhavassūpanāyikakāle ca pavāraṇakāle ca. Upakaṭṭhavassūpanāyikāya dasapi vīsatipi tiṃsampi cattālīsampi paññāsampi bhikkhū vaggā vaggā kammaṭṭhānatthāya āgacchanti. Bhagavā tehi saddhiṃ sammoditvā kasmā, bhikkhave, upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya vicarathāti pucchati. Atha te ‘‘bhagavā kammaṭṭhānatthaṃ āgatamha, kammaṭṭhānaṃ no dethā’’ti yācanti.
ಸತ್ಥಾ ತೇಸಂ ಚರಿಯವಸೇನ ರಾಗಚರಿತಸ್ಸ ಅಸುಭಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದೇತಿ। ದೋಸಚರಿತಸ್ಸ ಮೇತ್ತಾಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ, ಮೋಹಚರಿತಸ್ಸ ಉದ್ದೇಸೋ ಪರಿಪುಚ್ಛಾ – ‘ಕಾಲೇನ ಧಮ್ಮಸ್ಸವನಂ, ಕಾಲೇನ ಧಮ್ಮಸಾಕಚ್ಛಾ, ಇದಂ ತುಯ್ಹಂ ಸಪ್ಪಾಯ’ನ್ತಿ ಆಚಿಕ್ಖತಿ। ವಿತಕ್ಕಚರಿತಸ್ಸ ಆನಾಪಾನಸ್ಸತಿಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ದೇತಿ। ಸದ್ಧಾಚರಿತಸ್ಸ ಪಸಾದನೀಯಸುತ್ತನ್ತೇ ಬುದ್ಧಸುಬೋಧಿಂ ಧಮ್ಮಸುಧಮ್ಮತಂ ಸಙ್ಘಸುಪ್ಪಟಿಪತ್ತಿಞ್ಚ ಪಕಾಸೇತಿ। ಞಾಣಚರಿತಸ್ಸ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಪಟಿಸಂಯುತ್ತೇ ಗಮ್ಭೀರೇ ಸುತ್ತನ್ತೇ ಕಥೇತಿ। ತೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸಚೇ ಸಪ್ಪಾಯಂ ಹೋತಿ, ತತ್ಥೇವ ವಸನ್ತಿ। ನೋ ಚೇ ಹೋತಿ, ಸಪ್ಪಾಯಂ ಸೇನಾಸನಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ತೇ ತತ್ಥ ವಸನ್ತಾ ತೇಮಾಸಿಕಂ ಪಟಿಪದಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಘಟೇತ್ವಾ ವಾಯಮನ್ತಾ ಸೋತಾಪನ್ನಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಸಕದಾಗಾಮಿನೋಪಿ ಅನಾಗಾಮಿನೋಪಿ ಅರಹನ್ತೋಪಿ।
Satthā tesaṃ cariyavasena rāgacaritassa asubhakammaṭṭhānaṃ deti. Dosacaritassa mettākammaṭṭhānaṃ, mohacaritassa uddeso paripucchā – ‘kālena dhammassavanaṃ, kālena dhammasākacchā, idaṃ tuyhaṃ sappāya’nti ācikkhati. Vitakkacaritassa ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ deti. Saddhācaritassa pasādanīyasuttante buddhasubodhiṃ dhammasudhammataṃ saṅghasuppaṭipattiñca pakāseti. Ñāṇacaritassa aniccatādipaṭisaṃyutte gambhīre suttante katheti. Te kammaṭṭhānaṃ gahetvā sace sappāyaṃ hoti, tattheva vasanti. No ce hoti, sappāyaṃ senāsanaṃ pucchitvā gacchanti. Te tattha vasantā temāsikaṃ paṭipadaṃ gahetvā ghaṭetvā vāyamantā sotāpannāpi honti sakadāgāminopi anāgāminopi arahantopi.
ತತೋ ವುತ್ಥವಸ್ಸಾ ಪವಾರೇತ್ವಾ ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗನ್ತ್ವಾ ‘‘ಭಗವಾ ಅಹಂ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕೇ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲಂ ಪತ್ತೋ…ಪೇ॰… ಅಹಂ ಅಗ್ಗಫಲಂ ಅರಹತ್ತ’’ನ್ತಿ ಪಟಿಲದ್ಧಗುಣಂ ಆರೋಚೇನ್ತಿ। ತತ್ಥ ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಉಪಕಟ್ಠಾಯ ವಸ್ಸೂಪನಾಯಿಕಾಯ ಆಗತಾ। ಏವಂ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೇ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ಭಗವಾ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇತಿ, ಯಥಾಹ ‘‘ಅಪಲೋಕೇಥ ಪನ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ’’ತಿ। ಭಿಕ್ಖೂ ಚ ವದನ್ತಿ ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಮಯಂ, ಭನ್ತೇ, ಅಪಲೋಕೇಮ ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೩.೨)। ಅಥ ನೇ ಭಗವಾ ತೇಸಂ ದಸ್ಸನೇ ಉಯ್ಯೋಜೇಸಿ। ‘‘ಸೇವಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ; ಭಜಥ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಾರಿಪುತ್ತಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೇ। ಪಣ್ಡಿತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಅನುಗ್ಗಾಹಕಾ ಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಜನೇತಾ ಏವಂ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ। ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಜಾತಸ್ಸ ಆಪಾದೇತಾ ಏವಂ ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ। ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ವಿನೇತಿ, ಮೋಗ್ಗಲ್ಲಾನೋ ಉತ್ತಮತ್ಥೇ’’ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೩೭೧)।
Tato vutthavassā pavāretvā satthu santikaṃ gantvā ‘‘bhagavā ahaṃ tumhākaṃ santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā sotāpattiphalaṃ patto…pe… ahaṃ aggaphalaṃ arahatta’’nti paṭiladdhaguṇaṃ ārocenti. Tattha ime bhikkhū upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya āgatā. Evaṃ āgantvā gacchante pana bhikkhū bhagavā aggasāvakānaṃ santikaṃ peseti, yathāha ‘‘apaloketha pana, bhikkhave, sāriputtamoggallāne’’ti. Bhikkhū ca vadanti ‘‘kiṃ nu kho mayaṃ, bhante, apalokema sāriputtamoggallāne’’ti (saṃ. ni. 3.2). Atha ne bhagavā tesaṃ dassane uyyojesi. ‘‘Sevatha, bhikkhave, sāriputtamoggallāne; bhajatha, bhikkhave, sāriputtamoggallāne. Paṇḍitā bhikkhū anuggāhakā sabrahmacārīnaṃ. Seyyathāpi, bhikkhave, janetā evaṃ sāriputto. Seyyathāpi jātassa āpādetā evaṃ moggallāno. Sāriputto, bhikkhave, sotāpattiphale vineti, moggallāno uttamatthe’’ti (ma. ni. 3.371).
ತದಾಪಿ ಭಗವಾ ಇಮೇಹಿ ಭಿಕ್ಖೂಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಟಿಸನ್ಥಾರಂ ಕತ್ವಾ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಆಸಯಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖನ್ತೋ ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಾವಕವಿನೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಅದ್ದಸ। ಸಾವಕವಿನೇಯ್ಯಾ ನಾಮ ಯೇ ಬುದ್ಧಾನಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಬುಜ್ಝನ್ತಿ ಸಾವಕಾನಮ್ಪಿ। ಬುದ್ಧವಿನೇಯ್ಯಾ ಪನ ಸಾವಕಾ ಬೋಧೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕೋನ್ತಿ। ಸಾವಕವಿನೇಯ್ಯಭಾವಂ ಪನ ಏತೇಸಂ ಞತ್ವಾ ಕತರಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ದೇಸನಾಯ ಬುಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸಾತಿ ದಿಸ್ವಾ ಥೇರಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸೇಸಿ। ಥೇರೋ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಪುಚ್ಛಿ ‘‘ಸತ್ಥು ಸನ್ತಿಕಂ ಗತತ್ಥ ಆವುಸೋ’’ತಿ। ‘‘ಆಮ, ಗತಮ್ಹ ಸತ್ಥಾರಾ ಪನ ಅಮ್ಹೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಪೇಸಿತಾ’’ತಿ। ತತೋ ಥೇರೋ ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಮಯ್ಹಂ ದೇಸನಾಯ ಬುಜ್ಝಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಕೀದಿಸೀ ನು ಖೋ ತೇಸಂ ದೇಸನಾ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಚಿನ್ತೇನ್ತೋ ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಮಗ್ಗಾರಾಮಾ, ಸಾಮಗ್ಗಿರಸಸ್ಸ ದೀಪಿಕಾ ನೇಸಂ ದೇಸನಾ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ತಥಾರೂಪಂ ದೇಸನಂ ದೇಸೇತುಕಾಮೋ ದಸುತ್ತರಂ ಪವಕ್ಖಾಮೀತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ದಸಧಾ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿಭತ್ತೋತಿ ದಸುತ್ತರೋ, ಏಕಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ದಸಕಾ ಗತೋತಿಪಿ ದಸುತ್ತರೋ, ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪಬ್ಬೇ ದಸ ದಸ ಪಞ್ಹಾ ವಿಸೇಸಿತಾತಿಪಿ ದಸುತ್ತರೋ, ತಂ ದಸುತ್ತರಂ। ಪವಕ್ಖಾಮೀತಿ ಕಥೇಸ್ಸಾಮಿ। ಧಮ್ಮನ್ತಿ ಸುತ್ತಂ। ನಿಬ್ಬಾನಪತ್ತಿಯಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಪಟಿಲಾಭತ್ಥಾಯ। ದುಕ್ಖಸ್ಸನ್ತಕಿರಿಯಾಯಾತಿ ಸಕಲಸ್ಸ ವಟ್ಟದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಯನ್ತಕರಣತ್ಥಂ। ಸಬ್ಬಗನ್ಥಪ್ಪಮೋಚನನ್ತಿ ಅಭಿಜ್ಝಾಕಾಯಗನ್ಥಾದೀನಂ ಸಬ್ಬಗನ್ಥಾನಂ ಪಮೋಚನಂ।
Tadāpi bhagavā imehi bhikkhūhi saddhiṃ paṭisanthāraṃ katvā tesaṃ bhikkhūnaṃ āsayaṃ upaparikkhanto ‘‘ime bhikkhū sāvakavineyyā’’ti addasa. Sāvakavineyyā nāma ye buddhānampi dhammadesanāya bujjhanti sāvakānampi. Buddhavineyyā pana sāvakā bodhetuṃ na sakkonti. Sāvakavineyyabhāvaṃ pana etesaṃ ñatvā katarassa bhikkhuno desanāya bujjhissantīti olokento sāriputtassāti disvā therassa santikaṃ pesesi. Thero te bhikkhū pucchi ‘‘satthu santikaṃ gatattha āvuso’’ti. ‘‘Āma, gatamha satthārā pana amhe tumhākaṃ santikaṃ pesitā’’ti. Tato thero ‘‘ime bhikkhū mayhaṃ desanāya bujjhissanti, kīdisī nu kho tesaṃ desanā vaṭṭatī’’ti cintento ‘‘ime bhikkhū samaggārāmā, sāmaggirasassa dīpikā nesaṃ desanā vaṭṭatī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā tathārūpaṃ desanaṃ desetukāmo dasuttaraṃ pavakkhāmītiādimāha. Tattha dasadhā mātikaṃ ṭhapetvā vibhattoti dasuttaro, ekakato paṭṭhāya yāva dasakā gatotipi dasuttaro, ekekasmiṃ pabbe dasa dasa pañhā visesitātipi dasuttaro, taṃ dasuttaraṃ. Pavakkhāmīti kathessāmi. Dhammanti suttaṃ. Nibbānapattiyāti nibbānapaṭilābhatthāya. Dukkhassantakiriyāyāti sakalassa vaṭṭadukkhassa pariyantakaraṇatthaṃ. Sabbaganthappamocananti abhijjhākāyaganthādīnaṃ sabbaganthānaṃ pamocanaṃ.
ಇತಿ ಥೇರೋ ದೇಸನಂ ಉಚ್ಚಂ ಕರೋನ್ತೋ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ತತ್ಥ ಪೇಮಂ ಜನೇನ್ತೋ ಏವಮೇತಂ ಉಗ್ಗಹೇತಬ್ಬಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತಬ್ಬಂ ಧಾರೇತಬ್ಬಂ ವಾಚೇತಬ್ಬಂ ಮಞ್ಞಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಚತೂಹಿ ಪದೇಹಿ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇಸಿ, ‘‘ಏಕಾಯನೋ ಅಯಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಮಗ್ಗೋ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸುತ್ತಾನಂ ಭಗವಾ ವಿಯ।
Iti thero desanaṃ uccaṃ karonto bhikkhūnaṃ tattha pemaṃ janento evametaṃ uggahetabbaṃ pariyāpuṇitabbaṃ dhāretabbaṃ vācetabbaṃ maññissantīti catūhi padehi vaṇṇaṃ kathesi, ‘‘ekāyano ayaṃ, bhikkhave, maggo’’tiādinā nayena tesaṃ tesaṃ suttānaṃ bhagavā viya.
ಏಕಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ
Ekadhammavaṇṇanā
೩೫೧. (ಕ) ತತ್ಥ ಬಹುಕಾರೋತಿ ಬಹೂಪಕಾರೋ।
351. (Ka) tattha bahukāroti bahūpakāro.
(ಖ) ಭಾವೇತಬ್ಬೋತಿ ವಡ್ಢೇತಬ್ಬೋ।
(Kha) bhāvetabboti vaḍḍhetabbo.
(ಗ) ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋತಿ ತೀಹಿ ಪರಿಞ್ಞಾಹಿ ಪರಿಜಾನಿತಬ್ಬೋ।
(Ga) pariññeyyoti tīhi pariññāhi parijānitabbo.
(ಘ) ಪಹಾತಬ್ಬೋತಿ ಪಹಾನಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ಪಜಹಿತಬ್ಬೋ।
(Gha) pahātabboti pahānānupassanāya pajahitabbo.
(ಙ) ಹಾನಭಾಗಿಯೋತಿ ಅಪಾಯಗಾಮಿಪರಿಹಾನಾಯ ಸಂವತ್ತನಕೋ।
(Ṅa) hānabhāgiyoti apāyagāmiparihānāya saṃvattanako.
(ಚ) ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯೋತಿ ವಿಸೇಸಗಾಮಿವಿಸೇಸಾಯ ಸಂವತ್ತನಕೋ।
(Ca) visesabhāgiyoti visesagāmivisesāya saṃvattanako.
(ಛ) ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝೋತಿ ದುಪ್ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರೋ।
(Cha) duppaṭivijjhoti duppaccakkhakaro.
(ಜ) ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬೋತಿ ನಿಪ್ಫಾದೇತಬ್ಬೋ।
(Ja) uppādetabboti nipphādetabbo.
(ಝ) ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋತಿ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಯ ಅಭಿಜಾನಿತಬ್ಬೋ।
(Jha) abhiññeyyoti ñātapariññāya abhijānitabbo.
(ಞ) ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಂ ಕಾತಬ್ಬೋ।
(Ña) sacchikātabboti paccakkhaṃ kātabbo.
ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಮಾತಿಕಾಸು ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇತಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ ಯಥಾ ನಾಮ ದಕ್ಖೋ ವೇಳುಕಾರೋ ಸಮ್ಮುಖೀಭೂತಂ ವೇಳುಂ ಛೇತ್ವಾ ನಿಗ್ಗಣ್ಠಿಂ ಕತ್ವಾ ದಸಧಾ ಖಣ್ಡೇ ಕತ್ವಾ ಏಕಮೇಕಂ ಖಣ್ಡಂ ಹೀರಂ ಹೀರಂ ಕರೋನ್ತೋ ಫಾಲೇತಿ, ಏವಮೇವ ತೇಸಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಪ್ಪಾಯಂ ದೇಸನಂ ಉಪಪರಿಕ್ಖಿತ್ವಾ ದಸಧಾ ಮಾತಿಕಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಏಕೇಕಕೋಟ್ಠಾಸೇ ಏಕೇಕಪದಂ ವಿಭಜನ್ತೋ ‘‘ಕತಮೋ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಬಹುಕಾರೋ, ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ’’ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ದೇಸನಂ ವಿತ್ಥಾರೇತುಂ ಆರದ್ಧೋ।
Evaṃ sabbattha mātikāsu attho veditabbo. Iti āyasmā sāriputto yathā nāma dakkho veḷukāro sammukhībhūtaṃ veḷuṃ chetvā niggaṇṭhiṃ katvā dasadhā khaṇḍe katvā ekamekaṃ khaṇḍaṃ hīraṃ hīraṃ karonto phāleti, evameva tesaṃ bhikkhūnaṃ sappāyaṃ desanaṃ upaparikkhitvā dasadhā mātikaṃ ṭhapetvā ekekakoṭṭhāse ekekapadaṃ vibhajanto ‘‘katamo eko dhammo bahukāro, appamādo kusalesu dhammesūti’’tiādinā nayena desanaṃ vitthāretuṃ āraddho.
ತತ್ಥ ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥಕಂ ಉಪಕಾರಕಂ ಅಪ್ಪಮಾದಂ ಕಥೇಸಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಅಪ್ಪಮಾದೋ ನಾಮ ಸೀಲಪೂರಣೇ, ಇನ್ದ್ರಿಯಸಂವರೇ, ಭೋಜನೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾಯ, ಜಾಗರಿಯಾನುಯೋಗೇ, ಸತ್ತಸು ಸದ್ಧಮ್ಮೇಸು, ವಿಪಸ್ಸನಾಗಬ್ಭಂ ಗಣ್ಹಾಪನೇ, ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದೀಸು, ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಾದಿಪಞ್ಚಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧೇಸು, ಠಾನಾಟ್ಠಾನೇಸು, ಮಹಾವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿಯಂ, ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು, ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದೀಸು, ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯೇಸು, ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಾದೀಸು ಅಟ್ಠಸು ವಿಜ್ಜಾಸೂತಿ ಸಬ್ಬೇಸು ಅನವಜ್ಜಟ್ಠೇನ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಬಹೂಪಕಾರೋ।
Tattha appamādo kusalesu dhammesūti sabbatthakaṃ upakārakaṃ appamādaṃ kathesi. Ayañhi appamādo nāma sīlapūraṇe, indriyasaṃvare, bhojane mattaññutāya, jāgariyānuyoge, sattasu saddhammesu, vipassanāgabbhaṃ gaṇhāpane, atthapaṭisambhidādīsu, sīlakkhandhādipañcadhammakkhandhesu, ṭhānāṭṭhānesu, mahāvihārasamāpattiyaṃ, ariyasaccesu, satipaṭṭhānādīsu, bodhipakkhiyesu, vipassanāñāṇādīsu aṭṭhasu vijjāsūti sabbesu anavajjaṭṭhena kusalesu dhammesu bahūpakāro.
ತೇನೇವ ನಂ ಭಗವಾ ‘‘ಯಾವತಾ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸತ್ತಾ ಅಪದಾ ವಾ…ಪೇ॰… ತಥಾಗತೋ ತೇಸಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತಿ। ಏವಮೇವ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಯೇ ಕೇಚಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸಬ್ಬೇತೇ ಅಪ್ಪಮಾದಮೂಲಕಾ ಅಪ್ಪಮಾದಸಮೋಸರಣಾ, ಅಪ್ಪಮಾದೋ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅಗ್ಗಮಕ್ಖಾಯತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೧೩೯) ನಯೇನ ಹತ್ಥಿಪದಾದೀಹಿ ಓಪಮ್ಮೇಹಿ ಓಪಮೇನ್ತೋ ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯೇ ಅಪ್ಪಮಾದವಗ್ಗೇ ನಾನಪ್ಪಕಾರಂ ಥೋಮೇತಿ। ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಏಕಪದೇನೇವ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಥೇರೋ ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಕುಸಲೇಸು ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಆಹ। ಧಮ್ಮಪದೇ ಅಪ್ಪಮಾದವಗ್ಗೇನಾಪಿಸ್ಸ ಬಹೂಪಕಾರತಾ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ। ಅಸೋಕವತ್ಥುನಾಪಿ ದೀಪೇತಬ್ಬಾ –
Teneva naṃ bhagavā ‘‘yāvatā, bhikkhave, sattā apadā vā…pe… tathāgato tesaṃ aggamakkhāyati. Evameva kho, bhikkhave, ye keci kusalā dhammā, sabbete appamādamūlakā appamādasamosaraṇā, appamādo tesaṃ dhammānaṃ aggamakkhāyatī’’tiādinā (saṃ. ni. 5.139) nayena hatthipadādīhi opammehi opamento saṃyuttanikāyeappamādavagge nānappakāraṃ thometi. Taṃ sabbaṃ ekapadeneva saṅgahetvā thero appamādo kusalesu dhammesūti āha. Dhammapade appamādavaggenāpissa bahūpakāratā dīpetabbā. Asokavatthunāpi dīpetabbā –
(ಕ) ಅಸೋಕರಾಜಾ ಹಿ ನಿಗ್ರೋಧಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ‘‘ಅಪ್ಪಮಾದೋ ಅಮತಪದ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾ ಏವ ‘‘ತಿಟ್ಠ, ತಾತ, ಮಯ್ಹಂ ತಯಾ ತೇಪಿಟಕಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಕಥಿತ’’ನ್ತಿ ಸಾಮಣೇರೇ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಚತುರಾಸೀತಿವಿಹಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಕಾರೇಸಿ। ಇತಿ ಥಾಮಸಮ್ಪನ್ನೇನ ಭಿಕ್ಖುನಾ ಅಪ್ಪಮಾದಸ್ಸ ಬಹೂಪಕಾರತಾ ತೀಹಿ ಪಿಟಕೇಹಿ ದೀಪೇತ್ವಾ ಕಥೇತಬ್ಬಾ। ಯಂಕಿಞ್ಚಿ ಸುತ್ತಂ ವಾ ಗಾಥಂ ವಾ ಅಪ್ಪಮಾದದೀಪನತ್ಥಂ ಆಹರನ್ತೋ ‘‘ಅಟ್ಠಾನೇ ಠತ್ವಾ ಆಹರಸಿ, ಅತಿತ್ಥೇನ ಪಕ್ಖನ್ದೋ’’ತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಧಮ್ಮಕಥಿಕಸ್ಸೇವೇತ್ಥ ಥಾಮೋ ಚ ಬಲಞ್ಚ ಪಮಾಣಂ।
(Ka) asokarājā hi nigrodhasāmaṇerassa ‘‘appamādo amatapada’’nti gāthaṃ sutvā eva ‘‘tiṭṭha, tāta, mayhaṃ tayā tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ kathita’’nti sāmaṇere pasīditvā caturāsītivihārasahassāni kāresi. Iti thāmasampannena bhikkhunā appamādassa bahūpakāratā tīhi piṭakehi dīpetvā kathetabbā. Yaṃkiñci suttaṃ vā gāthaṃ vā appamādadīpanatthaṃ āharanto ‘‘aṭṭhāne ṭhatvā āharasi, atitthena pakkhando’’ti na vattabbo. Dhammakathikassevettha thāmo ca balañca pamāṇaṃ.
(ಖ) ಕಾಯಗತಾಸತೀತಿ ಆನಾಪಾನಂ ಚತುಇರಿಯಾಪಥೋ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರೋ ಚತುಧಾತುವವತ್ಥಾನಂ ದಸ ಅಸುಭಾ ನವ ಸಿವಥಿಕಾ ಚುಣ್ಣಿಕಮನಸಿಕಾರೋ ಕೇಸಾದೀಸು ಚತ್ತಾರಿ ರೂಪಜ್ಝಾನಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಸತಿಯಾ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಸಾತಸಹಗತಾತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ಚತುತ್ಥಜ್ಝಾನಂ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಸಾತಸಹಗತಾ ಹೋತಿ ಸುಖಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯೇತಂ ವುತ್ತಂ।
(Kha) kāyagatāsatīti ānāpānaṃ catuiriyāpatho satisampajaññaṃ dvattiṃsākāro catudhātuvavatthānaṃ dasa asubhā nava sivathikā cuṇṇikamanasikāro kesādīsu cattāri rūpajjhānānīti ettha uppannasatiyā etaṃ adhivacanaṃ. Sātasahagatāti ṭhapetvā catutthajjhānaṃ aññattha sātasahagatā hoti sukhasampayuttā, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
(ಗ) ಸಾಸವೋ ಉಪಾದಾನಿಯೋತಿ ಆಸವಾನಞ್ಚೇವ ಉಪಾದಾನಾನಞ್ಚ ಪಚ್ಚಯಭೂತೋ। ಇತಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಮೇವ ನಿಯಮೇತಿ।
(Ga) sāsavo upādāniyoti āsavānañceva upādānānañca paccayabhūto. Iti tebhūmakadhammameva niyameti.
(ಘ) ಅಸ್ಮಿಮಾನೋತಿ ರೂಪಾದೀಸು ಅಸ್ಮೀತಿ ಮಾನೋ।
(Gha) asmimānoti rūpādīsu asmīti māno.
(ಙ) ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋತಿ ಅನಿಚ್ಚೇ ನಿಚ್ಚನ್ತಿಆದಿನಾ ನಯೇನ ಪವತ್ತೋ ಉಪ್ಪಥಮನಸಿಕಾರೋ।
(Ṅa) ayoniso manasikāroti anicce niccantiādinā nayena pavatto uppathamanasikāro.
(ಚ) ವಿಪರಿಯಾಯೇನ ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
(Ca) vipariyāyena yoniso manasikāro veditabbo.
(ಛ) ಆನನ್ತರಿಕೋ ಚೇತೋಸಮಾಧೀತಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಮಗ್ಗಾನನ್ತರಂ ಫಲಂ ಆನನ್ತರಿಕೋ ಚೇತೋಸಮಾಧಿ ನಾಮ । ಇಧ ಪನ ವಿಪಸ್ಸನಾನನ್ತರೋ ಮಗ್ಗೋ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ವಾ ಅನನ್ತರತ್ತಾ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಅನನ್ತರಂ ಫಲದಾಯಕತ್ತಾ ಆನನ್ತರಿಕೋ ಚೇತೋಸಮಾಧೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ।
(Cha) ānantarikocetosamādhīti aññattha maggānantaraṃ phalaṃ ānantariko cetosamādhi nāma . Idha pana vipassanānantaro maggo vipassanāya vā anantarattā attano vā anantaraṃ phaladāyakattā ānantariko cetosamādhīti adhippeto.
(ಜ) ಅಕುಪ್ಪಂ ಞಾಣನ್ತಿ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಫಲಪಞ್ಞಾ ಅಕುಪ್ಪಞಾಣಂ ನಾಮ। ಇಧ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಪಞ್ಞಾ ಅಧಿಪ್ಪೇತಾ।
(Ja) akuppaṃ ñāṇanti aññattha phalapaññā akuppañāṇaṃ nāma. Idha paccavekkhaṇapaññā adhippetā.
(ಝ) ಆಹಾರಟ್ಠಿತಿಕಾತಿ ಪಚ್ಚಯಟ್ಠಿತಿಕಾ। ಅಯಂ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋತಿ ಯೇನ ಪಚ್ಚಯೇನ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ಅಯಂ ಏಕೋ ಧಮ್ಮೋ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾಯ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯೋ।
(Jha) āhāraṭṭhitikāti paccayaṭṭhitikā. Ayaṃ eko dhammoti yena paccayena tiṭṭhanti, ayaṃ eko dhammo ñātapariññāya abhiññeyyo.
(ಞ) ಅಕುಪ್ಪಾ ಚೇತೋವಿಮುತ್ತೀತಿ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿ।
(Ña) akuppācetovimuttīti arahattaphalavimutti.
ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾರೇ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಞಾತಪರಿಞ್ಞಾ ಕಥಿತಾ। ಪರಿಞ್ಞಾಯ ತೀರಣಪರಿಞ್ಞಾ। ಪಹಾತಬ್ಬಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬೇಹಿ ಪಹಾನಪರಿಞ್ಞಾ। ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝೋತಿ ಏತ್ಥ ಪನ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ। ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬೋತಿ ಫಲಂ ಕಥಿತಂ, ಮಗ್ಗೋ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಪದೇ ಲಬ್ಭತಿ। ಫಲಂ ಪನ ಅನೇಕೇಸುಪಿ ಲಬ್ಭತಿಯೇವ।
Imasmiṃ vāre abhiññāya ñātapariññā kathitā. Pariññāya tīraṇapariññā. Pahātabbasacchikātabbehi pahānapariññā. Duppaṭivijjhoti ettha pana maggo kathito. Sacchikātabboti phalaṃ kathitaṃ, maggo ekasmiṃyeva pade labbhati. Phalaṃ pana anekesupi labbhatiyeva.
ಭೂತಾತಿ ಸಭಾವತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಾ। ತಚ್ಛಾತಿ ಯಾಥಾವಾ। ತಥಾತಿ ಯಥಾ ವುತ್ತಾ ತಥಾಸಭಾವಾ। ಅವಿತಥಾತಿ ಯಥಾ ವುತ್ತಾ ನ ತಥಾ ನ ಹೋನ್ತಿ। ಅನಞ್ಞಥಾತಿ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರತೋ ನ ಅಞ್ಞಥಾ। ಸಮ್ಮಾ ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ತಥಾಗತೇನ ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ಹೇತುನಾ ಕಾರಣೇನ ಸಯಮೇವ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ಞಾತಾ ವಿದಿತಾ ಸಚ್ಛಿಕತಾ। ಇಮಿನಾ ಥೇರೋ ‘‘ಇಮೇ ಧಮ್ಮಾ ತಥಾಗತೇನ ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾ, ಅಹಂ ಪನ ತುಮ್ಹಾಕಂ ರಞ್ಞೋ ಲೇಖವಾಚಕಸದಿಸೋ’’ತಿ ಜಿನಸುತ್ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಓಕಪ್ಪನಂ ಜನೇಸಿ।
Bhūtāti sabhāvato vijjamānā. Tacchāti yāthāvā. Tathāti yathā vuttā tathāsabhāvā. Avitathāti yathā vuttā na tathā na honti. Anaññathāti vuttappakārato na aññathā. Sammā tathāgatena abhisambuddhāti tathāgatena bodhipallaṅke nisīditvā hetunā kāraṇena sayameva abhisambuddhā ñātā viditā sacchikatā. Iminā thero ‘‘ime dhammā tathāgatena abhisambuddhā, ahaṃ pana tumhākaṃ rañño lekhavācakasadiso’’ti jinasuttaṃ dassento okappanaṃ janesi.
ಏಕಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Ekadhammavaṇṇanā niṭṭhitā.
ದ್ವೇಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ
Dvedhammavaṇṇanā
೩೫೨. (ಕ) ಇಮೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಬಹುಕಾರಾತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾ ಧಮ್ಮಾ ಸೀಲಪೂರಣಾದೀಸು ಅಪ್ಪಮಾದೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಉಪಕಾರಕಾ ಹಿತಾವಹಾ।
352. (Ka) ime dve dhammā bahukārāti ime dve satisampajaññā dhammā sīlapūraṇādīsu appamādo viya sabbattha upakārakā hitāvahā.
(ಖ) ಸಮಥೋ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಚಾತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಸಙ್ಗೀತಿಸುತ್ತೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಾ ಕಥಿತಾ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ದಸುತ್ತರಸುತ್ತೇ ಪುಬ್ಬಭಾಗಾ ಕಥಿತಾ।
(Kha) samathoca vipassanā cāti ime dve saṅgītisutte lokiyalokuttarā kathitā. Imasmiṃ dasuttarasutte pubbabhāgā kathitā.
(ಛ) ಸತ್ತಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಾಯ ಸತ್ತಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾತಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ಹೇತು ಚೇವ ಪಚ್ಚಯೋ ಚ ಸತ್ತಾನಂ ಸಂಕಿಲೇಸಾಯ, ಯೋನಿಸೋ ಮನಸಿಕಾರೋ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ। ತಥಾ ದೋವಚಸ್ಸತಾ ಪಾಪಮಿತ್ತತಾ ಸಂಕಿಲೇಸಾಯ; ಸೋವಚಸ್ಸತಾ ಕಲ್ಯಾಣಮಿತ್ತತಾ ವಿಸುದ್ಧಿಯಾ। ತಥಾ ತೀಣಿ ಅಕುಸಲಮೂಲಾನಿ; ತೀಣಿ ಕುಸಲಮೂಲಾನಿ। ಚತ್ತಾರೋ ಯೋಗಾ ಚತ್ತಾರೋ ವಿಸಂಯೋಗಾ। ಪಞ್ಚ ಚೇತೋಖಿಲಾ ಪಞ್ಚಿನ್ದ್ರಿಯಾನಿ। ಛ ಅಗಾರವಾ ಛ ಗಾರವಾ। ಸತ್ತ ಅಸದ್ಧಮ್ಮಾ ಸತ್ತ ಸದ್ಧಮ್ಮಾ। ಅಟ್ಠ ಕುಸೀತವತ್ಥೂನಿ ಅಟ್ಠ ಆರಮ್ಭವತ್ಥೂನಿ। ನವ ಆಘಾತವತ್ಥೂನಿ ನವ ಆಘಾತಪ್ಪಟಿವಿನಯಾ। ದಸ ಅಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾ ದಸ ಕುಸಲಕಮ್ಮಪಥಾತಿ ಏವಂ ಪಭೇದಾ ಇಮೇ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
(Cha) sattānaṃ saṃkilesāya sattānaṃ visuddhiyāti ayoniso manasikāro hetu ceva paccayo ca sattānaṃ saṃkilesāya, yoniso manasikāro visuddhiyā. Tathā dovacassatā pāpamittatā saṃkilesāya; sovacassatā kalyāṇamittatā visuddhiyā. Tathā tīṇi akusalamūlāni; tīṇi kusalamūlāni. Cattāro yogā cattāro visaṃyogā. Pañca cetokhilā pañcindriyāni. Cha agāravā cha gāravā. Satta asaddhammā satta saddhammā. Aṭṭha kusītavatthūni aṭṭha ārambhavatthūni. Nava āghātavatthūni nava āghātappaṭivinayā. Dasa akusalakammapathā dasa kusalakammapathāti evaṃ pabhedā ime dve dhammā duppaṭivijjhāti veditabbā.
(ಝ) ಸಙ್ಖತಾ ಧಾತೂತಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕತಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ। ಅಸಙ್ಖತಾ ಧಾತೂತಿ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಅಕತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ।
(Jha) saṅkhatā dhātūti paccayehi katā pañcakkhandhā. Asaṅkhatā dhātūti paccayehi akataṃ nibbānaṃ.
(ಞ) ವಿಜ್ಜಾ ಚ ವಿಮುತ್ತಿ ಚಾತಿ ಏತ್ಥ ವಿಜ್ಜಾತಿ ತಿಸ್ಸೋ ವಿಜ್ಜಾ। ವಿಮುತ್ತೀತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಂ।
(Ña) vijjā ca vimutti cāti ettha vijjāti tisso vijjā. Vimuttīti arahattaphalaṃ.
ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾರೇ ಅಭಿಞ್ಞಾದೀನಿ ಏಕಕಸದಿಸಾನೇವ, ಉಪ್ಪಾದೇತಬ್ಬಪದೇ ಪನ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ, ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಪದೇ ಫಲಂ।
Imasmiṃ vāre abhiññādīni ekakasadisāneva, uppādetabbapade pana maggo kathito, sacchikātabbapade phalaṃ.
ದ್ವೇಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dvedhammavaṇṇanā niṭṭhitā.
ತಯೋಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ
Tayodhammavaṇṇanā
೩೫೩. (ಛ) ಕಾಮಾನಮೇತಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ ಯದಿದಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮನ್ತಿ ಏತ್ಥ ನೇಕ್ಖಮ್ಮನ್ತಿ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸೋ ಹಿ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಾಮಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ। ರೂಪಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ ಯದಿದಂ ಆರುಪ್ಪನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆರುಪ್ಪೇಪಿ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೋ। ಪುನ ಉಪ್ಪತ್ತಿನಿವಾರಣತೋ ಸಬ್ಬಸೋ ರೂಪಾನಂ ನಿಸ್ಸರಣಂ ನಾಮ। ನಿರೋಧೋ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸರಣನ್ತಿ ಇಧ ಅರಹತ್ತಫಲಂ ನಿರೋಧೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ಅರಹತ್ತಫಲೇನ ಹಿ ನಿಬ್ಬಾನೇ ದಿಟ್ಠೇ ಪುನ ಆಯತಿಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರಾ ನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅರಹತ್ತಂ ಸಙ್ಖತನಿರೋಧಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ನಿರೋಧೋತಿ ವುತ್ತಂ।
353. (Cha) kāmānametaṃ nissaraṇaṃ yadidaṃ nekkhammanti ettha nekkhammanti anāgāmimaggo adhippeto. So hi sabbaso kāmānaṃ nissaraṇaṃ. Rūpānaṃ nissaraṇaṃ yadidaṃ āruppanti ettha āruppepi arahattamaggo. Puna uppattinivāraṇato sabbaso rūpānaṃ nissaraṇaṃ nāma. Nirodho tassanissaraṇanti idha arahattaphalaṃ nirodhoti adhippetaṃ. Arahattaphalena hi nibbāne diṭṭhe puna āyatiṃ sabbasaṅkhārā na hontīti arahattaṃ saṅkhatanirodhassa paccayattā nirodhoti vuttaṃ.
(ಜ) ಅತೀತಂಸೇ ಞಾಣನ್ತಿ ಅತೀತಂಸಾರಮ್ಮಣಂ ಞಾಣಂ ಇತರೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
(Ja) atītaṃse ñāṇanti atītaṃsārammaṇaṃ ñāṇaṃ itaresupi eseva nayo.
ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವಾರೇ ಅಭಿಞ್ಞಾದಯೋ ಏಕಕಸದಿಸಾವ। ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝಪದೇ ಪನ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ, ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬೇ ಫಲಂ।
Imasmimpi vāre abhiññādayo ekakasadisāva. Duppaṭivijjhapade pana maggo kathito, sacchikātabbe phalaṃ.
ತಯೋಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Tayodhammavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಚತ್ತಾರೋಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ
Cattārodhammavaṇṇanā
೩೫೪. (ಕ) ಚತ್ತಾರಿ ಚಕ್ಕಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಚಕ್ಕಂ ನಾಮ ದಾರುಚಕ್ಕಂ, ರತನಚಕ್ಕಂ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ, ಇರಿಯಾಪಥಚಕ್ಕಂ, ಸಮ್ಪತ್ತಿಚಕ್ಕನ್ತಿ ಪಞ್ಚವಿಧಂ। ತತ್ಥ ‘‘ಯಂ ಪನಿದಂ ಸಮ್ಮ, ರಥಕಾರ, ಚಕ್ಕಂ ಛಹಿ ಮಾಸೇಹಿ ನಿಟ್ಠಿತಂ, ಛಾರತ್ತೂನೇಹೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೫) ಇದಂ ದಾರುಚಕ್ಕಂ। ‘‘ಪಿತರಾ ಪವತ್ತಿತಂ ಚಕ್ಕಂ ಅನುಪ್ಪವತ್ತೇತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೫.೧೩೨) ಇದಂ ರತನಚಕ್ಕಂ। ‘‘ಪವತ್ತಿತಂ ಚಕ್ಕ’’ನ್ತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೩೯೯) ಇದಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ। ‘‘ಚತುಚಕ್ಕಂ ನವದ್ವಾರ’’ನ್ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೧.೨೯) ಇದಂ ಇರಿಯಾಪಥಚಕ್ಕಂ। ‘‘ಚತ್ತಾರಿಮಾನಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಚಕ್ಕಾನಿ, ಯೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತಾನಂ ದೇವಮನುಸ್ಸಾನಂ ಚತುಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೪.೩೧) ಇದಂ ಸಮ್ಪತ್ತಿಚಕ್ಕಂ। ಇಧಾಪಿ ಏತದೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ।
354. (Ka) cattāri cakkānīti ettha cakkaṃ nāma dārucakkaṃ, ratanacakkaṃ, dhammacakkaṃ, iriyāpathacakkaṃ, sampatticakkanti pañcavidhaṃ. Tattha ‘‘yaṃ panidaṃ samma, rathakāra, cakkaṃ chahi māsehi niṭṭhitaṃ, chārattūnehī’’ti (a. ni. 3.15) idaṃ dārucakkaṃ. ‘‘Pitarā pavattitaṃ cakkaṃ anuppavattetī’’ti (a. ni. 5.132) idaṃ ratanacakkaṃ. ‘‘Pavattitaṃ cakka’’nti (ma. ni. 2.399) idaṃ dhammacakkaṃ. ‘‘Catucakkaṃ navadvāra’’nti (saṃ. ni. 1.29) idaṃ iriyāpathacakkaṃ. ‘‘Cattārimāni, bhikkhave, cakkāni, yehi samannāgatānaṃ devamanussānaṃ catucakkaṃ pavattatī’’ti (a. ni. 4.31) idaṃ sampatticakkaṃ. Idhāpi etadeva adhippetaṃ.
ಪತಿರೂಪದೇಸವಾಸೋತಿ ಯತ್ಥ ಚತಸ್ಸೋ ಪರಿಸಾ ಸನ್ದಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವರೂಪೇ ಅನುಚ್ಛವಿಕೇ ದೇಸೇ ವಾಸೋ। ಸಪ್ಪುರಿಸೂಪನಿಸ್ಸಯೋತಿ ಬುದ್ಧಾದೀನಂ ಸಪ್ಪುರಿಸಾನಂ ಅವಸ್ಸಯನಂ ಸೇವನಂ ಭಜನಂ। ಅತ್ತಸಮ್ಮಾಪಣಿಧೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಮಾ ಠಪನಂ, ಸಚೇ ಪನ ಪುಬ್ಬೇ ಅಸ್ಸದ್ಧಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಹೋತಿ, ತಾನಿ ಪಹಾಯ ಸದ್ಧಾದೀಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪನಂ। ಪುಬ್ಬೇ ಚ ಕತಪುಞ್ಞತಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಉಪಚಿತಕುಸಲತಾ। ಇದಮೇವೇತ್ಥ ಪಮಾಣಂ। ಯೇನ ಹಿ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತೇನ ಕುಸಲಂ ಕತಂ ಹೋತಿ, ತದೇವ ಕುಸಲಂ ತಂ ಪುರಿಸಂ ಪತಿರೂಪದೇಸೇ ಉಪನೇತಿ, ಸಪ್ಪುರಿಸೇ ಭಜಾಪೇಸಿ । ಸೋ ಏವ ಚ ಪುಗ್ಗಲೋ ಅತ್ತಾನಂ ಸಮ್ಮಾ ಠಪೇತಿ। ಚತೂಸು ಆಹಾರೇಸು ಪಠಮೋ ಲೋಕಿಯೋವ। ಸೇಸಾ ಪನ ತಯೋ ಸಙ್ಗೀತಿಸುತ್ತೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾ ಕಥಿತಾ। ಇಧ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ಲೋಕಿಯಾ।
Patirūpadesavāsoti yattha catasso parisā sandissanti, evarūpe anucchavike dese vāso. Sappurisūpanissayoti buddhādīnaṃ sappurisānaṃ avassayanaṃ sevanaṃ bhajanaṃ. Attasammāpaṇidhīti attano sammā ṭhapanaṃ, sace pana pubbe assaddhādīhi samannāgato hoti, tāni pahāya saddhādīsu patiṭṭhāpanaṃ. Pubbe ca katapuññatāti pubbe upacitakusalatā. Idamevettha pamāṇaṃ. Yena hi ñāṇasampayuttacittena kusalaṃ kataṃ hoti, tadeva kusalaṃ taṃ purisaṃ patirūpadese upaneti, sappurise bhajāpesi . So eva ca puggalo attānaṃ sammā ṭhapeti. Catūsu āhāresu paṭhamo lokiyova. Sesā pana tayo saṅgītisutte lokiyalokuttaramissakā kathitā. Idha pubbabhāge lokiyā.
(ಚ) ಕಾಮಯೋಗವಿಸಂಯೋಗಾದಯೋ ಅನಾಗಾಮಿಮಗ್ಗಾದಿವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
(Ca) kāmayogavisaṃyogādayo anāgāmimaggādivasena veditabbā.
(ಛ) ಹಾನಭಾಗಿಯಾದೀಸು ಪಠಮಸ್ಸ ಝಾನಸ್ಸ ಲಾಭೀ ಕಾಮಸಹಗತಾ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ ಹಾನಭಾಗಿಯೋ ಸಮಾಧಿ। ತದನುಧಮ್ಮತಾ ಸತಿ ಸನ್ತಿಟ್ಠತಿ ಠಿತಿಭಾಗಿಯೋ ಸಮಾಧಿ। ವಿತಕ್ಕಸಹಗತಾ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯೋ ಸಮಾಧಿ। ನಿಬ್ಬಿದಾಸಹಗತಾ ಸಞ್ಞಾಮನಸಿಕಾರಾ ಸಮುದಾಚರನ್ತಿ ವಿರಾಗೂಪಸಞ್ಹಿತೋ ನಿಬ್ಬೇಧಭಾಗಿಯೋ ಸಮಾಧೀತಿ ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಬ್ಬಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಪನಸ್ಸ ವಿನಿಚ್ಛಯಕಥಾ ಕಥಿತಾವ।
(Cha) hānabhāgiyādīsu paṭhamassa jhānassa lābhī kāmasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti hānabhāgiyo samādhi. Tadanudhammatā sati santiṭṭhati ṭhitibhāgiyo samādhi. Vitakkasahagatā saññāmanasikārā samudācaranti visesabhāgiyo samādhi. Nibbidāsahagatā saññāmanasikārā samudācaranti virāgūpasañhito nibbedhabhāgiyo samādhīti iminā nayena sabbasamāpattiyo vitthāretvā attho veditabbo. Visuddhimagge panassa vinicchayakathā kathitāva.
ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ವಾರೇ ಅಭಿಞ್ಞಾದೀನಿ ಏಕಕಸದಿಸಾನೇವ। ಅಭಿಞ್ಞಾಪದೇ ಪನೇತ್ಥ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ। ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಪದೇ ಫಲಂ।
Imasmimpi vāre abhiññādīni ekakasadisāneva. Abhiññāpade panettha maggo kathito. Sacchikātabbapade phalaṃ.
ಚತ್ತಾರೋಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Cattārodhammavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಪಞ್ಚಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ
Pañcadhammavaṇṇanā
೩೫೫. (ಖ) ಪೀತಿಫರಣತಾದೀಸು ಪೀತಿಂ ಫರಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದ್ವೀಸು ಝಾನೇಸು ಪಞ್ಞಾ ಪೀತಿಫರಣತಾ ನಾಮ। ಸುಖಂ ಫರಮಾನಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ತೀಸು ಝಾನೇಸು ಪಞ್ಞಾ ಸುಖಫರಣತಾ ನಾಮ। ಪರೇಸಂ ಚೇತೋ ಫರಮಾನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಚೇತೋಪರಿಯಪಞ್ಞಾ ಚೇತೋಫರಣತಾ ನಾಮ। ಆಲೋಕಫರಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಪಞ್ಞಾ ಆಲೋಕಫರಣತಾ ನಾಮ। ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣನಿಮಿತ್ತಂ ನಾಮ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ‘‘ದ್ವೀಸು ಝಾನೇಸು ಪಞ್ಞಾ ಪೀತಿಫರಣತಾ, ತೀಸು ಝಾನೇಸು ಪಞ್ಞಾ ಸುಖಫರಣತಾ। ಪರಚಿತ್ತೇ ಪಞ್ಞಾ ಚೇತೋಫರಣತಾ, ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖು ಆಲೋಕಫರಣತಾ। ತಮ್ಹಾ ತಮ್ಹಾ ಸಮಾಧಿಮ್ಹಾ ವುಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣನಿಮಿತ್ತ’’ನ್ತಿ (ವಿಭ॰ ೮೦೪)।
355. (Kha) pītipharaṇatādīsu pītiṃ pharamānā uppajjatīti dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā nāma. Sukhaṃ pharamānaṃ uppajjatīti tīsu jhānesu paññā sukhapharaṇatā nāma. Paresaṃ ceto pharamānā uppajjatīti cetopariyapaññā cetopharaṇatā nāma. Ālokapharaṇe uppajjatīti dibbacakkhupaññā ālokapharaṇatā nāma. Paccavekkhaṇañāṇaṃ paccavekkhaṇanimittaṃ nāma. Vuttampi cetaṃ ‘‘dvīsu jhānesu paññā pītipharaṇatā, tīsu jhānesu paññā sukhapharaṇatā. Paracitte paññā cetopharaṇatā, dibbacakkhu ālokapharaṇatā. Tamhā tamhā samādhimhā vuṭṭhitassa paccavekkhaṇañāṇaṃ paccavekkhaṇanimitta’’nti (vibha. 804).
ತತ್ಥ ಪೀತಿಫರಣತಾ ಸುಖಫರಣತಾ ದ್ವೇ ಪಾದಾ ವಿಯ। ಚೇತೋಫರಣತಾ ಆಲೋಕಫರಣತಾ ದ್ವೇ ಹತ್ಥಾ ವಿಯ। ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಮಜ್ಝಿಮಕಾಯೋ ವಿಯ । ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣನಿಮಿತ್ತಂ ಸೀಸಂ ವಿಯ। ಇತಿ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತತ್ಥೇರೋ ಪಞ್ಚಙ್ಗಿಕಂ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧಿಂ ಅಙ್ಗಪಚ್ಚಙ್ಗಸಮ್ಪನ್ನಂ ಪುರಿಸಂ ಕತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸಿ।
Tattha pītipharaṇatā sukhapharaṇatā dve pādā viya. Cetopharaṇatā ālokapharaṇatā dve hatthā viya. Abhiññāpādakajjhānaṃ majjhimakāyo viya . Paccavekkhaṇanimittaṃ sīsaṃ viya. Iti āyasmā sāriputtatthero pañcaṅgikaṃ sammāsamādhiṃ aṅgapaccaṅgasampannaṃ purisaṃ katvā dassesi.
(ಜ) ಅಯಂ ಸಮಾಧಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖೋ ಚೇ ವಾತಿಆದೀಸು ಅರಹತ್ತಫಲಸಮಾಧಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸೋ ಹಿ ಅಪ್ಪಿತಪ್ಪಿತಕ್ಖಣೇ ಸುಖತ್ತಾ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖೋ। ಪುರಿಮೋ ಪುರಿಮೋ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಸಮಾಧಿಸುಖಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯತ್ತಾ ಆಯತಿಂ ಸುಖವಿಪಾಕೋ।
(Ja) ayaṃ samādhi paccuppannasukho ce vātiādīsu arahattaphalasamādhi adhippeto. So hi appitappitakkhaṇe sukhattā paccuppannasukho. Purimo purimo pacchimassa pacchimassa samādhisukhassa paccayattā āyatiṃ sukhavipāko.
ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಆರಕತ್ತಾ ಅರಿಯೋ। ಕಾಮಾಮಿಸವಟ್ಟಾಮಿಸಲೋಕಾಮಿಸಾನಂ ಅಭಾವಾ ನಿರಾಮಿಸೋ। ಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಮಹಾಪುರಿಸೇಹಿ ಸೇವಿತತ್ತಾ ಅಕಾಪುರಿಸಸೇವಿತೋ। ಅಙ್ಗಸನ್ತತಾಯ ಆರಮ್ಮಣಸನ್ತತಾಯ ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸದರಥಸನ್ತತಾಯ ಚ ಸನ್ತೋ। ಅತಪ್ಪನೀಯಟ್ಠೇನ ಪಣೀತೋ। ಕಿಲೇಸಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಕಿಲೇಸಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಭಾವಂ ವಾ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಲದ್ಧೋ। ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಂ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧೀತಿ ಹಿ ಇದಂ ಅತ್ಥತೋ ಏಕಂ। ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಕಿಲೇಸೇನ ವಾ ಅರಹತಾ ಲದ್ಧತ್ತಾ ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಲದ್ಧೋ। ಏಕೋದಿಭಾವೇನ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಏಕೋದಿಭಾವಮೇವ ವಾ ಅಧಿಗತತ್ತಾ ಏಕೋದಿಭಾವಾಧಿಗತೋ। ಅಪ್ಪಗುಣಸಾಸವಸಮಾಧಿ ವಿಯ ಸಸಙ್ಖಾರೇನ ಸಪ್ಪಯೋಗೇನ ಚಿತ್ತೇನ ಪಚ್ಚನೀಕಧಮ್ಮೇ ನಿಗ್ಗಯ್ಹ ಕಿಲೇಸೇ ವಾರೇತ್ವಾ ಅನಧಿಗತತ್ತಾ ನಸಸಙ್ಖಾರನಿಗ್ಗಯ್ಹವಾರಿತಗತೋ। ತಞ್ಚ ಸಮಾಧಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜನ್ತೋ ತತೋ ವಾ ವುಟ್ಠಹನ್ತೋ ಸತಿವೇಪುಲ್ಲಪತ್ತತ್ತಾ। ಸತೋವ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ ಸತೋ ವುಟ್ಠಹತಿ। ಯಥಾಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಕಾಲವಸೇನ ವಾ ಸತೋ ಸಮಾಪಜ್ಜತಿ ಸತೋ ವುಟ್ಠಹತಿ। ತಸ್ಮಾ ಯದೇತ್ಥ ‘‘ಅಯಂ ಸಮಾಧಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಸುಖೋ ಚೇವ ಆಯತಿಞ್ಚ ಸುಖವಿಪಾಕೋ’’ತಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಮಾನಸ್ಸ ಪಚ್ಚತ್ತಂಯೇವ ಅಪರಪ್ಪಚ್ಚಯಂ ಞಾಣಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತಂ ಏಕಮಙ್ಗಂ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಏವಮಿಮೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಞಾಣೇಹಿ ಅಯಂ ಸಮಾಧಿ ‘‘ಪಞ್ಚಞಾಣಿಕೋ ಸಮ್ಮಾಸಮಾಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ।
Kilesehi ārakattā ariyo. Kāmāmisavaṭṭāmisalokāmisānaṃ abhāvā nirāmiso. Buddhādīhi mahāpurisehi sevitattā akāpurisasevito. Aṅgasantatāya ārammaṇasantatāya sabbakilesadarathasantatāya ca santo. Atappanīyaṭṭhena paṇīto. Kilesapaṭippassaddhiyā laddhattā kilesapaṭippassaddhibhāvaṃ vā laddhattā paṭippassaddhaladdho. Paṭippassaddhaṃ paṭippassaddhīti hi idaṃ atthato ekaṃ. Paṭippassaddhakilesena vā arahatā laddhattā paṭippassaddhaladdho. Ekodibhāvena adhigatattā ekodibhāvameva vā adhigatattā ekodibhāvādhigato. Appaguṇasāsavasamādhi viya sasaṅkhārena sappayogena cittena paccanīkadhamme niggayha kilese vāretvā anadhigatattā nasasaṅkhāraniggayhavāritagato. Tañca samādhiṃ samāpajjanto tato vā vuṭṭhahanto sativepullapattattā. Satova samāpajjati sato vuṭṭhahati. Yathāparicchinnakālavasena vā sato samāpajjati sato vuṭṭhahati. Tasmā yadettha ‘‘ayaṃ samādhi paccuppannasukho ceva āyatiñca sukhavipāko’’ti evaṃ paccavekkhamānassa paccattaṃyeva aparappaccayaṃ ñāṇaṃ uppajjati, taṃ ekamaṅgaṃ. Esa nayo sesesupi. Evamimehi pañcahi paccavekkhaṇañāṇehi ayaṃ samādhi ‘‘pañcañāṇiko sammāsamādhī’’ti vutto.
ಇಮಸ್ಮಿಂ ವಾರೇ ವಿಸೇಸಭಾಗಿಯಪದೇ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ। ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಪದೇ ಫಲಂ। ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ।
Imasmiṃ vāre visesabhāgiyapade maggo kathito. Sacchikātabbapade phalaṃ. Sesaṃ purimasadisameva.
ಛಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ
Chadhammavaṇṇanā
೩೫೬. ಛಕ್ಕೇಸು ಸಬ್ಬಂ ಉತ್ತಾನತ್ಥಮೇವ। ದುಪ್ಪಟಿವಿಜ್ಝಪದೇ ಪನೇತ್ಥ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ। ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಂ।
356. Chakkesu sabbaṃ uttānatthameva. Duppaṭivijjhapade panettha maggo kathito. Sesaṃ purimasadisaṃ.
ಸತ್ತಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ
Sattadhammavaṇṇanā
೩೫೭. (ಞ) ಸಮ್ಮಪ್ಪಞ್ಞಾಯ ಸುದಿಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತೀತಿ ಹೇತುನಾ ನಯೇನ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇನ ಸುದಿಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತಿ। ಕಾಮಾತಿ ವತ್ಥುಕಾಮಾ ಚ ಕಿಲೇಸಕಾಮಾ ಚ, ದ್ವೇಪಿ ಸಪರಿಳಾಹಟ್ಠೇನ ಅಙ್ಗಾರಕಾಸು ವಿಯ ಸುದಿಟ್ಠಾ ಹೋನ್ತಿ। ವಿವೇಕನಿನ್ನನ್ತಿ ನಿಬ್ಬಾನನಿನ್ನಂ। ಪೋಣಂ ಪಬ್ಭಾರನ್ತಿ ನಿನ್ನಸ್ಸೇತಂ ವೇವಚನಂ। ಬ್ಯನ್ತೀಭೂತನ್ತಿ ನಿಯತಿಭೂತಂ। ನಿತ್ತಣ್ಹನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕುತೋ? ಸಬ್ಬಸೋ ಆಸವಟ್ಠಾನೀಯೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮೇಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಧ ಭಾವೇತಬ್ಬಪದೇ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ। ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ।
357. (Ña) sammappaññāyasudiṭṭhā hontīti hetunā nayena vipassanāñāṇena sudiṭṭhā honti. Kāmāti vatthukāmā ca kilesakāmā ca, dvepi sapariḷāhaṭṭhena aṅgārakāsu viya sudiṭṭhā honti. Vivekaninnanti nibbānaninnaṃ. Poṇaṃ pabbhāranti ninnassetaṃ vevacanaṃ. Byantībhūtanti niyatibhūtaṃ. Nittaṇhanti attho. Kuto? Sabbaso āsavaṭṭhānīyehi dhammehi tebhūmakadhammehīti attho. Idha bhāvetabbapade maggo kathito. Sesaṃ purimasadisameva.
ಅಟ್ಠಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ
Aṭṭhadhammavaṇṇanā
೩೫೮. (ಕ) ಆದಿಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಿಕಾಯ ಪಞ್ಞಾಯಾತಿ ಸಿಕ್ಖತ್ತಯಸಙ್ಗಹಸ್ಸ ಮಗ್ಗಬ್ರಹ್ಮಚರಿಯಸ್ಸ ಆದಿಭೂತಾಯ ಪುಬ್ಬಭಾಗೇ ತರುಣಸಮಥವಿಪಸ್ಸನಾಪಞ್ಞಾಯ । ಅಟ್ಠಙ್ಗಿಕಸ್ಸ ವಾ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆದಿಭೂತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪಞ್ಞಾಯ। ತಿಬ್ಬನ್ತಿ ಬಲವಂ। ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪನ್ತಿ ಹಿರೀ ಚ ಓತ್ತಪ್ಪಞ್ಚ। ಪೇಮನ್ತಿ ಗೇಹಸ್ಸಿತಪೇಮಂ। ಗಾರವೋತಿ ಗರುಚಿತ್ತಭಾವೋ। ಗರುಭಾವನೀಯಞ್ಹಿ ಉಪನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹರತೋ ಕಿಲೇಸಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಓವಾದಾನುಸಾಸನಿಂ ಲಭತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ವಿಹಾರೋ ಪಞ್ಞಾಪಟಿಲಾಭಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ।
358. (Ka) ādibrahmacariyikāya paññāyāti sikkhattayasaṅgahassa maggabrahmacariyassa ādibhūtāya pubbabhāge taruṇasamathavipassanāpaññāya . Aṭṭhaṅgikassa vā maggassa ādibhūtāya sammādiṭṭhipaññāya. Tibbanti balavaṃ. Hirottappanti hirī ca ottappañca. Pemanti gehassitapemaṃ. Gāravoti garucittabhāvo. Garubhāvanīyañhi upanissāya viharato kilesā nuppajjanti ovādānusāsaniṃ labhati. Tasmā taṃ nissāya vihāro paññāpaṭilābhassa paccayo hoti.
(ಛ) ಅಕ್ಖಣೇಸು ಯಸ್ಮಾ ಪೇತಾ ಅಸುರಾನಂ ಆವಾಹನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ವಿವಾಹನಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಪೇತ್ತಿವಿಸಯೇನೇವ ಅಸುರಕಾಯೋ ಗಹಿತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
(Cha) akkhaṇesu yasmā petā asurānaṃ āvāhanaṃ gacchanti, vivāhanaṃ gacchanti, tasmā pettivisayeneva asurakāyo gahitoti veditabbo.
(ಜ) ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಚ್ಚಯಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ, ಅಧಿಗಮಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ, ಪರಿಯತ್ತಿಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ, ಧುತಙ್ಗಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋತಿ ಚತ್ತಾರೋ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಾ। ತತ್ಥ ಪಚ್ಚಯಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಬಹುಂ ದೇನ್ತೇ ಅಪ್ಪಂ ಗಣ್ಹಾತಿ, ಅಪ್ಪಂ ದೇನ್ತೇ ಅಪ್ಪತರಂ ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ವಾ ಗಣ್ಹಾತಿ, ನ ಅನವಸೇಸಗಾಹೀ ಹೋತಿ। ಅಧಿಗಮಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಮಜ್ಝನ್ತಿಕತ್ಥೇರೋ ವಿಯ ಅತ್ತನೋ ಅಧಿಗಮಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಜಾನಿತುಂ ನ ದೇತಿ। ಪರಿಯತ್ತಿಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ತೇಪಿಟಕೋಪಿ ಸಮಾನೋ ನ ಬಹುಸ್ಸುತಭಾವಂ ಜಾನಾಪೇತುಕಾಮೋ ಹೋತಿ ಸಾಕೇತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ವಿಯ। ಧುತಙ್ಗಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋ ಧುತಙ್ಗಪರಿಹರಣಭಾವಂ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಜಾನಿತುಂ ನ ದೇತಿ ದ್ವೇಭಾತಿಕತ್ಥೇರೇಸು ಜೇಟ್ಠಕತ್ಥೇರೋ ವಿಯ। ವತ್ಥು ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಕಥಿತಂ। ಅಯಂ ಧಮ್ಮೋತಿ ಏವಂ ಸನ್ತಗುಣನಿಗೂಹನೇನ ಚ ಪಚ್ಚಯಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾಯ ಚ ಅಪ್ಪಿಚ್ಛಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಯಂ ನವಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋ ಸಮ್ಪಜ್ಜತಿ, ನೋ ಮಹಿಚ್ಛಸ್ಸ। ಏವಂ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ।
(Ja) appicchassāti ettha paccayaappiccho, adhigamaappiccho, pariyattiappiccho, dhutaṅgaappicchoti cattāro appicchā. Tattha paccayaappiccho bahuṃ dente appaṃ gaṇhāti, appaṃ dente appataraṃ vā gaṇhāti, na vā gaṇhāti, na anavasesagāhī hoti. Adhigamaappiccho majjhantikatthero viya attano adhigamaṃ aññesaṃ jānituṃ na deti. Pariyattiappiccho tepiṭakopi samāno na bahussutabhāvaṃ jānāpetukāmo hoti sāketatissatthero viya. Dhutaṅgaappiccho dhutaṅgapariharaṇabhāvaṃ aññesaṃ jānituṃ na deti dvebhātikattheresu jeṭṭhakatthero viya. Vatthu visuddhimagge kathitaṃ. Ayaṃ dhammoti evaṃ santaguṇanigūhanena ca paccayapaṭiggahaṇe mattaññutāya ca appicchassa puggalassa ayaṃ navalokuttaradhammo sampajjati, no mahicchassa. Evaṃ sabbattha yojetabbaṃ.
ಸನ್ತುಟ್ಠಸ್ಸಾತಿ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ತೀಹಿ ಸನ್ತೋಸೇಹಿ ಸನ್ತುಟ್ಠಸ್ಸ। ಪವಿವಿತ್ತಸ್ಸಾತಿ ಕಾಯಚಿತ್ತಉಪಧಿವಿವೇಕೇಹಿ ವಿವಿತ್ತಸ್ಸ। ತತ್ಥ ಕಾಯವಿವೇಕೋ ನಾಮ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಂ ವಿನೋದೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಆರಮ್ಭವತ್ಥುವಸೇನ ಏಕೀಭಾವೋ। ಏಕೀಭಾವಮತ್ತೇನ ಪನ ಕಮ್ಮಂ ನ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತೀತಿ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ, ಅಯಂ ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ ನಾಮ। ಸಮಾಪತ್ತಿಮತ್ತೇನೇವ ಕಮ್ಮಂ ನ ನಿಪ್ಫಜ್ಜತೀತಿ ಝಾನಂ ಪಾದಕಂ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಾತಿ, ಅಯಂ ಉಪಧಿವಿವೇಕೋ ನಾಮ। ತೇನಾಹ ಭಗವಾ – ‘‘ಕಾಯವಿವೇಕೋ ಚ ವಿವೇಕಟ್ಠಕಾಯಾನಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಭಿರತಾನಂ। ಚಿತ್ತವಿವೇಕೋ ಚ ಪರಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತಾನಂ ಪರಮವೋದಾನಪ್ಪತ್ತಾನಂ। ಉಪಧಿವಿವೇಕೋ ಚ ನಿರುಪಧೀನಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ವಿಸಙ್ಖಾರಗತಾನ’’ನ್ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೪೯)।
Santuṭṭhassāti catūsu paccayesu tīhi santosehi santuṭṭhassa. Pavivittassāti kāyacittaupadhivivekehi vivittassa. Tattha kāyaviveko nāma gaṇasaṅgaṇikaṃ vinodetvā aṭṭhaārambhavatthuvasena ekībhāvo. Ekībhāvamattena pana kammaṃ na nipphajjatīti kasiṇaparikammaṃ katvā aṭṭha samāpattiyo nibbatteti, ayaṃ cittaviveko nāma. Samāpattimatteneva kammaṃ na nipphajjatīti jhānaṃ pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasitvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇāti, ayaṃ upadhiviveko nāma. Tenāha bhagavā – ‘‘kāyaviveko ca vivekaṭṭhakāyānaṃ nekkhammābhiratānaṃ. Cittaviveko ca parisuddhacittānaṃ paramavodānappattānaṃ. Upadhiviveko ca nirupadhīnaṃ puggalānaṃ visaṅkhāragatāna’’nti (mahāni. 49).
ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮಸ್ಸಾತಿ ಗಣಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಚೇವ ಕಿಲೇಸಸಙ್ಗಣಿಕಾಯ ಚ ರತಸ್ಸ। ಆರದ್ಧವೀರಿಯಸ್ಸಾತಿ ಕಾಯಿಕಚೇತಸಿಕವೀರಿಯವಸೇನ ಆರದ್ಧವೀರಿಯಸ್ಸ। ಉಪಟ್ಠಿತಸತಿಸ್ಸಾತಿ ಚತುಸತಿಪಟ್ಠಾನವಸೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಸತಿಸ್ಸ। ಸಮಾಹಿತಸ್ಸಾತಿ ಏಕಗ್ಗಚಿತ್ತಸ್ಸ। ಪಞ್ಞವತೋತಿ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಪಞ್ಞಾಯ ಪಞ್ಞವತೋ। ನಿಪ್ಪಪಞ್ಚಸ್ಸಾತಿ ವಿಗತಮಾನತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಪಪಞ್ಚಸ್ಸ।
Saṅgaṇikārāmassāti gaṇasaṅgaṇikāya ceva kilesasaṅgaṇikāya ca ratassa. Āraddhavīriyassāti kāyikacetasikavīriyavasena āraddhavīriyassa. Upaṭṭhitasatissāti catusatipaṭṭhānavasena upaṭṭhitasatissa. Samāhitassāti ekaggacittassa. Paññavatoti kammassakatapaññāya paññavato. Nippapañcassāti vigatamānataṇhādiṭṭhipapañcassa.
ಇಧ ಭಾವೇತಬ್ಬಪದೇ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ। ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ।
Idha bhāvetabbapade maggo kathito. Sesaṃ purimasadisameva.
ನವಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ
Navadhammavaṇṇanā
೩೫೯. (ಖ) ಸೀಲವಿಸುದ್ಧೀತಿ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಪಾಪೇತುಂ ಸಮತ್ಥಂ ಚತುಪಾರಿಸುದ್ಧಿಸೀಲಂ। ಪಾರಿಸುದ್ಧಿಪಧಾನಿಯಙ್ಗನ್ತಿ ಪರಿಸುದ್ಧಭಾವಸ್ಸ ಪಧಾನಙ್ಗಂ। ಚಿತ್ತವಿಸುದ್ಧೀತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಪದಟ್ಠಾನಭೂತಾ ಅಟ್ಠ ಪಗುಣಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ। ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಸಪಚ್ಚಯನಾಮರೂಪದಸ್ಸನಂ। ಕಙ್ಖಾವಿತರಣವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಞಾಣಂ। ಅದ್ಧತ್ತಯೇಪಿ ಹಿ ಪಚ್ಚಯವಸೇನೇವ ಧಮ್ಮಾ ಪವತ್ತನ್ತೀತಿ ಪಸ್ಸತೋ ಕಙ್ಖಂ ವಿತರತಿ। ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧೀತಿ ಓಭಾಸಾದಯೋ ನ ಮಗ್ಗೋ, ವೀಥಿಪ್ಪಟಿಪನ್ನಂ ಉದಯಬ್ಬಯಞಾಣಂ ಮಗ್ಗೋತಿ ಏವಂ ಮಗ್ಗಾಮಗ್ಗೇ ಞಾಣಂ। ಪಟಿಪದಾಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧೀತಿ ರಥವಿನೀತೇ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾ ಕಥಿತಾ, ಇಧ ತರುಣವಿಪಸ್ಸನಾ। ಞಾಣದಸ್ಸನವಿಸುದ್ಧೀತಿ ರಥವಿನೀತೇ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ, ಇಧ ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾ। ಏತಾ ಪನ ಸತ್ತಪಿ ವಿಸುದ್ಧಿಯೋ ವಿತ್ಥಾರೇನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ ಕಥಿತಾ। ಪಞ್ಞಾತಿ ಅರಹತ್ತಫಲಪಞ್ಞಾ। ವಿಮುತ್ತಿಪಿ ಅರಹತ್ತಫಲವಿಮುತ್ತಿಯೇವ।
359. (Kha) sīlavisuddhīti visuddhiṃ pāpetuṃ samatthaṃ catupārisuddhisīlaṃ. Pārisuddhipadhāniyaṅganti parisuddhabhāvassa padhānaṅgaṃ. Cittavisuddhīti vipassanāya padaṭṭhānabhūtā aṭṭha paguṇasamāpattiyo. Diṭṭhivisuddhīti sapaccayanāmarūpadassanaṃ. Kaṅkhāvitaraṇavisuddhīti paccayākārañāṇaṃ. Addhattayepi hi paccayavaseneva dhammā pavattantīti passato kaṅkhaṃ vitarati. Maggāmaggañāṇadassanavisuddhīti obhāsādayo na maggo, vīthippaṭipannaṃ udayabbayañāṇaṃ maggoti evaṃ maggāmagge ñāṇaṃ. Paṭipadāñāṇadassanavisuddhīti rathavinīte vuṭṭhānagāminivipassanā kathitā, idha taruṇavipassanā. Ñāṇadassanavisuddhīti rathavinīte maggo kathito, idha vuṭṭhānagāminivipassanā. Etā pana sattapi visuddhiyo vitthārena visuddhimagge kathitā. Paññāti arahattaphalapaññā. Vimuttipi arahattaphalavimuttiyeva.
(ಛ) ಧಾತುನಾನತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಫಸ್ಸನಾನತ್ತನ್ತಿ ಚಕ್ಖಾದಿಧಾತುನಾನತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಿನಾನತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಫಸ್ಸನಾನತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಾದಿನಾನತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ । ವೇದನಾನಾನತ್ತನ್ತಿ ಚಕ್ಖುಸಮ್ಫಸ್ಸಜಾದಿವೇದನಾನಾನತ್ತಂ। ಸಞ್ಞಾನಾನತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಕಾಮಸಞ್ಞಾದಿನಾನತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ। ಸಙ್ಕಪ್ಪನಾನತ್ತನ್ತಿ ಕಾಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಿನಾನತ್ತಂ। ಸಙ್ಕಪ್ಪನಾನತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಛನ್ದನಾನತ್ತನ್ತಿ ಸಙ್ಕಪ್ಪನಾನತ್ತತಾಯ ರೂಪೇ ಛನ್ದೋ ಸದ್ದೇ ಛನ್ದೋತಿ ಏವಂ ಛನ್ದನಾನತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಪರಿಳಾಹನಾನತ್ತನ್ತಿ ಛನ್ದನಾನತ್ತತಾಯ ರೂಪಪರಿಳಾಹೋ ಸದ್ದಪರಿಳಾಹೋತಿ ಏವಂ ಪರಿಳಾಹನಾನತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಪರಿಯೇಸನಾನಾನತ್ತನ್ತಿ ಪರಿಳಾಹನಾನತ್ತತಾಯ ರೂಪಪರಿಯೇಸನಾದಿನಾನತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಲಾಭನಾನತ್ತನ್ತಿ ಪರಿಯೇಸನಾನಾನತ್ತತಾಯ ರೂಪಪಟಿಲಾಭಾದಿನಾನತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
(Cha) dhātunānattaṃ paṭicca uppajjati phassanānattanti cakkhādidhātunānattaṃ paṭicca cakkhusamphassādinānattaṃ uppajjatīti attho. Phassanānattaṃ paṭiccāti cakkhusamphassādinānattaṃ paṭicca . Vedanānānattanti cakkhusamphassajādivedanānānattaṃ. Saññānānattaṃ paṭiccāti kāmasaññādinānattaṃ paṭicca. Saṅkappanānattanti kāmasaṅkappādinānattaṃ. Saṅkappanānattaṃ paṭicca uppajjati chandanānattanti saṅkappanānattatāya rūpe chando sadde chandoti evaṃ chandanānattaṃ uppajjati. Pariḷāhanānattanti chandanānattatāya rūpapariḷāho saddapariḷāhoti evaṃ pariḷāhanānattaṃ uppajjati. Pariyesanānānattanti pariḷāhanānattatāya rūpapariyesanādinānattaṃ uppajjati. Lābhanānattanti pariyesanānānattatāya rūpapaṭilābhādinānattaṃ uppajjati.
(ಜ) ಸಞ್ಞಾಸು ಮರಣಸಞ್ಞಾತಿ ಮರಣಾನುಪಸ್ಸನಾಞಾಣೇ ಸಞ್ಞಾ। ಆಹಾರೇಪಟಿಕೂಲಸಞ್ಞಾತಿ ಆಹಾರಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಾ। ಸಬ್ಬಲೋಕೇಅನಭಿರತಿಸಞ್ಞಾತಿ ಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ವಟ್ಟೇ ಉಕ್ಕಣ್ಠನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಾ। ಸೇಸಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಕಥಿತಾ ಏವ। ಇಧ ಬಹುಕಾರಪದೇ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ। ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ।
(Ja) saññāsu maraṇasaññāti maraṇānupassanāñāṇe saññā. Āhārepaṭikūlasaññāti āhāraṃ pariggaṇhantassa uppannasaññā. Sabbalokeanabhiratisaññāti sabbasmiṃ vaṭṭe ukkaṇṭhantassa uppannasaññā. Sesā heṭṭhā kathitā eva. Idha bahukārapade maggo kathito. Sesaṃ purimasadisameva.
ದಸಧಮ್ಮವಣ್ಣನಾ
Dasadhammavaṇṇanā
೩೬೦. (ಝ) ನಿಜ್ಜರವತ್ಥೂನೀತಿ ನಿಜ್ಜರಕಾರಣಾನಿ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿ ನಿಜ್ಜಿಣ್ಣಾ ಹೋತೀತಿ ಅಯಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಯಪಿ ನಿಜ್ಜಿಣ್ಣಾ ಏವ ಪಹೀನಾ। ಕಸ್ಮಾ ಪುನ ಗಹಿತಾತಿ ಅಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ। ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ಹಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಜಿಣ್ಣಾ, ನ ಪನ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನಾ, ಮಗ್ಗೋ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತಂ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ದತಿ, ನ ಪುನ ವುಟ್ಠಾತುಂ ದೇತಿ। ತಸ್ಮಾ ಪುನ ಗಹಿತಾ। ಏವಂ ಸಬ್ಬಪದೇಸು ನಯೋ ನೇತಬ್ಬೋ।
360. (Jha) nijjaravatthūnīti nijjarakāraṇāni. Micchādiṭṭhi nijjiṇṇā hotīti ayaṃ heṭṭhā vipassanāyapi nijjiṇṇā eva pahīnā. Kasmā puna gahitāti asamucchinnattā. Vipassanāya hi kiñcāpi jiṇṇā, na pana samucchinnā, maggo pana uppajjitvā taṃ samucchindati, na puna vuṭṭhātuṃ deti. Tasmā puna gahitā. Evaṃ sabbapadesu nayo netabbo.
ಏತ್ಥ ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಪಚ್ಚಯಾ ಚತುಸಟ್ಠಿ ಧಮ್ಮಾ ಭಾವನಾಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಕತಮೇ ಚತುಸಟ್ಠಿ? ಸೋತಾಪತ್ತಿಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಟ್ಠೇನ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ಪಗ್ಗಹಟ್ಠೇನ ವೀರಿಯಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ಅನುಸ್ಸರಣಟ್ಠೇನ ಸತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ಅವಿಕ್ಖೇಪಟ್ಠೇನ ಸಮಾಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ, ವಿಜಾನನಟ್ಠೇನ ಮನಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಅಭಿನನ್ದನಟ್ಠೇನ ಸೋಮನಸ್ಸಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಪವತ್ತಸನ್ತತಿಅಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೇನ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ…ಪೇ॰… ಅರಹತ್ತಫಲಕ್ಖಣೇ ಅಧಿಮೋಕ್ಖಟ್ಠೇನ ಸದ್ಧಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಪವತ್ತಸನ್ತತಿಅಧಿಪತೇಯ್ಯಟ್ಠೇನ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪರಿಪೂರೇತೀತಿ ಏವಂ ಚತೂಸು ಮಗ್ಗೇಸು ಚತೂಸು ಫಲೇಸು ಅಟ್ಠ ಅಟ್ಠ ಹುತ್ವಾ ಚತುಸಟ್ಠಿ ಧಮ್ಮಾ ಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ। ಇಧ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಪದೇ ಮಗ್ಗೋ ಕಥಿತೋ। ಸೇಸಂ ಪುರಿಮಸದಿಸಮೇವ।
Ettha ca sammādiṭṭhipaccayā catusaṭṭhi dhammā bhāvanāpāripūriṃ gacchanti. Katame catusaṭṭhi? Sotāpattimaggakkhaṇe adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ paripūreti, paggahaṭṭhena vīriyindriyaṃ paripūreti, anussaraṇaṭṭhena satindriyaṃ paripūreti, avikkhepaṭṭhena samādhindriyaṃ paripūreti, dassanaṭṭhena paññindriyaṃ paripūreti, vijānanaṭṭhena manindriyaṃ, abhinandanaṭṭhena somanassindriyaṃ, pavattasantatiadhipateyyaṭṭhena jīvitindriyaṃ paripūreti…pe… arahattaphalakkhaṇe adhimokkhaṭṭhena saddhindriyaṃ, pavattasantatiadhipateyyaṭṭhena jīvitindriyaṃ paripūretīti evaṃ catūsu maggesu catūsu phalesu aṭṭha aṭṭha hutvā catusaṭṭhi dhammā pāripūriṃ gacchanti. Idha abhiññeyyapade maggo kathito. Sesaṃ purimasadisameva.
ಇಧ ಠತ್ವಾ ಪಞ್ಹಾ ಸಮೋಧಾನೇತಬ್ಬಾ। ದಸಕೇ ಸತಂ ಪಞ್ಹಾ ಕಥಿತಾ। ಏಕಕೇ ಚ ನವಕೇ ಚ ಸತಂ , ದುಕೇ ಚ ಅಟ್ಠಕೇ ಚ ಸತಂ, ತಿಕೇ ಚ ಸತ್ತಕೇ ಚ ಸತಂ, ಚತುಕ್ಕೇ ಚ ಛಕ್ಕೇ ಚ ಸತಂ, ಪಞ್ಚಕೇ ಪಞ್ಞಾಸಾತಿ ಅಡ್ಢಛಟ್ಠಾನಿ ಪಞ್ಹಸತಾನಿ ಕಥಿತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ।
Idha ṭhatvā pañhā samodhānetabbā. Dasake sataṃ pañhā kathitā. Ekake ca navake ca sataṃ , duke ca aṭṭhake ca sataṃ, tike ca sattake ca sataṃ, catukke ca chakke ca sataṃ, pañcake paññāsāti aḍḍhachaṭṭhāni pañhasatāni kathitāni honti.
‘‘ಇದಮವೋಚ ಆಯಸ್ಮಾ ಸಾರಿಪುತ್ತೋ, ಅತ್ತಮನಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಆಯಸ್ಮತೋ ಸಾರಿಪುತ್ತಸ್ಸ ಭಾಸಿತಂ ಅಭಿನನ್ದು’’ನ್ತಿ ಸಾಧು, ಸಾಧೂತಿ ಅಭಿನನ್ದನ್ತಾ ಸಿರಸಾ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿಂಸು। ತಾಯ ಚ ಪನ ಅತ್ತಮನತಾಯ ಇಮಮೇವ ಸುತ್ತಂ ಆವಜ್ಜಮಾನಾ ಪಞ್ಚಸತಾಪಿ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಹ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಹಿ ಅಗ್ಗಫಲೇ ಅರಹತ್ತೇ ಪತಿಟ್ಠಹಿಂಸೂತಿ।
‘‘Idamavoca āyasmā sāriputto, attamanā te bhikkhū āyasmato sāriputtassa bhāsitaṃ abhinandu’’nti sādhu, sādhūti abhinandantā sirasā sampaṭicchiṃsu. Tāya ca pana attamanatāya imameva suttaṃ āvajjamānā pañcasatāpi te bhikkhū saha paṭisambhidāhi aggaphale arahatte patiṭṭhahiṃsūti.
ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನಿಯಾ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾಯ
Sumaṅgalavilāsiniyā dīghanikāyaṭṭhakathāya
ದಸುತ್ತರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dasuttarasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ನಿಟ್ಠಿತಾ ಚ ಪಾಥಿಕವಗ್ಗಸ್ಸ ವಣ್ಣನಾತಿ।
Niṭṭhitā ca pāthikavaggassa vaṇṇanāti.
ಪಾಥಿಕವಗ್ಗಟ್ಠಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pāthikavaggaṭṭhakathā niṭṭhitā.
ನಿಗಮನಕಥಾ
Nigamanakathā
ಏತ್ತಾವತಾ ಚ –
Ettāvatā ca –
ಆಯಾಚಿತೋ ಸುಮಙ್ಗಲ, ಪರಿವೇಣನಿವಾಸಿನಾ ಥಿರಗುಣೇನ।
Āyācito sumaṅgala, pariveṇanivāsinā thiraguṇena;
ದಾಠಾನಾಗಸಙ್ಘತ್ಥೇರೇನ, ಥೇರವಂಸನ್ವಯೇನ॥
Dāṭhānāgasaṅghattherena, theravaṃsanvayena.
ದೀಘಾಗಮವರಸ್ಸ ದಸಬಲ, ಗುಣಗಣಪರಿದೀಪನಸ್ಸ ಅಟ್ಠಕಥಂ।
Dīghāgamavarassa dasabala, guṇagaṇaparidīpanassa aṭṭhakathaṃ;
ಯಂ ಆರಭಿಂ ಸುಮಙ್ಗಲ, ವಿಲಾಸಿನಿಂ ನಾಮ ನಾಮೇನ॥
Yaṃ ārabhiṃ sumaṅgala, vilāsiniṃ nāma nāmena.
ಸಾ ಹಿ ಮಹಾಟ್ಠಕಥಾಯ, ಸಾರಮಾದಾಯ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Sā hi mahāṭṭhakathāya, sāramādāya niṭṭhitā;
ಏಸಾ ಏಕಾಸೀತಿಪಮಾಣಾಯ, ಪಾಳಿಯಾ ಭಾಣವಾರೇಹಿ॥
Esā ekāsītipamāṇāya, pāḷiyā bhāṇavārehi.
ಏಕೂನಸಟ್ಠಿಮತ್ತೋ, ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೋಪಿ ಭಾಣವಾರೇಹಿ।
Ekūnasaṭṭhimatto, visuddhimaggopi bhāṇavārehi;
ಅತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನತ್ಥಾಯ, ಆಗಮಾನಂ ಕತೋ ಯಸ್ಮಾ॥
Atthappakāsanatthāya, āgamānaṃ kato yasmā.
ತಸ್ಮಾ ತೇನ ಸಹಾ’ಯಂ, ಅಟ್ಠಕಥಾ ಭಾಣವಾರಗಣನಾಯ।
Tasmā tena sahā’yaṃ, aṭṭhakathā bhāṇavāragaṇanāya;
ಸುಪರಿಮಿತಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ, ಚತ್ತಾಲೀಸಸತಂ ಹೋತಿ॥
Suparimitaparicchinnaṃ, cattālīsasataṃ hoti.
ಸಬ್ಬಂ ಚತ್ತಾಲೀಸಾಧಿಕಸತ, ಪರಿಮಾಣಂ ಭಾಣವಾರತೋ ಏವಂ।
Sabbaṃ cattālīsādhikasata, parimāṇaṃ bhāṇavārato evaṃ;
ಸಮಯಂ ಪಕಾಸಯನ್ತಿಂ, ಮಹಾವಿಹಾರೇ ನಿವಾಸಿನಂ॥
Samayaṃ pakāsayantiṃ, mahāvihāre nivāsinaṃ.
ಮೂಲಕಟ್ಠಕಥಾಸಾರ, ಮಾದಾಯ ಮಯಾ ಇಮಂ ಕರೋನ್ತೇನ।
Mūlakaṭṭhakathāsāra, mādāya mayā imaṃ karontena;
ಯಂ ಪುಞ್ಞಮುಪಚಿತಂ ತೇನ, ಹೋತು ಸಬ್ಬೋ ಸುಖೀ ಲೋಕೋತಿ॥
Yaṃ puññamupacitaṃ tena, hotu sabbo sukhī lokoti.
ಪರಮವಿಸುದ್ಧಸದ್ಧಾಬುದ್ಧಿವೀರಿಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತೇನ ಸೀಲಾಚಾರಜ್ಜವಮದ್ದವಾದಿಗುಣಸಮುದಯಸಮುದಿತೇನ ಸಕಸಮಯಸಮಯನ್ತರಗಹನಜ್ಝೋಗಾಹಣಸಮತ್ಥೇನ ಪಞ್ಞಾವೇಯ್ಯತ್ತಿಯಸಮನ್ನಾಗತೇನ ತಿಪಿಟಕಪರಿಯತ್ತಿಪ್ಪಭೇದೇ ಸಾಟ್ಠಕಥೇ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇ ಅಪ್ಪಟಿಹತಞಾಣಪ್ಪಭಾವೇನ ಮಹಾವೇಯ್ಯಾಕರಣೇನ ಕರಣಸಮ್ಪತ್ತಿಜನಿತಸುಖವಿನಿಗ್ಗತಮಧುರೋದಾರವಚನಲಾವಣ್ಣಯುತ್ತೇನ ಯುತ್ತಮುತ್ತವಾದಿನಾ ವಾದೀವರೇನ ಮಹಾಕವಿನಾ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪರಿವಾರೇ ಛಳಭಿಞ್ಞಾದಿಪ್ಪಭೇದಗುಣಪಟಿಮಣ್ಡಿತೇ ಉತ್ತರಿಮನುಸ್ಸಧಮ್ಮೇ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಬುದ್ಧೀನಂ ಥೇರವಂಸಪ್ಪದೀಪಾನಂ ಥೇರಾನಂ ಮಹಾವಿಹಾರವಾಸೀನಂ ವಂಸಾಲಙ್ಕಾರಭೂತೇನ ವಿಪುಲವಿಸುದ್ಧಬುದ್ಧಿನಾ ಬುದ್ಧಘೋಸೋತಿ ಗರೂಹಿ ಗಹಿತನಾಮಧೇಯ್ಯೇನ ಥೇರೇನ ಕತಾ ಅಯಂ ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನೀ ನಾಮ ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾ –
Paramavisuddhasaddhābuddhivīriyapaṭimaṇḍitena sīlācārajjavamaddavādiguṇasamudayasamuditena sakasamayasamayantaragahanajjhogāhaṇasamatthena paññāveyyattiyasamannāgatena tipiṭakapariyattippabhede sāṭṭhakathe satthusāsane appaṭihatañāṇappabhāvena mahāveyyākaraṇena karaṇasampattijanitasukhaviniggatamadhurodāravacanalāvaṇṇayuttena yuttamuttavādinā vādīvarena mahākavinā pabhinnapaṭisambhidāparivāre chaḷabhiññādippabhedaguṇapaṭimaṇḍite uttarimanussadhamme suppatiṭṭhitabuddhīnaṃ theravaṃsappadīpānaṃ therānaṃ mahāvihāravāsīnaṃ vaṃsālaṅkārabhūtena vipulavisuddhabuddhinā buddhaghosoti garūhi gahitanāmadheyyena therena katā ayaṃ sumaṅgalavilāsinī nāma dīghanikāyaṭṭhakathā –
ತಾವ ತಿಟ್ಠತು ಲೋಕಸ್ಮಿಂ, ಲೋಕನಿತ್ಥರಣೇಸಿನಂ।
Tāva tiṭṭhatu lokasmiṃ, lokanittharaṇesinaṃ;
ದಸ್ಸೇನ್ತೀ ಕುಲಪುತ್ತಾನಂ, ನಯಂ ದಿಟ್ಠಿವಿಸುದ್ಧಿಯಾ॥
Dassentī kulaputtānaṃ, nayaṃ diṭṭhivisuddhiyā.
ಯಾವ ಬುದ್ಧೋತಿ ನಾಮಮ್ಪಿ, ಸುದ್ಧಚಿತ್ತಸ್ಸ ತಾದಿನೋ।
Yāva buddhoti nāmampi, suddhacittassa tādino;
ಲೋಕಮ್ಹಿ ಲೋಕಜೇಟ್ಠಸ್ಸ, ಪವತ್ತತಿ ಮಹೇಸಿನೋತಿ॥
Lokamhi lokajeṭṭhassa, pavattati mahesinoti.
ಸುಮಙ್ಗಲವಿಲಾಸಿನೀ ನಾಮ
Sumaṅgalavilāsinī nāma
ದೀಘನಿಕಾಯಟ್ಠಕಥಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dīghanikāyaṭṭhakathā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ದೀಘನಿಕಾಯ • Dīghanikāya / ೧೧. ದಸುತ್ತರಸುತ್ತಂ • 11. Dasuttarasuttaṃ
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ದೀಘನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Dīghanikāya (ṭīkā) / ೧೧. ದಸುತ್ತರಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 11. Dasuttarasuttavaṇṇanā
