Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā |
೧. ದೇಸನಾಹಾರಸಮ್ಪಾತವಣ್ಣನಾ
1. Desanāhārasampātavaṇṇanā
ಏವಂ ಸುಪರಿಕಮ್ಮಕತಾಯ ಭೂಮಿಯಾ ನಾನಾವಣ್ಣಾನಿ ಮುತ್ತಪುಪ್ಫಾನಿ ಪಕಿರನ್ತೋ ವಿಯ ಸುಸಿಕ್ಖಿತಸಿಪ್ಪಾಚರಿಯವಿಚಾರಿತೇಸು ಸುರತ್ತಸುವಣ್ಣಾಲಙ್ಕಾರೇಸು ನಾನಾವಿಧರಂಸಿಜಾಲಸಮುಜ್ಜಲಾನಿ ವಿವಿಧಾನಿ ಮಣಿರತನಾನಿ ಬನ್ಧನ್ತೋ ವಿಯ ಮಹಾಪಥವಿಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪಪ್ಪಟಕೋಜಂ ಖಾದಾಪೇನ್ತೋ ವಿಯ ಯೋಜನಿಕಮಧುಗಣ್ಡಂ ಪೀಳೇತ್ವಾ ಸುಮಧುರಸಂ ಪಾಯೇನ್ತೋ ವಿಯ ಚ ಆಯಸ್ಮಾ ಮಹಾಕಚ್ಚಾನೋ ನಾನಾಸುತ್ತಪದೇಸೇ ಉದಾಹರನ್ತೋ ಸೋಳಸ ಹಾರೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ಇದಾನಿ ತೇ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸುತ್ತೇ ಯೋಜೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಹಾರಸಮ್ಪಾತವಾರಂ ಆರಭಿ। ಆರಭನ್ತೋ ಚ ಯಾಯಂ ನಿದ್ದೇಸವಾರೇ –
Evaṃ suparikammakatāya bhūmiyā nānāvaṇṇāni muttapupphāni pakiranto viya susikkhitasippācariyavicāritesu surattasuvaṇṇālaṅkāresu nānāvidharaṃsijālasamujjalāni vividhāni maṇiratanāni bandhanto viya mahāpathaviṃ parivattetvā pappaṭakojaṃ khādāpento viya yojanikamadhugaṇḍaṃ pīḷetvā sumadhurasaṃ pāyento viya ca āyasmā mahākaccāno nānāsuttapadese udāharanto soḷasa hāre vibhajitvā idāni te ekasmiṃyeva sutte yojetvā dassento hārasampātavāraṃ ārabhi. Ārabhanto ca yāyaṃ niddesavāre –
೫೨.
52.
‘‘ಸೋಳಸ ಹಾರಾ ಪಠಮಂ, ದಿಸಲೋಚನತೋ ದಿಸಾ ವಿಲೋಕೇತ್ವಾ।
‘‘Soḷasa hārā paṭhamaṃ, disalocanato disā viloketvā.
ಸಙ್ಖಿಪಿಯ ಅಙ್ಕುಸೇನ ಹಿ, ನಯೇಹಿ ತೀಹಿ ನಿದ್ದಿಸೇ ಸುತ್ತ’’ನ್ತಿ॥ –
Saṅkhipiya aṅkusena hi, nayehi tīhi niddise sutta’’nti. –
ಗಾಥಾ ವುತ್ತಾ। ಯಸ್ಮಾ ತಂ ಹಾರವಿಭಙ್ಗವಾರೋ ನಪ್ಪಯೋಜೇತಿ, ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣವಿಸಯತ್ತಾ, ನಯವಿಚಾರಸ್ಸ ಚ ಅನ್ತರಿತತ್ತಾ । ಅನೇಕೇಹಿ ಸುತ್ತಪದೇಸೇಹಿ ಹಾರಾನಂ ವಿಭಾಗದಸ್ಸನಮೇವ ಹಿ ಹಾರವಿಭಙ್ಗವಾರೋ। ಹಾರಸಮ್ಪಾತವಾರೋ ಪನ ತಂ ಪಯೋಜೇತಿ, ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸುತ್ತಪದೇಸೇ ಸೋಳಸ ಹಾರೇ ಯೋಜೇತ್ವಾವ ತದನನ್ತರಂ ನಯಸಮುಟ್ಠಾನಸ್ಸ ಕಥಿತತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ‘‘ಸೋಳಸ ಹಾರಾ ಪಠಮ’’ನ್ತಿ ಗಾಥಂ ಪಚ್ಚಾಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ತಸ್ಸಾ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕುಹಿಂ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ಹಾರಸಮ್ಪಾತೇ’’ತಿ ಆಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ‘‘ತಸ್ಸಾ ಗಾಥಾಯ ನಿದ್ದೇಸೋ ಕತ್ಥ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ’’ತಿ। ಏತೇನ ಸುತ್ತೇಸು ಹಾರಾನಂ ಯೋಜನಾನಯದಸ್ಸನಂ ಹಾರಸಮ್ಪಾತವಾರೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಹಾರಸಮ್ಪಾತಪದಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ ಏವ।
Gāthā vuttā. Yasmā taṃ hāravibhaṅgavāro nappayojeti, vippakiṇṇavisayattā, nayavicārassa ca antaritattā . Anekehi suttapadesehi hārānaṃ vibhāgadassanameva hi hāravibhaṅgavāro. Hārasampātavāro pana taṃ payojeti, ekasmiṃyeva suttapadese soḷasa hāre yojetvāva tadanantaraṃ nayasamuṭṭhānassa kathitattā. Tasmā ‘‘soḷasa hārā paṭhama’’nti gāthaṃ paccāmasitvā ‘‘tassā niddeso kuhiṃ daṭṭhabbo, hārasampāte’’ti āha. Tassattho – ‘‘tassā gāthāya niddeso kattha daṭṭhabbo’’ti. Etena suttesu hārānaṃ yojanānayadassanaṃ hārasampātavāroti dasseti. Hārasampātapadassa attho vutto eva.
ಅರಕ್ಖಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಚಕ್ಖುದ್ವಾರಾದೀಸು ಸತಿಆರಕ್ಖಾಭಾವೇನ ಅಗುತ್ತೇನ ಚಿತ್ತೇನ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಹತೇನಾತಿ ಸಸ್ಸತಾದಿಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸದೂಸಿತೇನ। ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭೂತೇನಾತಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಕಾಯಸ್ಸ ಚ ಅಕಲ್ಯತಾಲಕ್ಖಣೇಹಿ ಥಿನಮಿದ್ಧೇಹಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟೇನ। ವಸಂ ಮಾರಸ್ಸ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಕಿಲೇಸಮಾರಾದೀನಂ ಯಥಾಕಾಮಂ ಕರಣೀಯೋ ಹೋತೀತಿ ಅಯಂ ತಾವ ಗಾಥಾಯ ಪದತ್ಥೋ।
Arakkhitenacittenāti cakkhudvārādīsu satiārakkhābhāvena aguttena cittena. Micchādiṭṭhihatenāti sassatādimicchābhinivesadūsitena. Thinamiddhābhibhūtenāti cittassa kāyassa ca akalyatālakkhaṇehi thinamiddhehi ajjhotthaṭena. Vasaṃ mārassa gacchatīti kilesamārādīnaṃ yathākāmaṃ karaṇīyo hotīti ayaṃ tāva gāthāya padattho.
ಪಮಾದನ್ತಿ ‘‘ಅರಕ್ಖಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನಾ’’ತಿ ಇದಂ ಪದಂ ಛಸು ದ್ವಾರೇಸು ಸತಿವೋಸಗ್ಗಲಕ್ಖಣಂ ಪಮಾದಂ ಕಥೇತಿ। ತಂ ಮಚ್ಚುನೋ ಪದನ್ತಿ ತಂ ಪಮಜ್ಜನಂ ಗುಣಮಾರಣತೋ ಮಚ್ಚುಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಮಾರಸ್ಸ ವಸವತ್ತನಟ್ಠಾನಂ, ತೇನ ‘‘ಅರಕ್ಖಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನ, ವಸಂ ಮಾರಸ್ಸ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ಪಠಮಪಾದಂ ಚತುತ್ಥಪಾದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋತಿ ಯಂ ಅನಿಚ್ಚಸ್ಸ ಖನ್ಧಪಞ್ಚಕಸ್ಸ ‘‘ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸನಂ, ಸೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ವಿಪರಿಯೇಸಗ್ಗಾಹೋ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ವಿಪರೀತಗ್ಗಾಹಲಕ್ಖಣೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ’’ತಿ। ಸಬ್ಬಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಸಾಮಞ್ಞೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ಪುಚ್ಛತಿ ‘‘ಕಿಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಯತೀ’’ತಿ। ಸಾಮಞ್ಞಸ್ಸ ಚ ವಿಸೇಸೋ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ವೋಹರೀಯತೀತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಞ್ಞಂ ಚಿತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಮಿತೀ’’ತಿ। ತಂ ‘‘ವಿಪಲ್ಲಾಸಯತೀ’’ತಿ ಪದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ತೇಸು ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಸಬ್ಬಮುದುಕೋ, ಅನಿಚ್ಚಾದಿಕಸ್ಸ ವಿಸಯಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾವಸೇನ ಉಪಟ್ಠಿತಾಕಾರಗ್ಗಹಣಮತ್ತಂ ಮಿಗಪೋತಕಾನಂ ತಿಣಪುರಿಸಕೇಸು ಪುರಿಸೋತಿ ಉಪ್ಪನ್ನಸಞ್ಞಾ ವಿಯ। ಚಿತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ತತೋ ಬಲವತರೋ, ಅಮಣಿಆದಿಕೇ ವಿಸಯೇ ಮಣಿಆದಿಆಕಾರೇನ ಉಪಟ್ಠಹನ್ತೇ ತಥಾ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ವಿಯ ನಿಚ್ಚಾದಿತೋ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಮತ್ತಂ। ದಿಟ್ಠಿವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಪನ ಸಬ್ಬಬಲವತರೋ ಯಂ ಯಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಯಥಾ ಯಥಾ ಉಪಟ್ಠಾತಿ, ತಥಾ ತಥಾ ನಂ ಸಸ್ಸತಾದಿವಸೇನ ‘‘ಇದಮೇವ ಸಚ್ಚಂ ಮೋಘಮಞ್ಞ’’ನ್ತಿ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತೋ ಪವತ್ತತಿ। ತತ್ಥ ಸಞ್ಞಾವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಚಿತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸಸ್ಸ ಕಾರಣಂ, ಚಿತ್ತವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ದಿಟ್ಠಿವಿಪಲ್ಲಾಸಸ್ಸ ಕಾರಣಂ ಹೋತಿ।
Pamādanti ‘‘arakkhitena cittenā’’ti idaṃ padaṃ chasu dvāresu sativosaggalakkhaṇaṃ pamādaṃ katheti. Taṃ maccuno padanti taṃ pamajjanaṃ guṇamāraṇato maccusaṅkhātassa mārassa vasavattanaṭṭhānaṃ, tena ‘‘arakkhitena cittena, vasaṃ mārassa gacchatī’’ti paṭhamapādaṃ catutthapādena sambandhitvā dasseti. So vipallāsoti yaṃ aniccassa khandhapañcakassa ‘‘nicca’’nti dassanaṃ, so vipallāso vipariyesaggāho. Tenevāha – ‘‘viparītaggāhalakkhaṇo vipallāso’’ti. Sabbaṃ vipallāsasāmaññena gahetvā tassa adhiṭṭhānaṃ pucchati ‘‘kiṃ vipallāsayatī’’ti. Sāmaññassa ca viseso adhiṭṭhānabhāvena voharīyatīti āha – ‘‘saññaṃ cittaṃ diṭṭhimitī’’ti. Taṃ ‘‘vipallāsayatī’’ti padena sambandhitabbaṃ. Tesu saññāvipallāso sabbamuduko, aniccādikassa visayassa micchāvasena upaṭṭhitākāraggahaṇamattaṃ migapotakānaṃ tiṇapurisakesu purisoti uppannasaññā viya. Cittavipallāso tato balavataro, amaṇiādike visaye maṇiādiākārena upaṭṭhahante tathā sanniṭṭhānaṃ viya niccādito sanniṭṭhānamattaṃ. Diṭṭhivipallāso pana sabbabalavataro yaṃ yaṃ ārammaṇaṃ yathā yathā upaṭṭhāti, tathā tathā naṃ sassatādivasena ‘‘idameva saccaṃ moghamañña’’nti abhinivisanto pavattati. Tattha saññāvipallāso cittavipallāsassa kāraṇaṃ, cittavipallāso diṭṭhivipallāsassa kāraṇaṃ hoti.
ಇದಾನಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾನಂ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಂ ವಿಸಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ ಕುಹಿಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಯತಿ, ಚತೂಸು ಅತ್ತಭಾವವತ್ಥೂಸೂ’’ತಿ ಆಹ। ತತ್ಥ ಅತ್ತಭಾವವತ್ಥೂಸೂತಿ ಪಞ್ಚಸು ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು। ತೇ ಹಿ ಆಹಿತೋ ಅಹಂ ಮಾನೋ ಏತ್ಥಾತಿ ಅತ್ತಾ, ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಭವತಿ ಏತ್ಥ ಬುದ್ಧಿ ವೋಹಾರೋ ಚಾತಿ ಅತ್ತಭಾವೋ, ಸೋ ಏವ ಸುಭಾದೀನಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಸ್ಸ ಚ ಅಧಿಟ್ಠಾನಭಾವತೋ ವತ್ಥು ಚಾತಿ ‘‘ಅತ್ತಭಾವವತ್ಥೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ತೇಸಂ ಸಬ್ಬವಿಪಲ್ಲಾಸಮೂಲಭೂತಾಯ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನಭಾವೇನ ಅತ್ತಭಾವವತ್ಥುತಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾನಂ ಪವತ್ತಿಆಕಾರೇನ ಸದ್ಧಿಂ ವಿಸಯಂ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ರೂಪಂ ಪಠಮಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸವತ್ಥು ಅಸುಭೇ ಸುಭ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ। ಪುನ ಮೂಲಕಾರಣವಸೇನ ವಿಪಲ್ಲಾಸೇ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಸಂಕಿಲೇಸಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅವಿಜ್ಜಾರಹಿತಾ ತಣ್ಹಾ ನತ್ಥಿ, ಅವಿಜ್ಜಾ ಚ ಸುಭಸುಖಸಞ್ಞಾನಮ್ಪಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಏವ, ತಥಾಪಿ ತಣ್ಹಾ ಏತಾಸಂ ಸಾತಿಸಯಂ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ತಣ್ಹಾನಿವುತಂ…ಪೇ॰… ದುಕ್ಖೇ ಸುಖ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ದಿಟ್ಠಿನಿವುತನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಿಸೀಸೇನ ಅವಿಜ್ಜಾ ವುತ್ತಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾನಿವುತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ತಣ್ಹಾರಹಿತಾ ದಿಟ್ಠಿ ನತ್ಥಿ, ತಣ್ಹಾಪಿ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಏವ। ತಣ್ಹಾಪಿ ‘‘ನಿಚ್ಚಂ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಅಯೋನಿಸೋ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನ್ತಾನಂ ತಥಾಪವತ್ತಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸಸ್ಸ ಮೋಹೋ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ದಿಟ್ಠಿನಿವುತಂ…ಪೇ॰… ಅತ್ತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Idāni vipallāsānaṃ pavattiṭṭhānaṃ visayaṃ dassetuṃ ‘‘so kuhiṃ vipallāsayati, catūsu attabhāvavatthūsū’’ti āha. Tattha attabhāvavatthūsūti pañcasu upādānakkhandhesu. Te hi āhito ahaṃ māno etthāti attā, ‘‘attā’’ti bhavati ettha buddhi vohāro cāti attabhāvo, so eva subhādīnaṃ vipallāsassa ca adhiṭṭhānabhāvato vatthu cāti ‘‘attabhāvavatthū’’ti vuccati. ‘‘Rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādinā tesaṃ sabbavipallāsamūlabhūtāya sakkāyadiṭṭhiyā pavattiṭṭhānabhāvena attabhāvavatthutaṃ dassetvā puna vipallāsānaṃ pavattiākārena saddhiṃ visayaṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘rūpaṃ paṭhamaṃ vipallāsavatthu asubhe subha’’nti vuttaṃ. Taṃ sabbaṃ suviññeyyaṃ. Puna mūlakāraṇavasena vipallāse vibhajitvā dassetuṃ ‘‘dve dhammā cittassa saṃkilesā’’tiādimāha. Tattha kiñcāpi avijjārahitā taṇhā natthi, avijjā ca subhasukhasaññānampi paccayo eva, tathāpi taṇhā etāsaṃ sātisayaṃ paccayoti dassetuṃ ‘‘taṇhānivutaṃ…pe… dukkhe sukha’’nti vuttaṃ. Diṭṭhinivutanti diṭṭhisīsena avijjā vuttāti avijjānivutanti attho. Kāmañcettha taṇhārahitā diṭṭhi natthi, taṇhāpi diṭṭhiyā paccayo eva. Taṇhāpi ‘‘niccaṃ attā’’ti ayoniso ummujjantānaṃ tathāpavattamicchābhinivesassa moho visesapaccayoti dassetuṃ ‘‘diṭṭhinivutaṃ…pe… attā’’ti vuttaṃ.
ಯೋ ದಿಟ್ಠಿವಿಪಲ್ಲಾಸೋತಿ ‘‘ಅನಿಚ್ಚೇ ನಿಚ್ಚಂ, ಅನತ್ತನಿ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಪವತ್ತಮ್ಪಿ ವಿಪಲ್ಲಾಸದ್ವಯಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ – ‘‘ಸೋ ಅತೀತಂ ರೂಪಂ…ಪೇ॰… ಅತೀತಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಏತೇನ ಅಟ್ಠಾರಸವಿಧೋಪಿ ಪುಬ್ಬನ್ತಾನುಕಪ್ಪಿಕವಾದೋ ಪಚ್ಛಿಮಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾನಂ ವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಣ್ಹಾವಿಪಲ್ಲಾಸೋತಿ ತಣ್ಹಾಮೂಲಕೋ ವಿಪಲ್ಲಾಸೋ। ‘‘ಅಸುಭೇ ಸುಭಂ, ದುಕ್ಖೇ ಸುಖ’’ನ್ತಿ ಏತಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸದ್ವಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದತಿ। ಅನಾಗತಂ ರೂಪಂ ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ಅನಾಗತಂ ರೂಪಂ ದಿಟ್ಠಾಭಿನನ್ದನವಸೇನ ಅಭಿನನ್ದತಿ। ಅನಾಗತಂ ವೇದನಂ, ಸಞ್ಞಂ, ಸಙ್ಖಾರೇ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏತೇನ ಚತುಚತ್ತಾಲೀಸವಿಧೋಪಿ ಅಪರನ್ತಾನುಕಪ್ಪಿಕವಾದೋ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ಪುರಿಮಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾನಂ ವಸೇನ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾತಿ ಏವಂ ಪರಮಸಾವಜ್ಜಸ್ಸ ವಿಪಲ್ಲಾಸಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣನ್ತಿ ವಿಸೇಸತೋ ದ್ವೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಾ ತಣ್ಹಾ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾ ಚಾತಿ ತೇ ಸರೂಪತೋ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಾಹಿ ವಿಸುಜ್ಝನ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ವಿಸುಜ್ಝತೀತಿ ಪಟಿಪಕ್ಖವಸೇನಪಿ ತಾಸಂ ಉಪಕ್ಕಿಲೇಸಭಾವಂಯೇವ ವಿಭಾವೇತಿ, ನ ಹಿ ತಣ್ಹಾಅವಿಜ್ಜಾಸು ಪಹೀನಾಸು ಕೋಚಿ ಸಂಕಿಲೇಸಧಮ್ಮೋ ನ ಪಹೀಯತೀತಿ। ಯಥಾ ಚ ವಿಪಲ್ಲಾಸಾನಂ ಮೂಲಕಾರಣಂ ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾ, ಏವಂ ಸಕಲಸ್ಸಾಪಿ ವಟ್ಟಸ್ಸ ಮೂಲಕಾರಣನ್ತಿ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿನಾವ ಗಾಥಂ ನಿಟ್ಠಪೇತುಂ ‘‘ತೇಸ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ತೇಸನ್ತಿ ಯೇಸಂ ಅರಕ್ಖಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಹತಞ್ಚ, ತೇಸಂ। ‘‘ಅವಿಜ್ಜಾನೀವರಣಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಮಾರಸ್ಸ ವಸಗಮನೇನ ಅನಾದಿಮತಿಸಂಸಾರೇ ಸಂಸರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Yo diṭṭhivipallāsoti ‘‘anicce niccaṃ, anattani attā’’ti pavattampi vipallāsadvayaṃ sandhāyāha – ‘‘so atītaṃ rūpaṃ…pe… atītaṃ viññāṇaṃ attato samanupassatī’’ti. Etena aṭṭhārasavidhopi pubbantānukappikavādo pacchimānaṃ dvinnaṃ vipallāsānaṃ vasena hotīti dasseti. Taṇhāvipallāsoti taṇhāmūlako vipallāso. ‘‘Asubhe subhaṃ, dukkhe sukha’’nti etaṃ vipallāsadvayaṃ sandhāya vadati. Anāgataṃ rūpaṃ abhinandatīti anāgataṃ rūpaṃ diṭṭhābhinandanavasena abhinandati. Anāgataṃ vedanaṃ, saññaṃ, saṅkhāre, viññāṇaṃ abhinandatīti etthāpi eseva nayo. Etena catucattālīsavidhopi aparantānukappikavādo yebhuyyena purimānaṃ dvinnaṃ vipallāsānaṃ vasena hotīti dasseti. Dve dhammā cittassa upakkilesāti evaṃ paramasāvajjassa vipallāsassa mūlakāraṇanti visesato dve dhammā cittassa upakkilesā taṇhā ca avijjā cāti te sarūpato dasseti. Tāhi visujjhantaṃ cittaṃ visujjhatīti paṭipakkhavasenapi tāsaṃ upakkilesabhāvaṃyeva vibhāveti, na hi taṇhāavijjāsu pahīnāsu koci saṃkilesadhammo na pahīyatīti. Yathā ca vipallāsānaṃ mūlakāraṇaṃ taṇhāvijjā, evaṃ sakalassāpi vaṭṭassa mūlakāraṇanti yathānusandhināva gāthaṃ niṭṭhapetuṃ ‘‘tesa’’ntiādi vuttaṃ. Tattha tesanti yesaṃ arakkhitaṃ cittaṃ micchādiṭṭhihatañca, tesaṃ. ‘‘Avijjānīvaraṇāna’’ntiādinā mārassa vasagamanena anādimatisaṃsāre saṃsaraṇanti dasseti.
ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭೂತೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಥಿನಂ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಥಿನಮಿದ್ಧಾನಂ ಸರೂಪಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇಹಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಭಿಭೂತತಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾವಾತಿ ತಂ ಅನಾಮಸಿತ್ವಾ ಕಿಲೇಸಮಾರಗ್ಗಹಣೇನೇವ ತಂನಿಮಿತ್ತಾ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಮಾರಖನ್ಧಮಾರಮಚ್ಚುಮಾರಾ ಗಹಿತಾ ಏವಾತಿ ‘‘ಕಿಲೇಸಮಾರಸ್ಸ ಚ ಸತ್ತಮಾರಸ್ಸ ಚಾ’’ತಿ ಚ-ಸದ್ದೇನ ವಾ ತೇಸಮ್ಪಿ ಗಹಣಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಸೋ ಹಿ ನಿವುತೋ ಸಂಸಾರಾಭಿಮುಖೋತಿ ಸೋ ಮಾರವಸಂ ಗತೋ, ತತೋ ಏವ ನಿವುತೋ ಕಿಲೇಸೇಹಿ ಯಾವ ನ ಮಾರಬನ್ಧನಂ ಛಿಜ್ಜತಿ, ತಾವ ಸಂಸಾರಾಭಿಮುಖೋವ ಹೋತಿ, ನ ವಿಸಙ್ಖಾರಾಭಿಮುಖೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಇಮಾನಿ ಭಗವತಾ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ದೇಸಿತಾನಿ। ಕಥಂ ದೇಸಿತಾನಿ?
Thinamiddhābhibhūtenāti ettha ‘‘thinaṃ nāmā’’tiādinā thinamiddhānaṃ sarūpaṃ dasseti. Tehi cittassa abhibhūtatā suviññeyyāvāti taṃ anāmasitvā kilesamāraggahaṇeneva taṃnimittā abhisaṅkhāramārakhandhamāramaccumārā gahitā evāti ‘‘kilesamārassa ca sattamārassa cā’’ti ca-saddena vā tesampi gahaṇaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. So hi nivuto saṃsārābhimukhoti so māravasaṃ gato, tato eva nivuto kilesehi yāva na mārabandhanaṃ chijjati, tāva saṃsārābhimukhova hoti, na visaṅkhārābhimukhoti adhippāyo. Imāni bhagavatā dve saccāni desitāni. Kathaṃ desitāni?
ತತ್ಥ ದುವಿಧಾ ಕಥಾ ಅಭಿಧಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಾ ಚ ಸುತ್ತನ್ತನಿಸ್ಸಿತಾ ಚ। ತಾಸು ಅಭಿಧಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಾ ನಾಮ ಅರಕ್ಖಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನಾತಿ ರತ್ತಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಅರಕ್ಖಿತಂ, ದುಟ್ಠಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಅರಕ್ಖಿತಂ, ಮೂಳ್ಹಮ್ಪಿ ಚಿತ್ತಂ ಅರಕ್ಖಿತಂ। ತತ್ಥ ರತ್ತಂ ಚಿತ್ತಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ಲೋಭಸಹಗತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ದುಟ್ಠಂ ಚಿತ್ತಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಟಿಘಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಮೂಳ್ಹಂ ಚಿತ್ತಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಮೋಮೂಹಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯಾವ ಇಮೇಸಂ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ ವಸೇನ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಅಗುತ್ತಿ ಅಗೋಪಾಯನಾ ಅಪಾಲನಾ ಅನಾರಕ್ಖಾ ಸತಿವೋಸಗ್ಗೋ ಪಮಾದೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಸಂವರೋ, ಏವಂ ಅರಕ್ಖಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಹತಂ ನಾಮ ಚಿತ್ತಂ ಚತುನ್ನಂ ದಿಟ್ಠಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭೂತಂ ನಾಮ ಚಿತ್ತಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಸಸಙ್ಖಾರಿಕಾಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾನಂ ವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಏವಂ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಅಗ್ಗಹಿತಗ್ಗಹಣೇನ ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಾ ಹೋನ್ತಿ। ತೇ ‘‘ಕತಮೇ ಧಮ್ಮಾ ಅಕುಸಲಾ? ಯಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಅಕುಸಲಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದಕಣ್ಡೇ (ಧ॰ ಸ॰ ೩೬೫) ಅಕುಸಲಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದದೇಸನಾವಸೇನ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವತ್ತಬ್ಬಾ। ಮಾರಸ್ಸಾತಿ ಏತ್ಥ ಪಞ್ಚ ಮಾರಾ। ತೇಸು ಕಿಲೇಸಮಾರಸ್ಸ ಚತುನ್ನಂ ಆಸವಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಓಘಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಯೋಗಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಗನ್ಥಾನಂ ಚತುನ್ನಂ ಉಪಾದಾನಾನಂ ಅಟ್ಠನ್ನಂ ನೀವರಣಾನಂ ದಸನ್ನಂ ಕಿಲೇಸವತ್ಥೂನಂ ವಸೇನ ಆಸವಗೋಚ್ಛಕಾದೀಸು (ಧ॰ ಸ॰ ದುಕಮಾತಿಕಾ ೧೪-೧೯, ೧೧೦೨) ವುತ್ತನಯೇನ, ತಥಾ ‘‘ಜಾತಿಮದೋ ಗೋತ್ತಮದೋ ಆರೋಗ್ಯಮದೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಖುದ್ದಕವತ್ಥುವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೮೩೨) ಆಗತಾನಂ ಸತ್ತನ್ನಂ ಕಿಲೇಸಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ವಿಭಾಗೋ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಅಯಂ ತಾವೇತ್ಥ ಅಭಿಧಮ್ಮನಿಸ್ಸಿತಾ ಕಥಾ।
Tattha duvidhā kathā abhidhammanissitā ca suttantanissitā ca. Tāsu abhidhammanissitā nāma arakkhitena cittenāti rattampi cittaṃ arakkhitaṃ, duṭṭhampi cittaṃ arakkhitaṃ, mūḷhampi cittaṃ arakkhitaṃ. Tattha rattaṃ cittaṃ aṭṭhannaṃ lobhasahagatacittuppādānaṃ vasena veditabbaṃ, duṭṭhaṃ cittaṃ dvinnaṃ paṭighacittuppādānaṃ vasena veditabbaṃ, mūḷhaṃ cittaṃ dvinnaṃ momūhacittuppādānaṃ vasena veditabbaṃ. Yāva imesaṃ cittuppādānaṃ vasena indriyānaṃ agutti agopāyanā apālanā anārakkhā sativosaggo pamādo cittassa asaṃvaro, evaṃ arakkhitaṃ cittaṃ hoti. Micchādiṭṭhihataṃ nāma cittaṃ catunnaṃ diṭṭhisampayuttacittuppādānaṃ vasena veditabbaṃ, thinamiddhābhibhūtaṃ nāma cittaṃ pañcannaṃ sasaṅkhārikākusalacittuppādānaṃ vasena veditabbaṃ. Evaṃ sabbepi aggahitaggahaṇena dvādasa akusalacittuppādā honti. Te ‘‘katame dhammā akusalā? Yasmiṃ samaye akusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’tiādinā cittuppādakaṇḍe (dha. sa. 365) akusalacittuppādadesanāvasena vitthārato vattabbā. Mārassāti ettha pañca mārā. Tesu kilesamārassa catunnaṃ āsavānaṃ catunnaṃ oghānaṃ catunnaṃ yogānaṃ catunnaṃ ganthānaṃ catunnaṃ upādānānaṃ aṭṭhannaṃ nīvaraṇānaṃ dasannaṃ kilesavatthūnaṃ vasena āsavagocchakādīsu (dha. sa. dukamātikā 14-19, 1102) vuttanayena, tathā ‘‘jātimado gottamado ārogyamado’’tiādinā khuddakavatthuvibhaṅge (vibha. 832) āgatānaṃ sattannaṃ kilesānañca vasena vibhāgo vattabbo. Ayaṃ tāvettha abhidhammanissitā kathā.
ಸುತ್ತನ್ತನಿಸ್ಸಿತಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೪೭; ಅ॰ ನಿ॰ ೧೧.೧೭) ಪನ ಅರಕ್ಖಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನಾತಿ ಚಕ್ಖುನಾ ರೂಪಂ ದಿಸ್ವಾ ನಿಮಿತ್ತಗ್ಗಾಹೀ ಹೋತಿ ಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಗ್ಗಾಹೀ, ಯತ್ವಾಧಿಕರಣಮೇನಂ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ ಅಸಂವುತಂ ವಿಹರನ್ತಂ ಅಭಿಜ್ಝಾದೋಮನಸ್ಸಾ ಪಾಪಕಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ ಅನ್ವಾಸ್ಸವೇಯ್ಯುಂ, ತಸ್ಸ ಸಂವರಾಯ ನ ಪಟಿಪಜ್ಜತಿ, ನ ರಕ್ಖತಿ ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯಂ, ಚಕ್ಖುನ್ದ್ರಿಯೇ ನ ಸಂವರಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಸೋತೇನ …ಪೇ॰… ಘಾನೇನ… ಜಿವ್ಹಾಯ… ಕಾಯೇನ… ಮನಸಾ…ಪೇ॰… ಮನಿನ್ದ್ರಿಯೇನ ಸಂವರಂ ಆಪಜ್ಜತಿ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೪೭, ೪೧೧, ೪೨೧; ೨.೪೧೯; ೩.೧೫, ೭೫)। ಏವಂ ಅರಕ್ಖಿತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಹತೇನ ಚಾತಿ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಹತಂ ನಾಮ ಚಿತ್ತಂ ಪುಬ್ಬನ್ತಕಪ್ಪನವಸೇನ ವಾ ಅಪರನ್ತಕಪ್ಪನವಸೇನ ವಾ ಪುಬ್ಬನ್ತಾಪರನ್ತಕಪ್ಪನವಸೇನ ವಾ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವಿಸನ್ತಸ್ಸ ಅಯೋನಿಸೋ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನ್ತಸ್ಸ ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಲೋಕೋತಿ ವಾ…ಪೇ॰… ನೇವ ಹೋತಿ ನ ನ ಹೋತಿ ತಥಾಗತೋ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ (ವಿಭ॰ ೯೩೭; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೧.೧೪೦) ವಾ ಯಾ ದಿಟ್ಠಿ, ತಾಯ ಹತಂ ಉಪಹತಂ। ಯಾ ಚ ಖೋ ‘‘ಇಮಾ ಚತ್ತಾರೋ ಸಸ್ಸತವಾದಾ…ಪೇ॰… ಪಞ್ಚ ಪರಮದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದಾ’’ತಿ ಬ್ರಹ್ಮಜಾಲೇ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೦ ಆದಯೋ) ಪಞ್ಚತ್ತಯೇ (ಮ॰ ನಿ॰ ೩.೨೧ ಆದಯೋ) ಚ ಆಗತಾ ದ್ವಾಸಟ್ಠಿ ದಿಟ್ಠಿಯೋ, ತಾಸಂ ವಸೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಹತಭಾವೋ ಕಥೇತಬ್ಬೋ।
Suttantanissitā (ma. ni. 1.347; a. ni. 11.17) pana arakkhitena cittenāti cakkhunā rūpaṃ disvā nimittaggāhī hoti anubyañjanaggāhī, yatvādhikaraṇamenaṃ cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya na paṭipajjati, na rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye na saṃvaraṃ āpajjati. Sotena …pe… ghānena… jivhāya… kāyena… manasā…pe… manindriyena saṃvaraṃ āpajjati (ma. ni. 1.347, 411, 421; 2.419; 3.15, 75). Evaṃ arakkhitaṃ cittaṃ hoti. Micchādiṭṭhihatena cāti micchādiṭṭhihataṃ nāma cittaṃ pubbantakappanavasena vā aparantakappanavasena vā pubbantāparantakappanavasena vā micchābhinivisantassa ayoniso ummujjantassa ‘‘sassato lokoti vā…pe… neva hoti na na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti (vibha. 937; paṭi. ma. 1.140) vā yā diṭṭhi, tāya hataṃ upahataṃ. Yā ca kho ‘‘imā cattāro sassatavādā…pe… pañca paramadiṭṭhadhammanibbānavādā’’ti brahmajāle (dī. ni. 1.30 ādayo) pañcattaye (ma. ni. 3.21 ādayo) ca āgatā dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo, tāsaṃ vasena cittassa micchādiṭṭhihatabhāvo kathetabbo.
ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭೂತೇನಾತಿ ಥಿನಂ ನಾಮ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ। ಮಿದ್ಧಂ ನಾಮ ವೇದನಾದಿಕ್ಖನ್ಧತ್ತಯಸ್ಸ ಅಕಮ್ಮಞ್ಞತಾ। ತಥಾ ಥಿನಂ ಅನುಸ್ಸಾಹಸಂಹನನಂ। ಮಿದ್ಧಂ ಅಸತ್ತಿವಿಘಾತೋ। ಇತಿ ಥಿನೇನ ಮಿದ್ಧೇನ ಚ ಚಿತ್ತಂ ಅಭಿಭೂತಂ ಅಜ್ಝೋತ್ಥಟಂ ಉಪದ್ದುತಂ ಸಙ್ಕೋಚನಪ್ಪತ್ತಂ ಲಯಾಪನ್ನಂ। ವಸಂ ಮಾರಸ್ಸ ಗಚ್ಛತೀತಿ ವಸೋ ನಾಮ ಇಚ್ಛಾ ಲೋಭೋ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ ರುಚಿ ಆಕಙ್ಖಾ ಆಣಾ ಆಣತ್ತಿ। ಮಾರೋತಿ ಪಞ್ಚ ಮಾರಾ – ಖನ್ಧಮಾರೋ ಅಭಿಸಙ್ಖಾರಮಾರೋ ಮಚ್ಚುಮಾರೋ ದೇವಪುತ್ತಮಾರೋ ಕಿಲೇಸಮಾರೋತಿ। ಗಚ್ಛತೀತಿ ತೇಸಂ ವಸಂ ಇಚ್ಛಂ…ಪೇ॰… ಆಣತ್ತಿಂ ಗಚ್ಛತಿ ಉಪಗಚ್ಛತಿ ಉಪೇತಿ ವತ್ತತಿ ಅನುವತ್ತತಿ ನಾತಿಕ್ಕಮತೀತಿ। ತೇನ ವುಚ್ಚತಿ – ‘‘ವಸಂ ಮಾರಸ್ಸ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ।
Thinamiddhābhibhūtenāti thinaṃ nāma cittassa akammaññatā. Middhaṃ nāma vedanādikkhandhattayassa akammaññatā. Tathā thinaṃ anussāhasaṃhananaṃ. Middhaṃ asattivighāto. Iti thinena middhena ca cittaṃ abhibhūtaṃ ajjhotthaṭaṃ upaddutaṃ saṅkocanappattaṃ layāpannaṃ. Vasaṃ mārassa gacchatīti vaso nāma icchā lobho adhippāyo ruci ākaṅkhā āṇā āṇatti. Māroti pañca mārā – khandhamāro abhisaṅkhāramāro maccumāro devaputtamāro kilesamāroti. Gacchatīti tesaṃ vasaṃ icchaṃ…pe… āṇattiṃ gacchati upagacchati upeti vattati anuvattati nātikkamatīti. Tena vuccati – ‘‘vasaṃ mārassa gacchatī’’ti.
ತತ್ಥ ಯಥಾವುತ್ತಾ ಅಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ತಣ್ಹಾವಿಜ್ಜಾ ಏವ ವಾ ಸಮುದಯಸಚ್ಚಂ। ಯೋ ಸೋ ‘‘ವಸಂ ಮಾರಸ್ಸ ಗಚ್ಛತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋ ಯೇ ಪಞ್ಚುಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇ ಉಪಾದಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತೋ, ತೇ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಂ। ಏವಂ ಭಗವತಾ ಇಧ ದ್ವೇ ಸಚ್ಚಾನಿ ದೇಸಿತಾನಿ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ದುಕ್ಖಂ ಸಮುದಯೋ ಚಾ’’ತಿ। ತೇಸಂ ಭಗವಾ ಪರಿಞ್ಞಾಯ ಚ ಪಹಾನಾಯ ಚ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇತೀತಿ ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ಪಾಕಟತರಂ ಕಾತುಂ ‘‘ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಪರಿಞ್ಞಾಯ ಸಮುದಯಸ್ಸ ಪಹಾನಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಕಥಂ ದೇಸೇತೀತಿ ಚೇ –
Tattha yathāvuttā akusalā dhammā, taṇhāvijjā eva vā samudayasaccaṃ. Yo so ‘‘vasaṃ mārassa gacchatī’’ti vutto, so ye pañcupādānakkhandhe upādāya paññatto, te pañcakkhandhā dukkhasaccaṃ. Evaṃ bhagavatā idha dve saccāni desitāni. Tenevāha – ‘‘dukkhaṃ samudayo cā’’ti. Tesaṃ bhagavā pariññāya ca pahānāya ca dhammaṃ desetīti vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘dukkhassa pariññāya samudayassa pahānāyā’’ti vuttaṃ. Kathaṃ desetīti ce –
‘‘ತಸ್ಮಾ ರಕ್ಖಿತಚಿತ್ತಸ್ಸ, ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಗೋಚರೋ।
‘‘Tasmā rakkhitacittassa, sammāsaṅkappagocaro;
ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾ, ಞತ್ವಾನ ಉದಯಬ್ಬಯಂ।
Sammādiṭṭhiṃ purakkhatvā, ñatvāna udayabbayaṃ;
ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭೂ ಭಿಕ್ಖು, ಸಬ್ಬಾ ದುಗ್ಗತಿಯೋ ಜಹೇ’’ತಿ॥ (ಉದಾ॰ ೩೨) –
Thinamiddhābhibhū bhikkhu, sabbā duggatiyo jahe’’ti. (udā. 32) –
ಗಾಥಾಯ । ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ಯಸ್ಮಾ ಅರಕ್ಖಿತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ವಸಂ ಮಾರಸ್ಸ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸತಿಸಂವರೇನ ಮನಚ್ಛಟ್ಠಾನಂ ಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ರಕ್ಖಣೇನ ರಕ್ಖಿತಚಿತ್ತೋ ಅಸ್ಸ। ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಗೋಚರೋತಿ ಯಸ್ಮಾ ಕಾಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಿಮಿಚ್ಛಾಸಙ್ಕಪ್ಪಗೋಚರೋ ತಥಾ ತಥಾ ಅಯೋನಿಸೋ ವಿಕಪ್ಪೇತ್ವಾ ನಾನಾವಿಧಾನಿ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಾನಿ ಗಣ್ಹಾತಿ। ತತೋ ಏವ ಚ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಹತೇನ ಚಿತ್ತೇನ ವಸಂ ಮಾರಸ್ಸ ಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯೋನಿಸೋಮನಸಿಕಾರೇನ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೋ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಸಙ್ಕಪ್ಪಾದಿಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಗೋಚರೋ ಅಸ್ಸ। ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಪುರಕ್ಖತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಮಾಸಙ್ಕಪ್ಪಗೋಚರತಾಯ ವಿಧುತಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನೋ ಕಮ್ಮಸ್ಸಕತಾಲಕ್ಖಣಂ ಯಥಾಭೂತಞಾಣಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ಸಮ್ಮಾದಿಟ್ಠಿಂ ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಂ ಕತ್ವಾ ಸೀಲಸಮಾಧೀಸು ಯುತ್ತಪ್ಪಯುತ್ತೋ। ತತೋ ಏವ ಚ ಞತ್ವಾನ ಉದಯಬ್ಬಯಂ ಪಞ್ಚಸು ಉಪಾದಾನಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಸಮಪಞ್ಞಾಸಾಯ ಆಕಾರೇಹಿ ಉಪ್ಪಾದಂ ನಿರೋಧಞ್ಚ ಞತ್ವಾ ವಿಪಸ್ಸನಂ ಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪೇತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಥಿನಮಿದ್ಧಾಭಿಭೂ ಭಿಕ್ಖು ಸಬ್ಬಾ ದುಗ್ಗತಿಯೋ ಜಹೇತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಸೋ ಭಿನ್ನಕಿಲೇಸತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖು ಖೀಣಾಸವೋ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ತಿವಿಧದುಕ್ಖತಾಯೋಗೇನ ದುಗ್ಗತಿಸಙ್ಖಾತಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಗತಿಯೋ ಜಹೇಯ್ಯ, ತಾಸಂ ಪರಭಾಗೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Gāthāya . Tassattho – yasmā arakkhitena cittena vasaṃ mārassa gacchati, tasmā satisaṃvarena manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ rakkhaṇena rakkhitacitto assa. Sammāsaṅkappagocaroti yasmā kāmasaṅkappādimicchāsaṅkappagocaro tathā tathā ayoniso vikappetvā nānāvidhāni micchādassanāni gaṇhāti. Tato eva ca micchādiṭṭhihatena cittena vasaṃ mārassa gacchati, tasmā yonisomanasikārena kammaṃ karonto nekkhammasaṅkappādisammāsaṅkappagocaro assa. Sammādiṭṭhiṃ purakkhatvāti sammāsaṅkappagocaratāya vidhutamicchādassano kammassakatālakkhaṇaṃ yathābhūtañāṇalakkhaṇañca sammādiṭṭhiṃ pubbaṅgamaṃ katvā sīlasamādhīsu yuttappayutto. Tato eva ca ñatvāna udayabbayaṃ pañcasu upādānakkhandhesu samapaññāsāya ākārehi uppādaṃ nirodhañca ñatvā vipassanaṃ ussukkāpetvā anukkamena ariyamagge gaṇhanto aggamaggena thinamiddhābhibhū bhikkhu sabbā duggatiyo jaheti evaṃ sabbaso bhinnakilesattā bhikkhu khīṇāsavo yathāsambhavaṃ tividhadukkhatāyogena duggatisaṅkhātā sabbāpi gatiyo jaheyya, tāsaṃ parabhāge nibbāne tiṭṭheyyāti attho.
ಯಂ ತಣ್ಹಾಯ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಚ ಪಹಾನಂ, ಅಯಂ ನಿರೋಧೋತಿ ಪಹಾನಸ್ಸ ನಿರೋಧಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಅಸಙ್ಖತಧಾತು ಪಹಾನಂ ನಿರೋಧೋತಿ ಚ ವುತ್ತಾ। ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನೀತಿ ಪುರಿಮಗಾಥಾಯ ಪುರಿಮಾನಿ ದ್ವೇ, ಪಚ್ಛಿಮಗಾಥಾಯ ಪಚ್ಛಿಮಾನಿ ದ್ವೇತಿ ದ್ವೀಹಿ ಗಾಥಾಹಿ ಭಾಸಿತಾನಿ ಇಮಾನಿ ಚತ್ತಾರಿ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ। ತೇಸು ಸಮುದಯೇನ ಅಸ್ಸಾದೋ, ದುಕ್ಖೇನ ಆದೀನವೋ, ಮಗ್ಗನಿರೋಧೇಹಿ ನಿಸ್ಸರಣಂ, ಸಬ್ಬಗತಿಜಹನಂ ಫಲಂ, ರಕ್ಖಿತಚಿತ್ತತಾದಿಕೋ ಉಪಾಯೋ, ಅರಕ್ಖಿತಚಿತ್ತತಾದಿನಿಸೇಧನಮುಖೇನ ರಕ್ಖಿತಚಿತ್ತತಾದೀಸು ನಿಯೋಜನಂ ಭಗವತೋ ಆಣತ್ತೀತಿ। ಏವಂ ದೇಸನಾಹಾರಪದತ್ಥಾ ಅಸ್ಸಾದಾದಯೋ ನಿದ್ಧಾರೇತಬ್ಬಾ। ತೇನೇವಾಹ – ‘‘ನಿಯುತ್ತೋ ದೇಸನಾಹಾರಸಮ್ಪಾತೋ’’ತಿ।
Yaṃ taṇhāya avijjāya ca pahānaṃ, ayaṃ nirodhoti pahānassa nirodhassa paccayabhāvato asaṅkhatadhātu pahānaṃ nirodhoti ca vuttā. Imāni cattāri saccānīti purimagāthāya purimāni dve, pacchimagāthāya pacchimāni dveti dvīhi gāthāhi bhāsitāni imāni cattāri ariyasaccāni. Tesu samudayena assādo, dukkhena ādīnavo, magganirodhehi nissaraṇaṃ, sabbagatijahanaṃ phalaṃ, rakkhitacittatādiko upāyo, arakkhitacittatādinisedhanamukhena rakkhitacittatādīsu niyojanaṃ bhagavato āṇattīti. Evaṃ desanāhārapadatthā assādādayo niddhāretabbā. Tenevāha – ‘‘niyutto desanāhārasampāto’’ti.
ದೇಸನಾಹಾರಸಮ್ಪಾತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Desanāhārasampātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣಪಾಳಿ • Nettippakaraṇapāḷi / ೧. ದೇಸನಾಹಾರಸಮ್ಪಾತೋ • 1. Desanāhārasampāto
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿಪ್ಪಕರಣ-ಟೀಕಾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ೧. ದೇಸನಾಹಾರಸಮ್ಪಾತವಣ್ಣನಾ • 1. Desanāhārasampātavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ನೇತ್ತಿವಿಭಾವಿನೀ • Nettivibhāvinī / ೧. ದೇಸನಾಹಾರಸಮ್ಪಾತವಿಭಾವನಾ • 1. Desanāhārasampātavibhāvanā