Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਨੇਤ੍ਤਿવਿਭਾવਿਨੀ • Nettivibhāvinī

    ੧. ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤવਿਭਾવਨਾ

    1. Desanāhārasampātavibhāvanā

    ੫੨. ਯੇਨ ਯੇਨ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸਭੂਤੇਨ ਦੇਸਨਾਹਾਰવਿਭਙ੍ਗਾਦਿਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੇਨ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਯੋ ਨਾਨਾਸੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾ વਿਭਤ੍ਤਾ, ਸੋ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸਭੂਤੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰવਿਭਙ੍ਗਾਦਿਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੋ।

    52. Yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena desanāhāravibhaṅgādihāravibhaṅgena assādādayo nānāsuttatthā vibhattā, so saṃvaṇṇanāvisesabhūto desanāhāravibhaṅgādihāravibhaṅgo paripuṇṇo.

    ‘‘ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰਾ ਪਠਮਂ, ਦਿਸਾਲੋਚਨਤੋ ਦਿਸਾ વਿਲੋਕੇਤ੍વਾ।

    ‘‘Soḷasa hārā paṭhamaṃ, disālocanato disā viloketvā;

    ਸਙ੍ਖਿਪਿਯ ਅਙ੍ਕੁਸੇਨ ਹਿ, ਨਯੇਹਿ ਤੀਹਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸੇ ਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੪ ਨਯਸਙ੍ਖੇਪ) –

    Saṅkhipiya aṅkusena hi, nayehi tīhi niddise sutta’’nti. (netti. 4 nayasaṅkhepa) –

    ਗਾਥਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ ਆਚਰਿਯੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਾਰਸ੍ਸ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ‘‘ਕੁਹਿਞ੍ਚਿ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੇ વਾ વਿਭਤ੍ਤੋ ਕਿਂ, ਉਦਾਹੁ ਨਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਹਾਰੇ વਾ વਿਭਤ੍ਤੋ ਕਿ’’ਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੇ વਿਭਤ੍ਤੋ’’ਤਿ ਤੁਮ੍ਹੇਹਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਪਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰਾ ਪਠਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Gāthā niddesavāre ācariyena vuttā, tassā gāthāya niddeso hāravibhaṅgavārassa ādimhi na vibhatto, ‘‘kuhiñci vibhatto, hārasampāte vā vibhatto kiṃ, udāhu nayasamuṭṭhānahāre vā vibhatto ki’’nti pucchitabbattā ‘‘hārasampāte vibhatto’’ti tumhehi daṭṭhabboti viññāpanatthaṃ ‘‘soḷasa hārā paṭhama’’ntiādi vuttaṃ.

    ਅਥ વਾ ਸੁਪਰਿਕਮ੍ਮਕਤਭੂਮਿਸਦਿਸੇਸੁ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬੇਸੁ ਨਾਨਾਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇਸੁ ਨਾਨਾવਣ੍ਣਸੁਗਨ੍ਧਪੁਪ੍ਫਸਦਿਸੇ ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰੇ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਭਾવੇਨ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰਾ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤਾ, ਤਥਾ ਸੁਸਿਕ੍ਖਿਤਸਿਪ੍ਪਾਚਰਿਯਸੁવਿਚਾਰਿਤਜਮ੍ਬੁਨਦਾਭਰਣਸਦਿਸੇਸੁ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬੇਸੁ ਨਾਨਾਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇਸੁ ਨਾਨਾવਿਧਰਂਸਿਜਾਲવਿવਿਧਮਣਿਰਤਨਸਦਿਸੇ ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰੇ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਭਾવੇਨ ਯੋਜੇਤ੍વਾવ ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰਾ વਿਭਤ੍ਤਾ, ਮਹਾਪਥવਿਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਪ੍ਪਟਕੋਜਸ੍ਸ ਖਾਦਾਪਨਂ ਅਤਿਦੁਕ੍ਕਰਂ વਿਯ, ਨਾਨਾવਿਧੇਸੁ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬੇਸੁ ਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇਸੁ ਪਰਮਤ੍ਥੋਜਾਯ ਸੋਲ਼ਸਹਿ ਹਾਰੇਹਿ ਅਤਿਦੁਕ੍ਕਰਖਾਦਾਪਨਸਦਿਸਂ વਿਞ੍ਞਾਪਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਚ ਯੋਜਨਿਕਮਧੁਗਣ੍ਡਂ ਪੀਲ਼ੇਤ੍વਾ ਸੁਮਧੁਰਸਸ੍ਸ ਪਾਯਾਪਨਂ ਅਤਿਦੁਕ੍ਕਰਂ વਿਯ ਨਾਨਾવਿਧੇਸੁ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬੇਸੁ ਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇਸੁ ਪਰਮਤ੍ਥਮਧੁਰਸਸ੍ਸ ਸੋਲ਼ਸਹਿ ਹਾਰੇਹਿ ਅਤਿਦੁਕ੍ਕਰਂ ਪਾਯਾਪਨਸਦਿਸਂ વਿਞ੍ਞਾਪਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤੇਨ ਚ ਆਚਰਿਯੇਨ ਅਨੇਕੇਸੁ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇਸੁ ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰੇ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਭਾવੇਨ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰਾ વਿਭਤ੍ਤਾ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤਾ, ‘‘ਨਾਨਾવਿਧਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇਸੁ ਤੇ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਭਾવੇਨ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰਾ વਿਭਤ੍ਤਾ ਕਿਂ , ਉਦਾਹੁ ਏਕਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਭਾવੇਨ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰਾ વਿਭਤ੍ਤਾ ਕਿ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਏਕਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਭਾવੇਨ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰਾ વਿਭਤ੍ਤਾਯੇવਾਤਿ ਤਥਾ વਿਭਜਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰਾ ਪਠਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਂ ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤવਾਰਂ ਆਹ।

    Atha vā suparikammakatabhūmisadisesu saṃvaṇṇetabbesu nānāsuttappadesesu nānāvaṇṇasugandhapupphasadise soḷasa hāre saṃvaṇṇanābhāvena yojetvā soḷasa hārā ācariyena vibhattā, tathā susikkhitasippācariyasuvicāritajambunadābharaṇasadisesu saṃvaṇṇetabbesu nānāsuttappadesesu nānāvidharaṃsijālavividhamaṇiratanasadise soḷasa hāre saṃvaṇṇanābhāvena yojetvāva soḷasa hārā vibhattā, mahāpathaviṃ parivattetvā pappaṭakojassa khādāpanaṃ atidukkaraṃ viya, nānāvidhesu saṃvaṇṇetabbesu suttappadesesu paramatthojāya soḷasahi hārehi atidukkarakhādāpanasadisaṃ viññāpanaṃ karontena ca yojanikamadhugaṇḍaṃ pīḷetvā sumadhurasassa pāyāpanaṃ atidukkaraṃ viya nānāvidhesu saṃvaṇṇetabbesu suttappadesesu paramatthamadhurasassa soḷasahi hārehi atidukkaraṃ pāyāpanasadisaṃ viññāpanaṃ karontena ca ācariyena anekesu saṃvaṇṇetabbasuttappadesesu soḷasa hāre saṃvaṇṇanābhāvena yojetvā soḷasa hārā vibhattā, amhehi ca ñātā, ‘‘nānāvidhasuttappadesesu te saṃvaṇṇanābhāvena yojetvā soḷasa hārā vibhattā kiṃ , udāhu ekasmimpi saṃvaṇṇetabbasuttappadese saṃvaṇṇanābhāvena yojetvā soḷasa hārā vibhattā ki’’nti vattabbattā ekasmimpi saṃvaṇṇetabbasuttappadese saṃvaṇṇanābhāvena yojetvā soḷasa hārā vibhattāyevāti tathā vibhajanto ‘‘soḷasa hārā paṭhama’’ntiādikaṃ hārasampātavāraṃ āha.

    ਨਨੁ ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤવਾਰਂ ਕਥੇਤੁਕਾਮੇਨ ਆਚਰਿਯੇਨ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੋ’’ਤਿਆਦਿવਚਨਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰਾ ਪਠਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਚੇ? ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰਾ ਪਠਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਕਂ ਗਾਥਂ ਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਾਰੋ ਨਪ੍ਪਯੋਜੇਤਿ વਿਪ੍ਪਕਿਣ੍ਣવਿਸਯਤ੍ਤਾ ਚ ਨਯવਿਚਾਰਸ੍ਸ ਚ ਅਨ੍ਤਰਿਤਤ੍ਤਾ। ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤવਾਰੋ ਪਨ ਤਂ ਗਾਥਂ ਪਯੋਜੇਤਿ ਅવਿਕਿਣ੍ਣવਿਸਯਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਗਾਥਂ ਪਚ੍ਚਾਮਸਿਤ੍વਾ ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤવਾਰੇ ਤਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਪਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰਾ ਪਠਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂਯੇવਾਤਿ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ –

    Nanu hārasampātavāraṃ kathetukāmena ācariyena ‘‘tattha katamo desanāhārasampāto’’tiādivacanaṃ vattabbaṃ, atha kasmā ‘‘soḷasa hārā paṭhama’’ntiādi vattabbanti ce? Niddese vuttaṃ ‘‘soḷasa hārā paṭhama’’ntiādikaṃ gāthaṃ hāravibhaṅgavāro nappayojeti vippakiṇṇavisayattā ca nayavicārassa ca antaritattā. Hārasampātavāro pana taṃ gāthaṃ payojeti avikiṇṇavisayattā. Tasmā taṃ gāthaṃ paccāmasitvā hārasampātavāre tassā gāthāya niddeso daṭṭhabboti viññāpanatthaṃ ‘‘soḷasa hārā paṭhama’’ntiādi vattabbaṃyevāti. Aṭṭhakathāyaṃ pana –

    ਏવਂ ਸੁਪਰਿਕਮ੍ਮਕਤਾਯ ਭੂਮਿਯਾ ਨਾਨਾવਣ੍ਣਾਨਿ ਮੁਤ੍ਤਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਪਕਿਰਨ੍ਤੋ વਿਯ, ਸੁਸਿਕ੍ਖਿਤਸਿਪ੍ਪਾਚਰਿਯવਿਚਾਰਿਤੇਸੁ ਸੁਰਤ੍ਤਸੁવਣ੍ਣਾਲਙ੍ਕਾਰੇਸੁ ਨਾਨਾવਿਧਰਂਸਿਜਾਲਸਮੁਜ੍ਜਲਾਨਿ વਿવਿਧਾਨਿ ਮਣਿਰਤਨਾਨਿ ਬਨ੍ਧਨ੍ਤੋ વਿਯ, ਮਹਾਪਥવਿਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਪ੍ਪਟਕੋਜਂ ਖਾਦਾਪੇਨ੍ਤੋ વਿਯ , ਯੋਜਨਿਕਮਧੁਗਣ੍ਡਂ ਪੀਲ਼ੇਤ੍વਾ ਸੁਮਧੁਰਸਂ ਪਾਯੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਚ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਨੋ ਨਾਨਾਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇ ਉਦਾਹਰਨ੍ਤੋ ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰੇ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤੇ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਸੁਤ੍ਤੇ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤવਾਰਂ ਆਰਭਿ। ਆਰਭਨ੍ਤੋ ਚ ਯਾਯਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ –

    Evaṃ suparikammakatāya bhūmiyā nānāvaṇṇāni muttapupphāni pakiranto viya, susikkhitasippācariyavicāritesu surattasuvaṇṇālaṅkāresu nānāvidharaṃsijālasamujjalāni vividhāni maṇiratanāni bandhanto viya, mahāpathaviṃ parivattetvā pappaṭakojaṃ khādāpento viya , yojanikamadhugaṇḍaṃ pīḷetvā sumadhurasaṃ pāyento viya ca āyasmā mahākaccāno nānāsuttappadese udāharanto soḷasa hāre vibhajitvā idāni te ekasmiṃyeva sutte yojetvā dassento hārasampātavāraṃ ārabhi. Ārabhanto ca yāyaṃ niddesavāre –

    ‘‘ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰਾ ਪਠਮਂ, ਦਿਸਾਲੋਚਨਤੋ ਦਿਸਾ વਿਲੋਕੇਤ੍વਾ।

    ‘‘Soḷasa hārā paṭhamaṃ, disālocanato disā viloketvā;

    ਸਙ੍ਖਿਪਿਯ ਅਙ੍ਕੁਸੇਨ ਹਿ, ਨਯੇਹਿ ਤੀਹਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸੇ ਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ॥ –

    Saṅkhipiya aṅkusena hi, nayehi tīhi niddise sutta’’nti. –

    ਗਾਥਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਤਂ ਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਾਰੋ ਨਪ੍ਪਯੋਜੇਤਿ વਿਪ੍ਪਕਿਣ੍ਣવਿਸਯਤ੍ਤਾ, ਨਯવਿਚਾਰਸ੍ਸ ਚ ਅਨ੍ਤਰਿਤਤ੍ਤਾ। ਅਨੇਕੇਹਿ ਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇਹਿ ਹਾਰਾਨਂ વਿਭਾਗਦਸ੍ਸਨਮੇવ ਹਿ ਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਾਰੋ। ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤવਾਰੋ ਪਨ ਤਂ ਪਯੋਜੇਤਿ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇ ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰੇ ਯੋਜੇਤ੍વਾવ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਨਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਕਥਿਤਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸੋਲ਼ਸ ਹਾਰਾ ਪਠਮ’’ਨ੍ਤਿ ਗਾਥਂ ਪਚ੍ਚਾਮਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਤਸ੍ਸਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕੁਹਿਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ? ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੇਤਿ ਆਹਾ’’ਤਿ –

    Gāthā vuttā. Yasmā taṃ hāravibhaṅgavāro nappayojeti vippakiṇṇavisayattā, nayavicārassa ca antaritattā. Anekehi suttappadesehi hārānaṃ vibhāgadassanameva hi hāravibhaṅgavāro. Hārasampātavāro pana taṃ payojeti ekasmiṃyeva suttappadese soḷasa hāre yojetvāva tadanantaraṃ nayasamuṭṭhānassa kathitattā. Tasmā ‘‘soḷasa hārā paṭhama’’nti gāthaṃ paccāmasitvā ‘‘tassā niddeso kuhiṃ daṭṭhabbo? Hārasampāteti āhā’’ti –

    વੁਤ੍ਤਂ। ਗਾਥਾਤ੍ਥੋ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਿਭਾવਨਾਯਂ વੁਤ੍ਤੋવ। ‘‘ਸੋਲ਼ਸ…ਪੇ॰… ਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਯਾ ਗਾਥਾ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਆਚਰਿਯੇਨ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕੁਹਿਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਹਾਰવਿਭਙ੍ਗਸ੍ਸ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਆਚਰਿਯੇਨ ਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੇ વਾ ਪਚ੍ਚਾਮਸਿਤ੍વਾ વਿਭਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ ਕਿਂ, ਉਦਾਹੁ ਨਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨੇ વਾ ਪਚ੍ਚਾਮਸਿਤ੍વਾ વਿਭਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ ਕਿਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੇ ਪਚ੍ਚਾਮਸਿਤ੍વਾ વਿਭਤ੍ਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋਤਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਨਾ।

    Vuttaṃ. Gāthāttho niddesavibhāvanāyaṃ vuttova. ‘‘Soḷasa…pe… sutta’’nti yā gāthā niddese ācariyena vuttā, tassā gāthāya niddeso kuhiṃ daṭṭhabbo, hāravibhaṅgassa ādimhi ācariyena na vibhatto, hārasampāte vā paccāmasitvā vibhattoti daṭṭhabbo kiṃ, udāhu nayasamuṭṭhāne vā paccāmasitvā vibhattoti daṭṭhabbo kinti pucchati. Hārasampāte paccāmasitvā vibhattoti daṭṭhabboti vissajjanā.

    ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੇ ਤਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋਤਿ ਆਚਰਿਯੇਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤਭੇਦੇਨ ਸੋਲ਼ਸવਿਧੋ, ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬੇ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਭਾવੇਨ ਮਯਾ વਿਭਜਿਯਮਾਨੋ ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤਭੂਤੋ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੋ ਨਾਮਾਤਿ ਤਥਾ વਿਭਜਿਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸੋਲ਼ਸવਿਧੇ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤਾਦਿਕੇ ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੇ। ਕਤਮੋ ਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤਭੂਤੋ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੋ ਨਾਮਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਤਿ।

    Hārasampāte tassā gāthāya niddeso daṭṭhabboti ācariyena vutto, so hārasampāto desanāhārasampātabhedena soḷasavidho, ‘‘tattha katamo hārasampāto desanāhārasampāto’’ti pucchitabbattā imasmiṃ sutte saṃvaṇṇetabbe saṃvaṇṇanābhāvena mayā vibhajiyamāno hārasampātabhūto saṃvaṇṇanāviseso desanāhārasampāto nāmāti tathā vibhajituṃ ‘‘tattha katamo desanāhārasampāto’’tiādi vuttaṃ. Tatthāti tasmiṃ soḷasavidhe desanāhārasampātādike hārasampāte. Katamo hārasampātabhūto saṃvaṇṇanāviseso desanāhārasampāto nāmāti pucchati.

    ‘‘ਅਰਕ੍ਖਿਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ, ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਹਤੇਨ ਚ।

    ‘‘Arakkhitena cittena, micchādiṭṭhihatena ca;

    ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਭਿਭੂਤੇਨ, વਸਂ ਮਾਰਸ੍ਸ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ॥ –

    Thinamiddhābhibhūtena, vasaṃ mārassa gacchatī’’ti. –

    ਸੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਅਰਕ੍ਖਿਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਕਿਂਦੇਸਯਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਪਮਾਦਂ ਦੇਸਯਤੀ’’ਤਿਆਦਿਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੋ ਨਾਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਗਾਥਾਤ੍ਥੋ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੫੨) વਿਭਤ੍ਤੋ। ਯੋਜਨਤ੍ਥੋ ਪਨ ਅਰਕ੍ਖਿਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਅਰਕ੍ਖਿਤਚਿਤ੍ਤਸਮਙ੍ਗੀ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਮਾਰਸ੍ਸ ਮਚ੍ਚੁਨੋ વਸਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਹਤੇਨ વਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨ વਿਪਲ੍ਲਾਸਸਮਙ੍ਗੀ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਮਾਰਸ੍ਸ વਸਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਭਿਭੂਤੇਨ ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਚਿਤ੍ਤੇਨ ਕੁਸੀਤਚਿਤ੍ਤੇਨ ਤਂਚਿਤ੍ਤਸਮਙ੍ਗੀ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਮਾਰਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਾਦਿਮਾਰਸ੍ਸ વਸਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ।

    Sutte ‘‘arakkhitena cittenāti kiṃdesayatī’’ti pucchitvā ‘‘pamādaṃ desayatī’’tiādisaṃvaṇṇanāviseso desanāhārasampāto nāmāti vuttaṃ hoti. Gāthāttho aṭṭhakathāyaṃ (netti. aṭṭha. 52) vibhatto. Yojanattho pana arakkhitena cittena arakkhitacittasamaṅgī puggalo mārassa maccuno vasaṃ gacchati. Micchādiṭṭhihatena vipallāsena vipallāsasamaṅgī puggalo mārassa vasaṃ gacchati. Thinamiddhābhibhūtena sasaṅkhārikacittena kusītacittena taṃcittasamaṅgī puggalo mārassa kilesādimārassa vasaṃ gacchatīti.

    ‘‘ਅਰਕ੍ਖਿਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨਾ’ਤਿ ਪਦੇਨ ਦੇਸਿਤਂ ਤਂ ਪਮਾਦਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਕਸ੍ਸ ਪਦ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਂ ਮਚ੍ਚੁਨੋ ਪਦ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅਰਕ੍ਖਿਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇਨ ਦੇਸਿਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਹਤੇਨ ਚਾਤਿ ਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇਨ ਦੇਸਿਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਕਥਂ વਿਭਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਹਤੇਨ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯੇਨ વਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨ ਯਦਾ ਅਨਿਚ੍ਚੇ ‘‘ਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਤਦਾ ਪવਤ੍ਤੋ ਸੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ‘‘ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਹਤਂ ਨਾਮਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ‘‘ਸੋ ਪਨ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਕਿਂਲਕ੍ਖਣੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਤਥਾ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘વਿਪਰੀਤਗ੍ਗਾਹਲਕ੍ਖਣੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    ‘‘Arakkhitena cittenā’ti padena desitaṃ taṃ pamādadhammajātaṃ kassa pada’’nti vattabbattā ‘‘taṃ maccuno pada’’nti vuttaṃ. ‘‘Arakkhitena cittenā’’ti iminā suttappadesena desito attho ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘micchādiṭṭhihatena cāti suttappadesena desito attho kathaṃ vibhatto’’ti vattabbattā ‘‘micchādiṭṭhihatena cā’’tiādi vuttaṃ. Yena vipallāsena yadā anicce ‘‘nicca’’nti passati, tadā pavatto so vipallāso ‘‘micchādiṭṭhihataṃ nāmā’’ti vuccati. ‘‘So pana vipallāso kiṃlakkhaṇo’’ti pucchitabbattā tathā pucchitvā ‘‘viparītaggāhalakkhaṇo vipallāso’’ti vuttaṃ.

    વਿਪਰੀਤਗ੍ਗਾਹਲਕ੍ਖਣੋਤਿ ਅਸੁਭਾਦੀਨਂਯੇવ ਸੁਭਾਦਿવਿਪਰੀਤਗ੍ਗਾਹਲਕ੍ਖਣੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ‘‘વਿਪਲ੍ਲਾਸਯਤੀ’’ਤਿ ਕਾਰਿਤਤ੍ਥਸਮ੍ਭવਤੋ। ਕਿਂ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ વਿਪਰੀਤਗ੍ਗਾਹਲਕ੍ਖਣੋ? ਸੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਸਞ੍ਞਂ વਿਪਲ੍ਲਾਸਯਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਯਤਿ, ਦਿਟ੍ਠਿਮ੍ਪਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਯਤਿ। ਇਤਿ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮੇ વਿਪਲ੍ਲਾਸਯਤੀਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸੇਤਬ੍ਬਾਨਂ ਤਿવਿਧਤ੍ਤਾ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾਪਿ ਤਿવਿਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਮੁਦੁਕੋ ਦੁਬ੍ਬਲੋ ਸੁਭਾਦਿવਸੇਨ ਉਪਟ੍ਠਿਤਾਕਾਰਗ੍ਗਹਣਮਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਚਿਤ੍ਤવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸਤੋ ਬਲવਾ ਸੁਭਾਦਿવਸੇਨ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤਾਨਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਂ ਸੁਭਾਦਿવਸੇਨ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਕਤ੍વਾ ਗਹਣਤੋ। ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸਚਿਤ੍ਤવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਹਿ ਬਲવਤਰੋ, ਯਂ ਯਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਸੁਭਾਦਿਆਕਾਰੇਨ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ। ਤਂ ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਸਸ੍ਸਤਾਦਿવਸੇਨ ਅਭਿਨਿવਿਸਿਤ੍વਾ ਗਹਣਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਪਠਮਂ વੁਤ੍ਤੋ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਚਿਤ੍ਤવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ વੁਤ੍ਤੋ। વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪਨ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਸੁਭਸੁਖਅਤ੍ਤਨਿਚ੍ਚਗ੍ਗਹਣવਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਤ੍ਤਾ ਦ੍વਾਦਸવਿਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    Viparītaggāhalakkhaṇoti asubhādīnaṃyeva subhādiviparītaggāhalakkhaṇo vipallāso ‘‘vipallāsayatī’’ti kāritatthasambhavato. Kiṃ vipallāso viparītaggāhalakkhaṇo? So vipallāso saññaṃ vipallāsayati, cittampi vipallāsayati, diṭṭhimpi vipallāsayati. Iti tayo dhamme vipallāsayatīti vipallāsetabbānaṃ tividhattā vipallāsāpi tividhā honti. Tesu saññāvipallāso muduko dubbalo subhādivasena upaṭṭhitākāraggahaṇamattattā, cittavipallāso saññāvipallāsato balavā subhādivasena upaṭṭhahantānaṃ rūpakkhandhādīnaṃ subhādivasena sanniṭṭhānaṃ katvā gahaṇato. Diṭṭhivipallāso saññāvipallāsacittavipallāsehi balavataro, yaṃ yaṃ ārammaṇaṃ subhādiākārena upaṭṭhāti. Taṃ taṃ ārammaṇaṃ sassatādivasena abhinivisitvā gahaṇato. Tasmā saññāvipallāso paṭhamaṃ vutto, tadanantaraṃ cittavipallāso, tadanantaraṃ diṭṭhivipallāso vutto. Vitthārato pana ekekassa subhasukhaattaniccaggahaṇavasena catubbidhattā dvādasavidhā honti.

    વਿਪਲ੍ਲਾਸਾ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤਾ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤਾ, ‘‘ਕਤਮੇ વਿਪਲ੍ਲਾਸਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨવਿਸਯਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਇਮਾਨਿ ਅਤ੍ਤਭਾવવਤ੍ਥੂਨਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨવਿਸਯਾਨੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੋ ਕੁਹਿਂ વਿਪਲ੍ਲਾਸਯਤਿ ਚਤੂਸੁ ਅਤ੍ਤਭਾવવਤ੍ਥੂਸੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਤੂਸੁ ਰੂਪਕਾਯવੇਦਨਾਚਿਤ੍ਤਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖਾਤੇਸੁ ਅਤ੍ਤਭਾવવਤ੍ਥੂਸੁ ਸੋ ਸਬ੍ਬੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਸਞ੍ਞਾਚਿਤ੍ਤਦਿਟ੍ਠਿਯੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸਯਤਿ। ‘‘ਕਥਂ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਪਲ੍ਲਾਸਯਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਰੂਪਂ વਾ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਰੂਪવਨ੍ਤਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ વਾ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ , ਅਤ੍ਤਨਿ ਰੂਪਂ વਾ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ। ਰੂਪਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਾਨਂ વਾ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤਿ, ਏવਂ ਤਸ੍ਸ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਰੂਪਕਾਯੇ ਸਞ੍ਞਾਚਿਤ੍ਤਦਿਟ੍ਠਿਯੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸਯਤਿ। ਏਸੇવ ਨਯੋ વੇਦਨਾਦੀਸੁਪਿ।

    Vipallāsā ācariyena vibhattā, amhehi ca ñātā, ‘‘katame vipallāsapavattiṭṭhānavisayā’’ti pucchitabbattā imāni attabhāvavatthūni vipallāsapavattiṭṭhānavisayānīti dassetuṃ ‘‘so kuhiṃ vipallāsayati catūsu attabhāvavatthūsū’’ti vuttaṃ. Catūsu rūpakāyavedanācittadhammasaṅkhātesu attabhāvavatthūsu so sabbo vipallāso saññācittadiṭṭhiyo vipallāsayati. ‘‘Kathaṃ samanupassantassa vipallāsayatī’’ti pucchitabbattā ‘‘rūpaṃ attato samanupassatī’’tiādi vuttaṃ. Yo puggalo rūpaṃ vā attato samanupassati, rūpavantaṃ attānaṃ vā attato samanupassati , attani rūpaṃ vā attato samanupassati. Rūpasmiṃ attānaṃ vā attato samanupassati, evaṃ tassa samanupassantassa puggalassa vipallāso rūpakāye saññācittadiṭṭhiyo vipallāsayati. Eseva nayo vedanādīsupi.

    ‘‘ਤੇਸੁ ਰੂਪਕਾਯਾਦੀਸੁ ਕਤਮਂ ਕਤਮਸ੍ਸ વਿਪਲ੍ਲਾਸਸ੍ਸ વਤ੍ਥੂ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਸ੍ਸ વਿਪਲ੍ਲਾਸਸ੍ਸ ਇਦਂ ਇਮਸ੍ਸ વਤ੍ਥੂਤਿ વਿਭਜਿਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਰੂਪਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ ਪਠਮਂ વਿਪਲ੍ਲਾਸવਤ੍ਥੁ ਰੂਪਂ ‘‘ਅਸੁਭੇ ਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਸ੍ਸ વਿਪਲ੍ਲਾਸਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ ਹੋਤੀਤਿ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਏવਂ ‘‘ਅਸੁਭੇ ਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਪ੍ਪਕਾਰੇਨ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾ ਭવਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Tesu rūpakāyādīsu katamaṃ katamassa vipallāsassa vatthū’’ti pucchitabbattā evaṃ pavattamānassa vipallāsassa idaṃ imassa vatthūti vibhajituṃ ‘‘tattha rūpa’’ntiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu rūpādīsu catūsu paṭhamaṃ vipallāsavatthu rūpaṃ ‘‘asubhe subha’’nti evaṃ pavattamānassa vipallāsassa vatthu hotīti vibhajitvā gahetabbaṃ. Esa nayo sesesupi. Evaṃ ‘‘asubhe subha’’ntiādippakārena vipallāsā catubbidhā bhavanti.

    ਇਦਂ ਇਮਸ੍ਸ વਤ੍ਥੂਤਿ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤਾ, ‘‘ਤੇਸਂ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾਨਂ ਕਤਮੇ ਮੂਲਕਾਰਣਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਂਕਿਲੇਸਾ, ਤਣ੍ਹਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਚ – ਇਮੇ ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾਨਂ ਮੂਲਕਾਰਣਭੂਤਾ ਭવਨ੍ਤਿ।

    Idaṃ imassa vatthūti ācariyena vibhajitvā dassitā, amhehi ca ñātā, ‘‘tesaṃ vipallāsānaṃ katame mūlakāraṇadhammā’’ti pucchitabbattā ‘‘dve dhammā’’tiādi vuttaṃ. Cittassa saṃkilesā, taṇhā ca avijjā ca – ime dve dhammā vipallāsānaṃ mūlakāraṇabhūtā bhavanti.

    ‘‘ਇਮੇ ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ ਏਕਤੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾਨਂ ਮੂਲਕਾਰਣਂ ਕਿਂ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਉਦਾਹੁ વਿਸੁਂ વਿਸੁ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ વਿਭਜਿਤੁਂ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਨਿવੁਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅવਿਜ੍ਜਾਰਹਿਤਾ ਤਣ੍ਹਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਅવਿਜ੍ਜਾਨਿવੁਤ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ? ਨ, ਤਣ੍ਹਾਯ ਸਾਤਿਸਯਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ। ਸਾਤਿਸਯਾਯ ਹਿ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਸੁਭੇਪਿ ‘‘ਸੁਭ’’ਨ੍ਤਿ, ਦੁਕ੍ਖੇਪਿ ‘‘ਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ‘‘ਤਣ੍ਹਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਨਿવੁਤ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਕਸ੍ਮਾ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿਨਿવੁਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ? ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿ ਭવਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸੀਸੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿਨਿવੁਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਅવਿਜ੍ਜਾਨਿવੁਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਨਿવੁਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਪਨ ਦਿਟ੍ਠਿਰਹਿਤਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਿ ਗਹਿਤਾ ਸਿਯਾ, ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਿਤਾਯ ਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਅਨਿਚ੍ਚੇਪਿ ‘‘ਨਿਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ, ਅਨਤ੍ਤਨਿਯੇਪਿ ‘‘ਅਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Ime dve dhammā ekato vipallāsānaṃ mūlakāraṇaṃ kiṃ honti, udāhu visuṃ visu’’nti vattabbattā visuṃ visuṃ vibhajituṃ ‘‘taṇhānivuta’’ntiādi vuttaṃ. Avijjārahitā taṇhā nāma natthi, tasmā ‘‘taṇhāavijjānivuta’’nti vattabbanti? Na, taṇhāya sātisayapaccayattā. Sātisayāya hi taṇhāya asubhepi ‘‘subha’’nti, dukkhepi ‘‘sukha’’nti samanupassanti. ‘‘Taṇhā ca avijjā cā’’ti vuttattā ‘‘avijjānivuta’’nti vattabbaṃ, kasmā ‘‘diṭṭhinivuta’’nti vuttanti? Avijjāya diṭṭhi bhavatīti diṭṭhisīsena avijjaṃ gahetvā ‘‘diṭṭhinivuta’’nti vuttaṃ, avijjānivutanti attho gahetabbo. ‘‘Avijjānivuta’’nti vutte pana diṭṭhirahitā avijjāpi gahitā siyā, diṭṭhisahitāya hi avijjāya aniccepi ‘‘nicca’’nti, anattaniyepi ‘‘attā’’ti samanupassanti.

    ‘‘ਕਥਂ ਤਣ੍ਹਾਮੂਲਕੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਪવਤ੍ਤੋ, ਕਥਂ ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਿਤਾવਿਜ੍ਜਾਮੂਲਕੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਪવਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਤਣ੍ਹਾਮੂਲਕਦਿਟ੍ਠਿਸਹਿਤਾવਿਜ੍ਜਾਮੂਲਕੇਸੁ। ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪਲ੍ਲਾਸੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਿਤਾવਿਜ੍ਜਾਮੂਲਕવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ। ਅਤੀਤਂ ਰੂਪਂ ਅਤ੍ਤਤੋ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਦਬ੍ਬਭੂਤੋਪਿ ਦਬ੍ਬਭੂਤੋ વਿਯ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਣ੍ਹਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਿਤਤਣ੍ਹਾਮੂਲਕੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਅਨਾਗਤਂ ਰੂਪਂ ਦਿਟ੍ਠਿਭਿਨਨ੍ਦਨવਸੇਨ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤੀਤਿ। ਏવਂ ਅਤੀਤਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨਅਨਾਗਤਾਭਿਨਨ੍ਦਨਭੇਦੇਨ ਪવਤ੍ਤਿવਿਸੇਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ‘‘ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਂਕਿਲੇਸੋ ਤਣ੍ਹਾਅવਿਜ੍ਜਾਯੇવ ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਦਸ ਕਿਲੇਸਾਪਿ, ਕਸ੍ਮਾ ਦ੍વੇਯੇવ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਣ੍ਹਾ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਚ – ਇਮੇ ਦ੍વੇਯੇવ ਧਮ੍ਮਾ ਪਰਮਸਾવਜ੍ਜਸ੍ਸ વਿਪਲ੍ਲਾਸਸ੍ਸ ਮੂਲਕਾਰਣਤ੍ਤਾ। ਤਾਹਿ ਤਣ੍ਹਾਅવਿਜ੍ਜਾਹਿ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਬ੍ਬੇਹਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ વਿਸੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਚ વਿਸੇਸਤੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਦ੍વੇ ਧਮ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਨ ਹਿ ਤਾਸੁ ਤਣ੍ਹਾਅવਿਜ੍ਜਾਸੁ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਪਹੀਨਾਸੁ ਕੋਚਿ ਸਂਕਿਲੇਸੋ ਅਪ੍ਪਹੀਨੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ।

    ‘‘Kathaṃ taṇhāmūlako vipallāso pavatto, kathaṃ diṭṭhisahitāvijjāmūlako vipallāso pavatto’’ti vattabbattā ‘‘tattha yo diṭṭhivipallāso’’tiādi vuttaṃ. Tatthāti tesu taṇhāmūlakadiṭṭhisahitāvijjāmūlakesu. Diṭṭhivipallāsoti diṭṭhisahitāvijjāmūlakavipallāso. Atītaṃ rūpaṃ attato samanupassatīti adabbabhūtopi dabbabhūto viya vutto. Taṇhāvipallāsoti diṭṭhisahitataṇhāmūlako vipallāso anāgataṃrūpaṃ diṭṭhibhinandanavasena abhinandatīti. Evaṃ atītasamanupassanaanāgatābhinandanabhedena pavattiviseso daṭṭhabbo. ‘‘Cittassa saṃkileso taṇhāavijjāyeva dve dhammā na honti, atha kho dasa kilesāpi, kasmā dveyeva vuttā’’ti vattabbattā ‘‘dve dhammā cittassa upakkilesā’’tiādi vuttaṃ. Taṇhā ca avijjā ca – ime dveyeva dhammā paramasāvajjassa vipallāsassa mūlakāraṇattā. Tāhi taṇhāavijjāhi visujjhantaṃ cittaṃ sabbehi kilesehi visujjhati, tasmā ca visesato cittassa upakkilesā hontīti dve dhammā vuttā. Na hi tāsu taṇhāavijjāsu arahattamaggena pahīnāsu koci saṃkileso appahīno nāma natthīti.

    ‘‘વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾ ਤਣ੍ਹਾਅવਿਜ੍ਜਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਨਂ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾਨਂਯੇવ ਮੂਲਕਾਰਣਂ ਹੋਨ੍ਤਿ ਕਿਂ, ਉਦਾਹੁ ਸਕਲਸ੍ਸ વਟ੍ਟਸ੍ਸਾਪਿ ਮੂਲਕਾਰਣਂ ਹੋਨ੍ਤਿ ਕਿ’’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾ ਤਣ੍ਹਾਅવਿਜ੍ਜਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾਨਂ ਮੂਲਕਾਰਣਂ ਹੋਨ੍ਤਿ ਯਥਾ, ਏવਂ ਸਕਲਸ੍ਸ વਟ੍ਟਸ੍ਸਾਪਿ ਮੂਲਕਾਰਣਂ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤੇਸ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਯੇਸਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਰਕ੍ਖਿਤਂ, ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਹਤਞ੍ਚ ਹੋਤਿ, ਤੇਸਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ। ਯੇਸਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬਕੋਟਿ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਤੇਹਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣੇਹਿ ਤਣ੍ਹਾਸਂਯੋਜਨੇਹਿ ਸਂਸਾਰੇ ਸਨ੍ਧਾવਨ੍ਤਾਨਂ ਸਂਸਰਨ੍ਤਾਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਸਕਿਂ ਨਿਰਯਂ ਮਾਰવਸਗਮਨੇਨ ਸਨ੍ਧਾવਨਂ ਸਂਸਰਣਂ ਹੋਤਿ, ਸਕਿਂ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਂ ਸਨ੍ਧਾવਨਂ ਸਂਸਰਣਂ ਹੋਤਿ, ਸਕਿਂ ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯਂ ਸਨ੍ਧਾવਨਂ ਸਂਸਰਣਂ ਹੋਤਿ, ਸਕਿਂ ਅਸੁਰਕਾਯਂ ਸਨ੍ਧਾવਨਂ ਸਂਸਰਣਂ ਹੋਤਿ, ਸਕਿਂ ਦੇવੇ ਸਨ੍ਧਾવਨਂ ਸਂਸਰਣਂ ਹੋਤਿ, ਸਕਿਂ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਸਨ੍ਧਾવਨਂ ਸਂਸਰਣਂ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    ‘‘Vuttappakārā taṇhāavijjā vuttappakārānaṃ vipallāsānaṃyeva mūlakāraṇaṃ honti kiṃ, udāhu sakalassa vaṭṭassāpi mūlakāraṇaṃ honti ki’’nti vattabbattā vuttappakārā taṇhāavijjā vuttappakārānaṃ mūlakāraṇaṃ honti yathā, evaṃ sakalassa vaṭṭassāpi mūlakāraṇaṃ hontīti dassetuṃ ‘‘tesa’’ntiādi vuttaṃ. Tattha yesaṃ puggalānaṃ cittaṃ arakkhitaṃ, micchādiṭṭhihatañca hoti, tesaṃ puggalānaṃ. Yesaṃ avijjānīvaraṇānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ pubbakoṭi na paññāyati, tehi avijjānīvaraṇehi taṇhāsaṃyojanehi saṃsāre sandhāvantānaṃ saṃsarantānaṃ puggalānaṃ sakiṃ nirayaṃ māravasagamanena sandhāvanaṃ saṃsaraṇaṃ hoti, sakiṃ tiracchānayoniṃ sandhāvanaṃ saṃsaraṇaṃ hoti, sakiṃ pettivisayaṃ sandhāvanaṃ saṃsaraṇaṃ hoti, sakiṃ asurakāyaṃ sandhāvanaṃ saṃsaraṇaṃ hoti, sakiṃ deve sandhāvanaṃ saṃsaraṇaṃ hoti, sakiṃ manusse sandhāvanaṃ saṃsaraṇaṃ hotīti attho.

    ‘‘ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਹਤੇਨ ਚਾ’’ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇਨ ਦੇਸਿਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਆਚਰਿਯੇਨ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਅਮ੍ਹੇਹਿ ਚ ਞਾਤੋ, ‘‘ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਭਿਭੂਤੇਨਾਤਿ ਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇਨ ਦੇਸਿਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਕਥਂ વਿਭਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਭਿਭੂਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਯਾ ਅਕਲ੍ਲਤਾ ਅਕਮ੍ਮਨਿਯਤਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਇਦਂ ਅਕਲ੍ਲਤ੍ਤਂ ਅਕਮ੍ਮਨਿਯਤ੍ਤਂ ਥਿਨਂ ਨਾਮ। ਯਂ ਕਾਯਸ੍ਸ ਲੀਨਤ੍ਤਂ વੇਦਨਾਦਿਕ੍ਖਨ੍ਧਤ੍ਤਯਲੀਨਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਇਦਂ ਕਾਯਸ੍ਸ ਲੀਨਤ੍ਤਂ ਮਿਦ੍ਧਂ ਨਾਮਾਤਿ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸਰੂਪਮੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਹਿ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਭਿਭੂਤਭਾવਾਦਿਕੋ ਪਨ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਅવੁਤ੍ਤੇਪਿ ਯੇਸਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧੇਹਿ ਅਭਿਭੂਤਂ, ਤੇਸਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸੀਸੇਨ ਸਂਯੋਜਨੇਨ ਸਂਸਾਰੇ ਮਾਰવਸਗਮਨੇਨ ਸਨ੍ਧਾવਨਂ ਸਂਸਰਣਂ ਪਰਿਯੋਸਾਨਸਭਾવੋ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ।

    ‘‘Micchādiṭṭhihatena cā’’ti suttappadesena desito attho ācariyena vibhatto, amhehi ca ñāto, ‘‘thinamiddhābhibhūtenāti suttappadesena desito attho kathaṃ vibhatto’’ti vattabbattā ‘‘thinamiddhābhibhūtenā’’tiādi vuttaṃ. Cittassa viññāṇakkhandhassa yā akallatā akammaniyatā atthi, idaṃ akallattaṃ akammaniyattaṃ thinaṃ nāma. Yaṃ kāyassa līnattaṃ vedanādikkhandhattayalīnattaṃ atthi, idaṃ kāyassa līnattaṃ middhaṃ nāmāti thinamiddhasarūpameva vuttaṃ. Tehi thinamiddhehi cittassa abhibhūtabhāvādiko pana suviññeyyattā na vutto, avuttepi yesaṃ puggalānaṃ cittaṃ thinamiddhehi abhibhūtaṃ, tesaṃ puggalānaṃ tena cittena cittasīsena saṃyojanena saṃsāre māravasagamanena sandhāvanaṃ saṃsaraṇaṃ pariyosānasabhāvo vitthāretvā gahetabbo.

    ‘‘વਸਂ ਮਾਰਸ੍ਸ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਦੇਸੇਨ ਦੇਸਿਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਕਥਂ વਿਭਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘વਸਂ ਮਾਰਸ੍ਸ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਲੇਸਮਾਰਸ੍ਸਾਤਿ ਕਿਲੇਸੋ ਦਾਨਾਦਿਪੁਞ੍ਞੇ ਮਾਰੇਤਿ ਨਿવਾਰੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੇਨ ਮਾਰੋਤਿ ਕਿਲੇਸਮਾਰੋ। ਇਮਿਨਾ ਕਿਲੇਸਮਾਰਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪવਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਮਾਰਖਨ੍ਧਮਾਰਮਚ੍ਚੁਮਾਰਾ ਚ ਗਹਿਤਾ, -ਸਦ੍ਦੇਨ વਾ ਗਹਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਤ੍ਤਮਾਰਸ੍ਸਾਤਿ ਦੇવਪੁਤ੍ਤਮਾਰਸ੍ਸ। ਅਥ વਾ ‘‘ਦੇવਪੁਤ੍ਤਮਾਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਸਤ੍ਤਮਾਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਯੋ ਯੋ ਰਾਜਚੋਰਾਦਿਕੋ ਦਾਨਾਦੀਨਿ વਾ ਇਸ੍ਸਰਿਯਭੋਗਾਦੀਨਿ વਾ ਮਾਰੇਤਿ, ਸੋ ਸੋ ਰਾਜਚੋਰਾਦਿਕੋਪਿ ਗਹਿਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਸਤ੍ਤਮਾਰਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਸਨ੍ਤਿ ਇਚ੍ਛਂ ਲੋਭਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਂ ਰੁਚਿਂ ਆਕਙ੍ਖਂ ਆਣਂ ਆਣਤ੍ਤਿਂ। ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਉਪਗਚ੍ਛਤਿ ਉਪੇਤਿ ਅਨੁવਤ੍ਤਤਿ ਅਨੁਗਚ੍ਛਤਿ ਨਾਤਿਕ੍ਕਮਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਕਸ੍ਮਾ વਸਂ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਸੋ ਹੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯੋ ਸਤ੍ਤੋ ਅਰਕ੍ਖਿਤਚਿਤ੍ਤੇਨ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਹਤਚਿਤ੍ਤੇਨ ਚ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਭਿਭੂਤਚਿਤ੍ਤੇਨ ਚ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਸਤ੍ਤੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਾਦੀਹਿ ਨਿવੁਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸਂਸਾਰਾਭਿਮੁਖੋ ਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਹੋਤਿ, ਨ વਿਸਙ੍ਖਾਰਾਭਿਮੁਖੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਾਰਸ੍ਸ વਸਂ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    ‘‘Vasaṃ mārassa gacchatīti suttappadesena desito attho kathaṃ vibhatto’’ti vattabbattā ‘‘vasaṃ mārassa gacchatī’’ti vuttaṃ. Tattha kilesamārassāti kileso dānādipuññe māreti nivāretīti atthena māroti kilesamāro. Iminā kilesamāraṃ nissāya pavattattā abhisaṅkhāramārakhandhamāramaccumārā ca gahitā, ca-saddena vā gahitāti veditabbā. Sattamārassāti devaputtamārassa. Atha vā ‘‘devaputtamārassā’’ti avatvā ‘‘sattamārassā’’ti vuttattā yo yo rājacorādiko dānādīni vā issariyabhogādīni vā māreti, so so rājacorādikopi gahito, tasmā yassa kassaci sattamārassāti attho. Vasanti icchaṃ lobhaṃ adhippāyaṃ ruciṃ ākaṅkhaṃ āṇaṃ āṇattiṃ. Gacchatīti upagacchati upeti anuvattati anugacchati nātikkamatīti attho. ‘‘Kasmā vasaṃ gacchatī’’ti vattabbattā ‘‘so hī’’tiādi vuttaṃ. Yo satto arakkhitacittena ca micchādiṭṭhihatacittena ca thinamiddhābhibhūtacittena ca samannāgato hoti, so satto avijjānīvaraṇādīhi nivuto hutvā saṃsārābhimukho hi yasmā hoti, na visaṅkhārābhimukho, tasmā mārassa vasaṃ gacchatīti attho.

    ‘‘ਅਰਕ੍ਖਿਤੇਨਾਤਿਆਦਿਕਸ੍ਸ ਯਸ੍ਸ ਸੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ વਿਭਤ੍ਤੋ, ਤੇਨ ‘ਅਰਕ੍ਖਿਤੇਨਾ’ਤਿਆਦਿਕੇਨ ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਕਿਤ੍ਤਕਾਨਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਦੇਸਿਤਾਨੀ’’ਤਿવਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਮਾਨਿ ਭਗવਤਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅਰਕ੍ਖਿਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਸੁਤ੍ਤੇਨ ਭਗવਤਾ ਇਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਦੇਸਿਤਾਨਿ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਸਮੁਦਯੋ ਚਾਤਿ। ਕਥਂ ਦੇਸਿਤਾਨਿ? ਅਭਿਧਮ੍ਮਨਿਸ੍ਸਿਤਾਯ ਕਥਾਯ ਚੇવ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਨਿਸ੍ਸਿਤਾਯ ਕਥਾਯ ਚ ਦੇਸਿਤਾਨਿ। ਤਾਸੁ ਕਥਾਸੁ ਅਭਿਧਮ੍ਮਨਿਸ੍ਸਿਤਾਯ ਕਥਾਯ ਦੇਸਿਤੇ ਸਤਿ ‘‘ਅਰਕ੍ਖਿਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨ ਅਰਕ੍ਖਿਤਂ ਰਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਅਰਕ੍ਖਿਤਂ ਦੁਟ੍ਠਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਅਰਕ੍ਖਿਤਂ ਮੂਲ਼੍ਹਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਗવਤਾ ਦੇਸਿਤਂ ਞਾਪਿਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਰਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤਂ ਲੋਭਸਹਗਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦવਸੇਨ ਅਟ੍ਠવਿਧਂ, ਦੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤਂ ਪਟਿਘਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦવਸੇਨ ਦੁਬ੍ਬਿਧਂ, ਮੂਲ਼੍ਹਚਿਤ੍ਤਂ ਮੋਮੂਹਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦવਸੇਨ ਦੁਬ੍ਬਿਧਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਮੇਸਞ੍ਹਿ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾਨਂ વਸੇਨ ਯਾ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਂ ਅਗੁਤ੍ਤਿ ਅਨਾਰਕ੍ਖਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਤਾਯ ਅਗੁਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਾਰਕ੍ਖਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਰਕ੍ਖਿਤਂ ਹੋਤਿ ਫਲੂਪਚਾਰੇਨਾਤਿ।

    ‘‘Arakkhitenātiādikassa yassa suttassa attho vibhatto, tena ‘arakkhitenā’tiādikena suttena kittakāni saccāni desitānī’’tivattabbattā ‘‘imāni bhagavatā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Arakkhitenā’’tiādisuttena bhagavatā imāni dve saccāni desitāni dukkhaṃ, samudayo cāti. Kathaṃ desitāni? Abhidhammanissitāya kathāya ceva suttantanissitāya kathāya ca desitāni. Tāsu kathāsu abhidhammanissitāya kathāya desite sati ‘‘arakkhitena cittenā’’ti iminā padena arakkhitaṃ rattampi cittaṃ, arakkhitaṃ duṭṭhampi cittaṃ, arakkhitaṃ mūḷhampi cittaṃ bhagavatā desitaṃ ñāpitaṃ. Tattha rattacittaṃ lobhasahagatacittuppādavasena aṭṭhavidhaṃ, duṭṭhacittaṃ paṭighasampayuttacittuppādavasena dubbidhaṃ, mūḷhacittaṃ momūhacittuppādavasena dubbidhanti veditabbaṃ. Imesañhi cittuppādānaṃ vasena yā cakkhundriyādīnaṃ agutti anārakkhā uppannā, tāya aguttiyā anārakkhāya cittaṃ arakkhitaṃ hoti phalūpacārenāti.

    ‘‘ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਹਤੇਨਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਸਂਸਟ੍ਠਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਦੇਸਿਤਂ, ਤਂ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦવਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਂਸਟ੍ਠਭਾવੇਨ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿવਸਾਨੁਗਤਤ੍ਤਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਹਤਂ ਨਾਮਾਤਿ। ‘‘ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਭਿਭੂਤੇਨਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧੇਨ ਸਂਸਟ੍ਠਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਦੇਸਿਤਂ, ਤਂ ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦવਸੇਨ ਪਞ੍ਚવਿਧਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧੇਨ ਸਂਸਟ੍ਠਭਾવੇਨ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧવਸਾਨੁਗਤਤ੍ਤਾ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਭਿਭੂਤਂ ਨਾਮਾਤਿ ਏવਂ ਯੇ ਦ੍વਾਦਸਾਕੁਸਲਾ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਕਣ੍ਡੇ ‘‘ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਕੁਸਲਾ? ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਅਕੁਸਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ੩੬੫) વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ, ਤੇ ਦ੍વਾਦਸਾਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾ ਤੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਭਗવਤਾ ਦੇਸਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ‘‘ਮਾਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਪਦੇਨ ਪਞ੍ਚ ਮਾਰਾ ਗਹਿਤਾ। ਤੇਸੁ ਕਿਲੇਸਮਾਰੋ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਆਸવਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਓਘਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਯੋਗਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਗਨ੍ਥਾ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਉਪਾਦਾਨਾਨਿ, ਅਟ੍ਠ ਨੀવਰਣਾ, ਦਸ ਕਿਲੇਸਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੧੦੨ ਆਦਯੋ) ਦੇਸਿਤੋ। ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਮਾਰੋ ਪਨ ‘‘ਕੁਸਲਾ ਚੇਤਨਾ (વਿਭ॰ ੨੨੬) ਅਕੁਸਲਾ ਚੇਤਨਾ (વਿਭ॰ ੨੨੬) ਕੁਸਲਂ ਕਮ੍ਮਂ ਅਕੁਸਲਂ ਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਦੇਸਿਤੋ। ਖਨ੍ਧਮਾਰੋ ਪਨ ‘‘ਅਤ੍ਤਭਾવੋ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਦੇਸਿਤੋ। ਮਚ੍ਚੁਮਾਰੋ ਪਨ ‘‘ਚੁਤਿ ਚવਨਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ੧੯੩) ਦੇਸਿਤੋ। ਏવਂ ਤਾવੇਤ੍ਥ ਅਭਿਧਮ੍ਮਨਿਸ੍ਸਿਤਾਯ ਕਥਾਯ ਦੇਸਿਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    ‘‘Micchādiṭṭhihatenā’’ti iminā padena micchādiṭṭhisaṃsaṭṭhaṃ cittaṃ desitaṃ, taṃ diṭṭhisampayuttacittuppādavasena catubbidhanti veditabbaṃ. Tañhi micchādiṭṭhiyā saṃsaṭṭhabhāvena micchādiṭṭhivasānugatattā micchādiṭṭhihataṃ nāmāti. ‘‘Thinamiddhābhibhūtenā’’ti iminā padena thinamiddhena saṃsaṭṭhaṃ cittaṃ desitaṃ, taṃ sasaṅkhārikacittuppādavasena pañcavidhanti veditabbaṃ. Tañhi thinamiddhena saṃsaṭṭhabhāvena thinamiddhavasānugatattā thinamiddhābhibhūtaṃ nāmāti evaṃ ye dvādasākusalā cittuppādakaṇḍe ‘‘katame dhammā akusalā? Yasmiṃ samaye akusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hotī’’tiādinā (dha. sa. 365) vitthārato vattabbā, te dvādasākusalacittuppādā tīhi padehi bhagavatā desitāti veditabbā. ‘‘Mārassā’’ti padena pañca mārā gahitā. Tesu kilesamāro ‘‘cattāro āsavā, cattāro oghā, cattāro yogā, cattāro ganthā, cattāri upādānāni, aṭṭha nīvaraṇā, dasa kilesā’’ti (dha. sa. 1102 ādayo) desito. Abhisaṅkhāramāro pana ‘‘kusalā cetanā (vibha. 226) akusalā cetanā (vibha. 226) kusalaṃ kammaṃ akusalaṃ kamma’’ntiādinā desito. Khandhamāro pana ‘‘attabhāvo pañcakkhandhā’’tiādinā desito. Maccumāro pana ‘‘cuti cavanatā’’tiādinā (vibha. 193) desito. Evaṃ tāvettha abhidhammanissitāya kathāya desito attho daṭṭhabbo.

    ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਨਿਸ੍ਸਿਤਾਯ ਪਨ ਕਥਾਯ ਦੇਸਿਤੇ ਸਤਿ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹੀ ਹੋਤਿ ਅਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਗ੍ਗਾਹੀ, ਯਤ੍વਾਧਿਕਰਣਮੇਨਂ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਅਸਂવੁਤਂ વਿਹਰਨ੍ਤਂ ਅਭਿਜ੍ਝਾਦੋਮਨਸ੍ਸਾ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨ੍વਾਸ੍ਸવੇਯ੍ਯੁਂ, ਤਸ੍ਸ ਸਂવਰਾਯ ਨ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਰਕ੍ਖਤਿ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ, ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਨ ਸਂવਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ…ਪੇ॰… ਸੋਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਨ ਸਂવਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ… ਘਾਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਨ ਸਂવਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ… ਜਿવ੍ਹਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਨ ਸਂવਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ… ਕਾਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਨ ਸਂવਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ… ਮਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇ ਨ ਸਂવਰਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੪੭) ਏવਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਧਿਟ੍ਠਾਨੇਨ ਯਂ ਛਦ੍વਾਰਿਕਚਿਤ੍ਤਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਛਦ੍વਾਰਿਕਚਿਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਰਕ੍ਖਿਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨ ਦੇਸਿਤਂ। ਯਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਕਪ੍ਪਨવਸੇਨ વਾ ਅਪਰਨ੍ਤਕਪ੍ਪਨવਸੇਨ વਾ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਪਰਨ੍ਤਕਪ੍ਪਨવਸੇਨ વਾ ਮਿਚ੍ਛਾ ਅਭਿਨਿવਿਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਯੋਨਿਸੋ ਉਮ੍ਮੁਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ ‘‘ਸਸ੍ਸਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਅਸਸ੍ਸਤੋ ਲੋਕੋ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਨ ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾ’’ਤਿ વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਤਾਹਿ ਦਿਟ੍ਠੀਹਿ વਾ, ਯਾ ਚ ਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ‘‘ਇਮਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਸ੍ਸਤવਾਦਾ…ਪੇ॰… ਪਰਮਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਾਨવਾਦਾ’’ਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਜਾਲਸੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੦ ਆਦਯੋ) વੁਤ੍ਤਾ, ਤਾਹਿ ਦਿਟ੍ਠੀਹਿ વਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਯਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘‘ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਹਤੇਨ ਚਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨ ਦੇਸਿਤਂ।

    Suttantanissitāya pana kathāya desite sati ‘‘cakkhunā rūpaṃ disvā nimittaggāhī hoti anubyañjanaggāhī, yatvādhikaraṇamenaṃ cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuṃ, tassa saṃvarāya na paṭipajjati, na rakkhati cakkhundriyaṃ, cakkhundriye na saṃvaraṃ āpajjati…pe… sotindriye na saṃvaraṃ āpajjati… ghānindriye na saṃvaraṃ āpajjati… jivhindriye na saṃvaraṃ āpajjati… kāyindriye na saṃvaraṃ āpajjati… manindriye na saṃvaraṃ āpajjatī’’ti (ma. ni. 1.347) evaṃ puggalādhiṭṭhānena yaṃ chadvārikacittaṃ vuttaṃ, taṃ chadvārikacittaṃ ‘‘arakkhitena cittenā’’ti iminā padena desitaṃ. Yā micchādiṭṭhiyo pubbantakappanavasena vā aparantakappanavasena vā pubbantāparantakappanavasena vā micchā abhinivisantassa ayoniso ummujjantassa ‘‘sassato loko’’ti vā ‘‘asassato loko’’ti vā ‘‘na hoti tathāgato paraṃ maraṇā’’ti vā uppannā, tāhi diṭṭhīhi vā, yā ca diṭṭhiyo ‘‘imā cattāro sassatavādā…pe… paramadiṭṭhadhammanibbānavādā’’ti brahmajālasuttādīsu (dī. ni. 1.30 ādayo) vuttā, tāhi diṭṭhīhi vā sampayuttaṃ yaṃ cittaṃ ‘‘micchādiṭṭhihatena cā’’ti iminā padena desitaṃ.

    ‘‘ਥਿਨਂ ਨਾਮ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤਾ, ਮਿਦ੍ਧਂ ਨਾਮ વੇਦਨਾਦਿਕ੍ਖਨ੍ਧਤ੍ਤਯਸ੍ਸ ਅਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤਾ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਥਿਨਂ ਅਨੁਸ੍ਸਾਹਸਂਸੀਦਨਂ, ਮਿਦ੍ਧਂ ਉਸ੍ਸਾਹਸਤ੍ਤਿવਿਘਾਤੋ’’ਤਿ વਾ ਯਾਨਿ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਤੇਹਿ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧੇਹਿ ਯਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਭਿਭੂਤਂ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਟਂ, ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ‘‘ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾਭਿਭੂਤੇਨਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨ ਦੇਸਿਤਂ।

    ‘‘Thinaṃ nāma cittassa akammaññatā, middhaṃ nāma vedanādikkhandhattayassa akammaññatā’’ti vā ‘‘thinaṃ anussāhasaṃsīdanaṃ, middhaṃ ussāhasattivighāto’’ti vā yāni thinamiddhāni vuttāni, tehi thinamiddhehi yaṃ cittaṃ abhibhūtaṃ ajjhotthaṭaṃ, taṃ cittaṃ ‘‘thinamiddhābhibhūtenā’’ti iminā padena desitaṃ.

    ‘‘વਸੋ ਨਾਮ ਇਚ੍ਛਾ ਲੋਭੋ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਰੁਚਿ ਆਕਙ੍ਖਾ ਆਣਾ ਆਣਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਯੋ વਸੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ વਸੋ ‘‘વਸ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨ ਦੇਸਿਤੋ। ‘‘ਪਞ੍ਚ ਮਾਰਾ – ਖਨ੍ਧਮਾਰੋ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਮਾਰੋ ਮਚ੍ਚੁਮਾਰੋ ਦੇવਪੁਤ੍ਤਮਾਰੋ ਕਿਲੇਸਮਾਰੋ’’ਤਿ ਯੋ ਮਾਰੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਮਾਰੋ ‘‘ਮਾਰਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਦੇਸਿਤੋ। ‘‘ਗਚ੍ਛਤਿ, ਉਪਗਚ੍ਛਤਿ, ਉਪੇਤਿ, ਅਨੁવਤ੍ਤਤਿ, ਅਨੁਗਚ੍ਛਤਿ, ਨਾਤਿਕ੍ਕਮਤੀ’’ਤਿ ਯੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ‘‘ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਦੇਸਿਤੋਤਿ। ਏવਂ ਦੇਸਿਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਅਕੁਸਲਾ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ‘‘વਸਂ ਮਾਰਸ੍ਸ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨ ਯੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਉਪਾਦਾਯ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤੇ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਦ੍વੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਦੇਸਿਤਾਨਿ। ‘‘ਕਿਮਤ੍ਥਾਯ ਦ੍વੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਦੇਸਿਤਾਨੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੇਸਂ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਚ ਪਹਾਨਾਯ ਚ ‘‘ਅਰਕ੍ਖਿਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿ ਧਮ੍ਮਂ ਭਗવਾ ਦੇਸੇਤਿ, ਤਾਨਿ ਦ੍વੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ‘‘ਅਰਕ੍ਖਿਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਕੇਨ ਞਾਪੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    ‘‘Vaso nāma icchā lobho adhippāyo ruci ākaṅkhā āṇā āṇattī’’ti yo vaso vutto, so vaso ‘‘vasa’’nti iminā padena desito. ‘‘Pañca mārā – khandhamāro abhisaṅkhāramāro maccumāro devaputtamāro kilesamāro’’ti yo māro vutto, so māro ‘‘mārassā’’ti iminā desito. ‘‘Gacchati, upagacchati, upeti, anuvattati, anugacchati, nātikkamatī’’ti yo puggalo vutto, so puggalo ‘‘gacchatī’’ti iminā desitoti. Evaṃ desitesu dhammesu akusalā samudayasaccaṃ, ‘‘vasaṃ mārassa gacchatī’’ti iminā padena ye pañcupādānakkhandhe upādāya paññatto puggalo vutto, te pañcupādānakkhandhā dukkhasaccanti dve saccāni desitāni. ‘‘Kimatthāya dve saccāni desitānī’’ti pucchitabbattā ‘‘tesaṃ bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Tesaṃ dvinnaṃ saccānaṃ pariññāya ca pahānāya ca ‘‘arakkhitenā’’tiādi dhammaṃ bhagavā deseti, tāni dve saccāni ‘‘arakkhitenā’’tiādikena ñāpetīti attho.

    ‘‘ਤੇਸੁ ਦ੍વੀਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਕਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ, ਕਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯ ਦੇਸੇਤੀ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ, ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਹਾਨੇਹਿ ਕਤਮਾਨਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਦੇਸਿਤਾਨੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਯੇਨ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯੇਨ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਯੇਨ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਪਜਹਤਿ ਚ, ਅਯਂ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੋ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ ਨਾਮ। ਯਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਮ੍ਮਂ ਆਰਬ੍ਭ ਤਣ੍ਹਾਯ, ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਚ ਪਹਾਨਂ ਜਾਤਂ, ਅਯਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਮ੍ਮੋ ਨਿਰੋਧੋ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ ਨਾਮਾਤਿ। ਏવਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਭਗવਤਾ ਦੇਸਿਤਾਨਿ।

    ‘‘Tesu dvīsu saccesu kassa saccassa pariññāya, kassa saccassa pahānāya desetī’’ti pucchitabbattā ‘‘dukkhassa pariññāya, samudayassa pahānāyā’’ti vuttaṃ. ‘‘Pariññāpahānehi katamāni saccāni desitānī’’ti vattabbattā ‘‘yena cā’’tiādi vuttaṃ. Yena arahattamaggena parijānāti, yena arahattamaggena pajahati ca, ayaṃ arahattamaggo maggasaccaṃ nāma. Yaṃ nibbānadhammaṃ ārabbha taṇhāya, avijjāya ca pahānaṃ jātaṃ, ayaṃ nibbānadhammo nirodho nirodhasaccaṃ nāmāti. Evaṃ cattāri saccāni bhagavatā desitāni.

    ‘‘ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਦੇਸਿਤਭਾવੋ ਕੇਨ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੇਨਾਹਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚੇਨ ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਗਹਿਤੋ, ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚੇਨ ਆਦੀਨવੋ ਗਹਿਤੋ, ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚੇਹਿ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਗਹਿਤਂ, ਸਮੁਦਯਪ੍ਪਹਾਨવਸੇਨ ਸਬ੍ਬਗਤਿਪਜਹਨਂ ਜਾਤਂ, ਸਬ੍ਬਗਤਿਪਜਹਨਂ ਫਲਨ੍ਤਿ ਗਹਿਤਂ। ਯੇਨ ਰਕ੍ਖਿਤਚਿਤ੍ਤਤਾਦਿਕੇਨ ਸਬ੍ਬਗਤਿਪਜਹਨਂ ਜਾਤਂ, ਸੋ ਰਕ੍ਖਿਤਚਿਤ੍ਤਤਾਦਿਕੋ ਉਪਾਯੋਤਿ ਗਹਿਤੋ, ਅਰਕ੍ਖਿਤਚਿਤ੍ਤਤਾਦਿਕਸ੍ਸ ਪਟਿਸੇਧਨਮੁਖੇਨ ਰਕ੍ਖਿਤਚਿਤ੍ਤਤਾਦਿਕਸ੍ਸ ਨਿਯੋਜਨਂ ਭਗવਤੋ ਆਣਤ੍ਤੀਤਿ ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਦੇਸਨਾਹਾਰੇਨ ਨਾਨਾਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਯੋ ‘‘ਅਰਕ੍ਖਿਤੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਕੇ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਸੁਤ੍ਤੇ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ।

    ‘‘Catunnaṃ saccānaṃ desitabhāvo kena viññātabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Tesu catūsu saccesu samudayasaccena assādo gahito, dukkhasaccena ādīnavo gahito, maggasaccanirodhasaccehi nissaraṇaṃ gahitaṃ, samudayappahānavasena sabbagatipajahanaṃ jātaṃ, sabbagatipajahanaṃ phalanti gahitaṃ. Yena rakkhitacittatādikena sabbagatipajahanaṃ jātaṃ, so rakkhitacittatādiko upāyoti gahito, arakkhitacittatādikassa paṭisedhanamukhena rakkhitacittatādikassa niyojanaṃ bhagavato āṇattīti gahitanti desanāhārena nānāsuttesu dassitā assādādayo ‘‘arakkhitenā’’tiādike ekasmiṃyeva sutte nīharitvā dassitā.

    ‘‘ਅਸ੍ਸਾਦਾਦੀਨਂ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਭਾવੋ ਕੇਨ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਤੇਨਾਹਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯੇਨ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸੇਨ ਨਾਨਾਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਯੋ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਸੋ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ ਨਾਮ। ਯੇਨ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸੇਨ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਸੁਤ੍ਤੇ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਯੋ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਸੋ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੋ ਨਾਮਾਤਿ વਿਸੇਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    ‘‘Assādādīnaṃ nīharitvā dassitabhāvo kena viññātabbo saddahitabbo’’ti vattabbattā ‘‘tenāhā’’tiādi vuttaṃ. Ettha ca yena saṃvaṇṇanāvisesena nānāsuttesu assādādayo nīharitvā dassitā, so saṃvaṇṇanāviseso desanāhāravibhaṅgo nāma. Yena saṃvaṇṇanāvisesena ekasmiṃyeva sutte assādādayo nīharitvā dassitā, so saṃvaṇṇanāviseso desanāhārasampāto nāmāti viseso daṭṭhabbo.

    ‘‘ਏਤ੍ਤਕੋવ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੋ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣੋ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ‘‘ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਸੁਤ੍ਤੇ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਯੋ ਯੇਨ ਯੇਨ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸਭੂਤੇਨ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੇਨ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਯਥਾਰਹਂ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਸੋ ਸੋ ਸਂવਣ੍ਣਨਾવਿਸੇਸਭੂਤੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੋ ਨਿਯੁਤ੍ਤੋ ਯਥਾਰਹਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਯੁਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹਿਤੋ।

    ‘‘Ettakova desanāhārasampāto paripuṇṇo’’ti vattabbattā ‘‘niyutto desanāhārasampāto’’ti vuttaṃ. Ekekasmiṃyeva sutte assādādayo yena yena saṃvaṇṇanāvisesabhūtena desanāhārasampātena nīharitvā yathārahaṃ dassitā, so so saṃvaṇṇanāvisesabhūto desanāhārasampāto niyutto yathārahaṃ niddhāretvā yujjitabboti attho gahito.

    ਇਤਿ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੇ ਸਤ੍ਤਿਬਲਾਨੁਰੂਪਾ ਰਚਿਤਾ

    Iti desanāhārasampāte sattibalānurūpā racitā

    વਿਭਾવਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Vibhāvanā niṭṭhitā.

    ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਪਨ…ਪੇ॰… ਗਹੇਤਬ੍ਬੋਤਿ।

    Paṇḍitehi pana…pe… gahetabboti.







    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਪਾਲ਼ਿ • Nettippakaraṇapāḷi / ੧. ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤੋ • 1. Desanāhārasampāto

    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / ੧. ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤવਣ੍ਣਨਾ • 1. Desanāhārasampātavaṇṇanā

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਟੀਕਾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ੧. ਦੇਸਨਾਹਾਰਸਮ੍ਪਾਤવਣ੍ਣਨਾ • 1. Desanāhārasampātavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact