Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā

    ੪. ਪਟਿਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰવਣ੍ਣਨਾ

    4. Paṭiniddesavāravaṇṇanā

    ੧. ਦੇਸਨਾਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ

    1. Desanāhāravibhaṅgavaṇṇanā

    . ਏવਂ ਹਾਰਾਦਯੋ ਸੁਖਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਗਾਥਾਬਨ੍ਧવਸੇਨ ਸਰੂਪਤੋ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤੇਸੁ ਹਾਰੇ ਤਾવ ਪਟਿਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ વਿਭਜਿਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰੋ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋਤਿ ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਪੁਚ੍ਛਾ। ਦੇਸਨਾਹਾਰੋਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਦੇਸਨਾਹਾਰੋ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਪਟਿਨਿਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ਪਨ વਿਸਯਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਸ੍ਸਾਦਾਦੀਨવਤਾ’’ਤਿ ਗਾਥਂ ਏਕਦੇਸੇਨ ਪਚ੍ਚਾਮਸਤਿ। ਅਯਂ ਦੇਸਨਾਹਾਰੋ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਾਪੇਕ੍ਖੋ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਬ੍ਬਾਪੇਕ੍ਖਤ੍ਤੇ ‘‘ਕਤਮੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰੋ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਸ੍ਸਾਦਾਦੀਨવਤਾ’’ਤਿ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤਸ੍ਸ ਨਿਗਮਨਂ ਹੋਤਿ। ਪਰਾਪੇਕ੍ਖਤ੍ਤੇ ਪਨ ‘‘ਅਯਂ ਦੇਸਨਾਹਾਰੋ ਕਿਂ ਦੇਸਯਤੀ’’ਤਿ ਦੇਸਨਾਕਿਰਿਯਾਯ ਕਤ੍ਤੁਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸ੍ਸ ਅਨ੍વਤ੍ਥਸਞ੍ਞਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਦੇਸਯਤੀਤਿ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਿ, વਿਤ੍ਥਾਰੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    5. Evaṃ hārādayo sukhaggahaṇatthaṃ gāthābandhavasena sarūpato niddisitvā idāni tesu hāre tāva paṭiniddesavasena vibhajituṃ ‘‘tattha katamo desanāhāro’’tiādi āraddhaṃ. Tattha katamoti kathetukamyatāpucchā. Desanāhāroti pucchitabbadhammanidassanaṃ. Kiñcāpi desanāhāro niddesavāre sarūpato dassito, paṭiniddesassa pana visayaṃ dassento ‘‘assādādīnavatā’’ti gāthaṃ ekadesena paccāmasati. Ayaṃ desanāhāro pubbāparāpekkho. Tattha pubbāpekkhatte ‘‘katamo desanāhāro’’ti pucchitvā ‘‘assādādīnavatā’’ti sarūpato dassitassa nigamanaṃ hoti. Parāpekkhatte pana ‘‘ayaṃ desanāhāro kiṃ desayatī’’ti desanākiriyāya kattuniddeso hoti. Tena desanāhārassa anvatthasaññataṃ dasseti. Desayatīti saṃvaṇṇeti, vitthāretīti attho.

    ਇਦਾਨਿ ਅਨੇਨ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਸ੍ਸਾਦ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ, ਤਂ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯਤ੍ਤਾ ਉਤ੍ਤਾਨਮੇવ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਤੋ ਪਰਮ੍ਪਿ ਅવੁਤ੍ਤਮੇવ વਣ੍ਣਯਿਸ੍ਸਾਮ। ‘‘ਕਤ੍ਥ ਪਨ ਆਗਤੇ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਿਕੇ ਅਯਂ ਹਾਰੋ ਸਂવਣ੍ਣੇਤੀ’’ਤਿ ਅਨੁਯੋਗਂ ਮਨਸਿਕਤ੍વਾ ਦੇਸਨਾਹਾਰੇਨ ਸਂવਣ੍ਣੇਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਧਮ੍ਮਂ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿਕਂ ਸਬ੍ਬਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਾਹਕਂ ਭਗવਤੋ ਛਛਕ੍ਕਦੇਸਨਂ ਏਕਦੇਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Idāni anena desetabbadhamme sarūpato dassento ‘‘assāda’’ntiādimāha, taṃ pubbe vuttanayattā uttānameva. Tasmā ito parampi avuttameva vaṇṇayissāma. ‘‘Kattha pana āgate assādādike ayaṃ hāro saṃvaṇṇetī’’ti anuyogaṃ manasikatvā desanāhārena saṃvaṇṇetabbadhammaṃ dassento ‘‘dhammaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’tiādikaṃ sabbapariyattidhammasaṅgāhakaṃ bhagavato chachakkadesanaṃ ekadesena dasseti.

    ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਧਮ੍ਮ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਸਚ੍ਚਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਪਕਤਿਪੁਞ੍ਞਾਪਤ੍ਤਿਞੇਯ੍ਯਾਦੀਸੁ ਬਹੂਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਦਿਟ੍ਠਪ੍ਪਯੋਗੋ। ਤਥਾ ਹਿ ‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਧਮ੍ਮਂ ਪਰਿਯਾਪੁਣਾਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੭੩) ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮੋ ਪਤ੍ਤਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੯੯; ਮਹਾવ॰ ੧੮) ਸਚ੍ਚੇ। ‘‘ਏવਂਧਮ੍ਮਾ ਤੇ ਭਗવਨ੍ਤੋ ਅਹੇਸੁ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੩, ੧੪੫) ਸਮਾਧਿਮ੍ਹਿ। ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਧਮ੍ਮੋ ਧਿਤਿ ਚਾਗੋ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਜਾ॰ ੧.੧.੫੭; ੧.੨.੧੪੭-੧੪੮) ਪਞ੍ਞਾਯਂ। ‘‘ਜਾਤਿਧਮ੍ਮਾਨਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤ੍ਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੯੮; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩੧) ਪਕਤਿਯਂ । ‘‘ਧਮ੍ਮੋ ਹવੇ ਰਕ੍ਖਤਿ ਧਮ੍ਮਚਾਰਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਜਾ॰ ੧.੧੦.੧੦੨; ੧.੧੫.੩੮੫) ਪੁਞ੍ਞੇ। ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਾਰਾਜਿਕਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੨੩੩) ਆਪਤ੍ਤਿਯਂ। ‘‘ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਕੁਸਲਾਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ਤਿਕਮਾਤਿਕਾ ੧) ਞੇਯ੍ਯੇ। ਇਧ ਪਨ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਯਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਮੂਲਪਰਿਯਾਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ; ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਕਣ੍ਡ ੧; ਬੁ॰ વਂ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧)।

    Tattha dhammanti ayaṃ dhamma-saddo pariyattisaccasamādhipaññāpakatipuññāpattiñeyyādīsu bahūsu atthesu diṭṭhappayogo. Tathā hi ‘‘idha, bhikkhu, dhammaṃ pariyāpuṇātī’’tiādīsu (a. ni. 5.73) pariyattidhamme dissati. ‘‘Diṭṭhadhammo pattadhammo’’tiādīsu (dī. ni. 1.299; mahāva. 18) sacce. ‘‘Evaṃdhammā te bhagavanto ahesu’’ntiādīsu (dī. ni. 2.13, 145) samādhimhi. ‘‘Saccaṃ dhammo dhiti cāgo’’ti evamādīsu (jā. 1.1.57; 1.2.147-148) paññāyaṃ. ‘‘Jātidhammānaṃ, bhikkhave, sattāna’’nti evamādīsu (dī. ni. 2.398; ma. ni. 1.131) pakatiyaṃ . ‘‘Dhammo have rakkhati dhammacāri’’ntiādīsu (jā. 1.10.102; 1.15.385) puññe. ‘‘Cattāro pārājikā dhammā’’ti evamādīsu (pārā. 233) āpattiyaṃ. ‘‘Kusalā dhammā akusalādhammā’’tiādīsu (dha. sa. tikamātikā 1) ñeyye. Idha pana pariyattiyaṃ daṭṭhabboti (ma. ni. aṭṭha. 1.mūlapariyāyasuttavaṇṇanā; dha. sa. aṭṭha. cittuppādakaṇḍa 1; bu. vaṃ. aṭṭha. 1.1).

    વੋਤਿ ਪਨ ਅਯਂ વੋ-ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਹਨ੍ਦ ਦਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪવਾਰੇਮਿ વੋ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੧੫) ਏਤ੍ਥ ਉਪਯੋਗਤ੍ਥੇ ਆਗਤੋ। ‘‘ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਾਨਂ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦ੍વਯਂ ਕਰਣੀਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੭੩) ਕਰਣਤ੍ਥੇ। ‘‘ਯੇ ਹਿ વੋ ਅਰਿਯਾ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਕਾਯਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਪਦਪੂਰਣੇ। ‘‘ਆਰੋਚਯਾਮਿ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੭੨) ਸਮ੍ਪਦਾਨਤ੍ਥੇ। ਇਧਾਪਿ ਸਮ੍ਪਦਾਨਤ੍ਥੇ ਏવਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Voti pana ayaṃ vo-saddo ‘‘handa dāni, bhikkhave, pavāremi vo’’ti (saṃ. ni. 1.215) ettha upayogatthe āgato. ‘‘Sannipatitānaṃ vo, bhikkhave, dvayaṃ karaṇīya’’ntiādīsu (ma. ni. 1.273) karaṇatthe. ‘‘Ye hi vo ariyā parisuddhakāyakammantā’’tiādīsu padapūraṇe. ‘‘Ārocayāmi vo, bhikkhave’’tiādīsu (a. ni. 7.72) sampadānatthe. Idhāpi sampadānatthe evāti daṭṭhabbo.

    ਭਿਕ੍ਖਨਸੀਲਤਾਦਿਗੁਣਯੋਗੇਨ ਭਿਕ੍ਖੂ, ਭਿਨ੍ਨਕਿਲੇਸਤਾਦਿਗੁਣਯੋਗੇਨ વਾ। ਅਥ વਾ ਸਂਸਾਰੇ ਭਯਂ ਇਕ੍ਖਨ੍ਤੀਤਿ ਭਿਕ੍ਖੂ। ਭਿਕ੍ਖવੇਤਿ ਤੇਸਂ ਆਲਪਨਂ। ਤੇਨ ਤੇ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨੇ ਨਿਯੋਜੇਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮੁਖਾਭਿਮੁਖਂ ਕਰੋਤਿ। ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਕਥੇਸ੍ਸਾਮਿ। ਤੇਨ ਨਾਹਂ ਧਮ੍ਮਿਸ੍ਸਰਤਾਯ ਤੁਮ੍ਹੇ ਅਞ੍ਞਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਾਰੇਯ੍ਯਾਮਿ, ਅਨਾવਰਣਞਾਣੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਾਰਿਤਾਯ ਪਨ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਇਦਾਨਿ ਪવਤ੍ਤਿਯਮਾਨਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਂ ਪਟਿਜਾਨਾਤਿ। ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਕਲ੍ਯਾਣਂ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਂ, ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਮੇਤਸ੍ਸਾਤਿ વਾ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਂ। ਸੇਸਪਦਦ੍વਯੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਸੀਲੇਨ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਂ। ਸਮਾਧਿਨਾ ਮਜ੍ਝੇਕਲ੍ਯਾਣਂ। ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਂ। ਬੁਦ੍ਧਸੁਬੁਦ੍ਧਤਾਯ વਾ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਂ। ਧਮ੍ਮਸੁਧਮ੍ਮਤਾਯ ਮਜ੍ਝੇਕਲ੍ਯਾਣਂ। ਸਙ੍ਘਸੁਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਂ। ਅਥ વਾ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੁવਿਨਯਨੇਨ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਂ। વਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੁવਿਨਯਨੇਨ ਮਜ੍ਝੇਕਲ੍ਯਾਣਂ ਨੇਯ੍ਯਪੁਗ੍ਗਲવਿਨਯਨੇਨ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਂ। ਅਯਮੇવਤ੍ਥੋ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋ।

    Bhikkhanasīlatādiguṇayogena bhikkhū, bhinnakilesatādiguṇayogena vā. Atha vā saṃsāre bhayaṃ ikkhantīti bhikkhū. Bhikkhaveti tesaṃ ālapanaṃ. Tena te dhammassavane niyojento attano mukhābhimukhaṃ karoti. Desessāmīti kathessāmi. Tena nāhaṃ dhammissaratāya tumhe aññaṃ kiñci kāreyyāmi, anāvaraṇañāṇena sabbaṃ ñeyyadhammaṃ paccakkhakāritāya pana dhammaṃ desessāmīti idāni pavattiyamānaṃ dhammadesanaṃ paṭijānāti. Ādikalyāṇantiādīsu ādimhi kalyāṇaṃ ādikalyāṇaṃ, ādikalyāṇametassāti vā ādikalyāṇaṃ. Sesapadadvayepi eseva nayo. Tattha sīlena ādikalyāṇaṃ. Samādhinā majjhekalyāṇaṃ. Paññāya pariyosānakalyāṇaṃ. Buddhasubuddhatāya vā ādikalyāṇaṃ. Dhammasudhammatāya majjhekalyāṇaṃ. Saṅghasuppaṭipattiyā pariyosānakalyāṇaṃ. Atha vā ugghaṭitaññuvinayanena ādikalyāṇaṃ. Vipañcitaññuvinayanena majjhekalyāṇaṃ neyyapuggalavinayanena pariyosānakalyāṇaṃ. Ayamevattho idhādhippeto.

    ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਾਤ੍ਥਂ। ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ। ਸਙ੍ਕਾਸਨਾਦਿਛਅਤ੍ਥਪਦਸਮਾਯੋਗਤੋ વਾ ਸਾਤ੍ਥਂ। ਅਕ੍ਖਰਾਦਿਛਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦਸਮਾਯੋਗਤੋ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ। ਅਯਮੇવਤ੍ਥੋ ਇਧਾਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਉਪਨੇਤਬ੍ਬਾਭਾવਤੋ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਨ੍ਤਿ ਕੇવਲਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ। ਅਪਨੇਤਬ੍ਬਾਭਾવਤੋ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ। ਸੀਲਾਦਿਪਞ੍ਚਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਪਾਰਿਪੂਰਿਯਾ વਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ। ਚਤੁਰੋਘਨਿਤ੍ਥਰਣਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਲੋਕਾਮਿਸਨਿਰਪੇਕ੍ਖਤਾਯ ਚ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਂ ਸੇਟ੍ਠਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮੂਨਂ વਾ ਸੇਟ੍ਠਾਨਂ ਅਰਿਯਾਨਂ ਚਰਿਯਂ ਸਿਕ੍ਖਤ੍ਤਯਸਙ੍ਗਹਂ ਸਾਸਨਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਪਕਾਸਯਿਸ੍ਸਾਮਿ ਪਰਿਦੀਪਯਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Atthasampattiyā sātthaṃ. Byañjanasampattiyā sabyañjanaṃ. Saṅkāsanādichaatthapadasamāyogato vā sātthaṃ. Akkharādichabyañjanapadasamāyogato sabyañjanaṃ. Ayamevattho idhādhippeto. Upanetabbābhāvato ekantena paripuṇṇanti kevalaparipuṇṇaṃ. Apanetabbābhāvato parisuddhaṃ. Sīlādipañcadhammakkhandhapāripūriyā vā paripuṇṇaṃ. Caturoghanittharaṇāya pavattiyā lokāmisanirapekkhatāya ca parisuddhaṃ. Brahmaṃ seṭṭhaṃ uttamaṃ brahmūnaṃ vā seṭṭhānaṃ ariyānaṃ cariyaṃ sikkhattayasaṅgahaṃ sāsanaṃ brahmacariyaṃ pakāsayissāmi paridīpayissāmīti attho.

    ਏવਂ ਭਗવਤਾ ਦੇਸਿਤੋ ਪਕਾਸਿਤੋ ਚ ਸਾਸਨਧਮ੍ਮੋ ਯੇਸਂ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦੀਨਂ ਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ, ਤੇ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਯੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸ੍ਸ વਿਸਯਭੂਤਾ ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਪਾਠੇ ਸવਿਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਤੋ ਤਤੋ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਉਦਾਹਰਣવਸੇਨ ਇਧਾਨੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਅਸ੍ਸਾਦੋ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ। ਤਤ੍ਥ ਕਾਮਨ੍ਤਿ ਮਨਾਪਿਯਰੂਪਾਦਿਂ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖਾਤਂ વਤ੍ਥੁਕਾਮਂ। ਕਾਮਯਮਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਤਸ੍ਸ ਚੇਤਂ ਸਮਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਕਾਮਯਮਾਨਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਕਾਮਸਙ੍ਖਾਤਂ વਤ੍ਥੁ ਸਮਿਜ੍ਝਤਿ ਚੇ, ਸਚੇ ਸੋ ਤਂ ਲਭਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਅਦ੍ਧਾ ਪੀਤਿਮਨੋ ਹੋਤੀਤਿ ਏਕਂਸੇਨ ਤੁਟ੍ਠਚਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ। ਲਦ੍ਧਾਤਿ ਲਭਿਤ੍વਾ। ਮਚ੍ਚੋਤਿ ਸਤ੍ਤੋ। ਯਦਿਚ੍ਛਤੀਤਿ ਯਂ ਇਚ੍ਛਤਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ (ਮਹਾਨਿ॰ ੧) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਯਂ ਅਸ੍ਸਾਦੋਤਿ ਯਾਯਂ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਸਮਿਜ੍ਝਨਾ ਇਚ੍ਛਿਤਲਾਭੇ ਪੀਤਿਮਨਤਾ ਸੋਮਨਸ੍ਸਂ, ਅਯਂ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤਬ੍ਬਤੋ ਅਸ੍ਸਾਦੋ।

    Evaṃ bhagavatā desito pakāsito ca sāsanadhammo yesaṃ assādādīnaṃ dassanavasena pavatto, te assādādayo desanāhārassa visayabhūtā yattha yattha pāṭhe savisesaṃ vuttā, tato tato niddhāretvā udāharaṇavasena idhānetvā dassetuṃ ‘‘tattha katamo assādo’’tiādi āraddhaṃ. Tattha kāmanti manāpiyarūpādiṃ tebhūmakadhammasaṅkhātaṃ vatthukāmaṃ. Kāmayamānassāti icchantassa. Tassa cetaṃ samijjhatīti tassa kāmayamānassa sattassa taṃ kāmasaṅkhātaṃ vatthu samijjhati ce, sace so taṃ labhatīti vuttaṃ hoti. Addhāpītimanohotīti ekaṃsena tuṭṭhacitto hoti. Laddhāti labhitvā. Maccoti satto. Yadicchatīti yaṃ icchati. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana niddese (mahāni. 1) vuttanayena veditabbo. Ayaṃ assādoti yāyaṃ adhippāyasamijjhanā icchitalābhe pītimanatā somanassaṃ, ayaṃ assādetabbato assādo.

    ਤਸ੍ਸ ਚੇ ਕਾਮਯਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਕਾਮੇ ਇਚ੍ਛਮਾਨਸ੍ਸ, ਕਾਮੇਨ વਾ ਯਾਯਮਾਨਸ੍ਸ। ਛਨ੍ਦਜਾਤਸ੍ਸਾਤਿ ਜਾਤਤਣ੍ਹਸ੍ਸ। ਜਨ੍ਤੁਨੋਤਿ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਤੇ ਕਾਮਾ ਪਰਿਹਾਯਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ ਕੇਨਚਿ ਅਨ੍ਤਰਾਯੇਨ વਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਚੇ। ਸਲ੍ਲવਿਦ੍ਧੋવ ਰੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਅਥ ਅਯੋਮਯਾਦਿਨਾ ਸਲ੍ਲੇਨ વਿਦ੍ਧੋ વਿਯ ਪੀਲ਼ਿਯਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਯਂ ਆਦੀਨવੋਤਿ ਯਾਯਂ ਕਾਮਾਨਂ વਿਪਰਿਣਾਮਞ੍ਞਥਾਭਾવਾ ਕਾਮਯਾਨਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਰੁਪ੍ਪਨਾ ਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਆਦੀਨવੋ।

    Tassa ce kāmayānassāti tassa puggalassa kāme icchamānassa, kāmena vā yāyamānassa. Chandajātassāti jātataṇhassa. Jantunoti sattassa. Te kāmā parihāyantīti te vatthukāmā kenaci antarāyena vinassanti ce. Sallaviddhova ruppatīti atha ayomayādinā sallena viddho viya pīḷiyatīti attho. Ayaṃ ādīnavoti yāyaṃ kāmānaṃ vipariṇāmaññathābhāvā kāmayānassa sattassa ruppanā domanassuppatti, ayaṃ ādīnavo.

    ਯੋ ਕਾਮੇ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤੀਤਿ ਯੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਕਾਮੇ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦਰਾਗਸ੍ਸ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨੇਨ વਾ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨੇਨ વਾ ਸਬ੍ਬਭਾਗੇਨ વਜ੍ਜੇਤਿ। ਯਥਾ ਕਿਂ? ਸਪ੍ਪਸ੍ਸੇવ ਪਦਾ ਸਿਰੋਤਿ, ਯਥਾ ਕੋਚਿ ਪੁਰਿਸੋ ਜੀવਿਤੁਕਾਮੋ ਕਣ੍ਹਸਪ੍ਪਂ ਪਟਿਪਥੇ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਾਦੇਨ ਤਸ੍ਸ ਸਿਰਂ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤਿ, ਸੋਮਂ…ਪੇ॰… ਸਮਤਿવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਬ੍ਬਂ ਲੋਕਂ વਿਸਰਿਤ੍વਾ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਲੋਕੇ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਇਮਂ ਤਣ੍ਹਂ ਸਤਿਮਾ ਹੁਤ੍વਾ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਤੀਤਿ। ਇਦਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਯਦਿਦਂ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣੇਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਸਮਤਿવਤ੍ਤਨਂ, ਇਦਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ।

    Yo kāme parivajjetīti yo bhikkhu yathāvutte kāme tattha chandarāgassa vikkhambhanena vā samucchindanena vā sabbabhāgena vajjeti. Yathā kiṃ? Sappasseva padā siroti, yathā koci puriso jīvitukāmo kaṇhasappaṃ paṭipathe passitvā attano pādena tassa siraṃ parivajjeti, somaṃ…pe… samativattatīti so bhikkhu sabbaṃ lokaṃ visaritvā ṭhitattā loke visattikāsaṅkhātaṃ imaṃ taṇhaṃ satimā hutvā samatikkamatīti. Idaṃ nissaraṇanti yadidaṃ visattikāsaṅkhātāya taṇhāya nibbānārammaṇena ariyamaggena samativattanaṃ, idaṃ nissaraṇaṃ.

    ਖੇਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਕੇਦਾਰਾਦਿਖੇਤ੍ਤਂ। વਤ੍ਥੁਨ੍ਤਿ ਘਰવਤ੍ਥੁਆਦਿવਤ੍ਥੁਂ। ਹਿਰਞ੍ਞਂ વਾਤਿ ਕਹਾਪਣਸਙ੍ਖਾਤਂ ਸੁવਣ੍ਣਸਙ੍ਖਾਤਞ੍ਚ ਹਿਰਞ੍ਞਂ। વਾ-ਸਦ੍ਦੋ વਿਕਪ੍ਪਨਤ੍ਥੋ, ਸੋ ਸਬ੍ਬਪਦੇਸੁ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਗવਾਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਗਾવੋ ਚ ਅਸ੍ਸੇ ਚਾਤਿ ਗવਾਸ੍ਸਂ। ਦਾਸਪੋਰਿਸਨ੍ਤਿ ਦਾਸੇ ਚ ਪੋਰਿਸੇ ਚਾਤਿ ਦਾਸਪੋਰਿਸਂ। ਥਿਯੋਤਿ ਇਤ੍ਥਿਯੋ। ਬਨ੍ਧੂਤਿ ਞਾਤਿਬਨ੍ਧવੋ। ਪੁਥੂ ਕਾਮੇਤਿ ਅਞ੍ਞੇਪਿ વਾ ਮਨਾਪਿਯਰੂਪਾਦਿਕੇ ਬਹੂ ਕਾਮਗੁਣੇ। ਯੋ ਨਰੋ ਅਨੁਗਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਯੋ ਸਤ੍ਤੋ ਅਨੁ ਅਨੁ ਅਭਿਕਙ੍ਖਤਿ ਪਤ੍ਥੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਯਂ ਅਸ੍ਸਾਦੋਤਿ ਯਦਿਦਂ ਖੇਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਅਨੁਗਿਜ੍ਝਨਂ, ਅਯਂ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤਿ વਤ੍ਥੁਕਾਮੇ ਏਤੇਨਾਤਿ ਅਸ੍ਸਾਦੋ।

    Khettanti kedārādikhettaṃ. Vatthunti gharavatthuādivatthuṃ. Hiraññaṃ vāti kahāpaṇasaṅkhātaṃ suvaṇṇasaṅkhātañca hiraññaṃ. -saddo vikappanattho, so sabbapadesu yojetabbo. Gavāssanti gāvo ca asse cāti gavāssaṃ. Dāsaporisanti dāse ca porise cāti dāsaporisaṃ. Thiyoti itthiyo. Bandhūti ñātibandhavo. Puthū kāmeti aññepi vā manāpiyarūpādike bahū kāmaguṇe. Yo naro anugijjhatīti yo satto anu anu abhikaṅkhati patthetīti attho. Ayaṃ assādoti yadidaṃ khettādīnaṃ anugijjhanaṃ, ayaṃ assādeti vatthukāme etenāti assādo.

    ਅਬਲਾ ਨਂ ਬਲੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਖੇਤ੍ਤਾਦਿਭੇਦੇ ਕਾਮੇ ਅਨੁਗਿਜ੍ਝਨ੍ਤਂ ਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਕੁਸਲੇਹਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅਬਲਸਙ੍ਖਾਤਾ ਕਿਲੇਸਾ ਬਲੀਯਨ੍ਤਿ ਅਭਿਭવਨ੍ਤਿ, ਸਦ੍ਧਾਬਲਾਦਿવਿਰਹੇਨ વਾ ਅਬਲਂ ਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਅਬਲਾ ਕਿਲੇਸਾ ਬਲੀਯਨ੍ਤਿ, ਅਬਲਤ੍ਤਾ ਅਭਿਭવਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਦ੍ਦਨ੍ਤੇਨਂ ਪਰਿਸ੍ਸਯਾਤਿ ਏਨਂ ਕਾਮਗਿਦ੍ਧਂ ਕਾਮੇ ਪਰਿਯੇਸਨ੍ਤਂ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤਞ੍ਚ ਸੀਹਾਦਯੋ ਚ ਪਾਕਟਪਰਿਸ੍ਸਯਾ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦਯੋ ਚ ਅਪਾਕਟਪਰਿਸ੍ਸਯਾ ਮਦ੍ਦਨ੍ਤਿ। ਤਤੋ ਨਂ…ਪੇ॰… ਦਕਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਤੇਹਿ ਪਾਕਟਾਪਾਕਟਪਰਿਸ੍ਸਯੇਹਿ ਅਭਿਭੂਤਂ ਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਜਾਤਿਆਦਿਦੁਕ੍ਖਂ ਸਮੁਦ੍ਦੇ ਭਿਨ੍ਨਨਾવਂ ਉਦਕਂ વਿਯ ਅਨ੍વੇਤਿ ਅਨੁਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਯਂ ਆਦੀਨવੋਤਿ ਯ੍વਾਯਂ ਤਣ੍ਹਾਦੁਚ੍ਚਰਿਤਸਂਕਿਲੇਸਹੇਤੁਕੋ ਜਾਤਿਆਦਿਦੁਕ੍ਖਾਨੁਬਨ੍ਧੋ, ਅਯਂ ਆਦੀਨવੋ।

    Abalānaṃ balīyantīti khettādibhede kāme anugijjhantaṃ taṃ puggalaṃ kusalehi pahātabbattā abalasaṅkhātā kilesā balīyanti abhibhavanti, saddhābalādivirahena vā abalaṃ taṃ puggalaṃ abalā kilesā balīyanti, abalattā abhibhavantīti attho. Maddantenaṃ parissayāti enaṃ kāmagiddhaṃ kāme pariyesantaṃ rakkhantañca sīhādayo ca pākaṭaparissayā kāyaduccaritādayo ca apākaṭaparissayā maddanti. Tato naṃ…pe… dakanti tato tehi pākaṭāpākaṭaparissayehi abhibhūtaṃ taṃ puggalaṃ jātiādidukkhaṃ samudde bhinnanāvaṃ udakaṃ viya anveti anugacchatīti attho. Ayaṃ ādīnavoti yvāyaṃ taṇhāduccaritasaṃkilesahetuko jātiādidukkhānubandho, ayaṃ ādīnavo.

    ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਕਾਮਗਿਦ੍ਧਸ੍ਸ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਬਨ੍ਧੋ વਿਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ। ਜਨ੍ਤੂਤਿ ਸਤ੍ਤੋ। ਸਦਾ ਸਤੋਤਿ ਪੁਬ੍ਬਰਤ੍ਤਾਪਰਰਤ੍ਤਂ ਜਾਗਰਿਯਾਨੁਯੋਗੇਨ ਸਤੋ ਹੁਤ੍વਾ। ਕਾਮਾਨਿ ਪਰਿવਜ੍ਜਯੇਤਿ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਚ ਰੂਪਾਦੀਸੁ વਤ੍ਥੁਕਾਮੇਸੁ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਂ ਕਿਲੇਸਕਾਮਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੋ ਕਾਮਾਨਿ ਪਰਿવਜ੍ਜਯੇ ਪਜਹੇਯ੍ਯ। ਤੇ ਪਹਾਯ ਤਰੇ ਓਘਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਤੇ ਕਾਮੇ ਪਹਾਯ ਤਪ੍ਪਹਾਨਕਰਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨੇવ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਮ੍ਪਿ ਓਘਂ ਤਰੇਯ੍ਯ, ਤਰਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਾવਂ ਸਿਤ੍વਾવ ਪਾਰਗੂਤਿ ਯਥਾ ਪੁਰਿਸੋ ਉਦਕਗ੍ਗਹਣੇਨ ਗਰੁਭਾਰਂ ਨਾવਂ ਉਦਕਂ ਬਹਿ ਸਿਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਲਹੁਕਾਯ ਨਾવਾਯ ਅਪ੍ਪਕਸਿਰੇਨੇવ ਪਾਰਗੂ ਭવੇਯ੍ਯ, ਪਾਰਂ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ, ਏવਮੇવ ਅਤ੍ਤਭਾવਨਾવਂ ਕਿਲੇਸੂਦਕਗਰੁਕਂ ਸਿਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਲਹੁਕੇਨ ਅਤ੍ਤਭਾવੇਨ ਪਾਰਗੂ ਭવੇਯ੍ਯ, ਪਾਰਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਰਹਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਇਦਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਯਂ ਕਾਮਪ੍ਪਹਾਨਮੁਖੇਨ ਚਤੁਰੋਘਂ ਤਰਿਤ੍વਾ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਇਦਂ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਨਿਸ੍ਸਰਣਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਨ੍ਤਿ।

    Tasmāti yasmā kāmagiddhassa vuttanayena dukkhānubandho vijjati, tasmā. Jantūti satto. Sadā satoti pubbarattāpararattaṃ jāgariyānuyogena sato hutvā. Kāmāni parivajjayeti vikkhambhanavasena samucchedavasena ca rūpādīsu vatthukāmesu sabbappakāraṃ kilesakāmaṃ anuppādento kāmāni parivajjaye pajaheyya. Te pahāya tare oghanti evaṃ te kāme pahāya tappahānakaraariyamaggeneva catubbidhampi oghaṃ tareyya, tarituṃ sakkuṇeyyāti attho. Nāvaṃ sitvāva pāragūti yathā puriso udakaggahaṇena garubhāraṃ nāvaṃ udakaṃ bahi siñcitvā lahukāya nāvāya appakasireneva pāragū bhaveyya, pāraṃ gaccheyya, evameva attabhāvanāvaṃ kilesūdakagarukaṃ siñcitvā lahukena attabhāvena pāragū bhaveyya, pāraṃ nibbānaṃ arahattappattiyā gaccheyya anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbānenāti attho. Idaṃ nissaraṇanti yaṃ kāmappahānamukhena caturoghaṃ taritvā anupādisesāya nibbānadhātuyā nibbānaṃ, idaṃ sabbasaṅkhatanissaraṇato nissaraṇanti.

    ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਦਾਨਾਦਿਪੁਞ੍ਞਧਮ੍ਮੋ। ਹવੇਤਿ ਨਿਪਾਤਮਤ੍ਤਂ। ਰਕ੍ਖਤਿ ਧਮ੍ਮਚਾਰਿਨ੍ਤਿ ਯੋ ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਚਰਤਿ, ਤਂ ਧਮ੍ਮਚਾਰਿਂ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਭੇਦੇਨ ਦੁવਿਧਤੋਪਿ ਅਨਤ੍ਥਤੋ ਰਕ੍ਖਤਿ ਪਾਲੇਤਿ। ਛਤ੍ਤਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਯਥ વਸ੍ਸਕਾਲੇਤਿ વਸ੍ਸਕਾਲੇ ਦੇવੇ વਸ੍ਸਨ੍ਤੇ ਯਥਾ ਮਹਨ੍ਤਂ ਛਤ੍ਤਂ ਕੁਸਲੇਨ ਪੁਰਿਸੇਨ ਧਾਰਿਤਂ ਤਂ વਸ੍ਸਤੇਮਨਤੋ ਰਕ੍ਖਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਤਂ ਛਤ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤਂ ਛਾਦੇਨ੍ਤਞ੍ਚ વਸ੍ਸਾਦਿਤੋ ਰਕ੍ਖਤਿ, ਏવਂ ਧਮ੍ਮੋਪਿ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਮਾਪਣਿਧਾਨੇਨ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਚਰਿਯਾਯ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤਂਯੇવ ਰਕ੍ਖਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਏਸਾ…ਪੇ॰… ਚਾਰੀਤਿ ਏਤੇਨ વੁਤ੍ਤਮੇવਤ੍ਥਂ ਪਾਕਟਤਰਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਮੇવ। ਇਦਂ ਫਲਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕੇਹਿ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕੇਹਿ ਚ ਅਨਤ੍ਥੇਹਿ ਯਦਿਦਂ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਰਕ੍ਖਣਂ વੁਤ੍ਤਂ ਰਕ੍ਖਾવਸਾਨਸ੍ਸ ਚ ਅਬ੍ਭੁਦਯਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਫਾਦਨਂ, ਇਦਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਅਨਾਮਸਿਤ੍વਾ ਦੇਸਨਾਯ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਤਾਯ ਫਲਨ੍ਤਿ।

    Dhammoti dānādipuññadhammo. Haveti nipātamattaṃ. Rakkhati dhammacārinti yo taṃ dhammaṃ appamatto carati, taṃ dhammacāriṃ diṭṭhadhammikasamparāyikabhedena duvidhatopi anatthato rakkhati pāleti. Chattaṃ mahantaṃ yatha vassakāleti vassakāle deve vassante yathā mahantaṃ chattaṃ kusalena purisena dhāritaṃ taṃ vassatemanato rakkhati. Tattha yathā taṃ chattaṃ appamatto hutvā attānaṃ rakkhantaṃ chādentañca vassādito rakkhati, evaṃ dhammopi attasammāpaṇidhānena appamatto hutvā dhammacariyāya attānaṃ rakkhantaṃyeva rakkhatīti adhippāyo. Esā…pe… cārīti etena vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti, taṃ suviññeyyameva. Idaṃ phalanti diṭṭhadhammikehi samparāyikehi ca anatthehi yadidaṃ dhammassa rakkhaṇaṃ vuttaṃ rakkhāvasānassa ca abbhudayassa nipphādanaṃ, idaṃ nissaraṇaṃ anāmasitvā desanāya nibbattetabbatāya phalanti.

    ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਤਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਅਨਤ੍ਤਾਤਿ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤੇਸਂ ਅਤ੍ਤਾ ਕਾਰਕવੇਦਕਸਭਾવੋ, ਸਯਂ વਾ ਨ ਅਤ੍ਤਾਤਿ ਅਨਤ੍ਤਾਤਿ। ਇਤੀਤਿ ਏવਂ। ਯਦਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਨ੍ਤੋ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਅਥ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ ਦੁਕ੍ਖੇਤਿ ਅਥ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪੁਬ੍ਬੇ ਏવ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਦੁਕ੍ਖਤਾਨਂ ਸੁਪਰਿਦਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਗੋਚਰਭੂਤੇ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਦੁਕ੍ਖੇ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਤਿ ਨਿਬ੍ਬੇਦਂ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਏਸ ਮਗ੍ਗੋ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾਤਿ ਯਾ વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਾ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸવਿਸੁਜ੍ਝਨਤੋ વਿਸੁਦ੍ਧਿਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ વਾ ਅਮਤਧਾਤੁਯਾ ਮਗ੍ਗੋ ਉਪਾਯੋ। ਅਯਂ ਉਪਾਯੋਤਿ ਯਦਿਦਂ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਮੁਖੇਨ ਸਬ੍ਬਸ੍ਮਿਂ વਟ੍ਟਸ੍ਮਿਂ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਅਧਿਗਮਹੇਤੁਭਾવਤੋ ਉਪਾਯੋ।

    Sabbe dhammāti sabbe saṅkhatā dhammā. Anattāti natthi etesaṃ attā kārakavedakasabhāvo, sayaṃ vā na attāti anattāti. Itīti evaṃ. Yadā paññāya passatīti yasmiṃ kāle vipassanaṃ ussukkāpento anattānupassanāsaṅkhātāya paññāya passati. Atha nibbindati dukkheti atha anattānupassanāya pubbe eva aniccatādukkhatānaṃ suparidiṭṭhattā nibbidānupassanāvasena vipassanāgocarabhūte pañcakkhandhadukkhe nibbindati nibbedaṃ āpajjati. Esa maggo visuddhiyāti yā vuttalakkhaṇā nibbidānupassanā sabbakilesavisujjhanato visuddhisaṅkhātassa ariyamaggassa accantavisuddhiyā vā amatadhātuyā maggo upāyo. Ayaṃ upāyoti yadidaṃ anattānupassanāmukhena sabbasmiṃ vaṭṭasmiṃ nibbindanaṃ vuttaṃ, taṃ visuddhiyā adhigamahetubhāvato upāyo.

    ‘‘ਚਕ੍ਖੁਮਾ…ਪੇ॰… ਪਰਿવਜ੍ਜਯੇ’’ਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਗਾਥਾਯ ਅਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਯਥਾ ਚਕ੍ਖੁਮਾ ਪੁਰਿਸੋ ਸਰੀਰੇ વਹਨ੍ਤੇ વਿਸਮਾਨਿ ਭੂਮਿਪ੍ਪਦੇਸਾਨਿ ਚਣ੍ਡਤਾਯ વਾ વਿਸਮੇ ਹਤ੍ਥਿਆਦਯੋ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤਿ, ਏવਂ ਲੋਕੇ ਸਪ੍ਪਞ੍ਞੋ ਪੁਰਿਸੋ ਸਪ੍ਪਞ੍ਞਤਾਯ ਹਿਤਾਹਿਤਂ ਜਾਨਨ੍ਤੋ ਪਾਪਾਨਿ ਲਾਮਕਾਨਿ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨਿ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਅਯਂ ਆਣਤ੍ਤੀਤਿ ਯਾ ਅਯਂ ‘‘ਪਾਪਾਨਿ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤਬ੍ਬਾਨੀ’’ਤਿ ਧਮ੍ਮਰਾਜਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਆਣਾ, ਅਯਂ ਆਣਤ੍ਤੀਤਿ।

    ‘‘Cakkhumā…pe… parivajjaye’’ti imissā gāthāya ayaṃ saṅkhepattho – yathā cakkhumā puriso sarīre vahante visamāni bhūmippadesāni caṇḍatāya vā visame hatthiādayo parivajjeti, evaṃ loke sappañño puriso sappaññatāya hitāhitaṃ jānanto pāpāni lāmakāni duccaritāni parivajjeyyāti. Ayaṃ āṇattīti yā ayaṃ ‘‘pāpāni parivajjetabbānī’’ti dhammarājassa bhagavato āṇā, ayaṃ āṇattīti.

    ਏવਂ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਸੁਤ੍ਤੇਸੁ ਆਗਤਾ ਫਲੂਪਾਯਾਣਤ੍ਤਿਯੋ ਉਦਾਹਰਣਭਾવੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਾ ਏਕਤੋ ਆਗਤਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੁਞ੍ਞਤੋ’’ਤਿ ਗਾਥਮਾਹ।

    Evaṃ visuṃ visuṃ suttesu āgatā phalūpāyāṇattiyo udāharaṇabhāvena dassetvā idāni tā ekato āgatā dassetuṃ ‘‘suññato’’ti gāthamāha.

    ਤਤ੍ਥ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕਂ ਅવੇਕ੍ਖਸ੍ਸੁ, ਮੋਘਰਾਜਾਤਿ ਆਣਤ੍ਤੀਤਿ ‘‘ਮੋਘਰਾਜ, ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰਲੋਕਂ ਅવਸવਤ੍ਤਿਤਾਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣવਸੇਨ વਾ ਤੁਚ੍ਛਭਾવਸਮਨੁਪਸ੍ਸਨવਸੇਨ વਾ ਸੁਞ੍ਞੋਤਿ ਪਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਧਮ੍ਮਰਾਜਸ੍ਸ વਚਨਂ વਿਧਾਨਭਾવਤੋ ਆਣਤ੍ਤਿ। ਸਬ੍ਬਦਾ ਸਤਿਕਿਰਿਯਾਯ ਤਂਸੁਞ੍ਞਤਾਦਸ੍ਸਨਂ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ‘‘ਸਦਾ ਸਤੋਤਿ ਉਪਾਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਤ੍ਤਾਨੁਦਿਟ੍ਠਿਂ ਊਹਚ੍ਚਾਤਿ વੀਸਤਿવਤ੍ਥੁਕਂ ਸਕ੍ਕਾਯਦਸ੍ਸਨਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ। ਏવਂ ਮਚ੍ਚੁਤਰੋ ਸਿਯਾਤਿ। ਇਦਂ ਫਲਨ੍ਤਿ ਯਂ ਏવਂ વੁਤ੍ਤੇਨ વਿਧਿਨਾ ਮਚ੍ਚੁਤਰਣਂ ਮਚ੍ਚੁਨੋ વਿਸਯਾਤਿਕ੍ਕਮਨਂ ਤਸ੍ਸ ਯਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਟਿਪਦਾਪਟਿਪਜ੍ਜਨਂ, ਇਦਂ ਦੇਸਨਾਯ ਫਲਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ ਪਨ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਯੋ ਸੁਤ੍ਤੇ ਕਤ੍ਥਚਿ ਸਰੂਪਤੋ ਕਤ੍ਥਚਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬਤਾਯ ਕਤ੍ਥਚਿ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਕਤ੍ਥਚਿ ਏਕਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਨ ਏવਂ ਫਲਾਦਯੋ। ਫਲਾਦਯੋ ਪਨ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸੁਤ੍ਤੇ ਗਾਥਾਸੁ વਾ ਏਕਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਨਯਸ੍ਸ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਉਦਾਹਰਿਤ੍વਾਪਿ ਪੁਨ ‘‘ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਲੋਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਏਕਤੋ ਉਦਾਹਰਣਂ ਕਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Tattha suññato lokaṃ avekkhassu, mogharājāti āṇattīti ‘‘mogharāja, sabbampi saṅkhāralokaṃ avasavattitāsallakkhaṇavasena vā tucchabhāvasamanupassanavasena vā suññoti passā’’ti idaṃ dhammarājassa vacanaṃ vidhānabhāvato āṇatti. Sabbadā satikiriyāya taṃsuññatādassanaṃ sampajjatīti ‘‘sadā satoti upāyo’’ti vuttaṃ. Attānudiṭṭhiṃ ūhaccāti vīsativatthukaṃ sakkāyadassanaṃ uddharitvā samucchinditvā. Evaṃ maccutaro siyāti. Idaṃ phalanti yaṃ evaṃ vuttena vidhinā maccutaraṇaṃ maccuno visayātikkamanaṃ tassa yaṃ pubbabhāgapaṭipadāpaṭipajjanaṃ, idaṃ desanāya phalanti attho. Yathā pana assādādayo sutte katthaci sarūpato katthaci niddhāretabbatāya katthaci visuṃ visuṃ katthaci ekato dassitā, na evaṃ phalādayo. Phalādayo pana sabbattha sutte gāthāsu vā ekato dassetabbāti imassa nayassa dassanatthaṃ visuṃ visuṃ udāharitvāpi puna ‘‘suññato loka’’ntiādinā ekato udāharaṇaṃ katanti daṭṭhabbaṃ.

    . ਏવਂ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਯੋ ਉਦਾਹਰਣવਸੇਨ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਤ੍ਥ ਪੁਗ੍ਗਲવਿਭਾਗੇਨ ਦੇਸਨਾવਿਭਾਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    6. Evaṃ assādādayo udāharaṇavasena sarūpato dassetvā idāni tattha puggalavibhāgena desanāvibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘tattha bhagavā’’tiādi vuttaṃ.

    ਤਤ੍ਥ ਉਗ੍ਘਟਿਤਂ ਘਟਿਤਮਤ੍ਤਂ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਮਤ੍ਤਂ ਯਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਦੇਸਪਟਿਨਿਦ੍ਦੇਸਾ ਨ ਕਤਾ, ਤਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂ। ਉਦ੍ਦੇਸਮਤ੍ਤੇਨ ਸਪ੍ਪਭੇਦਂ ਸવਿਤ੍ਥਾਰਮਤ੍ਥਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਉਗ੍ਘਟਿਤਂ વਾ ਉਚ੍ਚਲਿਤਂ ਉਟ੍ਠਪਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਤਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂ। ਧਮ੍ਮੋ ਹਿ ਦੇਸਿਯਮਾਨੋ ਦੇਸਕਤੋ ਦੇਸਨਾਭਾਜਨਂ ਸਙ੍ਕਮਨ੍ਤੋ વਿਯ ਹੋਤਿ, ਤਮੇਸ ਉਚ੍ਚਲਿਤਮੇવ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਚਲਿਤਮੇવ વਾ ਉਗ੍ਘਟਿਤਂ। ਸਸ੍ਸਤਾਦਿਆਕਾਰਸ੍ਸ ਹਿ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਆਸਯਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਾવੇਣਿਕਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ਤਙ੍ਖਣਪਤਿਤਾ ਏવ ਚਲਨਾਯ ਹੋਤਿ, ਤਤੋ ਪਰਮ੍ਪਰਾਨੁવਤ੍ਤਿਯਾ, ਤਤ੍ਥਾਯਂ ਉਗ੍ਘਟਿਤੇ ਚਲਿਤਮਤ੍ਤੇਯੇવ ਆਸਯੇ ਧਮ੍ਮਂ ਜਾਨਾਤਿ ਅવਬੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂ, ਤਸ੍ਸ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੁਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਦੇਸਯਤਿ, ਤਤ੍ਤਕੇਨੇવ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਤੋ। વਿਪਞ੍ਚਿਤਂ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤਂ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ વਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੂ, વਿਪਞ੍ਚਿਤਂ વਾ ਮਨ੍ਦਂ ਸਣਿਕਂ ਧਮ੍ਮਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ વਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੂ, ਤਸ੍ਸ વਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੁਸ੍ਸ ਆਦੀਨવਞ੍ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਦੇਸਯਤਿ, ਨਾਤਿਸਙ੍ਖੇਪવਿਤ੍ਥਾਰਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਤੋ। ਨੇਤਬ੍ਬੋ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਟਿਨਿਦ੍ਦਿਸੇਨ ਅਤ੍ਥਂ ਪਾਪੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਨੇਯ੍ਯੋ, ਮੁਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਤਾਯ વਾ ਪਟਿਲੋਮਗ੍ਗਹਣਤੋ ਨੇਤਬ੍ਬੋ ਅਨੁਨੇਤਬ੍ਬੋਤਿ ਨੇਯ੍ਯੋ, ਤਸ੍ਸ ਨੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਅਸ੍ਸਾਦਂ ਆਦੀਨવਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ ਦੇਸਯਤਿ, ਅਨવਸੇਸੇਤ੍વਾવ ਦੇਸਨੇਨ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਤੋ। ਤਤ੍ਥਾਯਂ ਪਾਲ਼ਿ –

    Tattha ugghaṭitaṃ ghaṭitamattaṃ uddiṭṭhamattaṃ yassa niddesapaṭiniddesā na katā, taṃ jānātīti ugghaṭitaññū. Uddesamattena sappabhedaṃ savitthāramatthaṃ paṭivijjhatīti attho, ugghaṭitaṃ vā uccalitaṃ uṭṭhapitanti attho, taṃ jānātīti ugghaṭitaññū. Dhammo hi desiyamāno desakato desanābhājanaṃ saṅkamanto viya hoti, tamesa uccalitameva jānātīti attho, calitameva vā ugghaṭitaṃ. Sassatādiākārassa hi veneyyānaṃ āsayassa buddhāveṇikā dhammadesanā taṅkhaṇapatitā eva calanāya hoti, tato paramparānuvattiyā, tatthāyaṃ ugghaṭite calitamatteyeva āsaye dhammaṃ jānāti avabujjhatīti ugghaṭitaññū, tassa ugghaṭitaññussa nissaraṇaṃ desayati, tattakeneva tassa atthasiddhito. Vipañcitaṃ vitthāritaṃ niddiṭṭhaṃ jānātīti vipañcitaññū, vipañcitaṃ vā mandaṃ saṇikaṃ dhammaṃ jānātīti vipañcitaññū, tassa vipañcitaññussa ādīnavañca nissaraṇañca desayati, nātisaṅkhepavitthārāya desanāya tassa atthasiddhito. Netabbo dhammassa paṭiniddisena atthaṃ pāpetabboti neyyo, mudindriyatāya vā paṭilomaggahaṇato netabbo anunetabboti neyyo, tassa neyyassa assādaṃ ādīnavaṃ nissaraṇañca desayati, anavasesetvāva desanena tassa atthasiddhito. Tatthāyaṃ pāḷi –

    ‘‘ਕਤਮੋ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂ? ਯਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸਹ ਉਦਾਹਟવੇਲਾਯ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਹੋਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂ।

    ‘‘Katamo ca puggalo ugghaṭitaññū? Yassa puggalassa saha udāhaṭavelāya dhammābhisamayo hoti. Ayaṃ vuccati puggalo ugghaṭitaññū.

    ‘‘ਕਤਮੋ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੂ? ਯਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਅਤ੍ਥੇ વਿਭਜਿਯਮਾਨੇ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਹੋਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ વਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੂ।

    ‘‘Katamo ca puggalo vipañcitaññū? Yassa puggalassa saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthe vibhajiyamāne dhammābhisamayo hoti. Ayaṃ vuccati puggalo vipañcitaññū.

    ‘‘ਕਤਮੋ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨੇਯ੍ਯੋ? ਯਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਉਦ੍ਦੇਸਤੋ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਤੋ ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਰੋਤੋ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੇ ਸੇવਤੋ ਭਜਤੋ ਪਯਿਰੁਪਾਸਤੋ ਏવਂ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਹੋਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਨੇਯ੍ਯੋ’’ਤਿ (ਪੁ॰ ਪ॰ ੧੪੮-੧੫੦)।

    ‘‘Katamo ca puggalo neyyo? Yassa puggalassa uddesato paripucchato yonisomanasikaroto kalyāṇamitte sevato bhajato payirupāsato evaṃ anupubbena dhammābhisamayo hoti. Ayaṃ vuccati puggalo neyyo’’ti (pu. pa. 148-150).

    ਪਦਪਰਮੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਨੇਤ੍ਤਿਯਂ ਪਟਿવੇਧਸ੍ਸ ਅਭਾਜਨਨ੍ਤਿ ਨ ਗਹਿਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਅਸ੍ਸਾਦੋ, ਆਦੀਨવੋ, ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ, ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਚ ਆਦੀਨવੋ ਚ, ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ, ਆਦੀਨવੋ ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ, ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਚ ਆਦੀਨવੋ ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚਾਤਿ ਏਤੇ ਸਤ੍ਤ ਪਟ੍ਠਾਨਨਯਾ।

    Padaparamo panettha nettiyaṃ paṭivedhassa abhājananti na gahitoti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca assādo, ādīnavo, nissaraṇaṃ, assādo ca ādīnavo ca, assādo ca nissaraṇañca, ādīnavo ca nissaraṇañca, assādo ca ādīnavo ca nissaraṇañcāti ete satta paṭṭhānanayā.

    ਤੇਸੁ ਤਤਿਯਛਟ੍ਠਸਤ੍ਤਮਾ વੇਨੇਯ੍ਯਤ੍ਤਯવਿਨਯਨੇ ਸਮਤ੍ਥਤਾਯ ਗਹਿਤਾ, ਇਤਰੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਨ ਗਹਿਤਾ। ਨ ਹਿ ਕੇવਲੇਨ ਅਸ੍ਸਾਦੇਨ ਆਦੀਨવੇਨ ਤਦੁਭਯੇਨ વਾ ਕਥਿਤੇਨ વੇਨੇਯ੍ਯવਿਨਯਨਂ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਪਹਾਨਾવਚਨਤੋ। ਪਞ੍ਚਮੋਪਿ ਆਦੀਨવਾવਚਨਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਸ੍ਸ ਅਨੁਪਾਯੋ ਏવ। ਨ ਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿਰਸਾ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਤਦੁਪਾਯਞ੍ਚ ਅਨਾਮਸਨ੍ਤੀ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਏਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਨਯਾ ਅਨੁਦ੍ਧਟਾ। ਸਚੇ ਪਨ ਪਦਪਰਮਸ੍ਸ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਂ વਾਸਨਾਭਾਗਿਯਂ ਤਦੁਭਯਭਾਗੇ ਠਿਤਂ ਦੇਸਨਂ ਸੁਤ੍ਤੇਕਦੇਸਂ ਗਾਥਂ વਾ ਤਾਦਿਸਂ ਏਤੇਸਂ ਨਯਾਨਂ ਉਦਾਹਰਣਭਾવੇਨ ਉਦ੍ਧਰਤਿ, ਏવਂ ਸਤਿ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਨਯਾਨਂ ਗਹਣਂ ਭવੇਯ੍ਯ। વੇਨੇਯ੍ਯવਿਨਯਨਂ ਪਨ ਤੇਸਂ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਨਂ। ਤਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਹਿ ਏવ ਨਯੇਤਿ, ਨਾવਸੇਸੇਹੀਤਿ ਇਤਰੇ ਇਧ ਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਪੇਟਕੇ (ਪੇਟਕੋ॰ ੨੩) –

    Tesu tatiyachaṭṭhasattamā veneyyattayavinayane samatthatāya gahitā, itare cattāro na gahitā. Na hi kevalena assādena ādīnavena tadubhayena vā kathitena veneyyavinayanaṃ sambhavati, kilesānaṃ pahānāvacanato. Pañcamopi ādīnavāvacanato nissaraṇassa anupāyo eva. Na hi vimuttirasā bhagavato desanā vimuttiṃ tadupāyañca anāmasantī pavattati. Tasmā ete cattāro nayā anuddhaṭā. Sace pana padaparamassa puggalassa vasena pavattaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ vāsanābhāgiyaṃ tadubhayabhāge ṭhitaṃ desanaṃ suttekadesaṃ gāthaṃ vā tādisaṃ etesaṃ nayānaṃ udāharaṇabhāvena uddharati, evaṃ sati sattannampi nayānaṃ gahaṇaṃ bhaveyya. Veneyyavinayanaṃ pana tesaṃ santāne ariyamaggassa uppādanaṃ. Taṃ yathāvuttehi eva nayeti, nāvasesehīti itare idha na vuttā. Yasmā pana peṭake (peṭako. 23) –

    ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਚ ਆਦੀਨવੋ ਚ?

    ‘‘Tattha katamo assādo ca ādīnavo ca?

    ਯਾਨਿ ਕਰੋਤਿ ਪੁਰਿਸੋ, ਤਾਨਿ ਅਤ੍ਤਨਿ ਪਸ੍ਸਤਿ।

    Yāni karoti puriso, tāni attani passati;

    ਕਲ੍ਯਾਣਕਾਰੀ ਕਲ੍ਯਾਣਂ, ਪਾਪਕਾਰੀ ਚ ਪਾਪਕ’’ਨ੍ਤਿ॥

    Kalyāṇakārī kalyāṇaṃ, pāpakārī ca pāpaka’’nti.

    ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਕਲ੍ਯਾਣਕਾਰੀ ਕਲ੍ਯਾਣਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ, ਅਯਂ ਅਸ੍ਸਾਦੋ। ਯਂ ਪਾਪਕਾਰੀ ਪਾਪਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤਿ, ਅਯਂ ਆਦੀਨવੋ।

    Tattha yaṃ kalyāṇakārī kalyāṇaṃ paccanubhoti, ayaṃ assādo. Yaṃ pāpakārī pāpaṃ paccanubhoti, ayaṃ ādīnavo.

    ਅਟ੍ਠਿਮੇ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕਧਮ੍ਮਾ। ਕਤਮੇ ਅਟ੍ਠ? ਲਾਭੋਤਿਆਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੮.੬)। ਤਤ੍ਥ ਲਾਭੋ ਯਸੋ ਸੁਖਂ ਪਸਂਸਾ, ਅਯਂ ਅਸ੍ਸਾਦੋ। ਅਲਾਭੋ ਅਯਸੋ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਨ੍ਦਾ, ਅਯਂ ਆਦੀਨવੋ।

    Aṭṭhime , bhikkhave, lokadhammā. Katame aṭṭha? Lābhotiādi (a. ni. 8.6). Tattha lābho yaso sukhaṃ pasaṃsā, ayaṃ assādo. Alābho ayaso dukkhaṃ nindā, ayaṃ ādīnavo.

    ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ?

    Tattha katamo assādo ca nissaraṇañca?

    ‘‘ਸੁਖੋ વਿਪਾਕੋ ਪੁਞ੍ਞਾਨਂ, ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਚ ਇਜ੍ਝਤਿ।

    ‘‘Sukho vipāko puññānaṃ, adhippāyo ca ijjhati;

    ਖਿਪ੍ਪਞ੍ਚ ਪਰਮਂ ਸਨ੍ਤਿਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਮਧਿਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿ॥ (ਪੇਟਕੋ॰ ੨੩)।

    Khippañca paramaṃ santiṃ, nibbānamadhigacchatī’’ti. (peṭako. 23);

    ਅਯਂ ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ।

    Ayaṃ assādo ca nissaraṇañca.

    ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਿਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣਾਨਿ, ਯੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਦ੍વੇવ ਗਤਿਯੋ ਭવਨ੍ਤਿ ਅਨਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… વਿવਟਚ੍ਛਦੋਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਲਕ੍ਖਣਸੁਤ੍ਤਂ, (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੯੯) ਅਯਂ ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ।

    Dvattiṃsimāni, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā…pe… vivaṭacchadoti sabbaṃ lakkhaṇasuttaṃ, (dī. ni. 3.199) ayaṃ assādo ca nissaraṇañca.

    ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਆਦੀਨવੋ ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ?

    Tattha katamo ādīnavo ca nissaraṇañca?

    ‘‘ਭਾਰਾ ਹવੇ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ, ਭਾਰਹਾਰੋ ਚ ਪੁਗ੍ਗਲੋ।

    ‘‘Bhārā have pañcakkhandhā, bhārahāro ca puggalo;

    ਭਾਰਾਦਾਨਂ ਦੁਖਂ ਲੋਕੇ, ਭਾਰਨਿਕ੍ਖੇਪਨਂ ਸੁਖਂ॥

    Bhārādānaṃ dukhaṃ loke, bhāranikkhepanaṃ sukhaṃ.

    ‘‘ਨਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਗਰੁਂ ਭਾਰਂ, ਅਞ੍ਞਂ ਭਾਰਂ ਅਨਾਦਿਯ।

    ‘‘Nikkhipitvā garuṃ bhāraṃ, aññaṃ bhāraṃ anādiya;

    ਸਮੂਲਂ ਤਣ੍ਹਮਬ੍ਬੁਯ੍ਹ, ਨਿਚ੍ਛਾਤੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ’’ਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੨)।

    Samūlaṃ taṇhamabbuyha, nicchāto parinibbuto’’ti. (saṃ. ni. 3.22);

    ਅਯਂ ਆਦੀਨવੋ ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ।

    Ayaṃ ādīnavo ca nissaraṇañca.

    ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਚ ਆਦੀਨવੋ ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚ?

    Tattha katamo assādo ca ādīnavo ca nissaraṇañca?

    ‘‘ਕਾਮਾ ਹਿ ਚਿਤ੍ਰਾ ਮਧੁਰਾ ਮਨੋਰਮਾ, વਿਰੂਪਰੂਪੇਨ ਮਥੇਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ।

    ‘‘Kāmā hi citrā madhurā manoramā, virūparūpena mathenti cittaṃ;

    ਤਸ੍ਮਾ ਅਹਂ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋਮ੍ਹਿ ਰਾਜ, ਅਪਣ੍ਣਕਂ ਸਾਮਞ੍ਞਮੇવ ਸੇਯ੍ਯੋਤਿ॥ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੦੭; ਥੇਰਗਾ॰ ੭੮੭-੭੮੮; ਪੇਟਕੋ॰ ੨੩)।

    Tasmā ahaṃ pabbajitomhi rāja, apaṇṇakaṃ sāmaññameva seyyoti. (ma. ni. 2.307; theragā. 787-788; peṭako. 23);

    ਅਯਂ ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਚ ਆਦੀਨવੋ ਚ ਨਿਸ੍ਸਰਣਞ੍ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਪਿ ਨਯਾ ਇਧ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਫਲਾਦੀਸੁਪਿ ਅਯਂ ਨਯੋ ਲਬ੍ਭਤਿ ਏવ। ਯਸ੍ਮਾ ਪੇਟਕੇ (ਪੇਟਕੋ॰ ੨੨) ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਫਲਞ੍ਚ ਉਪਾਯੋ ਚ? ਸੀਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਨਰੋ ਸਪਞ੍ਞੋ’’ਤਿ ਗਾਥਾ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩), ਇਦਂ ਫਲਞ੍ਚ ਉਪਾਯੋ ਚ।

    Ayaṃ assādo ca ādīnavo ca nissaraṇañcā’’ti vuttaṃ. Tasmā tepi nayā idha niddhāretvā veditabbā. Phalādīsupi ayaṃ nayo labbhati eva. Yasmā peṭake (peṭako. 22) ‘‘tattha katamaṃ phalañca upāyo ca? Sīle patiṭṭhāya naro sapañño’’ti gāthā (saṃ. ni. 1.23), idaṃ phalañca upāyo ca.

    ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਫਲਞ੍ਚ ਆਣਤ੍ਤਿ ਚ?

    Tattha katamaṃ phalañca āṇatti ca?

    ‘‘ਸਚੇ ਭਾਯਥ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ, ਸਚੇ વੋ ਦੁਕ੍ਖਮਪ੍ਪਿਯਂ।

    ‘‘Sace bhāyatha dukkhassa, sace vo dukkhamappiyaṃ;

    ਮਾਕਤ੍ਥ ਪਾਪਕਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਆવਿ વਾ ਯਦਿ વਾ ਰਹੋਤਿ॥ (ਉਦਾ॰ ੪੪)।

    Mākattha pāpakaṃ kammaṃ, āvi vā yadi vā rahoti. (udā. 44);

    ਇਦਂ ਫਲਞ੍ਚ ਆਣਤ੍ਤਿ ਚ।

    Idaṃ phalañca āṇatti ca.

    ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਉਪਾਯੋ ਚ ਆਣਤ੍ਤਿ ਚ?

    Tattha katamo upāyo ca āṇatti ca?

    ‘‘ਕੁਮ੍ਭੂਪਮਂ ਕਾਯਮਿਮਂ વਿਦਿਤ੍વਾ, ਨਗਰੂਪਮਂ ਚਿਤ੍ਤਮਿਦਂ ਠਪੇਤ੍વਾ।

    ‘‘Kumbhūpamaṃ kāyamimaṃ viditvā, nagarūpamaṃ cittamidaṃ ṭhapetvā;

    ਯੋਧੇਥ ਮਾਰਂ ਪਞ੍ਞਾવੁਧੇਨ, ਜਿਤਞ੍ਚ ਰਕ੍ਖੇ ਅਨਿવੇਸਨੋ ਸਿਯਾ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੪੦)।

    Yodhetha māraṃ paññāvudhena, jitañca rakkhe anivesano siyā’’ti. (dha. pa. 40);

    ਅਯਂ ਉਪਾਯੋ ਚ ਆਣਤ੍ਤਿ ਚ। ਏવਂ ਫਲਾਦੀਨਂ ਦੁਕવਸੇਨਪਿ ਉਦਾਹਰਣਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯੋ ਨਿਸ੍ਸਰਣਦੇਸਨਾਯ વਿਨੇਤਬ੍ਬੋ, ਸੋ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂਤਿਆਦਿਨਾ ਯਥਾ ਦੇਸਨਾવਿਭਾਗੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲવਿਭਾਗਸਿਦ੍ਧਿ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੁਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ ਦੇਸੇਤੀਤਿਆਦਿਨਾ ਪੁਗ੍ਗਲવਿਭਾਗੇਨ ਦੇਸਨਾવਿਭਾਗੋ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਸੋ ਤਥਾ ਦਸ੍ਸਿਤੋ।

    Ayaṃ upāyo ca āṇatti ca. Evaṃ phalādīnaṃ dukavasenapi udāharaṇaṃ veditabbaṃ. Ettha ca yo nissaraṇadesanāya vinetabbo, so ugghaṭitaññūtiādinā yathā desanāvibhāgena puggalavibhāgasiddhi hoti, evaṃ ugghaṭitaññussa bhagavā nissaraṇaṃ desetītiādinā puggalavibhāgena desanāvibhāgo sambhavatīti so tathā dassito.

    ਏવਂ ਯੇਸਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ વਸੇਨ ਦੇਸਨਾવਿਭਾਗੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਤੇ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਪਟਿਪਦਾવਿਭਾਗੇਨ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਪਦਾਭਿਞ੍ਞਾਕਤੋ વਿਭਾਗੋ ਪਟਿਪਦਾਕਤੋ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ। ਤਾ ਪਨੇਤਾ ਚ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਦੁવਿਧਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਕਥਂ? ਸਮਥਪਕ੍ਖੇ ਤਾવ ਪਠਮਸਮਨ੍ਨਾਹਾਰਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਝਾਨਸ੍ਸ ਉਪਚਾਰਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਾવ ਪવਤ੍ਤਾ ਸਮਥਭਾવਨਾ ‘‘ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਉਪਚਾਰਤੋ ਪਨ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਅਪ੍ਪਨਾ ਤਾવ ਪવਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਞਾ ‘‘ਅਭਿਞ੍ਞਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    Evaṃ yesaṃ puggalānaṃ vasena desanāvibhāgo dassito, te puggale paṭipadāvibhāgena vibhajitvā dassetuṃ ‘‘catasso paṭipadā’’tiādi vuttaṃ. Tattha paṭipadābhiññākato vibhāgo paṭipadākato hotīti āha – ‘‘catasso paṭipadā’’ti. Tā panetā ca samathavipassanāpaṭipattivasena duvidhā honti. Kathaṃ? Samathapakkhe tāva paṭhamasamannāhārato paṭṭhāya yāva tassa tassa jhānassa upacāraṃ uppajjati, tāva pavattā samathabhāvanā ‘‘paṭipadā’’ti vuccati. Upacārato pana paṭṭhāya yāva appanā tāva pavattā paññā ‘‘abhiññā’’ti vuccati.

    ਸਾ ਪਨਾਯਂ ਪਟਿਪਦਾ ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਾ ਹੋਤਿ ਨੀવਰਣਾਦਿਪਚ੍ਚਨੀਕਧਮ੍ਮਸਮੁਦਾਚਾਰਗਹਣਤਾਯ ਕਿਚ੍ਛਾ ਅਸੁਖਸੇવਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ, ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਤਦਭਾવੇਨ ਸੁਖਾ। ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਿ ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਦਨ੍ਧਾ ਹੋਤਿ ਮਨ੍ਦਾ ਅਸੀਘਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ, ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਖਿਪ੍ਪਾ ਅਮਨ੍ਦਾ ਸੀਘਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯੋ ਆਦਿਤੋ ਕਿਲੇਸੇ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਸਸਙ੍ਖਾਰੇਨ ਸਪ੍ਪਯੋਗੇਨ ਕਿਲਮਨ੍ਤੋ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਪਨ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਿਤਕਿਲੇਸੋ ਅਪ੍ਪਨਾਪਰਿવਾਸਂ વਸਨ੍ਤੋ ਚਿਰੇਨ ਅਙ੍ਗਪਾਤੁਭਾવਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਖਿਪ੍ਪਂ ਅਙ੍ਗਪਾਤੁਭਾવਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਖਿਪ੍ਪਾਭਿਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਕਿਲੇਸੇ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਨ੍ਤੋ ਸੁਖੇਨ ਅਕਿਲਮਨ੍ਤੋ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸੁਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ।

    Sā panāyaṃ paṭipadā ekaccassa dukkhā hoti nīvaraṇādipaccanīkadhammasamudācāragahaṇatāya kicchā asukhasevanāti attho, ekaccassa tadabhāvena sukhā. Abhiññāpi ekaccassa dandhā hoti mandā asīghappavatti, ekaccassa khippā amandā sīghappavatti. Tasmā yo ādito kilese vikkhambhento dukkhena sasaṅkhārena sappayogena kilamanto vikkhambheti, tassa dukkhā paṭipadā hoti. Yo pana vikkhambhitakileso appanāparivāsaṃ vasanto cirena aṅgapātubhāvaṃ pāpuṇāti, tassa dandhābhiññā nāma hoti. Yo khippaṃ aṅgapātubhāvaṃ pāpuṇāti, tassa khippābhiññā nāma hoti. Yo kilese vikkhambhento sukhena akilamanto vikkhambheti, tassa sukhā paṭipadā nāma hoti.

    વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਕ੍ਖੇ ਪਨ ਯੋ ਰੂਪਾਰੂਪਮੁਖੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਅਭਿਨਿવਿਸਨ੍ਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਮਹਾਭੂਤਾਨਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਪਾਦਾਰੂਪਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਅਰੂਪਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਰੂਪਾਰੂਪਂ ਪਨ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਕਸਿਰੇਨ ਕਿਲਮਨ੍ਤੋ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਰੂਪਾਰੂਪਸ੍ਸ ਪਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਰਿવਾਸੇ ਮਗ੍ਗਪਾਤੁਭਾવਦਨ੍ਧਤਾਯ ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਯੋਪਿ ਰੂਪਾਰੂਪਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਾਮਰੂਪਂ વવਤ੍ਥਪੇਨ੍ਤੋ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਕਸਿਰੇਨ ਕਿਲਮਨ੍ਤੋ વવਤ੍ਥਪੇਤਿ, વવਤ੍ਥਪਿਤੇ ਚ ਨਾਮਰੂਪੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਰਿવਾਸਂ વਸਨ੍ਤੋ ਚਿਰੇਨ ਮਗ੍ਗਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ।

    Vipassanāpakkhe pana yo rūpārūpamukhena vipassanaṃ abhinivisanto cattāri mahābhūtāni pariggahetvā upādārūpaṃ pariggaṇhāti arūpaṃ pariggaṇhāti, rūpārūpaṃ pana pariggaṇhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggahetuṃ sakkoti, tassa dukkhā paṭipadā nāma hoti. Pariggahitarūpārūpassa pana vipassanāparivāse maggapātubhāvadandhatāya dandhābhiññā nāma hoti. Yopi rūpārūpaṃ pariggahetvā nāmarūpaṃ vavatthapento dukkhena kasirena kilamanto vavatthapeti, vavatthapite ca nāmarūpe vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādetuṃ sakkoti. Tassāpi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti.

    ਅਪਰੋ ਨਾਮਰੂਪਮ੍ਪਿ વવਤ੍ਥਪੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਯੇ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਕਸਿਰੇਨ ਕਿਲਮਨ੍ਤੋ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਪਚ੍ਚਯੇ ਚ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਰਿવਾਸਂ વਸਨ੍ਤੋ ਚਿਰੇਨ ਮਗ੍ਗਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ।

    Aparo nāmarūpampi vavatthapetvā paccaye pariggaṇhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggaṇhāti, paccaye ca pariggahetvā vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti. Evampi dukkhāpaṭipadā dandhābhiññā nāma hoti.

    ਅਪਰੋ ਪਚ੍ਚਯੇਪਿ ਪਰਿਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਕਸਿਰੇਨ ਕਿਲਮਨ੍ਤੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ, ਪਟਿવਿਦ੍ਧਲਕ੍ਖਣੋ ਚ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਰਿવਾਸਂ વਸਨ੍ਤੋ ਚਿਰੇਨ ਮਗ੍ਗਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ।

    Aparo paccayepi pariggahetvā lakkhaṇāni paṭivijjhanto dukkhena kasirena kilamanto paṭivijjhati, paṭividdhalakkhaṇo ca vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti. Evampi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti.

    ਅਪਰੋ ਲਕ੍ਖਣਾਨਿਪਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣੇ ਤਿਕ੍ਖੇ ਸੂਰੇ ਸੁਪ੍ਪਸਨ੍ਨੇ વਹਨ੍ਤੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਨਿਕਨ੍ਤਿਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਮਾਨੋ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਕਸਿਰੇਨ ਕਿਲਮਨ੍ਤੋ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ, ਨਿਕਨ੍ਤਿਞ੍ਚ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਰਿવਾਸਂ વਸਨ੍ਤੋ ਚਿਰੇਨ ਮਗ੍ਗਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾ ਪਟਿਪਦਾ ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਇਮਿਨਾવੁਪਾਯੇਨ ਇਤਰਾਪਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪਟਿਪਦਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਕ੍ਖਿਕਾ ਏવ ਪਨੇਤ੍ਥ ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਪਦਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।

    Aparo lakkhaṇānipi paṭivijjhitvā vipassanāñāṇe tikkhe sūre suppasanne vahante uppannaṃ vipassanānikantiṃ pariyādiyamāno dukkhena kasirena kilamanto pariyādiyati, nikantiñca pariyādiyitvā vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti. Evampi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti. Imināvupāyena itarāpi tisso paṭipadā veditabbā. Vipassanāpakkhikā eva panettha catasso paṭipadā daṭṭhabbā.

    ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪੁਗ੍ਗਲਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪਟਿਪਦਾવਿਭਾਗੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਟਿਪਨ੍ਨਕਪੁਗ੍ਗਲਾ। ਤਂ ਪਨ ਪਟਿਪਦਾવਿਭਾਗਂ ਸਦ੍ਧਿਂ ਹੇਤੁਪਾਯਫਲੇਹਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Cattāro puggalāti yathāvuttapaṭipadāvibhāgena cattāro paṭipannakapuggalā. Taṃ pana paṭipadāvibhāgaṃ saddhiṃ hetupāyaphalehi dassetuṃ ‘‘taṇhācarito’’tiādi vuttaṃ.

    ਤਤ੍ਥ ਚਰਿਤਨ੍ਤਿ ਚਰਿਯਾ, વੁਤ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਣ੍ਹਾਯ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤਂ ਚਰਿਤਂ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤੋ, ਤਣ੍ਹਾਯ વਾ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਚਰਿਤੋ ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤੋ, ਲੋਭਜ੍ਝਾਸਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤੋਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਮਨ੍ਦੋਤਿ ਮਨ੍ਦਿਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾ, ਤਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਮਨ੍ਦੋ, ਮੋਹਾਧਿਕੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Tattha caritanti cariyā, vuttīti attho. Taṇhāya nibbattitaṃ caritaṃ etassāti taṇhācarito, taṇhāya vā pavattito carito taṇhācarito, lobhajjhāsayoti attho. Diṭṭhicaritoti etthāpi eseva nayo. Mandoti mandiyaṃ vuccati avijjā, tāya samannāgato mando, mohādhikoti attho.

    ਸਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨਾਤਿ ਸਤਿਯਾ ਆਧਿਪਚ੍ਚਂ ਕੁਰੁਮਾਨਾਯ। ਸਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਮੇવ ਹਿਸ੍ਸ વਿਸਦਂ ਹੋਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤਤਾਯ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਕੋਸਜ੍ਜਾਭਿਭવੇਨ ਨ વੀਰਿਯਂ ਬਲવਂ ਹੋਤਿ, ਮੋਹਾਧਿਕਤਾਯ ਨ ਪਞ੍ਞਾ ਬਲવਤੀ। ਤਦੁਭਯੇਨਾਪਿ ਨ ਸਮਾਧਿ ਬਲવਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਸਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਮੇવ ਹਿਸ੍ਸ વਿਸਦਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇਹਿ ਨਿਸ੍ਸਯੇਹੀ’’ਤਿ। ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤਤਾਯ ਚਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਂ ਨ ਸੁਕਰਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾ ਪਟਿਪਦਾ, ਅવਿਸਦਞਾਣਤਾਯ ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਾਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯਂ ਆਨੇਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਨਿਯ੍ਯਾਤੀਤਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਤੋ ਨਿਗ੍ਗਚ੍ਛਤਿ।

    Satindriyenāti satiyā ādhipaccaṃ kurumānāya. Satindriyameva hissa visadaṃ hoti. Yasmā taṇhācaritatāya pubbabhāge kosajjābhibhavena na vīriyaṃ balavaṃ hoti, mohādhikatāya na paññā balavatī. Tadubhayenāpi na samādhi balavā hoti, tasmā ‘‘satindriyameva hissa visadaṃ hotī’’ti vuttaṃ. Tenevāha – ‘‘satipaṭṭhānehi nissayehī’’ti. Taṇhācaritatāya cassa kilesavikkhambhanaṃ na sukaranti dukkhā paṭipadā, avisadañāṇatāya dandhābhiññāti pubbe vuttanayaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Niyyātīti ariyamaggena vaṭṭadukkhato niggacchati.

    ਉਦਤ੍ਥੋਤਿ ਉਦਅਤ੍ਥੋ, ਉਲ਼ਾਰਪਞ੍ਞੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਞ੍ਞਾਸਹਾਯਪਟਿਲਾਭੇਨ ਚਸ੍ਸ ਸਮਾਧਿ ਤਿਕ੍ਖੋ ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਸੁ ਆਧਿਪਚ੍ਚਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਨਾ’’ਤਿ। વਿਸਦਞਾਣਤ੍ਤਾ ‘‘ਖਿਪ੍ਪਾਭਿਞ੍ਞਾਯਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਮਾਧਿਪਧਾਨਤ੍ਤਾ ਝਾਨਾਨਂ ਝਾਨੇਹਿ ਨਿਸ੍ਸਯੇਹੀਤਿ ਅਯਂ વਿਸੇਸੋ। ਸੇਸਂ ਪੁਰਿਮਸਦਿਸਮੇવ। ਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤੋ ਅਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਮਗ੍ਗਮ੍ਪਿ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨੋ ਤਤ੍ਥ ਉਸ੍ਸਾਹਬਹੁਲਤ੍ਤਾ વੀਰਿਯਾਧਿਕੋ ਹੋਤਿ। વੀਰਿਯਾਧਿਕਤਾਯੇવ ਚਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਂ ਸੁਕਰਨ੍ਤਿ ਸੁਖਾ ਪਟਿਪਦਾ, ਅવਿਸਦਞਾਣਤਾਯ ਪਨ ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਾਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤੋ ਮਨ੍ਦੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    Udatthoti udaattho, uḷārapaññoti attho. Paññāsahāyapaṭilābhena cassa samādhi tikkho hoti sampayuttesu ādhipaccaṃ pavatteti. Tenevāha – ‘‘samādhindriyenā’’ti. Visadañāṇattā ‘‘khippābhiññāyā’’ti vuttaṃ. Samādhipadhānattā jhānānaṃ jhānehi nissayehīti ayaṃ viseso. Sesaṃ purimasadisameva. Diṭṭhicarito aniyyānikamaggampi niyyānikanti maññamāno tattha ussāhabahulattā vīriyādhiko hoti. Vīriyādhikatāyeva cassa kilesavikkhambhanaṃ sukaranti sukhā paṭipadā, avisadañāṇatāya pana dandhābhiññāti imamatthaṃ dasseti ‘‘diṭṭhicarito mando’’tiādinā. Sesaṃ vuttanayameva.

    ਸਚ੍ਚੇਹੀਤਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਹਿ। ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਹਿ ਲੋਕਿਯਾਨਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਞਾਣਸ੍ਸ ਸਮ੍ਮਸਨਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਨਿ ਅਧਿਮੁਚ੍ਚਨਤਾਯ ਮਗ੍ਗਞਾਣਸ੍ਸ ਅਭਿਸਮਯਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ਚ ਨਿਸ੍ਸਯਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤੋ ਉਦਤ੍ਥੋ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂ। ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤੋ ਮਨ੍ਦੋ ਨੇਯ੍ਯੋ। ਇਤਰੇ ਦ੍વੇਪਿ વਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੂਤਿ ਏવਂ ਯੇਨ વੇਨੇਯ੍ਯਤ੍ਤਯੇਨ ਪੁਬ੍ਬੇ ਦੇਸਨਾવਿਭਾਗੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਤਦੇવ વੇਨੇਯ੍ਯਤ੍ਤਯਂ ਇਮਿਨਾ ਪਟਿਪਦਾવਿਭਾਗੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Saccehīti ariyasaccehi. Ariyasaccāni hi lokiyāni pubbabhāgañāṇassa sammasanaṭṭhānatāya lokuttarāni adhimuccanatāya maggañāṇassa abhisamayaṭṭhānatāya ca nissayāni hontīti. Sesaṃ vuttanayameva. Ettha ca diṭṭhicarito udattho ugghaṭitaññū. Taṇhācarito mando neyyo. Itare dvepi vipañcitaññūti evaṃ yena veneyyattayena pubbe desanāvibhāgo dassito, tadeva veneyyattayaṃ iminā paṭipadāvibhāgena dassitanti daṭṭhabbaṃ.

    ਇਦਾਨਿ ਤਂ વੇਨੇਯ੍ਯੁਪੁਗ੍ਗਲવਿਭਾਗਂ ਅਤ੍ਥਨਯਯੋਜਨਾਯ વਿਸਯਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਉਭੋ ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਣ੍ਹਾਯ ਸਮਾਧਿਪਟਿਪਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਤਣ੍ਹਾਚਰਿਤੋ વਿਸੁਜ੍ਝਮਾਨੋ ਸਮਾਧਿਮੁਖੇਨ વਿਸੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਸਮਥਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਂ ਯੁਗਨਦ੍ਧਂ ਭਾવੇਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੭੦; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੧, ੩) વਚਨਤੋ ਪਨ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਹਿਤੇਨੇવ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਨਾ ਨਿਯ੍ਯਾਨਂ, ਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਨਾ ਏવਾਤਿ ਆਹ – ‘‘ਸਮਥਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਰਾਗવਿਰਾਗਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸਮਾਧੀ’’ਤਿ ਸਙ੍ਗਹੇਸੁ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਧ ਪਨ ਅਨਾਗਾਮਿਫਲਸਮਾਧੀਤਿ વਕ੍ਖਤਿ। ਸੋ ਹਿ ਸਮਾਧਿਸ੍ਮਿਂ ਪਰਿਪੂਰਕਾਰੀਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਰਞ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਰਾਗੋ। ਸੋ વਿਰਜ੍ਜਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਰਾਗવਿਰਾਗਾ, ਤਾਯ ਰਾਗવਿਰਾਗਾਯ, ਰਾਗਪ੍ਪਹਾਯਿਕਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Idāni taṃ veneyyupuggalavibhāgaṃ atthanayayojanāya visayaṃ katvā dassetuṃ ‘‘ubho taṇhācaritā’’tiādi vuttaṃ. Taṇhāya samādhipaṭipakkhattā taṇhācarito visujjhamāno samādhimukhena visujjhatīti āha – ‘‘samathapubbaṅgamāyā’’ti. ‘‘Samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti (a. ni. 4.170; paṭi. ma. 2.1, 3) vacanato pana sammādiṭṭhisahiteneva sammāsamādhinā niyyānaṃ, na sammāsamādhinā evāti āha – ‘‘samathapubbaṅgamāya vipassanāyā’’ti. ‘‘Rāgavirāgā cetovimuttīti arahattaphalasamādhī’’ti saṅgahesu vuttaṃ. Idha pana anāgāmiphalasamādhīti vakkhati. So hi samādhismiṃ paripūrakārīti. Tattha rañjanaṭṭhena rāgo. So virajjati etāyāti rāgavirāgā, tāya rāgavirāgāya, rāgappahāyikāyāti attho.

    ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਚੇਤੋਤਿ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਦਪਦੇਸੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਸਮਾਧਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ‘‘ਯਥਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਞ੍ਚ ਭਾવਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩)। ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਸੇਨ ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ વਿਮੁਚ੍ਚਤੀਤਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿ, ਤੇਨ વਾ વਿਮੁਤ੍ਤੋ, ਤਤੋ વਿਮੁਚ੍ਚਨਨ੍ਤਿ વਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿ, ਸਮਾਧਿਯੇવ। ਯਥਾ ਹਿ ਲੋਕਿਯਕਥਾਯਂ ਸਞ੍ਞਾ ਚਿਤ੍ਤਞ੍ਚ ਦੇਸਨਾਸੀਸਂ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਨਾਨਤ੍ਤਕਾਯਾ ਨਾਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਿਨੋ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੩੨, ੩੪੧, ੩੫੭; ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੪੪; ੯.੨੪) ‘‘ਕਿਂ ਚਿਤ੍ਤੋ ਤ੍વਂ, ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੧੩੫) ਚ, ਏવਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਕਥਾਯਂ ਪਞ੍ਞਾ ਸਮਾਧਿ ਚ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਪਞ੍ਚਞਾਣਿਕੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧੀ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੮੦੪) ਚ ‘‘ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਂ ਯੁਗਨਦ੍ਧਂ ਭਾવੇਤੀ’’ਤਿ ਚ। ਤੇਸੁ ਇਧ ਰਾਗਸ੍ਸ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਤੋ ਸਮਥਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਤਾવਚਨਤੋ ਚ ਚੇਤੋਗ੍ਗਹਣੇਨ ਸਮਾਧਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਥਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿવਚਨੇਨ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਮਾਧਿਯੇવਾ’’ਤਿ। ਚੇਤੋ ਚ ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿ ਚਾਤਿ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ। ਅਥ વਾ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਸ੍ਸੇવ ਚੇਤਸੋ ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਿ વਿਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ, ਚੇਤਸਿ વਾ ਫਲવਿਞ੍ਞਾਣੇ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾવ વਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ, ਚੇਤਸੋ વਾ ਫਲવਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ વਿਮੁਤ੍ਤਿ વਿਮੋਕ੍ਖੋ ਏਤਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ, ਸਮਾਧਿਯੇવ। ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਅਯਂ ਨਯੋ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ।

    Cetovimuttiyāti cetoti cittaṃ, tadapadesena cettha samādhi vuccati ‘‘yathā cittaṃ paññañca bhāvaya’’nti (saṃ. ni. 1.23). Paṭippassaddhivasena paṭipakkhato vimuccatīti vimutti, tena vā vimutto, tato vimuccananti vā vimutti, samādhiyeva. Yathā hi lokiyakathāyaṃ saññā cittañca desanāsīsaṃ. Yathāha – ‘‘nānattakāyā nānattasaññino’’ti (dī. ni. 3.332, 341, 357; a. ni. 7.44; 9.24) ‘‘kiṃ citto tvaṃ, bhikkhū’’ti (pārā. 135) ca, evaṃ lokuttarakathāyaṃ paññā samādhi ca. Yathāha – ‘‘pañcañāṇiko sammāsamādhī’’ti (vibha. 804) ca ‘‘samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti ca. Tesu idha rāgassa ujuvipaccanīkato samathapubbaṅgamatāvacanato ca cetoggahaṇena samādhi vutto. Tathā vimuttivacanena. Tena vuttaṃ ‘‘samādhiyevā’’ti. Ceto ca taṃ vimutti cāti cetovimutti. Atha vā vuttappakārasseva cetaso paṭipakkhato vimutti vimokkhoti cetovimutti, cetasi vā phalaviññāṇe vuttappakārāva vimuttīti cetovimutti, cetaso vā phalaviññāṇassa paṭipakkhato vimutti vimokkho etasminti cetovimutti, samādhiyeva. Paññāvimuttiyāti etthāpi ayaṃ nayo yathāsambhavaṃ yojetabbo.

    ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸવਿਸਯੇ ਪਞ੍ਞਾਸਦਿਸੀ ਪવਤ੍ਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤੋ વਿਸੁਜ੍ਝਮਾਨੋ ਪਞ੍ਞਾਮੁਖੇਨ વਿਸੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਉਭੋ ਦਿਟ੍ਠਿਚਰਿਤਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਅવਿਜ੍ਜਾવਿਰਾਗਾ ਪਞ੍ਞਾવਿਮੁਤ੍ਤੀਤਿ ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਪਞ੍ਞਾ । ਸਮਥਗ੍ਗਹਣੇਨ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਤਣ੍ਹਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਞ੍ਚ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਪਠਮਨਯਸ੍ਸ ਭੂਮਿਂ ਸਕ੍ਕਾ ਸੁਖੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਯੇ ਸਮਥ…ਪੇ॰… ਹਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ।

    Diṭṭhiyā savisaye paññāsadisī pavattīti diṭṭhicarito visujjhamāno paññāmukhena visujjhatīti āha – ‘‘ubho diṭṭhicaritā vipassanā’’tiādi. Avijjāvirāgā paññāvimuttīti arahattaphalapaññā . Samathaggahaṇena tappaṭipakkhato taṇhaṃ vipassanāggahaṇena avijjañca niddhāretvā paṭhamanayassa bhūmiṃ sakkā sukhena dassetunti āha – ‘‘ye samatha…pe… hātabbā’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਸਮਥਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾ ਪਟਿਪਦਾਤਿ ਪੁਰਿਮਾ ਦ੍વੇ ਪਟਿਪਦਾ, ਇਤਰਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ। ਹਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਗਮੇਤਬ੍ਬਾ, ਨੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਨਿਚ੍ਚਦੁਕ੍ਖਅਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਭਾવਤੋ ਦੁਕ੍ਖਸਞ੍ਞਾਪਰਿવਾਰਤ੍ਤਾ ਚ ਅਸੁਭਸਞ੍ਞਾਯ ਇਮਾ ਚਤਸ੍ਸੋ ਸਞ੍ਞਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਨ ਚ ਚਤ੍ਤਾਰੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸਾਤਿ ਸਕਲਸ੍ਸ ਸੀਹવਿਕ੍ਕੀਲ਼ਿਤਨਯਸ੍ਸ ਭੂਮਿਂ ਸੁਖੇਨ ਸਕ੍ਕਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਯੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾ…ਪੇ॰… ਹਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ।

    Tattha samathapubbaṅgamā paṭipadāti purimā dve paṭipadā, itarā vipassanāpubbaṅgamāti daṭṭhabbā. Hātabbāti gametabbā, netabbāti attho. Vipassanāya aniccadukkhaanattasaññābhāvato dukkhasaññāparivārattā ca asubhasaññāya imā catasso saññā dassitā honti. Tappaṭipakkhena ca cattāro vipallāsāti sakalassa sīhavikkīḷitanayassa bhūmiṃ sukhena sakkā dassetunti āha – ‘‘ye vipassanā…pe… hātabbā’’ti.

    . ਏવਂ ਪਟਿਪਦਾવਿਭਾਗੇਨ વੇਨੇਯ੍ਯਪੁਗ੍ਗਲવਿਭਾਗਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਞਾਣવਿਭਾਗੇਨ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਯਸ੍ਮਾ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾ ਯਾવਦੇવ વੇਨੇਯ੍ਯવਿਨਯਨਤ੍ਥਾ, વਿਨਯਨਞ੍ਚ ਨੇਸਂ ਸੁਤਮਯਾਦੀਨਂ ਤਿਸ੍ਸਨ੍ਨਂ ਪਞ੍ਞਾਨਂ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਂ, ਯਥਾ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਭਾવવਿਭਾવਨਞ੍ਚ ਹਾਰਨਯਬ੍ਯਾਪਾਰੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਸ੍ਸ ਹਾਰਸ੍ਸ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਤਾવ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਯੇਨ ਪੁਗ੍ਗਲવਿਭਾਗਦਸ੍ਸਨੇਨ ਦੇਸਨਾਭਾਜਨਂ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਦੇਸਨਾਯਂ ਦੇਸਨਾਹਾਰਂ ਨਿਯੋਜੇਤੁਕਾਮੋ ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸ੍વਾਯਂ ਹਾਰੋ ਕਤ੍ਥ ਸਮ੍ਭવਤੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    7. Evaṃ paṭipadāvibhāgena veneyyapuggalavibhāgaṃ dassetvā idāni taṃ ñāṇavibhāgena dassento yasmā bhagavato desanā yāvadeva veneyyavinayanatthā, vinayanañca nesaṃ sutamayādīnaṃ tissannaṃ paññānaṃ anukkamena nibbattanaṃ, yathā bhagavato desanāya pavattibhāvavibhāvanañca hāranayabyāpāro, tasmā imassa hārassa samuṭṭhitappakāraṃ tāva pucchitvā yena puggalavibhāgadassanena desanābhājanaṃ vibhajitvā tattha desanāyaṃ desanāhāraṃ niyojetukāmo taṃ dassetuṃ ‘‘svāyaṃ hāro kattha sambhavatī’’tiādimāha.

    ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਸਾਤਿ ਯੋ ਸੋ ਅਟ੍ਠਹਿ ਅਕ੍ਖਣੇਹਿ વਿਮੁਤ੍ਤੋ ਸੋਤਾવਧਾਨਪਰਿਯੋਸਾਨਾਹਿ ਚ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਤਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਯਸ੍ਸ। ਸਤ੍ਥਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਪਰਮਤ੍ਥੇਹਿ ਯਥਾਰਹਂ ਅਨੁਸਾਸਨਤੋ ਸਤ੍ਥਾ। ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਯਥਾਨੁਸਿਟ੍ਠਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਅਪਾਯੇਸੁ ਅਪਤਮਾਨੇ ਧਾਰੇਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮੋ, ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ। ਦੇਸਯਤੀਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪવਿਤ੍ਥਾਰਨਯੇਹਿ ਭਾਸਤਿ ਕਥੇਤਿ। ਅਞ੍ਞਤਰੋਤਿ ਭਗવਤੋ ਸਾવਕੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰੋ। ਗਰੁਟ੍ਠਾਨੀਯੋਤਿ ਸੀਲਸੁਤਾਦਿਗੁਣવਿਸੇਸਯੋਗੇਨ ਗਰੁਕਰਣੀਯੋ। ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸੇਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਸਕਲਂ ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨਂ। ਸਮਂ ਸਹ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਂ ਚਰਤਿ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀ। ਸਦ੍ਧਂ ਪਟਿਲਭਤੀਤਿ ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ વਤ ਸੋ ਭਗવਾ ਯੋ ਏવਰੂਪਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਦੇਸੇਤਾ’’ਤਿ ਤਥਾਗਤੇ, ‘‘ਸ੍વਾਕ੍ਖਾਤੋ વਤਾਯਂ ਧਮ੍ਮੋ ਯੋ ਏવਂ ਏਕਨ੍ਤਪਰਿਪੁਣ੍ਣੋ ਏਕਨ੍ਤਪਰਿਸੁਦ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਧਮ੍ਮੇ ਚ ਸਦ੍ਧਂ ਲਭਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Tattha yassāti yo so aṭṭhahi akkhaṇehi vimutto sotāvadhānapariyosānāhi ca sampattīti samannāgato yassa. Satthāti diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ anusāsanato satthā. Dhammanti yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne apāyesu apatamāne dhāretīti dhammo, taṃ dhammaṃ. Desayatīti saṅkhepavitthāranayehi bhāsati katheti. Aññataroti bhagavato sāvakesu aññataro. Garuṭṭhānīyoti sīlasutādiguṇavisesayogena garukaraṇīyo. Sabrahmacārīti brahmaṃ vuccati seṭṭhaṭṭhena sakalaṃ satthusāsanaṃ. Samaṃ saha vā brahmaṃ carati paṭipajjatīti sabrahmacārī. Saddhaṃ paṭilabhatīti ‘‘sammāsambuddho vata so bhagavā yo evarūpassa dhammassa desetā’’ti tathāgate, ‘‘svākkhāto vatāyaṃ dhammo yo evaṃ ekantaparipuṇṇo ekantaparisuddho’’tiādinā dhamme ca saddhaṃ labhati uppādetīti attho.

    ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਯਥਾਸੁਤੇ ਯਥਾਪਰਿਯਤ੍ਤੇ ਧਮ੍ਮੇ। વੀਮਂਸਾਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਪਾਲ਼ਿਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਚ વੀਮਂਸਨਪਞ੍ਞਾ । ਸੇਸਂ ਤਸ੍ਸਾ ਏવ વੇવਚਨਂ। ਸਾ ਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤવੀਮਂਸਨੇ ਸਙ੍ਕੋਚਂ ਅਨਾਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਉਸ੍ਸਹਨવਸੇਨ ਉਸ੍ਸਾਹਨਾ, ਤੁਲਨવਸੇਨ ਤੁਲਨਾ, ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਣવਸੇਨ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਾਤਿ ਚ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਥ વਾ વੀਮਂਸਤੀਤਿ વੀਮਂਸਾ, ਸਾ ਪਦਪਦਤ੍ਥવਿਚਾਰਣਾ ਪਞ੍ਞਾ। ਉਸ੍ਸਾਹਨਾਤਿ વੀਰਿਯੇਨ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਿਤਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਧਾਰਣਪਰਿਚਯਸਾਧਿਕਾ ਪਞ੍ਞਾ। ਤੁਲਨਾਤਿ ਪਦੇਨ ਪਦਨ੍ਤਰਂ, ਦੇਸਨਾਯ વਾ ਦੇਸਨਨ੍ਤਰਂ ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ ਸਂਸਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਗਹਣਪਞ੍ਞਾ। ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਾਤਿ ਮਹਾਪਦੇਸੇ ਓਤਾਰੇਤ੍વਾ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਪਾਲ਼ਿਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਚ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਣਪਞ੍ਞਾ। ਅਤ੍ਤਹਿਤਂ ਪਰਹਿਤਞ੍ਚ ਆਕਙ੍ਖਨ੍ਤੇਹਿ ਸੁਯ੍ਯਤੀਤਿ ਸੁਤਂ, ਕਾਲવਚਨਿਚ੍ਛਾਯ ਅਭਾવਤੋ, ਯਥਾ ਦੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿ। ਕਿਂ ਪਨ ਤਨ੍ਤਿ? ਅਧਿਕਾਰਤੋ ਸਾਮਤ੍ਥਿਯਤੋ વਾ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮੋਤਿ વਿਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਅਥ વਾ ਸવਨਂ ਸੁਤਂ, ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਨੁਸਾਰੇਨ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਪਧਾਰਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੁਤੇਨ ਹੇਤੁਨਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸੁਤਮਯੀ। ਪਕਾਰੇਨ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਪਞ੍ਞਾ। ਯਾ વੀਮਂਸਾ, ਅਯਂ ਸੁਤਮਯੀ ਪਞ੍ਞਾਤਿ ਪਚ੍ਚੇਕਮ੍ਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਥਾਤਿ ਯਥਾ ਸੁਤਮਯੀ ਪਞ੍ਞਾ વੀਮਂਸਾਦਿਪਰਿਯਾਯવਤੀ વੀਮਂਸਾਦਿવਿਭਾਗવਤੀ ਚ, ਤਥਾ ਚਿਨ੍ਤਾਮਯੀ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ વਾ ਸੁਤਮਯੀ ਓਰਮਤ੍ਤਿਕਾ ਅਨવਟ੍ਠਿਤਾ ਚ, ਏવਂ ਚਿਨ੍ਤਾਮਯੀ ਚਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Tatthāti tasmiṃ yathāsute yathāpariyatte dhamme. Vīmaṃsāti pāḷiyā pāḷiatthassa ca vīmaṃsanapaññā . Sesaṃ tassā eva vevacanaṃ. Sā hi yathāvuttavīmaṃsane saṅkocaṃ anāpajjitvā ussahanavasena ussāhanā, tulanavasena tulanā, upaparikkhaṇavasena upaparikkhāti ca vuttā. Atha vā vīmaṃsatīti vīmaṃsā, sā padapadatthavicāraṇā paññā. Ussāhanāti vīriyena upatthambhitā dhammassa dhāraṇaparicayasādhikā paññā. Tulanāti padena padantaraṃ, desanāya vā desanantaraṃ tulayitvā saṃsanditvā gahaṇapaññā. Upaparikkhāti mahāpadese otāretvā pāḷiyā pāḷiatthassa ca upaparikkhaṇapaññā. Attahitaṃ parahitañca ākaṅkhantehi suyyatīti sutaṃ, kālavacanicchāya abhāvato, yathā duddhanti. Kiṃ pana tanti? Adhikārato sāmatthiyato vā pariyattidhammoti viññāyati. Atha vā savanaṃ sutaṃ, sotadvārānusārena pariyattidhammassa upadhāraṇanti attho. Sutena hetunā nibbattā sutamayī. Pakārena jānātīti paññā. Yā vīmaṃsā, ayaṃ sutamayī paññāti paccekampi yojetabbaṃ. Tathāti yathā sutamayī paññā vīmaṃsādipariyāyavatī vīmaṃsādivibhāgavatī ca, tathā cintāmayī cāti attho. Yathā vā sutamayī oramattikā anavaṭṭhitā ca, evaṃ cintāmayī cāti dasseti.

    ਸੁਤੇਨ ਨਿਸ੍ਸਯੇਨਾਤਿ ਸੁਤੇਨ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮੇਨ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨੇਨ વਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਇਤ੍ਥਮ੍ਭੂਤਲਕ੍ਖਣੇ ਕਰਣવਚਨਂ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਸੁਤਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વੀਮਂਸਾਤਿਆਦੀਸੁ ‘‘ਇਦਂ ਸੀਲਂ, ਅਯਂ ਸਮਾਧਿ, ਇਮੇ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਾ, ਇਮੇ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਭਾવવੀਮਂਸਨਭੂਤਾ ਪਞ੍ਞਾ વੀਮਂਸਾ। ਤੇਸਂਯੇવ ਧਮ੍ਮਾਨਂ વਚਨਤ੍ਥਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਸਭਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ વਿਯ ਗਹਣਪਞ੍ਞਾ ਤੁਲਨਾ। ਤੇਸਂਯੇવ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਲਕ੍ਖਣਂ ਅવਿਜਹਿਤ੍વਾ ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਦਿਰੁਪ੍ਪਨਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾਦਿਆਕਾਰੇ ਚ ਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ વਿਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ ਚ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਣਪਞ੍ਞਾ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਾ, ਤਥਾ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਸવਿਗ੍ਗਹੇ વਿਯ ਉਪਟ੍ਠਹਨ੍ਤੇ ਏવਮੇਤੇਹਿ ਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਮੇ ਕਤ੍વਾ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਅਨੁ ਅਨੁ ਪੇਕ੍ਖਣਾ ਮਨਸਾਨੁਪੇਕ੍ਖਣਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਥਾ ਸੁਤਮਯੀ ਪਞ੍ਞਾ ਯਥਾਸੁਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਧਾਰਣਪਰਿਚਯવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ਉਸ੍ਸਾਹਜਾਤਾ ‘‘ਉਸ੍ਸਾਹਨਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਂ ਅਰਹਤਿ, ਨ ਏવਂ ਚਿਨ੍ਤਾਮਯੀਤਿ ਇਧ ‘‘ਉਸ੍ਸਾਹਨਾ’’ਤਿ ਪਦਂ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਚਿਨ੍ਤਨਂ ਚਿਨ੍ਤਾ, ਨਿਜ੍ਝਾਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    Sutena nissayenāti sutena pariyattidhammena pariyattidhammassavanena vā upanissayena itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṃ, yathāvuttaṃ sutaṃ upanissāyāti attho. Vīmaṃsātiādīsu ‘‘idaṃ sīlaṃ, ayaṃ samādhi, ime rūpārūpadhammā, ime pañcakkhandhā’’ti tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ sabhāvavīmaṃsanabhūtā paññā vīmaṃsā. Tesaṃyeva dhammānaṃ vacanatthaṃ muñcitvā sabhāvasarasalakkhaṇassa tulayitvā viya gahaṇapaññā tulanā. Tesaṃyeva dhammānaṃ salakkhaṇaṃ avijahitvā aniccatādiruppanasappaccayādiākāre ca takketvā vitakketvā ca upaparikkhaṇapaññā upaparikkhā, tathā upaparikkhite dhamme saviggahe viya upaṭṭhahante evametehi nijjhānakkhame katvā cittena anu anu pekkhaṇā manasānupekkhaṇā. Ettha ca yathā sutamayī paññā yathāsutassa dhammassa dhāraṇaparicayavasena pavattanato ussāhajātā ‘‘ussāhanā’’ti vattabbataṃ arahati, na evaṃ cintāmayīti idha ‘‘ussāhanā’’ti padaṃ na vuttaṃ. Cintanaṃ cintā, nijjhānanti attho. Sesaṃ vuttanayameva.

    ਇਮਾਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਪਞ੍ਞਾਹੀਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਹਿ ਦ੍વੀਹਿ ਪਞ੍ਞਾਹਿ ਕਾਰਣਭੂਤਾਹਿ। ਸੁਤਚਿਨ੍ਤਾਮਯਞਾਣੇਸੁ ਹਿ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਆਰਭਤੀਤਿ। ‘‘ਇਮਾਸੁ ਦ੍વੀਸੁ ਪਞ੍ਞਾਸੂ’’ਤਿਪਿ ਪਠਨ੍ਤਿ। ‘‘ਤੇਹਿ ਜਾਤਾਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਸੂ’’ਤਿ વਾ વਚਨਸੇਸੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ। ਮਨਸਿਕਾਰਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਰੂਪਾਰੂਪਪਰਿਗ੍ਗਹਾਦਿਮਨਸਿਕਾਰੇ ਯੁਤ੍ਤਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਯਂ ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਮਨਸਿਕਾਰਪ੍ਪਯੋਗੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣવਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਾਮਗ੍ਗਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧਿਪਟਿਪਦਾਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧੀਨਂ ਸਮ੍ਪ ਆਦਨੇਨ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਨ੍ਤਸ੍ਸ ਯਂ ਞਾਣਦਸ੍ਸਨવਿਸੁਦ੍ਧਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਯਂ ਭਾવਨਾਮਯੀ ਪਞ੍ਞਾਤਿ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੋ। ਤਂ ਪਨ ਦਸ੍ਸਨਂ ਭਾવਨਾਤਿ ਦੁવਿਧਨ੍ਤਿ ਆਹ – ‘‘ਦਸ੍ਸਨਭੂਮਿਯਂ વਾ ਭਾવਨਾਭੂਮਿਯਂ વਾ’’ਤਿ। ਯਦਿ ਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਕਥਂ ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾ ਭਾવਨਾਮਯੀਤਿ? ਭਾવਨਾਮਯਮੇવ ਹਿ ਤਂ ਞਾਣਂ, ਪਠਮਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਦਸ੍ਸਨਤੋ ਪਨ ‘‘ਦਸ੍ਸਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸਫਲੋ ਪਠਮਮਗ੍ਗੋ ਦਸ੍ਸਨਭੂਮਿ। ਸੇਸਾ ਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਧਮ੍ਮਾ ਭਾવਨਾਭੂਮਿ।

    Imāhi dvīhi paññāhīti yathāvuttāhi dvīhi paññāhi kāraṇabhūtāhi. Sutacintāmayañāṇesu hi patiṭṭhito vipassanaṃ ārabhatīti. ‘‘Imāsu dvīsu paññāsū’’tipi paṭhanti. ‘‘Tehi jātāsu uppannāsū’’ti vā vacanaseso yojetabbo. Manasikārasampayuttassāti rūpārūpapariggahādimanasikāre yuttappayuttassa. Yaṃ ñāṇaṃ uppajjatīti vuttanayena manasikārappayogena diṭṭhivisuddhikaṅkhāvitaraṇavisuddhimaggāmaggañāṇadassanavisuddhipaṭipadāñāṇadassanavisuddhīnaṃ sampa ādanena vipassanaṃ ussukkantassa yaṃ ñāṇadassanavisuddhisaṅkhātaṃ ariyamaggañāṇaṃ uppajjati, ayaṃ bhāvanāmayī paññāti sambandho. Taṃ pana dassanaṃ bhāvanāti duvidhanti āha – ‘‘dassanabhūmiyaṃ vā bhāvanābhūmiyaṃ vā’’ti. Yadi dassananti vuccati, kathaṃ tattha paññā bhāvanāmayīti? Bhāvanāmayameva hi taṃ ñāṇaṃ, paṭhamaṃ nibbānadassanato pana ‘‘dassana’’nti vuttanti saphalo paṭhamamaggo dassanabhūmi. Sesā sekkhāsekkhadhammā bhāvanābhūmi.

    . ਇਦਾਨਿ ਇਮਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪਞ੍ਞਾ ਪਰਿਯਾਯਨ੍ਤਰੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਰਤੋਘੋਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਰਤੋਤਿ ਨ ਅਤ੍ਤਤੋ, ਅਞ੍ਞਤੋ ਸਤ੍ਥੁਤੋ ਸਾવਕਤੋ વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਘੋਸਾਤਿ ਤੇਸਂ ਦੇਸਨਾਘੋਸਤੋ, ਦੇਸਨਾਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਪਰਤੋ ਘੋਸੋ ਏਤਿਸ੍ਸਾਤਿ ਪਰਤੋਘੋਸਾ, ਯਾ ਪਞ੍ਞਾ, ਸਾ ਸੁਤਮਯੀਤਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਿਤਾਤਿ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨਿ ਸਮ੍ਭੂਤਾ। ਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰਾਤਿ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਭਾવਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਨਾਦਿਨਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਉਪਾਯੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਨਸਿਕਾਰਾ। ਪਰਤੋ ਚ ਘੋਸੇਨਾਤਿ ਪਰਤੋਘੋਸੇਨ ਹੇਤੁਭੂਤੇਨ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    8. Idāni imā tisso paññā pariyāyantarena dassetuṃ ‘‘paratoghosā’’tiādi vuttaṃ. Tattha paratoti na attato, aññato satthuto sāvakato vāti attho. Ghosāti tesaṃ desanāghosato, desanāpaccayāti attho. Atha vā parato ghoso etissāti paratoghosā, yā paññā, sā sutamayīti yojetabbaṃ. Paccattasamuṭṭhitāti paccattaṃ tassa tassa attani sambhūtā. Yonisomanasikārāti tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ sabhāvapariggaṇhanādinā yathāvuttena upāyena pavattamanasikārā. Parato ca ghosenāti paratoghosena hetubhūtena. Sesaṃ vuttanayameva.

    ਇਦਾਨਿ ਯਦਤ੍ਥਂ ਇਮਾ ਪਞ੍ਞਾ ਉਦ੍ਧਟਾ, ਤਮੇવ વੇਨੇਯ੍ਯਪੁਗ੍ਗਲવਿਭਾਗਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਇਮਾ ਦ੍વੇਤਿ ਗਣਨવਸੇਨ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤਾ ਸੁਤਮਯੀ ਚਿਨ੍ਤਾਮਯੀ ਚਾਤਿ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਅਯਂ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂਤਿ ਅਯਂ ਸੁਤਮਯਚਿਨ੍ਤਾਮਯਞਾਣੇਹਿ ਆਸਯਪਯੋਗਪਬੋਧਸ੍ਸ ਨਿਪ੍ਫਾਦਿਤਤ੍ਤਾ ਉਦ੍ਦੇਸਮਤ੍ਤੇਨੇવ ਜਾਨਨਤੋ ‘‘ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਅਯਂ વਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੂਤਿ ਚਿਨ੍ਤਾਮਯਞਾਣੇਨ ਆਸਯਸ੍ਸ ਅਪਰਿਕ੍ਖਤਤ੍ਤਾ ਉਦ੍ਦੇਸਨਿਦ੍ਦੇਸੇਹਿ ਜਾਨਨਤੋ વਿਪਞ੍ਚਿਤਞ੍ਞੂ। ਅਯਂ ਨੇਯ੍ਯੋਤਿ ਸੁਤਮਯਞਾਣਸ੍ਸਾਪਿ ਅਭਾવਤੋ ਨਿਰવਸੇਸਂ વਿਤ੍ਥਾਰਦੇਸਨਾਯ ਨੇਤਬ੍ਬਤੋ ਨੇਯ੍ਯੋ।

    Idāni yadatthaṃ imā paññā uddhaṭā, tameva veneyyapuggalavibhāgaṃ yojetvā dassetuṃ ‘‘yassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha imā dveti gaṇanavasena vatvā puna tā sutamayī cintāmayī cāti sarūpato dasseti. Ayaṃ ugghaṭitaññūti ayaṃ sutamayacintāmayañāṇehi āsayapayogapabodhassa nipphāditattā uddesamatteneva jānanato ‘‘ugghaṭitaññū’’ti vuccati. Ayaṃ vipañcitaññūti cintāmayañāṇena āsayassa aparikkhatattā uddesaniddesehi jānanato vipañcitaññū. Ayaṃ neyyoti sutamayañāṇassāpi abhāvato niravasesaṃ vitthāradesanāya netabbato neyyo.

    . ਏવਂ ਦੇਸਨਾਪਟਿਪਦਾਞਾਣવਿਭਾਗੇਹਿ ਦੇਸਨਾਭਾਜਨਂ વੇਨੇਯ੍ਯਤ੍ਤਯਂ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤਤ੍ਥ ਪવਤ੍ਤਿਤਾਯ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਦੇਸਨਾਹਾਰਂ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਯੋਜੇਤੁਂ ‘‘ਸਾਯਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ’’ਤਿਆਦਿ ਆਰਦ੍ਧਂ।

    9. Evaṃ desanāpaṭipadāñāṇavibhāgehi desanābhājanaṃ veneyyattayaṃ vibhajitvā idāni tattha pavattitāya bhagavato dhammadesanāya desanāhāraṃ niddhāretvā yojetuṃ ‘‘sāyaṃ dhammadesanā’’tiādi āraddhaṃ.

    ਤਤ੍ਥ ਸਾਯਨ੍ਤਿ ਸਾ ਅਯਂ। ਯਾ ਪੁਬ੍ਬੇ ‘‘ਧਮ੍ਮਂ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਨੇਤ੍ਤਿ॰ ੫) ਪਟਿਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰਸ੍ਸ ਆਦਿਤੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸ੍ਸ વਿਸਯਭਾવੇਨ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾ ਪਾਲ਼ਿ, ਤਮੇવੇਤ੍ਥ ਦੇਸਨਾਹਾਰਂ ਨਿਯੋਜੇਤੁਂ ‘‘ਸਾਯਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ’’ਤਿ ਪਚ੍ਚਾਮਸਤਿ। ਕਿਂ ਦੇਸਯਤੀਤਿ ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾવਸੇਨ ਦੇਸਨਾਯ ਪਿਣ੍ਡਤ੍ਥਂ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤਂ ਗਣਨਾਯ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤਿ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨੀ’’ਤਿ। ਸਚ੍ਚવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਾ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਚ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਿਣ੍ਡਤ੍ਥੋ। ਪવਤ੍ਤਿਪવਤ੍ਤਕਨਿવਤ੍ਤਿਤਦੁਪਾਯવਿਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਅਭਾવਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅવਿਪਰੀਤਭਾવੇਨ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਾਨਿ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਮੁਦਯਂ ਨਿਰੋਧਂ ਮਗ੍ਗ’’ਨ੍ਤਿ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Tattha sāyanti sā ayaṃ. Yā pubbe ‘‘dhammaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’tiādinā (netti. 5) paṭiniddesavārassa ādito desanāhārassa visayabhāvena nikkhittā pāḷi, tamevettha desanāhāraṃ niyojetuṃ ‘‘sāyaṃ dhammadesanā’’ti paccāmasati. Kiṃ desayatīti kathetukamyatāvasena desanāya piṇḍatthaṃ pucchitvā taṃ gaṇanāya paricchinditvā sāmaññato dasseti ‘‘cattāri saccānī’’ti. Saccavinimuttā hi bhagavato desanā natthīti. Tassā ca cattāri saccāni piṇḍattho. Pavattipavattakanivattitadupāyavimuttassa neyyassa abhāvato cattāri aviparītabhāvena saccānīti daṭṭhabbaṃ. Tāni ‘‘dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ magga’’nti sarūpato dasseti.

    ਤਤ੍ਥ ਅਨੇਕੁਪਦ੍ਦવਾਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવੇਨ ਕੁਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ ਬਾਲਜਨਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਧੁવਸੁਭਸੁਖਤ੍ਤਭਾવવਿਰਹੇਨ ਤੁਚ੍ਛਤ੍ਤਾ ਚ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਅવਸੇਸਪਚ੍ਚਯਸਮવਾਯੇ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣਤ੍ਤਾ ਸਮੁਦਯੋ। ਸਬ੍ਬਗਤਿਸੁਞ੍ਞਤ੍ਤਾ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤ੍ਥ ਸਂਸਾਰਚਾਰਕਸਙ੍ਖਾਤੋ ਦੁਕ੍ਖਰੋਧੋ, ਏਤਸ੍ਮਿਂ વਾ ਅਧਿਗਤੇ ਸਂਸਾਰਚਾਰਕਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਰੋਧਸ੍ਸ ਅਭਾવੋਤਿਪਿ ਨਿਰੋਧੋ, ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ વਾ। ਮਾਰੇਨ੍ਤੋ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਮਗ੍ਗਿਯਤੀਤਿ વਾ ਮਗ੍ਗੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਮੁਦਯੇਨ ਅਸ੍ਸਾਦੋ, ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਆਦੀਨવੋ, ਮਗ੍ਗਨਿਰੋਧੇਹਿ ਨਿਸ੍ਸਰਣਂ। ਏવਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸੁਤ੍ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਸਰੂਪਤੋ ਆਗਤਾਨਿ, ਤਤ੍ਥ ਯਥਾਰੁਤવਸੇਨ। ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਸੁਤ੍ਤੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਸਰੂਪਤੋ ਨ ਆਗਤਾਨਿ, ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ વਸੇਨ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਯੋ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬਾ। ਯਤ੍ਥ ਚ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਯੋ ਸਰੂਪਤੋ ਆਗਤਾ, ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਤ੍ਥ ਪਨ ਨ ਆਗਤਾ, ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਤੋ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ વਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਇਧ ਪਨ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਯੋ ਉਦਾਹਰਣવਸੇਨ ਸਰੂਪਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਤੇਹਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤੁਂ ‘‘ਆਦੀਨવੋ ਚਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Tattha anekupaddavādhiṭṭhānabhāvena kucchitattā bālajanaparikappitadhuvasubhasukhattabhāvavirahena tucchattā ca dukkhaṃ. Avasesapaccayasamavāye dukkhassa uppattikāraṇattā samudayo. Sabbagatisuññattā natthi ettha saṃsāracārakasaṅkhāto dukkharodho, etasmiṃ vā adhigate saṃsāracārakasaṅkhātassa dukkharodhassa abhāvotipi nirodho, anuppādanirodhapaccayattā vā. Mārento gacchati, nibbānatthikehi maggiyatīti vā maggo. Tattha samudayena assādo, dukkhena ādīnavo, magganirodhehi nissaraṇaṃ. Evaṃ yasmiṃ sutte cattāri saccāni sarūpato āgatāni, tattha yathārutavasena. Yattha pana sutte cattāri saccāni sarūpato na āgatāni, tattha atthato cattāri saccāni uddharitvā tesaṃ vasena assādādayo niddhāretabbā. Yattha ca assādādayo sarūpato āgatā, tattha vattabbameva natthi. Yattha pana na āgatā, tattha atthato uddharitvā tesaṃ vasena cattāri saccāni niddhāretabbāni. Idha pana assādādayo udāharaṇavasena sarūpato dassitāti tehi saccāni niddhāretuṃ ‘‘ādīnavo cā’’tiādi vuttaṃ.

    ਤਤ੍ਥ ‘‘ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੮੭; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੨੦; ੩.੩੭੩; વਿਭ॰ ੨੦੨) વਚਨਤੋ ਤਣ੍ਹਾવਜ੍ਜਾ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ, ਤੇ ਚ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਆਦੀਨવੋ, ਫਲਞ੍ਚ ਦੇਸਨਾਯ ਸਾਧੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਲੋਕਿਯਂ, ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਫਲਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ। ਅਸ੍ਸਾਦੋਤਿ ਤਣ੍ਹਾવਿਪਲ੍ਲਾਸਾਨਮ੍ਪਿ ਇਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ ਤੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਹ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਦੇਸਨਾ ਚ ਦੇਸਨਾਫਲਾਧਿਗਮਸ੍ਸ ਉਪਾਯੋਤਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਉਪਾਯੋ ਆਣਤ੍ਤਿ ਚ ਮਗ੍ਗੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨਿਸ੍ਸਰਣਪਦੇ ਚਾਪਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਚਾਯਂ ਸਚ੍ਚવਿਭਾਗੋ ਆਕੁਲੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗੇ (વਿਭ॰ ੨੦੮) ‘‘ਤਣ੍ਹਾ ਅવਸਿਟ੍ਠਾ ਕਿਲੇਸਾ ਅવਸਿਟ੍ਠਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਾਸવਾਨਿ ਕੁਸਲਮੂਲਾਨਿ ਸਾਸવਾ ਚ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਭਾવੇਨ વਿਭਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਨਯੇ ਤਂਤਂਅવਸਿਟ੍ਠਾ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਭਾવੇਨ વਿਭਤ੍ਤਾ, ਏવਮਿਧਾਪਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਨ੍ਤਿ। ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਨਿਗਮਨਂ । ਇਦਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਯਾਯਂ ਭਗવਤੋ ਚਤੁਸਚ੍ਚવਸੇਨ ਸਾਮੁਕ੍ਕਂਸਿਕਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ, ਇਦਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ।

    Tattha ‘‘saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā’’ti (dī. ni. 2.387; ma. ni. 1.120; 3.373; vibha. 202) vacanato taṇhāvajjā tebhūmakadhammā dukkhasaccaṃ, te ca aniccādisabhāvattā ādīnavo, phalañca desanāya sādhetabbaṃ. Tattha yaṃ lokiyaṃ, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘phalañca dukkha’’nti. Assādoti taṇhāvipallāsānampi icchitattā te sandhāya ‘‘assādo samudayo’’ti vuttaṃ. Saha vipassanāya ariyamaggo desanā ca desanāphalādhigamassa upāyoti katvā ‘‘upāyo āṇatti ca maggo’’ti vuttaṃ. Nissaraṇapade cāpi ariyamaggo niddhāretabbo, na cāyaṃ saccavibhāgo ākuloti daṭṭhabbo. Yathā hi saccavibhaṅge (vibha. 208) ‘‘taṇhā avasiṭṭhā kilesā avasiṭṭhā akusalā dhammā sāsavāni kusalamūlāni sāsavā ca kusalā dhammā samudayasaccabhāvena vibhattā’’ti tasmiṃ tasmiṃ naye taṃtaṃavasiṭṭhā tebhūmakadhammā dukkhasaccabhāvena vibhattā, evamidhāpi daṭṭhabbanti. Imāni cattāri saccānīti nigamanaṃ . Idaṃ dhammacakkanti yāyaṃ bhagavato catusaccavasena sāmukkaṃsikā dhammadesanā, idaṃ dhammacakkaṃ.

    ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਭਾવਂ ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗਸੁਤ੍ਤવਸੇਨ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੭੧ ਆਦਯੋ) ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਯਥਾਹ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਜਾਤਿਆਦਿવਿਭਾਗਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਗਹਂ ਤਣ੍ਹਾવਜ੍ਜਂ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮਜਾਤਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਾਦਿਭਾવੇਨ ਚ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮੇਤਿ ਭਗવਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ। ਬਾਰਾਣਸਿਯਨ੍ਤਿ ਬਾਰਾਣਸੀਨਾਮਕਸ੍ਸ ਨਗਰਸ੍ਸ ਅવਿਦੂਰੇ। ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਇਸੀਨਂ ਆਕਾਸਤੋ ਓਤਰਣਟ੍ਠਾਨਤਾਯ ਇਸਿਪਤਨਂ। ਮਿਗਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਅਭਯਸ੍ਸ ਦਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਮਿਗਦਾਯਨ੍ਤਿ ਚ ਲਦ੍ਧਨਾਮੇ ਅਸ੍ਸਮੇ। ਉਤ੍ਤਰਤਿ ਅਤਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਅਭਿਭવਤੀਤਿ વਾ ਉਤ੍ਤਰਂ, ਨਤ੍ਥਿ ਏਤਸ੍ਸ ਉਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ। ਅਨਤਿਸਯਂ ਅਪ੍ਪਟਿਭਾਗਂ વਾ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ਅਨੇਕਾਸੁ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਪਰਿਸਾਸੁ ਅਨੇਕਸਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਤੇਸਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿવੇਧਸਮ੍ਪਾਦਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਤਾ, ਤਥਾਪਿ ਸਬ੍ਬਪਠਮਂ ਅਞ੍ਞਾਸਿਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞਪ੍ਪਮੁਖਾਯ ਅਟ੍ਠਾਰਸਪਰਿਮਾਣਾਯ ਬ੍ਰਹ੍ਮਕੋਟਿਯਾ ਚਤੁਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿવੇਧવਿਭਾવਨੀਯਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਸਾਤਿਸਯਾ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਸਮਞ੍ਞਾਤਿ ‘‘ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਪવਤ੍ਤਿਤ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Idāni tassā dhammadesanāya dhammacakkabhāvaṃ saccavibhaṅgasuttavasena (ma. ni. 3.371 ādayo) dassetuṃ ‘‘yathāha bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Tattha idaṃ dukkhanti idaṃ jātiādivibhāgaṃ saṅkhepato pañcupādānakkhandhasaṅgahaṃ taṇhāvajjaṃ tebhūmakadhammajātaṃ dukkhassa adhiṭṭhānabhāvena dukkhadukkhādibhāvena ca dukkhaṃ ariyasaccanti attho. Meti bhagavā attānaṃ niddisati. Bārāṇasiyanti bārāṇasīnāmakassa nagarassa avidūre. Paccekabuddhaisīnaṃ ākāsato otaraṇaṭṭhānatāya isipatanaṃ. Migānaṃ tattha abhayassa dinnattā migadāyanti ca laddhanāme assame. Uttarati atikkamati, abhibhavatīti vā uttaraṃ, natthi etassa uttaranti anuttaraṃ. Anatisayaṃ appaṭibhāgaṃ vā. Kiñcāpi bhagavato dhammadesanā anekāsu devamanussaparisāsu anekasatakkhattuṃ tesaṃ ariyasaccappaṭivedhasampādanavasena pavattitā, tathāpi sabbapaṭhamaṃ aññāsikoṇḍaññappamukhāya aṭṭhārasaparimāṇāya brahmakoṭiyā catusaccappaṭivedhavibhāvanīyā dhammadesanā, tassā sātisayā dhammacakkasamaññāti ‘‘dhammacakkaṃ pavattita’’nti vuttaṃ.

    ਤਤ੍ਥ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਦਿਧਮ੍ਮੋ ਏવ ਪવਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ ਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ, ਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿ વਾ ਆਣਾ। ਧਮ੍ਮਤੋ ਅਨਪੇਤਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਞ੍ਚ ਤਂ ਚਕ੍ਕਞ੍ਚਾਤਿ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ। ਧਮ੍ਮੇਨ ਞਾਯੇਨ ਚਕ੍ਕਨ੍ਤਿਪਿ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਧਮ੍ਮਞ੍ਚ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ ਚਕ੍ਕਞ੍ਚਾਤਿ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ, ਚਕ੍ਕਞ੍ਚ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ ਧਮ੍ਮਞ੍ਚਾਤਿ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ, ਧਮ੍ਮੇਨ ਪવਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੪੧-੪੨)। ਅਪ੍ਪਟਿવਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਿਸ੍ਸਰਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਭਾવਤੋ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਸ੍ਸ ਚ ਅਨੁਤ੍ਤਰਭਾવਤੋ ਅਪ੍ਪਟਿਸੇਧਨੀਯਂ। ਕੇਨ ਪਨ ਅਪ੍ਪਟਿવਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਮਣੇਨ વਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਮਣੇਨਾਤਿ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਂ ਉਪਗਤੇਨ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨਾਤਿ ਜਾਤਿਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇਨ। ਪਰਮਤ੍ਥਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਞ੍ਹਿ ਪਟਿਲੋਮਨਚਿਤ੍ਤਂਯੇવ ਨਤ੍ਥਿ। ਦੇવੇਨਾਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਦੇવੇਨ। ਕੇਨਚੀਤਿ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਅવਸਿਟ੍ਠਪਾਰਿਸਜ੍ਜੇਨ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਅਟ੍ਠਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਰਿਸਾਨਂ ਅਨવਸੇਸਪਰਿਯਾਦਾਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਲੋਕਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤਲੋਕੇ।

    Tattha satipaṭṭhānādidhammo eva pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ, cakkanti vā āṇā. Dhammato anapetattā dhammañca taṃ cakkañcāti dhammacakkaṃ. Dhammena ñāyena cakkantipi dhammacakkaṃ. Yathāha – ‘‘dhammañca pavatteti cakkañcāti dhammacakkaṃ, cakkañca pavatteti dhammañcāti dhammacakkaṃ, dhammena pavattetīti dhammacakka’’ntiādi (paṭi. ma. 2.41-42). Appaṭivattiyanti dhammissarassa bhagavato sammāsambuddhabhāvato dhammacakkassa ca anuttarabhāvato appaṭisedhanīyaṃ. Kena pana appaṭivattiyanti āha ‘‘samaṇena vā’’tiādi. Tattha samaṇenāti pabbajjaṃ upagatena. Brāhmaṇenāti jātibrāhmaṇena. Paramatthasamaṇabrāhmaṇānañhi paṭilomanacittaṃyeva natthi. Devenāti kāmāvacaradevena. Kenacīti yena kenaci avasiṭṭhapārisajjena. Ettāvatā aṭṭhannampi parisānaṃ anavasesapariyādānaṃ daṭṭhabbaṃ. Lokasminti sattaloke.

    ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਿਸ੍ਸਂ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਯਂ। ਅਪਰਿਮਾਣਾ ਪਦਾ, ਅਪਰਿਮਾਣਾ ਅਕ੍ਖਰਾਤਿ ਉਪ੍ਪਟਿਪਾਟਿવਚਨਂ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਪਦਸਙ੍ਗਹਿਤਾਨਿ ਅਕ੍ਖਰਾਨੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਪਦਾ ਅਕ੍ਖਰਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਾਤਿ ਲਿਙ੍ਗવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਕਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਤ੍ਥਸ੍ਸਾਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ। ਸਙ੍ਕਾਸਨਾਤਿ ਸਙ੍ਕਾਸਿਤਬ੍ਬਾਕਾਰੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ਅਤ੍ਥਸ੍ਸਾਤਿ ਚ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਇਤਿਪਿਦਨ੍ਤਿ ਇਤੀਤਿ ਪਕਾਰਤ੍ਥੋ, ਪਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਤ੍ਥੋ, ਇਮਿਨਾਪਿ ਇਮਿਨਾਪਿ ਪਕਾਰੇਨ ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ਜਾਤਿਆਦਿਭੇਦੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਨੇਕਭੇਦਤਂ ਤਂਦੀਪਕਾਨਂ ਅਕ੍ਖਰਪਦਾਦੀਨਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਅਪਰਿਮਾਣਤਞ੍ਚ ਸਮਤ੍ਥੇਤਿ।

    Tatthāti tissaṃ catusaccadhammadesanāyaṃ. Aparimāṇā padā, aparimāṇā akkharāti uppaṭipāṭivacanaṃ yebhuyyena padasaṅgahitāni akkharānīti dassanatthaṃ. Padā akkharā byañjanāti liṅgavipallāso katoti daṭṭhabbaṃ. Atthassāti catusaccasaṅkhātassa atthassa. Saṅkāsanāti saṅkāsitabbākāro. Esa nayo sesesupi. Atthassāti ca sambandhe sāmivacanaṃ. Itipidanti itīti pakārattho, pi-saddo sampiṇḍanattho, imināpi imināpi pakārena idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ veditabbanti attho. Tena jātiādibhedena yathāvuttassa dukkhasaccassa anekabhedataṃ taṃdīpakānaṃ akkharapadādīnaṃ vuttappakāraṃ aparimāṇatañca samattheti.

    ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋਤਿ ਅਯਂ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾਦਿਭੇਦਾ ਤਣ੍ਹਾવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਮੂਲਭੂਤਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭਾવਤੋ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋ। ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੋਤਿ ਅਯਂ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਨਿਸ੍ਸਟਾ ਅਸਙ੍ਖਤਧਾਤੁ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੋ। ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾਤਿ ਅਯਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਆਦਿਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮੂਹੋ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਸਙ੍ਖਾਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਤਦਭਿਮੁਖੀਭੂਤਤ੍ਤਾ ਪਟਿਪਦਾ ਚ ਹੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ। ਇਤਿਪਿਦਨ੍ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਪਨ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚੇ ਅਟ੍ਠਸਤਤਣ੍ਹਾવਿਚਰਿਤੇਹਿ, ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚੇ ਮਦਨਿਮ੍ਮਦਨਾਦਿਪਰਿਯਾਯੇਹਿ, ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚੇ ਸਤ੍ਤਤ੍ਤਿਂਸਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅਤ੍ਥੋ વਿਭਜਿਤ੍વਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸੇਸਂ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ।

    Ayaṃ dukkhasamudayoti ayaṃ kāmataṇhādibhedā taṇhāvaṭṭassa mūlabhūtā yathāvuttassa dukkhassa nibbattihetubhāvato dukkhasamudayo. Ayaṃ dukkhanirodhoti ayaṃ sabbasaṅkhatanissaṭā asaṅkhatadhātu yathāvuttassa dukkhassa anuppādanirodhapaccayattā dukkhanirodho. Ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti ayaṃ sammādiṭṭhiādiaṭṭhaṅgasamūho dukkhanirodhasaṅkhātaṃ nibbānaṃ gacchati ārammaṇavasena tadabhimukhībhūtattā paṭipadā ca hoti dukkhanirodhappattiyāti dukkhanirodhagāminī paṭipadā. Itipidanti padassa pana samudayasacce aṭṭhasatataṇhāvicaritehi, nirodhasacce madanimmadanādipariyāyehi, maggasacce sattattiṃsabodhipakkhiyadhammehi attho vibhajitvā veditabbo. Sesaṃ vuttanayameva.

    ਏવਂ ‘‘ਦ੍વਾਦਸ ਪਦਾਨਿ ਸੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਗਾਥਾਯ ਸਕਲਸ੍ਸ ਸਾਸਨਸ੍ਸ ਛਨ੍ਨਂ ਅਤ੍ਥਪਦਾਨਂ ਛਨ੍ਨਞ੍ਚ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦਾਨਂ વਸੇਨ ਯਾ ਦ੍વਾਦਸਪਦਤਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਮੇવ ‘‘ਧਮ੍ਮਂ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸ੍ਸ વਿਸਯਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਛਛਕ੍ਕਪਰਿਯਾਯਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੪੨੦ ਆਦਯੋ) ਏਕਦੇਸੇਨ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਸੁਤ੍ਤੇਨ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੮੧; ਮਹਾવ॰ ੧੩; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੩੦) ਤਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਹਿਤਭਾવਦਸ੍ਸਨਮੁਖੇਨ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਾਪਿ ਭਗવਤੋ વਚਨਸ੍ਸ ਚਤੁਸਚ੍ਚਦੇਸਨਾਭਾવਂ ਤਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਚ ਚਤੁਸਚ੍ਚਭਾવਂ વਿਭਾવੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬਾਰਾਣਸਿਯ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗਸੁਤ੍ਤਂ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੭੧ ਆਦਯੋ) ਉਦ੍ਦੇਸਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਅਪਰਿਮਾਣਾ ਪਦਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਤ੍ਥਪਦਾਨਿ વਿਭਜਨ੍ਤੋ ਦ੍વਾਦਸਪਦਭਾવਂ ਦੀਪੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞવਿਸਯਿવਿਸਯਭਾવੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਭਗવਾ ਅਕ੍ਖਰੇਹਿ ਸਙ੍ਕਾਸੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Evaṃ ‘‘dvādasa padāni sutta’’nti gāthāya sakalassa sāsanassa channaṃ atthapadānaṃ channañca byañjanapadānaṃ vasena yā dvādasapadatā vuttā, tameva ‘‘dhammaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’tiādinā desanāhārassa visayadassanavasena chachakkapariyāyaṃ (ma. ni. 3.420 ādayo) ekadesena uddisitvā dhammacakkappavattanasuttena (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 13; paṭi. ma. 2.30) tadatthassa saṅgahitabhāvadassanamukhena sabbassāpi bhagavato vacanassa catusaccadesanābhāvaṃ tadatthassa ca catusaccabhāvaṃ vibhāvento ‘‘idaṃ dukkhanti me, bhikkhave, bārāṇasiya’’ntiādinā saccavibhaṅgasuttaṃ (ma. ni. 3.371 ādayo) uddesato dassetvā ‘‘tattha aparimāṇā padā’’tiādinā byañjanatthapadāni vibhajanto dvādasapadabhāvaṃ dīpetvā idāni tesaṃ aññamaññavisayivisayabhāvena sambandhabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘tattha bhagavā akkharehi saṅkāsetī’’tiādi vuttaṃ.

    ਤਤ੍ਥ ਪਦਾવਯવਗ੍ਗਹਣਮੁਖੇਨ ਪਦਗ੍ਗਹਣਂ, ਗਹਿਤੇ ਚ ਪਦੇ ਪਦਤ੍ਥਾવਬੋਧੋ ਗਹਿਤਪੁਬ੍ਬਸਙ੍ਕੇਤਸ੍ਸ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਚ ਪਦਾવਯવਗ੍ਗਹਣੇਨ વਿਯ ਪਦਗ੍ਗਹਣਸ੍ਸ, ਪਦਤ੍ਥਾવਯવਗ੍ਗਹਣੇਨਾਪਿ ਪਦਤ੍ਥਗ੍ਗਹਣਸ੍ਸ વਿਸੇਸਾਧਾਨਂ ਜਾਯਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਅਕ੍ਖਰੇਹਿ ਸਙ੍ਕਾਸੇਤੀ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਅਕ੍ਖਰੇਹਿ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਦੀਪਿਯਮਾਨੋ ਅਤ੍ਥੋ ਪਦਪਰਿਯੋਸਾਨੇ વਾਕ੍ਯਸ੍ਸ ਅਪਰਿਯੋਸਿਤਤ੍ਤਾ ਪਦੇਨੇવ ਪਕਾਸਿਤੋ ਦੀਪਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਪਦੇਹਿ ਪਕਾਸੇਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਾਕ੍ਯਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਪਨ ਸੋ ਅਤ੍ਥੋ વਿવਰਿਤੋ વਿવਟੋ ਕਤੋ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇਹਿ વਿવਰਤੀ’’ਤਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚ ਪਕਾਰੇਹਿ વਾਕ੍ਯਭੇਦੇ ਕਤੇ ਤਦਤ੍ਥੋ વਿਭਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਆਕਾਰੇਹਿ વਿਭਜਤੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥਾ વਾਕ੍ਯਾવਯવਾਨਂ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਨਿਬ੍ਬਚਨવਿਭਾਗੇ ਕਤੇ ਸੋ ਅਤ੍ਥੋ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨਿਰੁਤ੍ਤੀਹਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਤੀ’’ਤਿ। ਕਤਨਿਬ੍ਬਚਨੇਹਿ વਾਕ੍ਯਾવਯવੇਹਿ વਿਤ੍ਥਾਰવਸੇਨ ਨਿਰવਸੇਸਤੋ ਦੇਸਿਤੇਹਿ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਪਰਿਤੋਸਨਂ ਬੁਦ੍ਧਿਨਿਸਾਨਞ੍ਚ ਕਤਂ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਨਿਦ੍ਦੇਸੇਹਿ ਪਞ੍ਞਪੇਤੀ’’ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਅਕ੍ਖਰੇਹਿ ਏવ ਸਙ੍ਕਾਸੇਤੀਤਿ ਅવਧਾਰਣਂ ਅਕਤ੍વਾ ਅਕ੍ਖਰੇਹਿ ਸਙ੍ਕਾਸੇਤਿਯੇવਾਤਿ ਏવਂ ਅવਧਾਰਣਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਤਿ ਅਤ੍ਥਪਦਾਨਂ ਨਾਨਾવਾਕ੍ਯવਿਸਯਤਾਪਿ ਸਿਦ੍ਧਾ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ ਏਕਾਨੁਸਨ੍ਧਿਕੇ ਸੁਤ੍ਤੇ ਛਲ਼ੇવ ਅਤ੍ਥਪਦਾਨਿ, ਨਾਨਾਨੁਸਨ੍ਧਿਕੇ ਪਨ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਮ੍ਹਿ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿਮ੍ਹਿ ਛ ਛ ਅਤ੍ਥਪਦਾਨਿ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤਬ੍ਬਾਨਿ।

    Tattha padāvayavaggahaṇamukhena padaggahaṇaṃ, gahite ca pade padatthāvabodho gahitapubbasaṅketassa hoti. Tattha ca padāvayavaggahaṇena viya padaggahaṇassa, padatthāvayavaggahaṇenāpi padatthaggahaṇassa visesādhānaṃ jāyatīti āha – ‘‘akkharehi saṅkāsetī’’ti. Yasmā pana akkharehi saṃkhittena dīpiyamāno attho padapariyosāne vākyassa apariyositattā padeneva pakāsito dīpito hoti, tasmā ‘‘padehi pakāsetī’’ti vuttaṃ. Vākyapariyosāne pana so attho vivarito vivaṭo kato hotīti vuttaṃ ‘‘byañjanehi vivaratī’’ti. Yasmā ca pakārehi vākyabhede kate tadattho vibhatto nāma hoti, tasmā ‘‘ākārehi vibhajatī’’ti vuttaṃ. Tathā vākyāvayavānaṃ paccekaṃ nibbacanavibhāge kate so attho pākaṭo hotīti vuttaṃ ‘‘niruttīhi uttānīkarotī’’ti. Katanibbacanehi vākyāvayavehi vitthāravasena niravasesato desitehi veneyyānaṃ cittaparitosanaṃ buddhinisānañca kataṃ hotīti āha – ‘‘niddesehi paññapetī’’ti. Ettha ca akkharehi eva saṅkāsetīti avadhāraṇaṃ akatvā akkharehi saṅkāsetiyevāti evaṃ avadhāraṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Evañhi sati atthapadānaṃ nānāvākyavisayatāpi siddhā hoti. Tena ekānusandhike sutte chaḷeva atthapadāni, nānānusandhike pana anusandhimhi anusandhimhi cha cha atthapadāni niddhāretabbāni.

    ‘‘ਅਕ੍ਖਰੇਹਿ ਚ ਪਦੇਹਿ ਚ ਉਗ੍ਘਟੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦਾਨਂ ਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। વੇਨੇਯ੍ਯਤ੍ਤਯવਿਨਯਮੇવ ਹਿ ਤੇਸਂ ਬ੍ਯਾਪਾਰੋ। ਅਟ੍ਠਾਨਭਾવਤੋ ਪਨ ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿવੇਧਸ੍ਸ ਪਦਪਰਮੋ ਨ ਇਧ વੁਤ੍ਤੋ। ਨੇਯ੍ਯਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ વਾ ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਇਧ ਗਹਣਂ ਸੇਕ੍ਖਗ੍ਗਹਣੇਨ વਿਯ ਕਲ੍ਯਾਣਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸਾਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਕ੍ਖਰੇਹੀਤਿਆਦੀਸੁ ਕਰਣਸਾਧਨੇ ਕਰਣવਚਨਂ, ਨ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ। ਅਕ੍ਖਰਾਦੀਨਿ ਹਿ ਉਗ੍ਘਟਨਾਦਿਅਤ੍ਥਾਨਿ, ਨ ਉਗ੍ਘਟਨਾਦਿਅਕ੍ਖਰਾਦਿਅਤ੍ਥਂ। ਯਦਤ੍ਥਾ ਚ ਕਿਰਿਯਾ ਸੋ ਹੇਤੁ, ਯਥਾ ‘‘ਅਨ੍ਨੇਨવਸਤੀ’’ਤਿ। ਉਗ੍ਘਟੇਤੀਤਿ ਸੋਤਾવਧਾਨਂ ਕਤ੍વਾ ਸਮਾਹਿਤਚਿਤ੍ਤਾਨਂ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਸਙ੍ਕਾਸਨવਸੇਨ ਅਕ੍ਖਰੇਹਿ વਿਸੇਸਂ ਆਦਹਨ੍ਤੋ ਯਥਾ ਪਦਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਆਸਯਪ੍ਪਟਿਬੋਧੋ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਂ ਅਤ੍ਥਂ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਕਥੇਤਿ ਉਦ੍ਦਿਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਪਞ੍ਚਯਤੀਤਿ ਯਥਾਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਅਤ੍ਥਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ। વਿਤ੍ਥਾਰੇਤੀਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰਂ ਕਰੋਤਿ, વਿਤ੍ਥਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਆਚਿਕ੍ਖਤਿ વਾ, ਪਟਿਨਿਦ੍ਦਿਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਚੇਤ੍ਥ ਉਗ੍ਘਟੇਤੀਤਿ ਉਦ੍ਦਿਸਨਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਉਦ੍ਦੇਸੋ ਚ ਦੇਸਨਾਯ ਆਦਿ, ਤਸ੍ਮਾ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਉਗ੍ਘਟਨਾ ਆਦੀ’’ਤਿ। ਤਥਾ વਿਪਞ੍ਚਨਂ ਨਿਦ੍ਦਿਸਨਂ, વਿਤ੍ਥਰਣਂ ਪਟਿਨਿਦ੍ਦਿਸਨਂ, ਨਿਦ੍ਦੇਸਪਟਿਨਿਦ੍ਦੇਸਾ ਚ ਦੇਸਨਾਯ ਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨਾਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘વਿਪਞ੍ਚਨਾ ਮਜ੍ਝੇ, વਿਤ੍ਥਾਰਣਾ ਪਰਿਯੋਸਾਨ’’ਨ੍ਤਿ।

    ‘‘Akkharehi ca padehi ca ugghaṭetī’’tiādinā byañjanapadānaṃ kiccasādhanaṃ dasseti. Veneyyattayavinayameva hi tesaṃ byāpāro. Aṭṭhānabhāvato pana saccappaṭivedhassa padaparamo na idha vutto. Neyyaggahaṇeneva vā tassāpi idha gahaṇaṃ sekkhaggahaṇena viya kalyāṇaputhujjanassāti daṭṭhabbaṃ. Akkharehītiādīsu karaṇasādhane karaṇavacanaṃ, na hetumhi. Akkharādīni hi ugghaṭanādiatthāni, na ugghaṭanādiakkharādiatthaṃ. Yadatthā ca kiriyā so hetu, yathā ‘‘annenavasatī’’ti. Ugghaṭetīti sotāvadhānaṃ katvā samāhitacittānaṃ veneyyānaṃ saṅkāsanavasena akkharehi visesaṃ ādahanto yathā padapariyosāne āsayappaṭibodho hoti, tathā yathādhippetaṃ atthaṃ saṅkhepena katheti uddisatīti attho. Vipañcayatīti yathāuddiṭṭhaṃ atthaṃ niddisati. Vitthāretīti vitthāraṃ karoti, vitthāraṃ katvā ācikkhati vā, paṭiniddisatīti attho. Yasmā cettha ugghaṭetīti uddisanaṃ adhippetaṃ. Uddeso ca desanāya ādi, tasmā vuttaṃ – ‘‘ugghaṭanā ādī’’ti. Tathā vipañcanaṃ niddisanaṃ, vittharaṇaṃ paṭiniddisanaṃ, niddesapaṭiniddesā ca desanāya majjhapariyosānāti. Tena vuttaṃ – ‘‘vipañcanā majjhe, vitthāraṇā pariyosāna’’nti.

    ਏવਂ ‘‘ਅਕ੍ਖਰੇਹਿ ਸਙ੍ਕਾਸੇਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਛਨ੍ਨਂ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਦਾਨਂ ਬ੍ਯਾਪਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਤ੍ਥਪਦਾਨਂ ਬ੍ਯਾਪਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸੋਯਂ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਸੀਲਾਦਿਧਮ੍ਮੋ ਏવ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਅਤ੍ਥਭੂਤੋ વੇਨੇਯ੍ਯવਿਨਯਨਤੋ ਧਮ੍ਮવਿਨਯੋਉਗ੍ਘਟੀਯਨ੍ਤੋਤਿ ਉਦ੍ਦਿਸਿਯਮਾਨੋ। ਤੇਨਾਤਿ ਉਗ੍ਘਟਿਤਞ੍ਞੂવਿਨਯਨੇਨ। વਿਪਞ੍ਚੀਯਨ੍ਤੋਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਯਮਾਨੋ। વਿਤ੍ਥਾਰੀਯਨ੍ਤੋਤਿ ਪਟਿਨਿਦ੍ਦਿਸਿਯਮਾਨੋ।

    Evaṃ ‘‘akkharehi saṅkāsetī’’tiādinā channaṃ byañjanapadānaṃ byāpāraṃ dassetvā idāni atthapadānaṃ byāpāraṃ dassetuṃ ‘‘soyaṃ dhammavinayo’’tiādi vuttaṃ. Tattha sīlādidhammo eva pariyattiatthabhūto veneyyavinayanato dhammavinayo. Ugghaṭīyantoti uddisiyamāno. Tenāti ugghaṭitaññūvinayanena. Vipañcīyantoti niddisiyamāno. Vitthārīyantoti paṭiniddisiyamāno.

    ੧੦. ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ‘‘ਧਮ੍ਮਂ વੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਯ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਤਿવਿਧਕਲ੍ਯਾਣਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਇਦਾਨਿ ਅਤ੍ਥਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਛ ਪਦਾਨਿ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ। ‘‘ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਦੇਸਨਾਹਾਰਸ੍ਸ વਿਸਯਭਾવੇਨ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ ਪਾਲ਼ਿਂ ਨਿਗਮਨવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿਆਦਿ ‘‘ਕੇવਲਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ ਪਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥવਿવਰਣਂ। ਤਤ੍ਥ ਉਪਟ੍ਠਿਤਂ ਸਬ੍ਬવਿਸੇਸਾਨਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ વਿਸੇਸਾਨਂ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾਦਿવਿਸੇਸਾਨਂ વਾ ਉਪਤਿਟ੍ਠਨਟ੍ਠਾਨਂ। ‘‘ਇਦਂ ਨੇਸਂ ਪਦਕ੍ਕਨ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਂ વਿਯ ਏਤਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ‘‘ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਥਾਗਤਪਦਂ ਇਤਿਪੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਇਦਂ ਸਿਕ੍ਖਤ੍ਤਯਸਙ੍ਗਹਂ ਸਾਸਨਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਤਥਾਗਤਗਨ੍ਧਹਤ੍ਥਿਨੋ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਦੇਸਨਾਗਮਨੇਹਿ ਕਿਲੇਸਗਹਨਂ ਓਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਗਤਮਗ੍ਗੋਤਿਪਿ। ਤੇਨ ਗੋਚਰਭਾવਨਾਸੇવਨਾਹਿ ਨਿਸੇવਿਤਂ ਭਜਿਤਨ੍ਤਿਪਿ। ਤਸ੍ਸ ਮਹਾવਜਿਰਞਾਣਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਦਨ੍ਤੇਹਿ ਆਰਞ੍ਜਿਤਂ ਤੇਭੂਮਕਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆਰਞ੍ਜਨਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਤੋ ਚੇਤਨ੍ਤਿ ਯਤੋ ਤਥਾਗਤਪਦਾਦਿਭਾવੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਅਤੋ ਅਨੇਨੇવ ਕਾਰਣੇਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਂ વਾ ਸਬ੍ਬਸੇਟ੍ਠਂ ਚਰਿਯਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਯਾવਦੇવ ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਸੁਪ੍ਪਕਾਸਿਤਤ੍ਤਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ ਞਾਯਤਿ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਤ੍ਥਂ ਪਾਲ਼ਿਂ ਨਿਗਮਨવਸੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    10. Ettāvatā ‘‘dhammaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’ti uddiṭṭhāya pāḷiyā tividhakalyāṇataṃ dassetvā idāni atthabyañjanasampattiṃ dassetuṃ ‘‘cha padāni attho’’tiādi vuttaṃ. Taṃ suviññeyyaṃ. ‘‘Tenāha bhagavā’’tiādinā desanāhārassa visayabhāvena uddiṭṭhaṃ pāḷiṃ nigamanavasena dasseti. Lokuttarantiādi ‘‘kevalaparipuṇṇaṃ parisuddha’’nti padānaṃ atthavivaraṇaṃ. Tattha upaṭṭhitaṃ sabbavisesānanti sabbesaṃ uttarimanussadhammasaṅkhātānaṃ visesānaṃ adhisīlasikkhādivisesānaṃ vā upatiṭṭhanaṭṭhānaṃ. ‘‘Idaṃ nesaṃ padakkanta’’ntiādīnaṃ viya etassa saddasiddhi veditabbā. ‘‘Idaṃ vuccati tathāgatapadaṃ itipī’’tiādīsu idaṃ sikkhattayasaṅgahaṃ sāsanabrahmacariyaṃ tathāgatagandhahatthino paṭipattidesanāgamanehi kilesagahanaṃ ottharitvā gatamaggotipi. Tena gocarabhāvanāsevanāhi nisevitaṃ bhajitantipi. Tassa mahāvajirañāṇasabbaññutaññāṇadantehi ārañjitaṃ tebhūmakadhammānaṃ ārañjanaṭṭhānantipi vuccatīti attho. Ato cetanti yato tathāgatapadādibhāvena vuccati, ato aneneva kāraṇena brahmuno sabbasattuttamassa bhagavato, brahmaṃ vā sabbaseṭṭhaṃ cariyanti paññāyati yāvadeva manussehi suppakāsitattā yathāvuttappakārehi ñāyati. Tenāha bhagavāti yathāvuttatthaṃ pāḷiṃ nigamanavasena dasseti.

    ਅਨੁਪਾਦਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਤਾਯ ਭਗવਤੋ ਦੇਸਨਾਯ ਯਾવਦੇવ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਾਪਨਤ੍ਥੋ ਦੇਸਨਾਹਾਰੋਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਕੇਸਂ ਅਯਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ‘‘ਯੋਗੀਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਭਾવਨਾਯ ਯੁਤ੍ਤਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਯੋਗਿਨੋ। ਤੇ ਹਿ ਇਮਂ ਦੇਸਨਾਹਾਰਂ ਪਯੋਜੇਨ੍ਤੀਤਿ। ਇਦਂ વਚਨਂ ਦੇਸਨਾਹਾਰવਿਭਙ੍ਗਸ੍ਸ ਯਥਾਨੁਸਨ੍ਧਿਨਾ ਸਮ੍ਮਾ ਠਪਿਤਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਪਕਰਣਂ ਸਙ੍ਗਾਯਨ੍ਤੇਹਿ ਠਪਿਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤੇਨਾਹ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕਚ੍ਚਾਯਨੋ’’ਤਿ। ਨਿਯੁਤ੍ਤੋਤਿ ਪਾਲ਼ਿਤੋ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਿਪਦਤ੍ਥੇ ਨਿਦ੍ਧਾਰੇਤ੍વਾ ਯੋਜਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    Anupādāparinibbānatthatāya bhagavato desanāya yāvadeva ariyamaggasampāpanattho desanāhāroti dassetuṃ ‘‘kesaṃ ayaṃ dhammadesanā’’ti pucchitvā ‘‘yogīna’’nti āha. Catusaccakammaṭṭhānabhāvanāya yuttappayuttāti yogino. Te hi imaṃ desanāhāraṃ payojentīti. Idaṃ vacanaṃ desanāhāravibhaṅgassa yathānusandhinā sammā ṭhapitabhāvaṃ dassetuṃ pakaraṇaṃ saṅgāyantehi ṭhapitanti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi vuttaṃ ‘‘tenāha āyasmā mahākaccāyano’’ti. Niyuttoti pāḷito assādādipadatthe niddhāretvā yojitoti attho.

    ਦੇਸਨਾਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Desanāhāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣਪਾਲ਼ਿ • Nettippakaraṇapāḷi / ੧. ਦੇਸਨਾਹਾਰવਿਭਙ੍ਗੋ • 1. Desanāhāravibhaṅgo

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ਨੇਤ੍ਤਿਪ੍ਪਕਰਣ-ਟੀਕਾ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ੧. ਦੇਸਨਾਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਣ੍ਣਨਾ • 1. Desanāhāravibhaṅgavaṇṇanā

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਟੀਕਾ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / ਨੇਤ੍ਤਿવਿਭਾવਿਨੀ • Nettivibhāvinī / ੧. ਦੇਸਨਾਹਾਰવਿਭਙ੍ਗવਿਭਾવਨਾ • 1. Desanāhāravibhaṅgavibhāvanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact