| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi |
१. देसनाहारसम्पातो
1. Desanāhārasampāto
५२.
52.
‘‘सोळस हारा पठमं, दिसलोचनतो दिसा विलोकेत्वा।
‘‘Soḷasa hārā paṭhamaṃ, disalocanato disā viloketvā.
सङ्खिपिय अङ्कुसेन हि, नयेहि तीहि निद्दिसे सुत्त’’न्ति॥
Saṅkhipiya aṅkusena hi, nayehi tīhi niddise sutta’’nti.
वुत्ता, तस्सा निद्देसो कुहिं दट्ठब्बो? हारसम्पाते। तत्थ कतमो देसनाहारसम्पातो?
Vuttā, tassā niddeso kuhiṃ daṭṭhabbo? Hārasampāte. Tattha katamo desanāhārasampāto?
थिनमिद्धाभिभूतेन, वसं मारस्स गच्छती’’ति॥
Thinamiddhābhibhūtena, vasaṃ mārassa gacchatī’’ti.
अरक्खितेन चित्तेनाति किं देसयति, पमादं तं मच्चुनो पदं। मिच्छादिट्ठिहतेन चाति मिच्छादिट्ठिहतं नाम वुच्चति यदा ‘‘अनिच्चे निच्च’’न्ति पस्सति, सो विपल्लासो। सो पन विपल्लासो किंलक्खणो? विपरीतग्गाहलक्खणो विपल्लासो। सो किं विपल्लासयति? तयो धम्मे सञ्ञं चित्तं दिट्ठिमिति। सो कुहिं विपल्लासयति? चतूसु अत्तभाववत्थूसु, रूपं अत्ततो समनुपस्सति, रूपवन्तं वा अत्तानं, अत्तनि वा रूपं, रूपस्मिं वा अत्तानं। एवं वेदनं…पे॰… सञ्ञं…पे॰… सङ्खारे…पे॰… विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति, विञ्ञाणवन्तं वा अत्तानं, अत्तनि वा विञ्ञाणं, विञ्ञाणस्मिं वा अत्तानं।
Arakkhitena cittenāti kiṃ desayati, pamādaṃ taṃ maccuno padaṃ. Micchādiṭṭhihatena cāti micchādiṭṭhihataṃ nāma vuccati yadā ‘‘anicce nicca’’nti passati, so vipallāso. So pana vipallāso kiṃlakkhaṇo? Viparītaggāhalakkhaṇo vipallāso. So kiṃ vipallāsayati? Tayo dhamme saññaṃ cittaṃ diṭṭhimiti. So kuhiṃ vipallāsayati? Catūsu attabhāvavatthūsu, rūpaṃ attato samanupassati, rūpavantaṃ vā attānaṃ, attani vā rūpaṃ, rūpasmiṃ vā attānaṃ. Evaṃ vedanaṃ…pe… saññaṃ…pe… saṅkhāre…pe… viññāṇaṃ attato samanupassati, viññāṇavantaṃ vā attānaṃ, attani vā viññāṇaṃ, viññāṇasmiṃ vā attānaṃ.
तत्थ रूपं पठमं विपल्लासवत्थु ‘‘असुभे सुभ’’न्ति। वेदना दुतियं विपल्लासवत्थु ‘‘दुक्खे सुख’’न्ति। सञ्ञा सङ्खारा च ततियं विपल्लासवत्थु ‘‘अनत्तनि अत्ता’’ति। विञ्ञाणं चतुत्थं विपल्लासवत्थु ‘‘अनिच्चे निच्च’’न्ति। द्वे धम्मा चित्तस्स संकिलेसा – तण्हा च अविज्जा च। तण्हानिवुतं चित्तं द्वीहि विपल्लासेहि विपल्लासीयति ‘‘असुभे सुभ’’न्ति ‘‘दुक्खे सुख’’न्ति। दिट्ठिनिवुतं चित्तं द्वीहि विपल्लासेहि विपल्लासीयति ‘‘अनिच्चे निच्च’’न्ति ‘‘अनत्तनि अत्ता’’ति।
Tattha rūpaṃ paṭhamaṃ vipallāsavatthu ‘‘asubhe subha’’nti. Vedanā dutiyaṃ vipallāsavatthu ‘‘dukkhe sukha’’nti. Saññā saṅkhārā ca tatiyaṃ vipallāsavatthu ‘‘anattani attā’’ti. Viññāṇaṃ catutthaṃ vipallāsavatthu ‘‘anicce nicca’’nti. Dve dhammā cittassa saṃkilesā – taṇhā ca avijjā ca. Taṇhānivutaṃ cittaṃ dvīhi vipallāsehi vipallāsīyati ‘‘asubhe subha’’nti ‘‘dukkhe sukha’’nti. Diṭṭhinivutaṃ cittaṃ dvīhi vipallāsehi vipallāsīyati ‘‘anicce nicca’’nti ‘‘anattani attā’’ti.
तत्थ यो दिट्ठिविपल्लासो, सो अतीतं रूपं अत्ततो समनुपस्सति, अतीतं वेदनं…पे॰… अतीतं सञ्ञं, अतीते सङ्खारे…पे॰… अतीतं विञ्ञाणं अत्ततो समनुपस्सति। तत्थ यो तण्हाविपल्लासो, सो अनागतं रूपं अभिनन्दति, अनागतं वेदनं…पे॰… अनागतं सञ्ञं, अनागते सङ्खारे, अनागतं विञ्ञाणं अभिनन्दति। द्वे धम्मा चित्तस्स उपक्किलेसा – तण्हा च अविज्जा च। ताहि विसुज्झन्तं चित्तं विसुज्झति। तेसं अविज्जानीवरणानं तण्हासंयोजनानं पुब्बा कोटि न पञ्ञायति सन्धावन्तानं संसरन्तानं सकिं निरयं सकिं तिरच्छानयोनिं सकिं पेत्तिविसयं सकिं असुरकायं सकिं देवे सकिं मनुस्से।
Tattha yo diṭṭhivipallāso, so atītaṃ rūpaṃ attato samanupassati, atītaṃ vedanaṃ…pe… atītaṃ saññaṃ, atīte saṅkhāre…pe… atītaṃ viññāṇaṃ attato samanupassati. Tattha yo taṇhāvipallāso, so anāgataṃ rūpaṃ abhinandati, anāgataṃ vedanaṃ…pe… anāgataṃ saññaṃ, anāgate saṅkhāre, anāgataṃ viññāṇaṃ abhinandati. Dve dhammā cittassa upakkilesā – taṇhā ca avijjā ca. Tāhi visujjhantaṃ cittaṃ visujjhati. Tesaṃ avijjānīvaraṇānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ pubbā koṭi na paññāyati sandhāvantānaṃ saṃsarantānaṃ sakiṃ nirayaṃ sakiṃ tiracchānayoniṃ sakiṃ pettivisayaṃ sakiṃ asurakāyaṃ sakiṃ deve sakiṃ manusse.
थिनमिद्धाभिभूतेनाति। थिनं 3 नाम या चित्तस्स अकल्लता अकम्मनियता; मिद्धं नाम यं कायस्स लीनत्तं। वसं मारस्स गच्छतीति किलेसमारस्स च सत्तमारस्स च वसं गच्छति, सो हि निवुतो संसाराभिमुखो होति। इमानि भगवता द्वे सच्चानि देसितानि दुक्खं समुदयो च। तेसं भगवा परिञ्ञाय च पहानाय च धम्मं देसेति दुक्खस्स परिञ्ञाय समुदयस्स पहानाय। येन च परिजानाति येन च पजहति, अयं मग्गो। यं तण्हाय अविज्जाय च पहानं, अयं निरोधो। इमानि चत्तारि सच्चानि। तेनाह भगवा ‘‘अरक्खितेन चित्तेना’’ति। तेनाहायस्मा महाकच्चायनो ‘‘अस्सादादीनवता’’ति।
Thinamiddhābhibhūtenāti. Thinaṃ 4 nāma yā cittassa akallatā akammaniyatā; middhaṃ nāma yaṃ kāyassa līnattaṃ. Vasaṃ mārassa gacchatīti kilesamārassa ca sattamārassa ca vasaṃ gacchati, so hi nivuto saṃsārābhimukho hoti. Imāni bhagavatā dve saccāni desitāni dukkhaṃ samudayo ca. Tesaṃ bhagavā pariññāya ca pahānāya ca dhammaṃ deseti dukkhassa pariññāya samudayassa pahānāya. Yena ca parijānāti yena ca pajahati, ayaṃ maggo. Yaṃ taṇhāya avijjāya ca pahānaṃ, ayaṃ nirodho. Imāni cattāri saccāni. Tenāha bhagavā ‘‘arakkhitena cittenā’’ti. Tenāhāyasmā mahākaccāyano ‘‘assādādīnavatā’’ti.
नियुत्तो देसना हारसम्पातो।
Niyutto desanā hārasampāto.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / १. देसनाहारसम्पातवण्णना • 1. Desanāhārasampātavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिप्पकरण-टीका • Nettippakaraṇa-ṭīkā / १. देसनाहारसम्पातवण्णना • 1. Desanāhārasampātavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī / १. देसनाहारसम्पातविभावना • 1. Desanāhārasampātavibhāvanā
