Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / നേത്തിപ്പകരണ-അട്ഠകഥാ • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā

    ൪. പടിനിദ്ദേസവാരവണ്ണനാ

    4. Paṭiniddesavāravaṇṇanā

    ൧. ദേസനാഹാരവിഭങ്ഗവണ്ണനാ

    1. Desanāhāravibhaṅgavaṇṇanā

    . ഏവം ഹാരാദയോ സുഖഗ്ഗഹണത്ഥം ഗാഥാബന്ധവസേന സരൂപതോ നിദ്ദിസിത്വാ ഇദാനി തേസു ഹാരേ താവ പടിനിദ്ദേസവസേന വിഭജിതും ‘‘തത്ഥ കതമോ ദേസനാഹാരോ’’തിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ കതമോതി കഥേതുകമ്യതാപുച്ഛാ. ദേസനാഹാരോതി പുച്ഛിതബ്ബധമ്മനിദസ്സനം. കിഞ്ചാപി ദേസനാഹാരോ നിദ്ദേസവാരേ സരൂപതോ ദസ്സിതോ, പടിനിദ്ദേസസ്സ പന വിസയം ദസ്സേന്തോ ‘‘അസ്സാദാദീനവതാ’’തി ഗാഥം ഏകദേസേന പച്ചാമസതി. അയം ദേസനാഹാരോ പുബ്ബാപരാപേക്ഖോ. തത്ഥ പുബ്ബാപേക്ഖത്തേ ‘‘കതമോ ദേസനാഹാരോ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘അസ്സാദാദീനവതാ’’തി സരൂപതോ ദസ്സിതസ്സ നിഗമനം ഹോതി. പരാപേക്ഖത്തേ പന ‘‘അയം ദേസനാഹാരോ കിം ദേസയതീ’’തി ദേസനാകിരിയായ കത്തുനിദ്ദേസോ ഹോതി. തേന ദേസനാഹാരസ്സ അന്വത്ഥസഞ്ഞതം ദസ്സേതി. ദേസയതീതി സംവണ്ണേതി, വിത്ഥാരേതീതി അത്ഥോ.

    5. Evaṃ hārādayo sukhaggahaṇatthaṃ gāthābandhavasena sarūpato niddisitvā idāni tesu hāre tāva paṭiniddesavasena vibhajituṃ ‘‘tattha katamo desanāhāro’’tiādi āraddhaṃ. Tattha katamoti kathetukamyatāpucchā. Desanāhāroti pucchitabbadhammanidassanaṃ. Kiñcāpi desanāhāro niddesavāre sarūpato dassito, paṭiniddesassa pana visayaṃ dassento ‘‘assādādīnavatā’’ti gāthaṃ ekadesena paccāmasati. Ayaṃ desanāhāro pubbāparāpekkho. Tattha pubbāpekkhatte ‘‘katamo desanāhāro’’ti pucchitvā ‘‘assādādīnavatā’’ti sarūpato dassitassa nigamanaṃ hoti. Parāpekkhatte pana ‘‘ayaṃ desanāhāro kiṃ desayatī’’ti desanākiriyāya kattuniddeso hoti. Tena desanāhārassa anvatthasaññataṃ dasseti. Desayatīti saṃvaṇṇeti, vitthāretīti attho.

    ഇദാനി അനേന ദേസേതബ്ബധമ്മേ സരൂപതോ ദസ്സേന്തോ ‘‘അസ്സാദ’’ന്തിആദിമാഹ, തം പുബ്ബേ വുത്തനയത്താ ഉത്താനമേവ. തസ്മാ ഇതോ പരമ്പി അവുത്തമേവ വണ്ണയിസ്സാമ. ‘‘കത്ഥ പന ആഗതേ അസ്സാദാദികേ അയം ഹാരോ സംവണ്ണേതീ’’തി അനുയോഗം മനസികത്വാ ദേസനാഹാരേന സംവണ്ണേതബ്ബധമ്മം ദസ്സേന്തോ ‘‘ധമ്മം വോ, ഭിക്ഖവേ, ദേസേസ്സാമീ’’തിആദികം സബ്ബപരിയത്തിധമ്മസങ്ഗാഹകം ഭഗവതോ ഛഛക്കദേസനം ഏകദേസേന ദസ്സേതി.

    Idāni anena desetabbadhamme sarūpato dassento ‘‘assāda’’ntiādimāha, taṃ pubbe vuttanayattā uttānameva. Tasmā ito parampi avuttameva vaṇṇayissāma. ‘‘Kattha pana āgate assādādike ayaṃ hāro saṃvaṇṇetī’’ti anuyogaṃ manasikatvā desanāhārena saṃvaṇṇetabbadhammaṃ dassento ‘‘dhammaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’tiādikaṃ sabbapariyattidhammasaṅgāhakaṃ bhagavato chachakkadesanaṃ ekadesena dasseti.

    തത്ഥ ധമ്മന്തി അയം ധമ്മ-സദ്ദോ പരിയത്തിസച്ചസമാധിപഞ്ഞാപകതിപുഞ്ഞാപത്തിഞേയ്യാദീസു ബഹൂസു അത്ഥേസു ദിട്ഠപ്പയോഗോ. തഥാ ഹി ‘‘ഇധ, ഭിക്ഖു, ധമ്മം പരിയാപുണാതീ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൫.൭൩) പരിയത്തിധമ്മേ ദിസ്സതി. ‘‘ദിട്ഠധമ്മോ പത്തധമ്മോ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൯൯; മഹാവ॰ ൧൮) സച്ചേ. ‘‘ഏവംധമ്മാ തേ ഭഗവന്തോ അഹേസു’’ന്തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൩, ൧൪൫) സമാധിമ്ഹി. ‘‘സച്ചം ധമ്മോ ധിതി ചാഗോ’’തി ഏവമാദീസു (ജാ॰ ൧.൧.൫൭; ൧.൨.൧൪൭-൧൪൮) പഞ്ഞായം. ‘‘ജാതിധമ്മാനം, ഭിക്ഖവേ, സത്താന’’ന്തി ഏവമാദീസു (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൯൮; മ॰ നി॰ ൧.൧൩൧) പകതിയം . ‘‘ധമ്മോ ഹവേ രക്ഖതി ധമ്മചാരി’’ന്തിആദീസു (ജാ॰ ൧.൧൦.൧൦൨; ൧.൧൫.൩൮൫) പുഞ്ഞേ. ‘‘ചത്താരോ പാരാജികാ ധമ്മാ’’തി ഏവമാദീസു (പാരാ॰ ൨൩൩) ആപത്തിയം. ‘‘കുസലാ ധമ്മാ അകുസലാധമ്മാ’’തിആദീസു (ധ॰ സ॰ തികമാതികാ ൧) ഞേയ്യേ. ഇധ പന പരിയത്തിയം ദട്ഠബ്ബോതി (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.മൂലപരിയായസുത്തവണ്ണനാ; ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ ചിത്തുപ്പാദകണ്ഡ ൧; ബു॰ വം॰ അട്ഠ॰ ൧.൧).

    Tattha dhammanti ayaṃ dhamma-saddo pariyattisaccasamādhipaññāpakatipuññāpattiñeyyādīsu bahūsu atthesu diṭṭhappayogo. Tathā hi ‘‘idha, bhikkhu, dhammaṃ pariyāpuṇātī’’tiādīsu (a. ni. 5.73) pariyattidhamme dissati. ‘‘Diṭṭhadhammo pattadhammo’’tiādīsu (dī. ni. 1.299; mahāva. 18) sacce. ‘‘Evaṃdhammā te bhagavanto ahesu’’ntiādīsu (dī. ni. 2.13, 145) samādhimhi. ‘‘Saccaṃ dhammo dhiti cāgo’’ti evamādīsu (jā. 1.1.57; 1.2.147-148) paññāyaṃ. ‘‘Jātidhammānaṃ, bhikkhave, sattāna’’nti evamādīsu (dī. ni. 2.398; ma. ni. 1.131) pakatiyaṃ . ‘‘Dhammo have rakkhati dhammacāri’’ntiādīsu (jā. 1.10.102; 1.15.385) puññe. ‘‘Cattāro pārājikā dhammā’’ti evamādīsu (pārā. 233) āpattiyaṃ. ‘‘Kusalā dhammā akusalādhammā’’tiādīsu (dha. sa. tikamātikā 1) ñeyye. Idha pana pariyattiyaṃ daṭṭhabboti (ma. ni. aṭṭha. 1.mūlapariyāyasuttavaṇṇanā; dha. sa. aṭṭha. cittuppādakaṇḍa 1; bu. vaṃ. aṭṭha. 1.1).

    വോതി പന അയം വോ-സദ്ദോ ‘‘ഹന്ദ ദാനി, ഭിക്ഖവേ, പവാരേമി വോ’’തി (സം॰ നി॰ ൧.൨൧൫) ഏത്ഥ ഉപയോഗത്ഥേ ആഗതോ. ‘‘സന്നിപതിതാനം വോ, ഭിക്ഖവേ, ദ്വയം കരണീയ’’ന്തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൨൭൩) കരണത്ഥേ. ‘‘യേ ഹി വോ അരിയാ പരിസുദ്ധകായകമ്മന്താ’’തിആദീസു പദപൂരണേ. ‘‘ആരോചയാമി വോ, ഭിക്ഖവേ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൭.൭൨) സമ്പദാനത്ഥേ. ഇധാപി സമ്പദാനത്ഥേ ഏവാതി ദട്ഠബ്ബോ.

    Voti pana ayaṃ vo-saddo ‘‘handa dāni, bhikkhave, pavāremi vo’’ti (saṃ. ni. 1.215) ettha upayogatthe āgato. ‘‘Sannipatitānaṃ vo, bhikkhave, dvayaṃ karaṇīya’’ntiādīsu (ma. ni. 1.273) karaṇatthe. ‘‘Ye hi vo ariyā parisuddhakāyakammantā’’tiādīsu padapūraṇe. ‘‘Ārocayāmi vo, bhikkhave’’tiādīsu (a. ni. 7.72) sampadānatthe. Idhāpi sampadānatthe evāti daṭṭhabbo.

    ഭിക്ഖനസീലതാദിഗുണയോഗേന ഭിക്ഖൂ, ഭിന്നകിലേസതാദിഗുണയോഗേന വാ. അഥ വാ സംസാരേ ഭയം ഇക്ഖന്തീതി ഭിക്ഖൂ. ഭിക്ഖവേതി തേസം ആലപനം. തേന തേ ധമ്മസ്സവനേ നിയോജേന്തോ അത്തനോ മുഖാഭിമുഖം കരോതി. ദേസേസ്സാമീതി കഥേസ്സാമി. തേന നാഹം ധമ്മിസ്സരതായ തുമ്ഹേ അഞ്ഞം കിഞ്ചി കാരേയ്യാമി, അനാവരണഞാണേന സബ്ബം ഞേയ്യധമ്മം പച്ചക്ഖകാരിതായ പന ധമ്മം ദേസേസ്സാമീതി ഇദാനി പവത്തിയമാനം ധമ്മദേസനം പടിജാനാതി. ആദികല്യാണന്തിആദീസു ആദിമ്ഹി കല്യാണം ആദികല്യാണം, ആദികല്യാണമേതസ്സാതി വാ ആദികല്യാണം. സേസപദദ്വയേപി ഏസേവ നയോ. തത്ഥ സീലേന ആദികല്യാണം. സമാധിനാ മജ്ഝേകല്യാണം. പഞ്ഞായ പരിയോസാനകല്യാണം. ബുദ്ധസുബുദ്ധതായ വാ ആദികല്യാണം. ധമ്മസുധമ്മതായ മജ്ഝേകല്യാണം. സങ്ഘസുപ്പടിപത്തിയാ പരിയോസാനകല്യാണം. അഥ വാ ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞുവിനയനേന ആദികല്യാണം. വിപഞ്ചിതഞ്ഞുവിനയനേന മജ്ഝേകല്യാണം നേയ്യപുഗ്ഗലവിനയനേന പരിയോസാനകല്യാണം. അയമേവത്ഥോ ഇധാധിപ്പേതോ.

    Bhikkhanasīlatādiguṇayogena bhikkhū, bhinnakilesatādiguṇayogena vā. Atha vā saṃsāre bhayaṃ ikkhantīti bhikkhū. Bhikkhaveti tesaṃ ālapanaṃ. Tena te dhammassavane niyojento attano mukhābhimukhaṃ karoti. Desessāmīti kathessāmi. Tena nāhaṃ dhammissaratāya tumhe aññaṃ kiñci kāreyyāmi, anāvaraṇañāṇena sabbaṃ ñeyyadhammaṃ paccakkhakāritāya pana dhammaṃ desessāmīti idāni pavattiyamānaṃ dhammadesanaṃ paṭijānāti. Ādikalyāṇantiādīsu ādimhi kalyāṇaṃ ādikalyāṇaṃ, ādikalyāṇametassāti vā ādikalyāṇaṃ. Sesapadadvayepi eseva nayo. Tattha sīlena ādikalyāṇaṃ. Samādhinā majjhekalyāṇaṃ. Paññāya pariyosānakalyāṇaṃ. Buddhasubuddhatāya vā ādikalyāṇaṃ. Dhammasudhammatāya majjhekalyāṇaṃ. Saṅghasuppaṭipattiyā pariyosānakalyāṇaṃ. Atha vā ugghaṭitaññuvinayanena ādikalyāṇaṃ. Vipañcitaññuvinayanena majjhekalyāṇaṃ neyyapuggalavinayanena pariyosānakalyāṇaṃ. Ayamevattho idhādhippeto.

    അത്ഥസമ്പത്തിയാ സാത്ഥം. ബ്യഞ്ജനസമ്പത്തിയാ സബ്യഞ്ജനം. സങ്കാസനാദിഛഅത്ഥപദസമായോഗതോ വാ സാത്ഥം. അക്ഖരാദിഛബ്യഞ്ജനപദസമായോഗതോ സബ്യഞ്ജനം. അയമേവത്ഥോ ഇധാധിപ്പേതോ. ഉപനേതബ്ബാഭാവതോ ഏകന്തേന പരിപുണ്ണന്തി കേവലപരിപുണ്ണം. അപനേതബ്ബാഭാവതോ പരിസുദ്ധം. സീലാദിപഞ്ചധമ്മക്ഖന്ധപാരിപൂരിയാ വാ പരിപുണ്ണം. ചതുരോഘനിത്ഥരണായ പവത്തിയാ ലോകാമിസനിരപേക്ഖതായ ച പരിസുദ്ധം. ബ്രഹ്മം സേട്ഠം ഉത്തമം ബ്രഹ്മൂനം വാ സേട്ഠാനം അരിയാനം ചരിയം സിക്ഖത്തയസങ്ഗഹം സാസനം ബ്രഹ്മചരിയം പകാസയിസ്സാമി പരിദീപയിസ്സാമീതി അത്ഥോ.

    Atthasampattiyā sātthaṃ. Byañjanasampattiyā sabyañjanaṃ. Saṅkāsanādichaatthapadasamāyogato vā sātthaṃ. Akkharādichabyañjanapadasamāyogato sabyañjanaṃ. Ayamevattho idhādhippeto. Upanetabbābhāvato ekantena paripuṇṇanti kevalaparipuṇṇaṃ. Apanetabbābhāvato parisuddhaṃ. Sīlādipañcadhammakkhandhapāripūriyā vā paripuṇṇaṃ. Caturoghanittharaṇāya pavattiyā lokāmisanirapekkhatāya ca parisuddhaṃ. Brahmaṃ seṭṭhaṃ uttamaṃ brahmūnaṃ vā seṭṭhānaṃ ariyānaṃ cariyaṃ sikkhattayasaṅgahaṃ sāsanaṃ brahmacariyaṃ pakāsayissāmi paridīpayissāmīti attho.

    ഏവം ഭഗവതാ ദേസിതോ പകാസിതോ ച സാസനധമ്മോ യേസം അസ്സാദാദീനം ദസ്സനവസേന പവത്തോ, തേ അസ്സാദാദയോ ദേസനാഹാരസ്സ വിസയഭൂതാ യത്ഥ യത്ഥ പാഠേ സവിസേസം വുത്താ, തതോ തതോ നിദ്ധാരേത്വാ ഉദാഹരണവസേന ഇധാനേത്വാ ദസ്സേതും ‘‘തത്ഥ കതമോ അസ്സാദോ’’തിആദി ആരദ്ധം. തത്ഥ കാമന്തി മനാപിയരൂപാദിം തേഭൂമകധമ്മസങ്ഖാതം വത്ഥുകാമം. കാമയമാനസ്സാതി ഇച്ഛന്തസ്സ. തസ്സ ചേതം സമിജ്ഝതീതി തസ്സ കാമയമാനസ്സ സത്തസ്സ തം കാമസങ്ഖാതം വത്ഥു സമിജ്ഝതി ചേ, സചേ സോ തം ലഭതീതി വുത്തം ഹോതി. അദ്ധാ പീതിമനോ ഹോതീതി ഏകംസേന തുട്ഠചിത്തോ ഹോതി. ലദ്ധാതി ലഭിത്വാ. മച്ചോതി സത്തോ. യദിച്ഛതീതി യം ഇച്ഛതി. അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ, വിത്ഥാരോ പന നിദ്ദേസേ (മഹാനി॰ ൧) വുത്തനയേന വേദിതബ്ബോ. അയം അസ്സാദോതി യായം അധിപ്പായസമിജ്ഝനാ ഇച്ഛിതലാഭേ പീതിമനതാ സോമനസ്സം, അയം അസ്സാദേതബ്ബതോ അസ്സാദോ.

    Evaṃ bhagavatā desito pakāsito ca sāsanadhammo yesaṃ assādādīnaṃ dassanavasena pavatto, te assādādayo desanāhārassa visayabhūtā yattha yattha pāṭhe savisesaṃ vuttā, tato tato niddhāretvā udāharaṇavasena idhānetvā dassetuṃ ‘‘tattha katamo assādo’’tiādi āraddhaṃ. Tattha kāmanti manāpiyarūpādiṃ tebhūmakadhammasaṅkhātaṃ vatthukāmaṃ. Kāmayamānassāti icchantassa. Tassa cetaṃ samijjhatīti tassa kāmayamānassa sattassa taṃ kāmasaṅkhātaṃ vatthu samijjhati ce, sace so taṃ labhatīti vuttaṃ hoti. Addhāpītimanohotīti ekaṃsena tuṭṭhacitto hoti. Laddhāti labhitvā. Maccoti satto. Yadicchatīti yaṃ icchati. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana niddese (mahāni. 1) vuttanayena veditabbo. Ayaṃ assādoti yāyaṃ adhippāyasamijjhanā icchitalābhe pītimanatā somanassaṃ, ayaṃ assādetabbato assādo.

    തസ്സ ചേ കാമയാനസ്സാതി തസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ കാമേ ഇച്ഛമാനസ്സ, കാമേന വാ യായമാനസ്സ. ഛന്ദജാതസ്സാതി ജാതതണ്ഹസ്സ. ജന്തുനോതി സത്തസ്സ. തേ കാമാ പരിഹായന്തീതി തേ വത്ഥുകാമാ കേനചി അന്തരായേന വിനസ്സന്തി ചേ. സല്ലവിദ്ധോവ രുപ്പതീതി അഥ അയോമയാദിനാ സല്ലേന വിദ്ധോ വിയ പീളിയതീതി അത്ഥോ. അയം ആദീനവോതി യായം കാമാനം വിപരിണാമഞ്ഞഥാഭാവാ കാമയാനസ്സ സത്തസ്സ രുപ്പനാ ദോമനസ്സുപ്പത്തി, അയം ആദീനവോ.

    Tassa ce kāmayānassāti tassa puggalassa kāme icchamānassa, kāmena vā yāyamānassa. Chandajātassāti jātataṇhassa. Jantunoti sattassa. Te kāmā parihāyantīti te vatthukāmā kenaci antarāyena vinassanti ce. Sallaviddhova ruppatīti atha ayomayādinā sallena viddho viya pīḷiyatīti attho. Ayaṃ ādīnavoti yāyaṃ kāmānaṃ vipariṇāmaññathābhāvā kāmayānassa sattassa ruppanā domanassuppatti, ayaṃ ādīnavo.

    യോ കാമേ പരിവജ്ജേതീതി യോ ഭിക്ഖു യഥാവുത്തേ കാമേ തത്ഥ ഛന്ദരാഗസ്സ വിക്ഖമ്ഭനേന വാ സമുച്ഛിന്ദനേന വാ സബ്ബഭാഗേന വജ്ജേതി. യഥാ കിം? സപ്പസ്സേവ പദാ സിരോതി, യഥാ കോചി പുരിസോ ജീവിതുകാമോ കണ്ഹസപ്പം പടിപഥേ പസ്സിത്വാ അത്തനോ പാദേന തസ്സ സിരം പരിവജ്ജേതി, സോമം…പേ॰… സമതിവത്തതീതി സോ ഭിക്ഖു സബ്ബം ലോകം വിസരിത്വാ ഠിതത്താ ലോകേ വിസത്തികാസങ്ഖാതം ഇമം തണ്ഹം സതിമാ ഹുത്വാ സമതിക്കമതീതി. ഇദം നിസ്സരണന്തി യദിദം വിസത്തികാസങ്ഖാതായ തണ്ഹായ നിബ്ബാനാരമ്മണേന അരിയമഗ്ഗേന സമതിവത്തനം, ഇദം നിസ്സരണം.

    Yo kāme parivajjetīti yo bhikkhu yathāvutte kāme tattha chandarāgassa vikkhambhanena vā samucchindanena vā sabbabhāgena vajjeti. Yathā kiṃ? Sappasseva padā siroti, yathā koci puriso jīvitukāmo kaṇhasappaṃ paṭipathe passitvā attano pādena tassa siraṃ parivajjeti, somaṃ…pe… samativattatīti so bhikkhu sabbaṃ lokaṃ visaritvā ṭhitattā loke visattikāsaṅkhātaṃ imaṃ taṇhaṃ satimā hutvā samatikkamatīti. Idaṃ nissaraṇanti yadidaṃ visattikāsaṅkhātāya taṇhāya nibbānārammaṇena ariyamaggena samativattanaṃ, idaṃ nissaraṇaṃ.

    ഖേത്തന്തി കേദാരാദിഖേത്തം. വത്ഥുന്തി ഘരവത്ഥുആദിവത്ഥും. ഹിരഞ്ഞം വാതി കഹാപണസങ്ഖാതം സുവണ്ണസങ്ഖാതഞ്ച ഹിരഞ്ഞം. വാ-സദ്ദോ വികപ്പനത്ഥോ, സോ സബ്ബപദേസു യോജേതബ്ബോ. ഗവാസ്സന്തി ഗാവോ ച അസ്സേ ചാതി ഗവാസ്സം. ദാസപോരിസന്തി ദാസേ ച പോരിസേ ചാതി ദാസപോരിസം. ഥിയോതി ഇത്ഥിയോ. ബന്ധൂതി ഞാതിബന്ധവോ. പുഥൂ കാമേതി അഞ്ഞേപി വാ മനാപിയരൂപാദികേ ബഹൂ കാമഗുണേ. യോ നരോ അനുഗിജ്ഝതീതി യോ സത്തോ അനു അനു അഭികങ്ഖതി പത്ഥേതീതി അത്ഥോ. അയം അസ്സാദോതി യദിദം ഖേത്താദീനം അനുഗിജ്ഝനം, അയം അസ്സാദേതി വത്ഥുകാമേ ഏതേനാതി അസ്സാദോ.

    Khettanti kedārādikhettaṃ. Vatthunti gharavatthuādivatthuṃ. Hiraññaṃ vāti kahāpaṇasaṅkhātaṃ suvaṇṇasaṅkhātañca hiraññaṃ. -saddo vikappanattho, so sabbapadesu yojetabbo. Gavāssanti gāvo ca asse cāti gavāssaṃ. Dāsaporisanti dāse ca porise cāti dāsaporisaṃ. Thiyoti itthiyo. Bandhūti ñātibandhavo. Puthū kāmeti aññepi vā manāpiyarūpādike bahū kāmaguṇe. Yo naro anugijjhatīti yo satto anu anu abhikaṅkhati patthetīti attho. Ayaṃ assādoti yadidaṃ khettādīnaṃ anugijjhanaṃ, ayaṃ assādeti vatthukāme etenāti assādo.

    അബലാ നം ബലീയന്തീതി ഖേത്താദിഭേദേ കാമേ അനുഗിജ്ഝന്തം തം പുഗ്ഗലം കുസലേഹി പഹാതബ്ബത്താ അബലസങ്ഖാതാ കിലേസാ ബലീയന്തി അഭിഭവന്തി, സദ്ധാബലാദിവിരഹേന വാ അബലം തം പുഗ്ഗലം അബലാ കിലേസാ ബലീയന്തി, അബലത്താ അഭിഭവന്തീതി അത്ഥോ. മദ്ദന്തേനം പരിസ്സയാതി ഏനം കാമഗിദ്ധം കാമേ പരിയേസന്തം രക്ഖന്തഞ്ച സീഹാദയോ ച പാകടപരിസ്സയാ കായദുച്ചരിതാദയോ ച അപാകടപരിസ്സയാ മദ്ദന്തി. തതോ നം…പേ॰… ദകന്തി തതോ തേഹി പാകടാപാകടപരിസ്സയേഹി അഭിഭൂതം തം പുഗ്ഗലം ജാതിആദിദുക്ഖം സമുദ്ദേ ഭിന്നനാവം ഉദകം വിയ അന്വേതി അനുഗച്ഛതീതി അത്ഥോ. അയം ആദീനവോതി യ്വായം തണ്ഹാദുച്ചരിതസംകിലേസഹേതുകോ ജാതിആദിദുക്ഖാനുബന്ധോ, അയം ആദീനവോ.

    Abalānaṃ balīyantīti khettādibhede kāme anugijjhantaṃ taṃ puggalaṃ kusalehi pahātabbattā abalasaṅkhātā kilesā balīyanti abhibhavanti, saddhābalādivirahena vā abalaṃ taṃ puggalaṃ abalā kilesā balīyanti, abalattā abhibhavantīti attho. Maddantenaṃ parissayāti enaṃ kāmagiddhaṃ kāme pariyesantaṃ rakkhantañca sīhādayo ca pākaṭaparissayā kāyaduccaritādayo ca apākaṭaparissayā maddanti. Tato naṃ…pe… dakanti tato tehi pākaṭāpākaṭaparissayehi abhibhūtaṃ taṃ puggalaṃ jātiādidukkhaṃ samudde bhinnanāvaṃ udakaṃ viya anveti anugacchatīti attho. Ayaṃ ādīnavoti yvāyaṃ taṇhāduccaritasaṃkilesahetuko jātiādidukkhānubandho, ayaṃ ādīnavo.

    തസ്മാതി യസ്മാ കാമഗിദ്ധസ്സ വുത്തനയേന ദുക്ഖാനുബന്ധോ വിജ്ജതി, തസ്മാ. ജന്തൂതി സത്തോ. സദാ സതോതി പുബ്ബരത്താപരരത്തം ജാഗരിയാനുയോഗേന സതോ ഹുത്വാ. കാമാനി പരിവജ്ജയേതി വിക്ഖമ്ഭനവസേന സമുച്ഛേദവസേന ച രൂപാദീസു വത്ഥുകാമേസു സബ്ബപ്പകാരം കിലേസകാമം അനുപ്പാദേന്തോ കാമാനി പരിവജ്ജയേ പജഹേയ്യ. തേ പഹായ തരേ ഓഘന്തി ഏവം തേ കാമേ പഹായ തപ്പഹാനകരഅരിയമഗ്ഗേനേവ ചതുബ്ബിധമ്പി ഓഘം തരേയ്യ, തരിതും സക്കുണേയ്യാതി അത്ഥോ. നാവം സിത്വാവ പാരഗൂതി യഥാ പുരിസോ ഉദകഗ്ഗഹണേന ഗരുഭാരം നാവം ഉദകം ബഹി സിഞ്ചിത്വാ ലഹുകായ നാവായ അപ്പകസിരേനേവ പാരഗൂ ഭവേയ്യ, പാരം ഗച്ഛേയ്യ, ഏവമേവ അത്തഭാവനാവം കിലേസൂദകഗരുകം സിഞ്ചിത്വാ ലഹുകേന അത്തഭാവേന പാരഗൂ ഭവേയ്യ, പാരം നിബ്ബാനം അരഹത്തപ്പത്തിയാ ഗച്ഛേയ്യ അനുപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ പരിനിബ്ബാനേനാതി അത്ഥോ. ഇദം നിസ്സരണന്തി യം കാമപ്പഹാനമുഖേന ചതുരോഘം തരിത്വാ അനുപാദിസേസായ നിബ്ബാനധാതുയാ നിബ്ബാനം, ഇദം സബ്ബസങ്ഖതനിസ്സരണതോ നിസ്സരണന്തി.

    Tasmāti yasmā kāmagiddhassa vuttanayena dukkhānubandho vijjati, tasmā. Jantūti satto. Sadā satoti pubbarattāpararattaṃ jāgariyānuyogena sato hutvā. Kāmāni parivajjayeti vikkhambhanavasena samucchedavasena ca rūpādīsu vatthukāmesu sabbappakāraṃ kilesakāmaṃ anuppādento kāmāni parivajjaye pajaheyya. Te pahāya tare oghanti evaṃ te kāme pahāya tappahānakaraariyamaggeneva catubbidhampi oghaṃ tareyya, tarituṃ sakkuṇeyyāti attho. Nāvaṃ sitvāva pāragūti yathā puriso udakaggahaṇena garubhāraṃ nāvaṃ udakaṃ bahi siñcitvā lahukāya nāvāya appakasireneva pāragū bhaveyya, pāraṃ gaccheyya, evameva attabhāvanāvaṃ kilesūdakagarukaṃ siñcitvā lahukena attabhāvena pāragū bhaveyya, pāraṃ nibbānaṃ arahattappattiyā gaccheyya anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbānenāti attho. Idaṃ nissaraṇanti yaṃ kāmappahānamukhena caturoghaṃ taritvā anupādisesāya nibbānadhātuyā nibbānaṃ, idaṃ sabbasaṅkhatanissaraṇato nissaraṇanti.

    ധമ്മോതി ദാനാദിപുഞ്ഞധമ്മോ. ഹവേതി നിപാതമത്തം. രക്ഖതി ധമ്മചാരിന്തി യോ തം ധമ്മം അപ്പമത്തോ ചരതി, തം ധമ്മചാരിം ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികഭേദേന ദുവിധതോപി അനത്ഥതോ രക്ഖതി പാലേതി. ഛത്തം മഹന്തം യഥ വസ്സകാലേതി വസ്സകാലേ ദേവേ വസ്സന്തേ യഥാ മഹന്തം ഛത്തം കുസലേന പുരിസേന ധാരിതം തം വസ്സതേമനതോ രക്ഖതി. തത്ഥ യഥാ തം ഛത്തം അപ്പമത്തോ ഹുത്വാ അത്താനം രക്ഖന്തം ഛാദേന്തഞ്ച വസ്സാദിതോ രക്ഖതി, ഏവം ധമ്മോപി അത്തസമ്മാപണിധാനേന അപ്പമത്തോ ഹുത്വാ ധമ്മചരിയായ അത്താനം രക്ഖന്തംയേവ രക്ഖതീതി അധിപ്പായോ. ഏസാ…പേ॰… ചാരീതി ഏതേന വുത്തമേവത്ഥം പാകടതരം കരോതി, തം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ. ഇദം ഫലന്തി ദിട്ഠധമ്മികേഹി സമ്പരായികേഹി ച അനത്ഥേഹി യദിദം ധമ്മസ്സ രക്ഖണം വുത്തം രക്ഖാവസാനസ്സ ച അബ്ഭുദയസ്സ നിപ്ഫാദനം, ഇദം നിസ്സരണം അനാമസിത്വാ ദേസനായ നിബ്ബത്തേതബ്ബതായ ഫലന്തി.

    Dhammoti dānādipuññadhammo. Haveti nipātamattaṃ. Rakkhati dhammacārinti yo taṃ dhammaṃ appamatto carati, taṃ dhammacāriṃ diṭṭhadhammikasamparāyikabhedena duvidhatopi anatthato rakkhati pāleti. Chattaṃ mahantaṃ yatha vassakāleti vassakāle deve vassante yathā mahantaṃ chattaṃ kusalena purisena dhāritaṃ taṃ vassatemanato rakkhati. Tattha yathā taṃ chattaṃ appamatto hutvā attānaṃ rakkhantaṃ chādentañca vassādito rakkhati, evaṃ dhammopi attasammāpaṇidhānena appamatto hutvā dhammacariyāya attānaṃ rakkhantaṃyeva rakkhatīti adhippāyo. Esā…pe… cārīti etena vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ karoti, taṃ suviññeyyameva. Idaṃ phalanti diṭṭhadhammikehi samparāyikehi ca anatthehi yadidaṃ dhammassa rakkhaṇaṃ vuttaṃ rakkhāvasānassa ca abbhudayassa nipphādanaṃ, idaṃ nissaraṇaṃ anāmasitvā desanāya nibbattetabbatāya phalanti.

    സബ്ബേ ധമ്മാതി സബ്ബേ സങ്ഖതാ ധമ്മാ. അനത്താതി നത്ഥി ഏതേസം അത്താ കാരകവേദകസഭാവോ, സയം വാ ന അത്താതി അനത്താതി. ഇതീതി ഏവം. യദാ പഞ്ഞായ പസ്സതീതി യസ്മിം കാലേ വിപസ്സനം ഉസ്സുക്കാപേന്തോ അനത്താനുപസ്സനാസങ്ഖാതായ പഞ്ഞായ പസ്സതി. അഥ നിബ്ബിന്ദതി ദുക്ഖേതി അഥ അനത്താനുപസ്സനായ പുബ്ബേ ഏവ അനിച്ചതാദുക്ഖതാനം സുപരിദിട്ഠത്താ നിബ്ബിദാനുപസ്സനാവസേന വിപസ്സനാഗോചരഭൂതേ പഞ്ചക്ഖന്ധദുക്ഖേ നിബ്ബിന്ദതി നിബ്ബേദം ആപജ്ജതി. ഏസ മഗ്ഗോ വിസുദ്ധിയാതി യാ വുത്തലക്ഖണാ നിബ്ബിദാനുപസ്സനാ സബ്ബകിലേസവിസുജ്ഝനതോ വിസുദ്ധിസങ്ഖാതസ്സ അരിയമഗ്ഗസ്സ അച്ചന്തവിസുദ്ധിയാ വാ അമതധാതുയാ മഗ്ഗോ ഉപായോ. അയം ഉപായോതി യദിദം അനത്താനുപസ്സനാമുഖേന സബ്ബസ്മിം വട്ടസ്മിം നിബ്ബിന്ദനം വുത്തം, തം വിസുദ്ധിയാ അധിഗമഹേതുഭാവതോ ഉപായോ.

    Sabbe dhammāti sabbe saṅkhatā dhammā. Anattāti natthi etesaṃ attā kārakavedakasabhāvo, sayaṃ vā na attāti anattāti. Itīti evaṃ. Yadā paññāya passatīti yasmiṃ kāle vipassanaṃ ussukkāpento anattānupassanāsaṅkhātāya paññāya passati. Atha nibbindati dukkheti atha anattānupassanāya pubbe eva aniccatādukkhatānaṃ suparidiṭṭhattā nibbidānupassanāvasena vipassanāgocarabhūte pañcakkhandhadukkhe nibbindati nibbedaṃ āpajjati. Esa maggo visuddhiyāti yā vuttalakkhaṇā nibbidānupassanā sabbakilesavisujjhanato visuddhisaṅkhātassa ariyamaggassa accantavisuddhiyā vā amatadhātuyā maggo upāyo. Ayaṃ upāyoti yadidaṃ anattānupassanāmukhena sabbasmiṃ vaṭṭasmiṃ nibbindanaṃ vuttaṃ, taṃ visuddhiyā adhigamahetubhāvato upāyo.

    ‘‘ചക്ഖുമാ…പേ॰… പരിവജ്ജയേ’’തി ഇമിസ്സാ ഗാഥായ അയം സങ്ഖേപത്ഥോ – യഥാ ചക്ഖുമാ പുരിസോ സരീരേ വഹന്തേ വിസമാനി ഭൂമിപ്പദേസാനി ചണ്ഡതായ വാ വിസമേ ഹത്ഥിആദയോ പരിവജ്ജേതി, ഏവം ലോകേ സപ്പഞ്ഞോ പുരിസോ സപ്പഞ്ഞതായ ഹിതാഹിതം ജാനന്തോ പാപാനി ലാമകാനി ദുച്ചരിതാനി പരിവജ്ജേയ്യാതി. അയം ആണത്തീതി യാ അയം ‘‘പാപാനി പരിവജ്ജേതബ്ബാനീ’’തി ധമ്മരാജസ്സ ഭഗവതോ ആണാ, അയം ആണത്തീതി.

    ‘‘Cakkhumā…pe… parivajjaye’’ti imissā gāthāya ayaṃ saṅkhepattho – yathā cakkhumā puriso sarīre vahante visamāni bhūmippadesāni caṇḍatāya vā visame hatthiādayo parivajjeti, evaṃ loke sappañño puriso sappaññatāya hitāhitaṃ jānanto pāpāni lāmakāni duccaritāni parivajjeyyāti. Ayaṃ āṇattīti yā ayaṃ ‘‘pāpāni parivajjetabbānī’’ti dhammarājassa bhagavato āṇā, ayaṃ āṇattīti.

    ഏവം വിസും വിസും സുത്തേസു ആഗതാ ഫലൂപായാണത്തിയോ ഉദാഹരണഭാവേന ദസ്സേത്വാ ഇദാനി താ ഏകതോ ആഗതാ ദസ്സേതും ‘‘സുഞ്ഞതോ’’തി ഗാഥമാഹ.

    Evaṃ visuṃ visuṃ suttesu āgatā phalūpāyāṇattiyo udāharaṇabhāvena dassetvā idāni tā ekato āgatā dassetuṃ ‘‘suññato’’ti gāthamāha.

    തത്ഥ സുഞ്ഞതോ ലോകം അവേക്ഖസ്സു, മോഘരാജാതി ആണത്തീതി ‘‘മോഘരാജ, സബ്ബമ്പി സങ്ഖാരലോകം അവസവത്തിതാസല്ലക്ഖണവസേന വാ തുച്ഛഭാവസമനുപസ്സനവസേന വാ സുഞ്ഞോതി പസ്സാ’’തി ഇദം ധമ്മരാജസ്സ വചനം വിധാനഭാവതോ ആണത്തി. സബ്ബദാ സതികിരിയായ തംസുഞ്ഞതാദസ്സനം സമ്പജ്ജതീതി ‘‘സദാ സതോതി ഉപായോ’’തി വുത്തം. അത്താനുദിട്ഠിം ഊഹച്ചാതി വീസതിവത്ഥുകം സക്കായദസ്സനം ഉദ്ധരിത്വാ സമുച്ഛിന്ദിത്വാ. ഏവം മച്ചുതരോ സിയാതി. ഇദം ഫലന്തി യം ഏവം വുത്തേന വിധിനാ മച്ചുതരണം മച്ചുനോ വിസയാതിക്കമനം തസ്സ യം പുബ്ബഭാഗപടിപദാപടിപജ്ജനം, ഇദം ദേസനായ ഫലന്തി അത്ഥോ. യഥാ പന അസ്സാദാദയോ സുത്തേ കത്ഥചി സരൂപതോ കത്ഥചി നിദ്ധാരേതബ്ബതായ കത്ഥചി വിസും വിസും കത്ഥചി ഏകതോ ദസ്സിതാ, ന ഏവം ഫലാദയോ. ഫലാദയോ പന സബ്ബത്ഥ സുത്തേ ഗാഥാസു വാ ഏകതോ ദസ്സേതബ്ബാതി ഇമസ്സ നയസ്സ ദസ്സനത്ഥം വിസും വിസും ഉദാഹരിത്വാപി പുന ‘‘സുഞ്ഞതോ ലോക’’ന്തിആദിനാ ഏകതോ ഉദാഹരണം കതന്തി ദട്ഠബ്ബം.

    Tattha suññato lokaṃ avekkhassu, mogharājāti āṇattīti ‘‘mogharāja, sabbampi saṅkhāralokaṃ avasavattitāsallakkhaṇavasena vā tucchabhāvasamanupassanavasena vā suññoti passā’’ti idaṃ dhammarājassa vacanaṃ vidhānabhāvato āṇatti. Sabbadā satikiriyāya taṃsuññatādassanaṃ sampajjatīti ‘‘sadā satoti upāyo’’ti vuttaṃ. Attānudiṭṭhiṃ ūhaccāti vīsativatthukaṃ sakkāyadassanaṃ uddharitvā samucchinditvā. Evaṃ maccutaro siyāti. Idaṃ phalanti yaṃ evaṃ vuttena vidhinā maccutaraṇaṃ maccuno visayātikkamanaṃ tassa yaṃ pubbabhāgapaṭipadāpaṭipajjanaṃ, idaṃ desanāya phalanti attho. Yathā pana assādādayo sutte katthaci sarūpato katthaci niddhāretabbatāya katthaci visuṃ visuṃ katthaci ekato dassitā, na evaṃ phalādayo. Phalādayo pana sabbattha sutte gāthāsu vā ekato dassetabbāti imassa nayassa dassanatthaṃ visuṃ visuṃ udāharitvāpi puna ‘‘suññato loka’’ntiādinā ekato udāharaṇaṃ katanti daṭṭhabbaṃ.

    . ഏവം അസ്സാദാദയോ ഉദാഹരണവസേന സരൂപതോ ദസ്സേത്വാ ഇദാനി തത്ഥ പുഗ്ഗലവിഭാഗേന ദേസനാവിഭാഗം ദസ്സേതും ‘‘തത്ഥ ഭഗവാ’’തിആദി വുത്തം.

    6. Evaṃ assādādayo udāharaṇavasena sarūpato dassetvā idāni tattha puggalavibhāgena desanāvibhāgaṃ dassetuṃ ‘‘tattha bhagavā’’tiādi vuttaṃ.

    തത്ഥ ഉഗ്ഘടിതം ഘടിതമത്തം ഉദ്ദിട്ഠമത്തം യസ്സ നിദ്ദേസപടിനിദ്ദേസാ ന കതാ, തം ജാനാതീതി ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂ. ഉദ്ദേസമത്തേന സപ്പഭേദം സവിത്ഥാരമത്ഥം പടിവിജ്ഝതീതി അത്ഥോ, ഉഗ്ഘടിതം വാ ഉച്ചലിതം ഉട്ഠപിതന്തി അത്ഥോ, തം ജാനാതീതി ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂ. ധമ്മോ ഹി ദേസിയമാനോ ദേസകതോ ദേസനാഭാജനം സങ്കമന്തോ വിയ ഹോതി, തമേസ ഉച്ചലിതമേവ ജാനാതീതി അത്ഥോ, ചലിതമേവ വാ ഉഗ്ഘടിതം. സസ്സതാദിആകാരസ്സ ഹി വേനേയ്യാനം ആസയസ്സ ബുദ്ധാവേണികാ ധമ്മദേസനാ തങ്ഖണപതിതാ ഏവ ചലനായ ഹോതി, തതോ പരമ്പരാനുവത്തിയാ, തത്ഥായം ഉഗ്ഘടിതേ ചലിതമത്തേയേവ ആസയേ ധമ്മം ജാനാതി അവബുജ്ഝതീതി ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂ, തസ്സ ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞുസ്സ നിസ്സരണം ദേസയതി, തത്തകേനേവ തസ്സ അത്ഥസിദ്ധിതോ. വിപഞ്ചിതം വിത്ഥാരിതം നിദ്ദിട്ഠം ജാനാതീതി വിപഞ്ചിതഞ്ഞൂ, വിപഞ്ചിതം വാ മന്ദം സണികം ധമ്മം ജാനാതീതി വിപഞ്ചിതഞ്ഞൂ, തസ്സ വിപഞ്ചിതഞ്ഞുസ്സ ആദീനവഞ്ച നിസ്സരണഞ്ച ദേസയതി, നാതിസങ്ഖേപവിത്ഥാരായ ദേസനായ തസ്സ അത്ഥസിദ്ധിതോ. നേതബ്ബോ ധമ്മസ്സ പടിനിദ്ദിസേന അത്ഥം പാപേതബ്ബോതി നേയ്യോ, മുദിന്ദ്രിയതായ വാ പടിലോമഗ്ഗഹണതോ നേതബ്ബോ അനുനേതബ്ബോതി നേയ്യോ, തസ്സ നേയ്യസ്സ അസ്സാദം ആദീനവം നിസ്സരണഞ്ച ദേസയതി, അനവസേസേത്വാവ ദേസനേന തസ്സ അത്ഥസിദ്ധിതോ. തത്ഥായം പാളി –

    Tattha ugghaṭitaṃ ghaṭitamattaṃ uddiṭṭhamattaṃ yassa niddesapaṭiniddesā na katā, taṃ jānātīti ugghaṭitaññū. Uddesamattena sappabhedaṃ savitthāramatthaṃ paṭivijjhatīti attho, ugghaṭitaṃ vā uccalitaṃ uṭṭhapitanti attho, taṃ jānātīti ugghaṭitaññū. Dhammo hi desiyamāno desakato desanābhājanaṃ saṅkamanto viya hoti, tamesa uccalitameva jānātīti attho, calitameva vā ugghaṭitaṃ. Sassatādiākārassa hi veneyyānaṃ āsayassa buddhāveṇikā dhammadesanā taṅkhaṇapatitā eva calanāya hoti, tato paramparānuvattiyā, tatthāyaṃ ugghaṭite calitamatteyeva āsaye dhammaṃ jānāti avabujjhatīti ugghaṭitaññū, tassa ugghaṭitaññussa nissaraṇaṃ desayati, tattakeneva tassa atthasiddhito. Vipañcitaṃ vitthāritaṃ niddiṭṭhaṃ jānātīti vipañcitaññū, vipañcitaṃ vā mandaṃ saṇikaṃ dhammaṃ jānātīti vipañcitaññū, tassa vipañcitaññussa ādīnavañca nissaraṇañca desayati, nātisaṅkhepavitthārāya desanāya tassa atthasiddhito. Netabbo dhammassa paṭiniddisena atthaṃ pāpetabboti neyyo, mudindriyatāya vā paṭilomaggahaṇato netabbo anunetabboti neyyo, tassa neyyassa assādaṃ ādīnavaṃ nissaraṇañca desayati, anavasesetvāva desanena tassa atthasiddhito. Tatthāyaṃ pāḷi –

    ‘‘കതമോ ച പുഗ്ഗലോ ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂ? യസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ സഹ ഉദാഹടവേലായ ധമ്മാഭിസമയോ ഹോതി. അയം വുച്ചതി പുഗ്ഗലോ ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂ.

    ‘‘Katamo ca puggalo ugghaṭitaññū? Yassa puggalassa saha udāhaṭavelāya dhammābhisamayo hoti. Ayaṃ vuccati puggalo ugghaṭitaññū.

    ‘‘കതമോ ച പുഗ്ഗലോ വിപഞ്ചിതഞ്ഞൂ? യസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ സംഖിത്തേന ഭാസിതസ്സ വിത്ഥാരേന അത്ഥേ വിഭജിയമാനേ ധമ്മാഭിസമയോ ഹോതി. അയം വുച്ചതി പുഗ്ഗലോ വിപഞ്ചിതഞ്ഞൂ.

    ‘‘Katamo ca puggalo vipañcitaññū? Yassa puggalassa saṃkhittena bhāsitassa vitthārena atthe vibhajiyamāne dhammābhisamayo hoti. Ayaṃ vuccati puggalo vipañcitaññū.

    ‘‘കതമോ ച പുഗ്ഗലോ നേയ്യോ? യസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ ഉദ്ദേസതോ പരിപുച്ഛതോ യോനിസോമനസികരോതോ കല്യാണമിത്തേ സേവതോ ഭജതോ പയിരുപാസതോ ഏവം അനുപുബ്ബേന ധമ്മാഭിസമയോ ഹോതി. അയം വുച്ചതി പുഗ്ഗലോ നേയ്യോ’’തി (പു॰ പ॰ ൧൪൮-൧൫൦).

    ‘‘Katamo ca puggalo neyyo? Yassa puggalassa uddesato paripucchato yonisomanasikaroto kalyāṇamitte sevato bhajato payirupāsato evaṃ anupubbena dhammābhisamayo hoti. Ayaṃ vuccati puggalo neyyo’’ti (pu. pa. 148-150).

    പദപരമോ പനേത്ഥ നേത്തിയം പടിവേധസ്സ അഭാജനന്തി ന ഗഹിതോതി ദട്ഠബ്ബം. ഏത്ഥ ച അസ്സാദോ, ആദീനവോ, നിസ്സരണം, അസ്സാദോ ച ആദീനവോ ച, അസ്സാദോ ച നിസ്സരണഞ്ച, ആദീനവോ ച നിസ്സരണഞ്ച, അസ്സാദോ ച ആദീനവോ ച നിസ്സരണഞ്ചാതി ഏതേ സത്ത പട്ഠാനനയാ.

    Padaparamo panettha nettiyaṃ paṭivedhassa abhājananti na gahitoti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca assādo, ādīnavo, nissaraṇaṃ, assādo ca ādīnavo ca, assādo ca nissaraṇañca, ādīnavo ca nissaraṇañca, assādo ca ādīnavo ca nissaraṇañcāti ete satta paṭṭhānanayā.

    തേസു തതിയഛട്ഠസത്തമാ വേനേയ്യത്തയവിനയനേ സമത്ഥതായ ഗഹിതാ, ഇതരേ ചത്താരോ ന ഗഹിതാ. ന ഹി കേവലേന അസ്സാദേന ആദീനവേന തദുഭയേന വാ കഥിതേന വേനേയ്യവിനയനം സമ്ഭവതി, കിലേസാനം പഹാനാവചനതോ. പഞ്ചമോപി ആദീനവാവചനതോ നിസ്സരണസ്സ അനുപായോ ഏവ. ന ഹി വിമുത്തിരസാ ഭഗവതോ ദേസനാ വിമുത്തിം തദുപായഞ്ച അനാമസന്തീ പവത്തതി. തസ്മാ ഏതേ ചത്താരോ നയാ അനുദ്ധടാ. സചേ പന പദപരമസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ വസേന പവത്തം സംകിലേസഭാഗിയം വാസനാഭാഗിയം തദുഭയഭാഗേ ഠിതം ദേസനം സുത്തേകദേസം ഗാഥം വാ താദിസം ഏതേസം നയാനം ഉദാഹരണഭാവേന ഉദ്ധരതി, ഏവം സതി സത്തന്നമ്പി നയാനം ഗഹണം ഭവേയ്യ. വേനേയ്യവിനയനം പന തേസം സന്താനേ അരിയമഗ്ഗസ്സ ഉപ്പാദനം. തം യഥാവുത്തേഹി ഏവ നയേതി, നാവസേസേഹീതി ഇതരേ ഇധ ന വുത്താ. യസ്മാ പന പേടകേ (പേടകോ॰ ൨൩) –

    Tesu tatiyachaṭṭhasattamā veneyyattayavinayane samatthatāya gahitā, itare cattāro na gahitā. Na hi kevalena assādena ādīnavena tadubhayena vā kathitena veneyyavinayanaṃ sambhavati, kilesānaṃ pahānāvacanato. Pañcamopi ādīnavāvacanato nissaraṇassa anupāyo eva. Na hi vimuttirasā bhagavato desanā vimuttiṃ tadupāyañca anāmasantī pavattati. Tasmā ete cattāro nayā anuddhaṭā. Sace pana padaparamassa puggalassa vasena pavattaṃ saṃkilesabhāgiyaṃ vāsanābhāgiyaṃ tadubhayabhāge ṭhitaṃ desanaṃ suttekadesaṃ gāthaṃ vā tādisaṃ etesaṃ nayānaṃ udāharaṇabhāvena uddharati, evaṃ sati sattannampi nayānaṃ gahaṇaṃ bhaveyya. Veneyyavinayanaṃ pana tesaṃ santāne ariyamaggassa uppādanaṃ. Taṃ yathāvuttehi eva nayeti, nāvasesehīti itare idha na vuttā. Yasmā pana peṭake (peṭako. 23) –

    ‘‘തത്ഥ കതമോ അസ്സാദോ ച ആദീനവോ ച?

    ‘‘Tattha katamo assādo ca ādīnavo ca?

    യാനി കരോതി പുരിസോ, താനി അത്തനി പസ്സതി;

    Yāni karoti puriso, tāni attani passati;

    കല്യാണകാരീ കല്യാണം, പാപകാരീ ച പാപക’’ന്തി.

    Kalyāṇakārī kalyāṇaṃ, pāpakārī ca pāpaka’’nti.

    തത്ഥ യം കല്യാണകാരീ കല്യാണം പച്ചനുഭോതി, അയം അസ്സാദോ. യം പാപകാരീ പാപം പച്ചനുഭോതി, അയം ആദീനവോ.

    Tattha yaṃ kalyāṇakārī kalyāṇaṃ paccanubhoti, ayaṃ assādo. Yaṃ pāpakārī pāpaṃ paccanubhoti, ayaṃ ādīnavo.

    അട്ഠിമേ , ഭിക്ഖവേ, ലോകധമ്മാ. കതമേ അട്ഠ? ലാഭോതിആദി (അ॰ നി॰ ൮.൬). തത്ഥ ലാഭോ യസോ സുഖം പസംസാ, അയം അസ്സാദോ. അലാഭോ അയസോ ദുക്ഖം നിന്ദാ, അയം ആദീനവോ.

    Aṭṭhime , bhikkhave, lokadhammā. Katame aṭṭha? Lābhotiādi (a. ni. 8.6). Tattha lābho yaso sukhaṃ pasaṃsā, ayaṃ assādo. Alābho ayaso dukkhaṃ nindā, ayaṃ ādīnavo.

    തത്ഥ കതമോ അസ്സാദോ ച നിസ്സരണഞ്ച?

    Tattha katamo assādo ca nissaraṇañca?

    ‘‘സുഖോ വിപാകോ പുഞ്ഞാനം, അധിപ്പായോ ച ഇജ്ഝതി;

    ‘‘Sukho vipāko puññānaṃ, adhippāyo ca ijjhati;

    ഖിപ്പഞ്ച പരമം സന്തിം, നിബ്ബാനമധിഗച്ഛതീ’’തി. (പേടകോ॰ ൨൩);

    Khippañca paramaṃ santiṃ, nibbānamadhigacchatī’’ti. (peṭako. 23);

    അയം അസ്സാദോ ച നിസ്സരണഞ്ച.

    Ayaṃ assādo ca nissaraṇañca.

    ദ്വത്തിംസിമാനി, ഭിക്ഖവേ, മഹാപുരിസസ്സ മഹാപുരിസലക്ഖണാനി, യേഹി സമന്നാഗതസ്സ മഹാപുരിസസ്സ ദ്വേവ ഗതിയോ ഭവന്തി അനഞ്ഞാ…പേ॰… വിവടച്ഛദോതി സബ്ബം ലക്ഖണസുത്തം, (ദീ॰ നി॰ ൩.൧൯൯) അയം അസ്സാദോ ച നിസ്സരണഞ്ച.

    Dvattiṃsimāni, bhikkhave, mahāpurisassa mahāpurisalakkhaṇāni, yehi samannāgatassa mahāpurisassa dveva gatiyo bhavanti anaññā…pe… vivaṭacchadoti sabbaṃ lakkhaṇasuttaṃ, (dī. ni. 3.199) ayaṃ assādo ca nissaraṇañca.

    തത്ഥ കതമോ ആദീനവോ ച നിസ്സരണഞ്ച?

    Tattha katamo ādīnavo ca nissaraṇañca?

    ‘‘ഭാരാ ഹവേ പഞ്ചക്ഖന്ധാ, ഭാരഹാരോ ച പുഗ്ഗലോ;

    ‘‘Bhārā have pañcakkhandhā, bhārahāro ca puggalo;

    ഭാരാദാനം ദുഖം ലോകേ, ഭാരനിക്ഖേപനം സുഖം.

    Bhārādānaṃ dukhaṃ loke, bhāranikkhepanaṃ sukhaṃ.

    ‘‘നിക്ഖിപിത്വാ ഗരും ഭാരം, അഞ്ഞം ഭാരം അനാദിയ;

    ‘‘Nikkhipitvā garuṃ bhāraṃ, aññaṃ bhāraṃ anādiya;

    സമൂലം തണ്ഹമബ്ബുയ്ഹ, നിച്ഛാതോ പരിനിബ്ബുതോ’’തി. (സം॰ നി॰ ൩.൨൨);

    Samūlaṃ taṇhamabbuyha, nicchāto parinibbuto’’ti. (saṃ. ni. 3.22);

    അയം ആദീനവോ ച നിസ്സരണഞ്ച.

    Ayaṃ ādīnavo ca nissaraṇañca.

    തത്ഥ കതമോ അസ്സാദോ ച ആദീനവോ ച നിസ്സരണഞ്ച?

    Tattha katamo assādo ca ādīnavo ca nissaraṇañca?

    ‘‘കാമാ ഹി ചിത്രാ മധുരാ മനോരമാ, വിരൂപരൂപേന മഥേന്തി ചിത്തം;

    ‘‘Kāmā hi citrā madhurā manoramā, virūparūpena mathenti cittaṃ;

    തസ്മാ അഹം പബ്ബജിതോമ്ഹി രാജ, അപണ്ണകം സാമഞ്ഞമേവ സേയ്യോതി. (മ॰ നി॰ ൨.൩൦൭; ഥേരഗാ॰ ൭൮൭-൭൮൮; പേടകോ॰ ൨൩);

    Tasmā ahaṃ pabbajitomhi rāja, apaṇṇakaṃ sāmaññameva seyyoti. (ma. ni. 2.307; theragā. 787-788; peṭako. 23);

    അയം അസ്സാദോ ച ആദീനവോ ച നിസ്സരണഞ്ചാ’’തി വുത്തം. തസ്മാ തേപി നയാ ഇധ നിദ്ധാരേത്വാ വേദിതബ്ബാ. ഫലാദീസുപി അയം നയോ ലബ്ഭതി ഏവ. യസ്മാ പേടകേ (പേടകോ॰ ൨൨) ‘‘തത്ഥ കതമം ഫലഞ്ച ഉപായോ ച? സീലേ പതിട്ഠായ നരോ സപഞ്ഞോ’’തി ഗാഥാ (സം॰ നി॰ ൧.൨൩), ഇദം ഫലഞ്ച ഉപായോ ച.

    Ayaṃ assādo ca ādīnavo ca nissaraṇañcā’’ti vuttaṃ. Tasmā tepi nayā idha niddhāretvā veditabbā. Phalādīsupi ayaṃ nayo labbhati eva. Yasmā peṭake (peṭako. 22) ‘‘tattha katamaṃ phalañca upāyo ca? Sīle patiṭṭhāya naro sapañño’’ti gāthā (saṃ. ni. 1.23), idaṃ phalañca upāyo ca.

    തത്ഥ കതമം ഫലഞ്ച ആണത്തി ച?

    Tattha katamaṃ phalañca āṇatti ca?

    ‘‘സചേ ഭായഥ ദുക്ഖസ്സ, സചേ വോ ദുക്ഖമപ്പിയം;

    ‘‘Sace bhāyatha dukkhassa, sace vo dukkhamappiyaṃ;

    മാകത്ഥ പാപകം കമ്മം, ആവി വാ യദി വാ രഹോതി. (ഉദാ॰ ൪൪);

    Mākattha pāpakaṃ kammaṃ, āvi vā yadi vā rahoti. (udā. 44);

    ഇദം ഫലഞ്ച ആണത്തി ച.

    Idaṃ phalañca āṇatti ca.

    തത്ഥ കതമോ ഉപായോ ച ആണത്തി ച?

    Tattha katamo upāyo ca āṇatti ca?

    ‘‘കുമ്ഭൂപമം കായമിമം വിദിത്വാ, നഗരൂപമം ചിത്തമിദം ഠപേത്വാ;

    ‘‘Kumbhūpamaṃ kāyamimaṃ viditvā, nagarūpamaṃ cittamidaṃ ṭhapetvā;

    യോധേഥ മാരം പഞ്ഞാവുധേന, ജിതഞ്ച രക്ഖേ അനിവേസനോ സിയാ’’തി. (ധ॰ പ॰ ൪൦);

    Yodhetha māraṃ paññāvudhena, jitañca rakkhe anivesano siyā’’ti. (dha. pa. 40);

    അയം ഉപായോ ച ആണത്തി ച. ഏവം ഫലാദീനം ദുകവസേനപി ഉദാഹരണം വേദിതബ്ബം. ഏത്ഥ ച യോ നിസ്സരണദേസനായ വിനേതബ്ബോ, സോ ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂതിആദിനാ യഥാ ദേസനാവിഭാഗേന പുഗ്ഗലവിഭാഗസിദ്ധി ഹോതി, ഏവം ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞുസ്സ ഭഗവാ നിസ്സരണം ദേസേതീതിആദിനാ പുഗ്ഗലവിഭാഗേന ദേസനാവിഭാഗോ സമ്ഭവതീതി സോ തഥാ ദസ്സിതോ.

    Ayaṃ upāyo ca āṇatti ca. Evaṃ phalādīnaṃ dukavasenapi udāharaṇaṃ veditabbaṃ. Ettha ca yo nissaraṇadesanāya vinetabbo, so ugghaṭitaññūtiādinā yathā desanāvibhāgena puggalavibhāgasiddhi hoti, evaṃ ugghaṭitaññussa bhagavā nissaraṇaṃ desetītiādinā puggalavibhāgena desanāvibhāgo sambhavatīti so tathā dassito.

    ഏവം യേസം പുഗ്ഗലാനം വസേന ദേസനാവിഭാഗോ ദസ്സിതോ, തേ പുഗ്ഗലേ പടിപദാവിഭാഗേന വിഭജിത്വാ ദസ്സേതും ‘‘ചതസ്സോ പടിപദാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ പടിപദാഭിഞ്ഞാകതോ വിഭാഗോ പടിപദാകതോ ഹോതീതി ആഹ – ‘‘ചതസ്സോ പടിപദാ’’തി. താ പനേതാ ച സമഥവിപസ്സനാപടിപത്തിവസേന ദുവിധാ ഹോന്തി. കഥം? സമഥപക്ഖേ താവ പഠമസമന്നാഹാരതോ പട്ഠായ യാവ തസ്സ തസ്സ ഝാനസ്സ ഉപചാരം ഉപ്പജ്ജതി, താവ പവത്താ സമഥഭാവനാ ‘‘പടിപദാ’’തി വുച്ചതി. ഉപചാരതോ പന പട്ഠായ യാവ അപ്പനാ താവ പവത്താ പഞ്ഞാ ‘‘അഭിഞ്ഞാ’’തി വുച്ചതി.

    Evaṃ yesaṃ puggalānaṃ vasena desanāvibhāgo dassito, te puggale paṭipadāvibhāgena vibhajitvā dassetuṃ ‘‘catasso paṭipadā’’tiādi vuttaṃ. Tattha paṭipadābhiññākato vibhāgo paṭipadākato hotīti āha – ‘‘catasso paṭipadā’’ti. Tā panetā ca samathavipassanāpaṭipattivasena duvidhā honti. Kathaṃ? Samathapakkhe tāva paṭhamasamannāhārato paṭṭhāya yāva tassa tassa jhānassa upacāraṃ uppajjati, tāva pavattā samathabhāvanā ‘‘paṭipadā’’ti vuccati. Upacārato pana paṭṭhāya yāva appanā tāva pavattā paññā ‘‘abhiññā’’ti vuccati.

    സാ പനായം പടിപദാ ഏകച്ചസ്സ ദുക്ഖാ ഹോതി നീവരണാദിപച്ചനീകധമ്മസമുദാചാരഗഹണതായ കിച്ഛാ അസുഖസേവനാതി അത്ഥോ, ഏകച്ചസ്സ തദഭാവേന സുഖാ. അഭിഞ്ഞാപി ഏകച്ചസ്സ ദന്ധാ ഹോതി മന്ദാ അസീഘപ്പവത്തി, ഏകച്ചസ്സ ഖിപ്പാ അമന്ദാ സീഘപ്പവത്തി. തസ്മാ യോ ആദിതോ കിലേസേ വിക്ഖമ്ഭേന്തോ ദുക്ഖേന സസങ്ഖാരേന സപ്പയോഗേന കിലമന്തോ വിക്ഖമ്ഭേതി, തസ്സ ദുക്ഖാ പടിപദാ ഹോതി. യോ പന വിക്ഖമ്ഭിതകിലേസോ അപ്പനാപരിവാസം വസന്തോ ചിരേന അങ്ഗപാതുഭാവം പാപുണാതി, തസ്സ ദന്ധാഭിഞ്ഞാ നാമ ഹോതി. യോ ഖിപ്പം അങ്ഗപാതുഭാവം പാപുണാതി, തസ്സ ഖിപ്പാഭിഞ്ഞാ നാമ ഹോതി. യോ കിലേസേ വിക്ഖമ്ഭേന്തോ സുഖേന അകിലമന്തോ വിക്ഖമ്ഭേതി, തസ്സ സുഖാ പടിപദാ നാമ ഹോതി.

    Sā panāyaṃ paṭipadā ekaccassa dukkhā hoti nīvaraṇādipaccanīkadhammasamudācāragahaṇatāya kicchā asukhasevanāti attho, ekaccassa tadabhāvena sukhā. Abhiññāpi ekaccassa dandhā hoti mandā asīghappavatti, ekaccassa khippā amandā sīghappavatti. Tasmā yo ādito kilese vikkhambhento dukkhena sasaṅkhārena sappayogena kilamanto vikkhambheti, tassa dukkhā paṭipadā hoti. Yo pana vikkhambhitakileso appanāparivāsaṃ vasanto cirena aṅgapātubhāvaṃ pāpuṇāti, tassa dandhābhiññā nāma hoti. Yo khippaṃ aṅgapātubhāvaṃ pāpuṇāti, tassa khippābhiññā nāma hoti. Yo kilese vikkhambhento sukhena akilamanto vikkhambheti, tassa sukhā paṭipadā nāma hoti.

    വിപസ്സനാപക്ഖേ പന യോ രൂപാരൂപമുഖേന വിപസ്സനം അഭിനിവിസന്തോ ചത്താരി മഹാഭൂതാനി പരിഗ്ഗഹേത്വാ ഉപാദാരൂപം പരിഗ്ഗണ്ഹാതി അരൂപം പരിഗ്ഗണ്ഹാതി, രൂപാരൂപം പന പരിഗ്ഗണ്ഹന്തോ ദുക്ഖേന കസിരേന കിലമന്തോ പരിഗ്ഗഹേതും സക്കോതി, തസ്സ ദുക്ഖാ പടിപദാ നാമ ഹോതി. പരിഗ്ഗഹിതരൂപാരൂപസ്സ പന വിപസ്സനാപരിവാസേ മഗ്ഗപാതുഭാവദന്ധതായ ദന്ധാഭിഞ്ഞാ നാമ ഹോതി. യോപി രൂപാരൂപം പരിഗ്ഗഹേത്വാ നാമരൂപം വവത്ഥപേന്തോ ദുക്ഖേന കസിരേന കിലമന്തോ വവത്ഥപേതി, വവത്ഥപിതേ ച നാമരൂപേ വിപസ്സനാപരിവാസം വസന്തോ ചിരേന മഗ്ഗം ഉപ്പാദേതും സക്കോതി. തസ്സാപി ദുക്ഖാ പടിപദാ ദന്ധാഭിഞ്ഞാ നാമ ഹോതി.

    Vipassanāpakkhe pana yo rūpārūpamukhena vipassanaṃ abhinivisanto cattāri mahābhūtāni pariggahetvā upādārūpaṃ pariggaṇhāti arūpaṃ pariggaṇhāti, rūpārūpaṃ pana pariggaṇhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggahetuṃ sakkoti, tassa dukkhā paṭipadā nāma hoti. Pariggahitarūpārūpassa pana vipassanāparivāse maggapātubhāvadandhatāya dandhābhiññā nāma hoti. Yopi rūpārūpaṃ pariggahetvā nāmarūpaṃ vavatthapento dukkhena kasirena kilamanto vavatthapeti, vavatthapite ca nāmarūpe vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādetuṃ sakkoti. Tassāpi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti.

    അപരോ നാമരൂപമ്പി വവത്ഥപേത്വാ പച്ചയേ പരിഗ്ഗണ്ഹന്തോ ദുക്ഖേന കസിരേന കിലമന്തോ പരിഗ്ഗണ്ഹാതി, പച്ചയേ ച പരിഗ്ഗഹേത്വാ വിപസ്സനാപരിവാസം വസന്തോ ചിരേന മഗ്ഗം ഉപ്പാദേതി. ഏവമ്പി ദുക്ഖാ പടിപദാ ദന്ധാഭിഞ്ഞാ നാമ ഹോതി.

    Aparo nāmarūpampi vavatthapetvā paccaye pariggaṇhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggaṇhāti, paccaye ca pariggahetvā vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti. Evampi dukkhāpaṭipadā dandhābhiññā nāma hoti.

    അപരോ പച്ചയേപി പരിഗ്ഗഹേത്വാ ലക്ഖണാനി പടിവിജ്ഝന്തോ ദുക്ഖേന കസിരേന കിലമന്തോ പടിവിജ്ഝതി, പടിവിദ്ധലക്ഖണോ ച വിപസ്സനാപരിവാസം വസന്തോ ചിരേന മഗ്ഗം ഉപ്പാദേതി. ഏവമ്പി ദുക്ഖാ പടിപദാ ദന്ധാഭിഞ്ഞാ നാമ ഹോതി.

    Aparo paccayepi pariggahetvā lakkhaṇāni paṭivijjhanto dukkhena kasirena kilamanto paṭivijjhati, paṭividdhalakkhaṇo ca vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti. Evampi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti.

    അപരോ ലക്ഖണാനിപി പടിവിജ്ഝിത്വാ വിപസ്സനാഞാണേ തിക്ഖേ സൂരേ സുപ്പസന്നേ വഹന്തേ ഉപ്പന്നം വിപസ്സനാനികന്തിം പരിയാദിയമാനോ ദുക്ഖേന കസിരേന കിലമന്തോ പരിയാദിയതി, നികന്തിഞ്ച പരിയാദിയിത്വാ വിപസ്സനാപരിവാസം വസന്തോ ചിരേന മഗ്ഗം ഉപ്പാദേതി. ഏവമ്പി ദുക്ഖാ പടിപദാ ദന്ധാഭിഞ്ഞാ നാമ ഹോതി. ഇമിനാവുപായേന ഇതരാപി തിസ്സോ പടിപദാ വേദിതബ്ബാ. വിപസ്സനാപക്ഖികാ ഏവ പനേത്ഥ ചതസ്സോ പടിപദാ ദട്ഠബ്ബാ.

    Aparo lakkhaṇānipi paṭivijjhitvā vipassanāñāṇe tikkhe sūre suppasanne vahante uppannaṃ vipassanānikantiṃ pariyādiyamāno dukkhena kasirena kilamanto pariyādiyati, nikantiñca pariyādiyitvā vipassanāparivāsaṃ vasanto cirena maggaṃ uppādeti. Evampi dukkhā paṭipadā dandhābhiññā nāma hoti. Imināvupāyena itarāpi tisso paṭipadā veditabbā. Vipassanāpakkhikā eva panettha catasso paṭipadā daṭṭhabbā.

    ചത്താരോ പുഗ്ഗലാതി യഥാവുത്തപടിപദാവിഭാഗേന ചത്താരോ പടിപന്നകപുഗ്ഗലാ. തം പന പടിപദാവിഭാഗം സദ്ധിം ഹേതുപായഫലേഹി ദസ്സേതും ‘‘തണ്ഹാചരിതോ’’തിആദി വുത്തം.

    Cattāro puggalāti yathāvuttapaṭipadāvibhāgena cattāro paṭipannakapuggalā. Taṃ pana paṭipadāvibhāgaṃ saddhiṃ hetupāyaphalehi dassetuṃ ‘‘taṇhācarito’’tiādi vuttaṃ.

    തത്ഥ ചരിതന്തി ചരിയാ, വുത്തീതി അത്ഥോ. തണ്ഹായ നിബ്ബത്തിതം ചരിതം ഏതസ്സാതി തണ്ഹാചരിതോ, തണ്ഹായ വാ പവത്തിതോ ചരിതോ തണ്ഹാചരിതോ, ലോഭജ്ഝാസയോതി അത്ഥോ. ദിട്ഠിചരിതോതി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. മന്ദോതി മന്ദിയം വുച്ചതി അവിജ്ജാ, തായ സമന്നാഗതോ മന്ദോ, മോഹാധികോതി അത്ഥോ.

    Tattha caritanti cariyā, vuttīti attho. Taṇhāya nibbattitaṃ caritaṃ etassāti taṇhācarito, taṇhāya vā pavattito carito taṇhācarito, lobhajjhāsayoti attho. Diṭṭhicaritoti etthāpi eseva nayo. Mandoti mandiyaṃ vuccati avijjā, tāya samannāgato mando, mohādhikoti attho.

    സതിന്ദ്രിയേനാതി സതിയാ ആധിപച്ചം കുരുമാനായ. സതിന്ദ്രിയമേവ ഹിസ്സ വിസദം ഹോതി. യസ്മാ തണ്ഹാചരിതതായ പുബ്ബഭാഗേ കോസജ്ജാഭിഭവേന ന വീരിയം ബലവം ഹോതി, മോഹാധികതായ ന പഞ്ഞാ ബലവതീ. തദുഭയേനാപി ന സമാധി ബലവാ ഹോതി, തസ്മാ ‘‘സതിന്ദ്രിയമേവ ഹിസ്സ വിസദം ഹോതീ’’തി വുത്തം. തേനേവാഹ – ‘‘സതിപട്ഠാനേഹി നിസ്സയേഹീ’’തി. തണ്ഹാചരിതതായ ചസ്സ കിലേസവിക്ഖമ്ഭനം ന സുകരന്തി ദുക്ഖാ പടിപദാ, അവിസദഞാണതായ ദന്ധാഭിഞ്ഞാതി പുബ്ബേ വുത്തനയം ആനേത്വാ യോജേതബ്ബം. നിയ്യാതീതി അരിയമഗ്ഗേന വട്ടദുക്ഖതോ നിഗ്ഗച്ഛതി.

    Satindriyenāti satiyā ādhipaccaṃ kurumānāya. Satindriyameva hissa visadaṃ hoti. Yasmā taṇhācaritatāya pubbabhāge kosajjābhibhavena na vīriyaṃ balavaṃ hoti, mohādhikatāya na paññā balavatī. Tadubhayenāpi na samādhi balavā hoti, tasmā ‘‘satindriyameva hissa visadaṃ hotī’’ti vuttaṃ. Tenevāha – ‘‘satipaṭṭhānehi nissayehī’’ti. Taṇhācaritatāya cassa kilesavikkhambhanaṃ na sukaranti dukkhā paṭipadā, avisadañāṇatāya dandhābhiññāti pubbe vuttanayaṃ ānetvā yojetabbaṃ. Niyyātīti ariyamaggena vaṭṭadukkhato niggacchati.

    ഉദത്ഥോതി ഉദഅത്ഥോ, ഉളാരപഞ്ഞോതി അത്ഥോ. പഞ്ഞാസഹായപടിലാഭേന ചസ്സ സമാധി തിക്ഖോ ഹോതി സമ്പയുത്തേസു ആധിപച്ചം പവത്തേതി. തേനേവാഹ – ‘‘സമാധിന്ദ്രിയേനാ’’തി. വിസദഞാണത്താ ‘‘ഖിപ്പാഭിഞ്ഞായാ’’തി വുത്തം. സമാധിപധാനത്താ ഝാനാനം ഝാനേഹി നിസ്സയേഹീതി അയം വിസേസോ. സേസം പുരിമസദിസമേവ. ദിട്ഠിചരിതോ അനിയ്യാനികമഗ്ഗമ്പി നിയ്യാനികന്തി മഞ്ഞമാനോ തത്ഥ ഉസ്സാഹബഹുലത്താ വീരിയാധികോ ഹോതി. വീരിയാധികതായേവ ചസ്സ കിലേസവിക്ഖമ്ഭനം സുകരന്തി സുഖാ പടിപദാ, അവിസദഞാണതായ പന ദന്ധാഭിഞ്ഞാതി ഇമമത്ഥം ദസ്സേതി ‘‘ദിട്ഠിചരിതോ മന്ദോ’’തിആദിനാ. സേസം വുത്തനയമേവ.

    Udatthoti udaattho, uḷārapaññoti attho. Paññāsahāyapaṭilābhena cassa samādhi tikkho hoti sampayuttesu ādhipaccaṃ pavatteti. Tenevāha – ‘‘samādhindriyenā’’ti. Visadañāṇattā ‘‘khippābhiññāyā’’ti vuttaṃ. Samādhipadhānattā jhānānaṃ jhānehi nissayehīti ayaṃ viseso. Sesaṃ purimasadisameva. Diṭṭhicarito aniyyānikamaggampi niyyānikanti maññamāno tattha ussāhabahulattā vīriyādhiko hoti. Vīriyādhikatāyeva cassa kilesavikkhambhanaṃ sukaranti sukhā paṭipadā, avisadañāṇatāya pana dandhābhiññāti imamatthaṃ dasseti ‘‘diṭṭhicarito mando’’tiādinā. Sesaṃ vuttanayameva.

    സച്ചേഹീതി അരിയസച്ചേഹി. അരിയസച്ചാനി ഹി ലോകിയാനി പുബ്ബഭാഗഞാണസ്സ സമ്മസനട്ഠാനതായ ലോകുത്തരാനി അധിമുച്ചനതായ മഗ്ഗഞാണസ്സ അഭിസമയട്ഠാനതായ ച നിസ്സയാനി ഹോന്തീതി. സേസം വുത്തനയമേവ. ഏത്ഥ ച ദിട്ഠിചരിതോ ഉദത്ഥോ ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂ. തണ്ഹാചരിതോ മന്ദോ നേയ്യോ. ഇതരേ ദ്വേപി വിപഞ്ചിതഞ്ഞൂതി ഏവം യേന വേനേയ്യത്തയേന പുബ്ബേ ദേസനാവിഭാഗോ ദസ്സിതോ, തദേവ വേനേയ്യത്തയം ഇമിനാ പടിപദാവിഭാഗേന ദസ്സിതന്തി ദട്ഠബ്ബം.

    Saccehīti ariyasaccehi. Ariyasaccāni hi lokiyāni pubbabhāgañāṇassa sammasanaṭṭhānatāya lokuttarāni adhimuccanatāya maggañāṇassa abhisamayaṭṭhānatāya ca nissayāni hontīti. Sesaṃ vuttanayameva. Ettha ca diṭṭhicarito udattho ugghaṭitaññū. Taṇhācarito mando neyyo. Itare dvepi vipañcitaññūti evaṃ yena veneyyattayena pubbe desanāvibhāgo dassito, tadeva veneyyattayaṃ iminā paṭipadāvibhāgena dassitanti daṭṭhabbaṃ.

    ഇദാനി തം വേനേയ്യുപുഗ്ഗലവിഭാഗം അത്ഥനയയോജനായ വിസയം കത്വാ ദസ്സേതും ‘‘ഉഭോ തണ്ഹാചരിതാ’’തിആദി വുത്തം. തണ്ഹായ സമാധിപടിപക്ഖത്താ തണ്ഹാചരിതോ വിസുജ്ഝമാനോ സമാധിമുഖേന വിസുജ്ഝതീതി ആഹ – ‘‘സമഥപുബ്ബങ്ഗമായാ’’തി. ‘‘സമഥവിപസ്സനം യുഗനദ്ധം ഭാവേതീ’’തി (അ॰ നി॰ ൪.൧൭൦; പടി॰ മ॰ ൨.൧, ൩) വചനതോ പന സമ്മാദിട്ഠിസഹിതേനേവ സമ്മാസമാധിനാ നിയ്യാനം, ന സമ്മാസമാധിനാ ഏവാതി ആഹ – ‘‘സമഥപുബ്ബങ്ഗമായ വിപസ്സനായാ’’തി. ‘‘രാഗവിരാഗാ ചേതോവിമുത്തീതി അരഹത്തഫലസമാധീ’’തി സങ്ഗഹേസു വുത്തം. ഇധ പന അനാഗാമിഫലസമാധീതി വക്ഖതി. സോ ഹി സമാധിസ്മിം പരിപൂരകാരീതി. തത്ഥ രഞ്ജനട്ഠേന രാഗോ. സോ വിരജ്ജതി ഏതായാതി രാഗവിരാഗാ, തായ രാഗവിരാഗായ, രാഗപ്പഹായികായാതി അത്ഥോ.

    Idāni taṃ veneyyupuggalavibhāgaṃ atthanayayojanāya visayaṃ katvā dassetuṃ ‘‘ubho taṇhācaritā’’tiādi vuttaṃ. Taṇhāya samādhipaṭipakkhattā taṇhācarito visujjhamāno samādhimukhena visujjhatīti āha – ‘‘samathapubbaṅgamāyā’’ti. ‘‘Samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti (a. ni. 4.170; paṭi. ma. 2.1, 3) vacanato pana sammādiṭṭhisahiteneva sammāsamādhinā niyyānaṃ, na sammāsamādhinā evāti āha – ‘‘samathapubbaṅgamāya vipassanāyā’’ti. ‘‘Rāgavirāgā cetovimuttīti arahattaphalasamādhī’’ti saṅgahesu vuttaṃ. Idha pana anāgāmiphalasamādhīti vakkhati. So hi samādhismiṃ paripūrakārīti. Tattha rañjanaṭṭhena rāgo. So virajjati etāyāti rāgavirāgā, tāya rāgavirāgāya, rāgappahāyikāyāti attho.

    ചേതോവിമുത്തിയാതി ചേതോതി ചിത്തം, തദപദേസേന ചേത്ഥ സമാധി വുച്ചതി ‘‘യഥാ ചിത്തം പഞ്ഞഞ്ച ഭാവയ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൧.൨൩). പടിപ്പസ്സദ്ധിവസേന പടിപക്ഖതോ വിമുച്ചതീതി വിമുത്തി, തേന വാ വിമുത്തോ, തതോ വിമുച്ചനന്തി വാ വിമുത്തി, സമാധിയേവ. യഥാ ഹി ലോകിയകഥായം സഞ്ഞാ ചിത്തഞ്ച ദേസനാസീസം. യഥാഹ – ‘‘നാനത്തകായാ നാനത്തസഞ്ഞിനോ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൩.൩൩൨, ൩൪൧, ൩൫൭; അ॰ നി॰ ൭.൪൪; ൯.൨൪) ‘‘കിം ചിത്തോ ത്വം, ഭിക്ഖൂ’’തി (പാരാ॰ ൧൩൫) ച, ഏവം ലോകുത്തരകഥായം പഞ്ഞാ സമാധി ച. യഥാഹ – ‘‘പഞ്ചഞാണികോ സമ്മാസമാധീ’’തി (വിഭ॰ ൮൦൪) ച ‘‘സമഥവിപസ്സനം യുഗനദ്ധം ഭാവേതീ’’തി ച. തേസു ഇധ രാഗസ്സ ഉജുവിപച്ചനീകതോ സമഥപുബ്ബങ്ഗമതാവചനതോ ച ചേതോഗ്ഗഹണേന സമാധി വുത്തോ. തഥാ വിമുത്തിവചനേന. തേന വുത്തം ‘‘സമാധിയേവാ’’തി. ചേതോ ച തം വിമുത്തി ചാതി ചേതോവിമുത്തി. അഥ വാ വുത്തപ്പകാരസ്സേവ ചേതസോ പടിപക്ഖതോ വിമുത്തി വിമോക്ഖോതി ചേതോവിമുത്തി, ചേതസി വാ ഫലവിഞ്ഞാണേ വുത്തപ്പകാരാവ വിമുത്തീതി ചേതോവിമുത്തി, ചേതസോ വാ ഫലവിഞ്ഞാണസ്സ പടിപക്ഖതോ വിമുത്തി വിമോക്ഖോ ഏതസ്മിന്തി ചേതോവിമുത്തി, സമാധിയേവ. പഞ്ഞാവിമുത്തിയാതി ഏത്ഥാപി അയം നയോ യഥാസമ്ഭവം യോജേതബ്ബോ.

    Cetovimuttiyāti cetoti cittaṃ, tadapadesena cettha samādhi vuccati ‘‘yathā cittaṃ paññañca bhāvaya’’nti (saṃ. ni. 1.23). Paṭippassaddhivasena paṭipakkhato vimuccatīti vimutti, tena vā vimutto, tato vimuccananti vā vimutti, samādhiyeva. Yathā hi lokiyakathāyaṃ saññā cittañca desanāsīsaṃ. Yathāha – ‘‘nānattakāyā nānattasaññino’’ti (dī. ni. 3.332, 341, 357; a. ni. 7.44; 9.24) ‘‘kiṃ citto tvaṃ, bhikkhū’’ti (pārā. 135) ca, evaṃ lokuttarakathāyaṃ paññā samādhi ca. Yathāha – ‘‘pañcañāṇiko sammāsamādhī’’ti (vibha. 804) ca ‘‘samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti ca. Tesu idha rāgassa ujuvipaccanīkato samathapubbaṅgamatāvacanato ca cetoggahaṇena samādhi vutto. Tathā vimuttivacanena. Tena vuttaṃ ‘‘samādhiyevā’’ti. Ceto ca taṃ vimutti cāti cetovimutti. Atha vā vuttappakārasseva cetaso paṭipakkhato vimutti vimokkhoti cetovimutti, cetasi vā phalaviññāṇe vuttappakārāva vimuttīti cetovimutti, cetaso vā phalaviññāṇassa paṭipakkhato vimutti vimokkho etasminti cetovimutti, samādhiyeva. Paññāvimuttiyāti etthāpi ayaṃ nayo yathāsambhavaṃ yojetabbo.

    ദിട്ഠിയാ സവിസയേ പഞ്ഞാസദിസീ പവത്തീതി ദിട്ഠിചരിതോ വിസുജ്ഝമാനോ പഞ്ഞാമുഖേന വിസുജ്ഝതീതി ആഹ – ‘‘ഉഭോ ദിട്ഠിചരിതാ വിപസ്സനാ’’തിആദി. അവിജ്ജാവിരാഗാ പഞ്ഞാവിമുത്തീതി അരഹത്തഫലപഞ്ഞാ . സമഥഗ്ഗഹണേന തപ്പടിപക്ഖതോ തണ്ഹം വിപസ്സനാഗ്ഗഹണേന അവിജ്ജഞ്ച നിദ്ധാരേത്വാ പഠമനയസ്സ ഭൂമിം സക്കാ സുഖേന ദസ്സേതുന്തി ആഹ – ‘‘യേ സമഥ…പേ॰… ഹാതബ്ബാ’’തി.

    Diṭṭhiyā savisaye paññāsadisī pavattīti diṭṭhicarito visujjhamāno paññāmukhena visujjhatīti āha – ‘‘ubho diṭṭhicaritā vipassanā’’tiādi. Avijjāvirāgā paññāvimuttīti arahattaphalapaññā . Samathaggahaṇena tappaṭipakkhato taṇhaṃ vipassanāggahaṇena avijjañca niddhāretvā paṭhamanayassa bhūmiṃ sakkā sukhena dassetunti āha – ‘‘ye samatha…pe… hātabbā’’ti.

    തത്ഥ സമഥപുബ്ബങ്ഗമാ പടിപദാതി പുരിമാ ദ്വേ പടിപദാ, ഇതരാ വിപസ്സനാപുബ്ബങ്ഗമാതി ദട്ഠബ്ബാ. ഹാതബ്ബാതി ഗമേതബ്ബാ, നേതബ്ബാതി അത്ഥോ. വിപസ്സനായ അനിച്ചദുക്ഖഅനത്തസഞ്ഞാഭാവതോ ദുക്ഖസഞ്ഞാപരിവാരത്താ ച അസുഭസഞ്ഞായ ഇമാ ചതസ്സോ സഞ്ഞാ ദസ്സിതാ ഹോന്തി. തപ്പടിപക്ഖേന ച ചത്താരോ വിപല്ലാസാതി സകലസ്സ സീഹവിക്കീളിതനയസ്സ ഭൂമിം സുഖേന സക്കാ ദസ്സേതുന്തി ആഹ – ‘‘യേ വിപസ്സനാ…പേ॰… ഹാതബ്ബാ’’തി.

    Tattha samathapubbaṅgamā paṭipadāti purimā dve paṭipadā, itarā vipassanāpubbaṅgamāti daṭṭhabbā. Hātabbāti gametabbā, netabbāti attho. Vipassanāya aniccadukkhaanattasaññābhāvato dukkhasaññāparivārattā ca asubhasaññāya imā catasso saññā dassitā honti. Tappaṭipakkhena ca cattāro vipallāsāti sakalassa sīhavikkīḷitanayassa bhūmiṃ sukhena sakkā dassetunti āha – ‘‘ye vipassanā…pe… hātabbā’’ti.

    . ഏവം പടിപദാവിഭാഗേന വേനേയ്യപുഗ്ഗലവിഭാഗം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി തം ഞാണവിഭാഗേന ദസ്സേന്തോ യസ്മാ ഭഗവതോ ദേസനാ യാവദേവ വേനേയ്യവിനയനത്ഥാ, വിനയനഞ്ച നേസം സുതമയാദീനം തിസ്സന്നം പഞ്ഞാനം അനുക്കമേന നിബ്ബത്തനം, യഥാ ഭഗവതോ ദേസനായ പവത്തിഭാവവിഭാവനഞ്ച ഹാരനയബ്യാപാരോ, തസ്മാ ഇമസ്സ ഹാരസ്സ സമുട്ഠിതപ്പകാരം താവ പുച്ഛിത്വാ യേന പുഗ്ഗലവിഭാഗദസ്സനേന ദേസനാഭാജനം വിഭജിത്വാ തത്ഥ ദേസനായം ദേസനാഹാരം നിയോജേതുകാമോ തം ദസ്സേതും ‘‘സ്വായം ഹാരോ കത്ഥ സമ്ഭവതീ’’തിആദിമാഹ.

    7. Evaṃ paṭipadāvibhāgena veneyyapuggalavibhāgaṃ dassetvā idāni taṃ ñāṇavibhāgena dassento yasmā bhagavato desanā yāvadeva veneyyavinayanatthā, vinayanañca nesaṃ sutamayādīnaṃ tissannaṃ paññānaṃ anukkamena nibbattanaṃ, yathā bhagavato desanāya pavattibhāvavibhāvanañca hāranayabyāpāro, tasmā imassa hārassa samuṭṭhitappakāraṃ tāva pucchitvā yena puggalavibhāgadassanena desanābhājanaṃ vibhajitvā tattha desanāyaṃ desanāhāraṃ niyojetukāmo taṃ dassetuṃ ‘‘svāyaṃ hāro kattha sambhavatī’’tiādimāha.

    തത്ഥ യസ്സാതി യോ സോ അട്ഠഹി അക്ഖണേഹി വിമുത്തോ സോതാവധാനപരിയോസാനാഹി ച സമ്പത്തീതി സമന്നാഗതോ യസ്സ. സത്ഥാതി ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികപരമത്ഥേഹി യഥാരഹം അനുസാസനതോ സത്ഥാ. ധമ്മന്തി യഥാനുസിട്ഠം പടിപജ്ജമാനേ അപായേസു അപതമാനേ ധാരേതീതി ധമ്മോ, തം ധമ്മം. ദേസയതീതി സങ്ഖേപവിത്ഥാരനയേഹി ഭാസതി കഥേതി. അഞ്ഞതരോതി ഭഗവതോ സാവകേസു അഞ്ഞതരോ. ഗരുട്ഠാനീയോതി സീലസുതാദിഗുണവിസേസയോഗേന ഗരുകരണീയോ. സബ്രഹ്മചാരീതി ബ്രഹ്മം വുച്ചതി സേട്ഠട്ഠേന സകലം സത്ഥുസാസനം. സമം സഹ വാ ബ്രഹ്മം ചരതി പടിപജ്ജതീതി സബ്രഹ്മചാരീ. സദ്ധം പടിലഭതീതി ‘‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ വത സോ ഭഗവാ യോ ഏവരൂപസ്സ ധമ്മസ്സ ദേസേതാ’’തി തഥാഗതേ, ‘‘സ്വാക്ഖാതോ വതായം ധമ്മോ യോ ഏവം ഏകന്തപരിപുണ്ണോ ഏകന്തപരിസുദ്ധോ’’തിആദിനാ ധമ്മേ ച സദ്ധം ലഭതി ഉപ്പാദേതീതി അത്ഥോ.

    Tattha yassāti yo so aṭṭhahi akkhaṇehi vimutto sotāvadhānapariyosānāhi ca sampattīti samannāgato yassa. Satthāti diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ anusāsanato satthā. Dhammanti yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne apāyesu apatamāne dhāretīti dhammo, taṃ dhammaṃ. Desayatīti saṅkhepavitthāranayehi bhāsati katheti. Aññataroti bhagavato sāvakesu aññataro. Garuṭṭhānīyoti sīlasutādiguṇavisesayogena garukaraṇīyo. Sabrahmacārīti brahmaṃ vuccati seṭṭhaṭṭhena sakalaṃ satthusāsanaṃ. Samaṃ saha vā brahmaṃ carati paṭipajjatīti sabrahmacārī. Saddhaṃ paṭilabhatīti ‘‘sammāsambuddho vata so bhagavā yo evarūpassa dhammassa desetā’’ti tathāgate, ‘‘svākkhāto vatāyaṃ dhammo yo evaṃ ekantaparipuṇṇo ekantaparisuddho’’tiādinā dhamme ca saddhaṃ labhati uppādetīti attho.

    തത്ഥാതി തസ്മിം യഥാസുതേ യഥാപരിയത്തേ ധമ്മേ. വീമംസാതി പാളിയാ പാളിഅത്ഥസ്സ ച വീമംസനപഞ്ഞാ . സേസം തസ്സാ ഏവ വേവചനം. സാ ഹി യഥാവുത്തവീമംസനേ സങ്കോചം അനാപജ്ജിത്വാ ഉസ്സഹനവസേന ഉസ്സാഹനാ, തുലനവസേന തുലനാ, ഉപപരിക്ഖണവസേന ഉപപരിക്ഖാതി ച വുത്താ. അഥ വാ വീമംസതീതി വീമംസാ, സാ പദപദത്ഥവിചാരണാ പഞ്ഞാ. ഉസ്സാഹനാതി വീരിയേന ഉപത്ഥമ്ഭിതാ ധമ്മസ്സ ധാരണപരിചയസാധികാ പഞ്ഞാ. തുലനാതി പദേന പദന്തരം, ദേസനായ വാ ദേസനന്തരം തുലയിത്വാ സംസന്ദിത്വാ ഗഹണപഞ്ഞാ. ഉപപരിക്ഖാതി മഹാപദേസേ ഓതാരേത്വാ പാളിയാ പാളിഅത്ഥസ്സ ച ഉപപരിക്ഖണപഞ്ഞാ. അത്തഹിതം പരഹിതഞ്ച ആകങ്ഖന്തേഹി സുയ്യതീതി സുതം, കാലവചനിച്ഛായ അഭാവതോ, യഥാ ദുദ്ധന്തി. കിം പന തന്തി? അധികാരതോ സാമത്ഥിയതോ വാ പരിയത്തിധമ്മോതി വിഞ്ഞായതി. അഥ വാ സവനം സുതം, സോതദ്വാരാനുസാരേന പരിയത്തിധമ്മസ്സ ഉപധാരണന്തി അത്ഥോ. സുതേന ഹേതുനാ നിബ്ബത്താ സുതമയീ. പകാരേന ജാനാതീതി പഞ്ഞാ. യാ വീമംസാ, അയം സുതമയീ പഞ്ഞാതി പച്ചേകമ്പി യോജേതബ്ബം. തഥാതി യഥാ സുതമയീ പഞ്ഞാ വീമംസാദിപരിയായവതീ വീമംസാദിവിഭാഗവതീ ച, തഥാ ചിന്താമയീ ചാതി അത്ഥോ. യഥാ വാ സുതമയീ ഓരമത്തികാ അനവട്ഠിതാ ച, ഏവം ചിന്താമയീ ചാതി ദസ്സേതി.

    Tatthāti tasmiṃ yathāsute yathāpariyatte dhamme. Vīmaṃsāti pāḷiyā pāḷiatthassa ca vīmaṃsanapaññā . Sesaṃ tassā eva vevacanaṃ. Sā hi yathāvuttavīmaṃsane saṅkocaṃ anāpajjitvā ussahanavasena ussāhanā, tulanavasena tulanā, upaparikkhaṇavasena upaparikkhāti ca vuttā. Atha vā vīmaṃsatīti vīmaṃsā, sā padapadatthavicāraṇā paññā. Ussāhanāti vīriyena upatthambhitā dhammassa dhāraṇaparicayasādhikā paññā. Tulanāti padena padantaraṃ, desanāya vā desanantaraṃ tulayitvā saṃsanditvā gahaṇapaññā. Upaparikkhāti mahāpadese otāretvā pāḷiyā pāḷiatthassa ca upaparikkhaṇapaññā. Attahitaṃ parahitañca ākaṅkhantehi suyyatīti sutaṃ, kālavacanicchāya abhāvato, yathā duddhanti. Kiṃ pana tanti? Adhikārato sāmatthiyato vā pariyattidhammoti viññāyati. Atha vā savanaṃ sutaṃ, sotadvārānusārena pariyattidhammassa upadhāraṇanti attho. Sutena hetunā nibbattā sutamayī. Pakārena jānātīti paññā. Yā vīmaṃsā, ayaṃ sutamayī paññāti paccekampi yojetabbaṃ. Tathāti yathā sutamayī paññā vīmaṃsādipariyāyavatī vīmaṃsādivibhāgavatī ca, tathā cintāmayī cāti attho. Yathā vā sutamayī oramattikā anavaṭṭhitā ca, evaṃ cintāmayī cāti dasseti.

    സുതേന നിസ്സയേനാതി സുതേന പരിയത്തിധമ്മേന പരിയത്തിധമ്മസ്സവനേന വാ ഉപനിസ്സയേന ഇത്ഥമ്ഭൂതലക്ഖണേ കരണവചനം, യഥാവുത്തം സുതം ഉപനിസ്സായാതി അത്ഥോ. വീമംസാതിആദീസു ‘‘ഇദം സീലം, അയം സമാധി, ഇമേ രൂപാരൂപധമ്മാ, ഇമേ പഞ്ചക്ഖന്ധാ’’തി തേസം തേസം ധമ്മാനം സഭാവവീമംസനഭൂതാ പഞ്ഞാ വീമംസാ. തേസംയേവ ധമ്മാനം വചനത്ഥം മുഞ്ചിത്വാ സഭാവസരസലക്ഖണസ്സ തുലയിത്വാ വിയ ഗഹണപഞ്ഞാ തുലനാ. തേസംയേവ ധമ്മാനം സലക്ഖണം അവിജഹിത്വാ അനിച്ചതാദിരുപ്പനസപ്പച്ചയാദിആകാരേ ച തക്കേത്വാ വിതക്കേത്വാ ച ഉപപരിക്ഖണപഞ്ഞാ ഉപപരിക്ഖാ, തഥാ ഉപപരിക്ഖിതേ ധമ്മേ സവിഗ്ഗഹേ വിയ ഉപട്ഠഹന്തേ ഏവമേതേഹി നിജ്ഝാനക്ഖമേ കത്വാ ചിത്തേന അനു അനു പേക്ഖണാ മനസാനുപേക്ഖണാ. ഏത്ഥ ച യഥാ സുതമയീ പഞ്ഞാ യഥാസുതസ്സ ധമ്മസ്സ ധാരണപരിചയവസേന പവത്തനതോ ഉസ്സാഹജാതാ ‘‘ഉസ്സാഹനാ’’തി വത്തബ്ബതം അരഹതി, ന ഏവം ചിന്താമയീതി ഇധ ‘‘ഉസ്സാഹനാ’’തി പദം ന വുത്തം. ചിന്തനം ചിന്താ, നിജ്ഝാനന്തി അത്ഥോ. സേസം വുത്തനയമേവ.

    Sutena nissayenāti sutena pariyattidhammena pariyattidhammassavanena vā upanissayena itthambhūtalakkhaṇe karaṇavacanaṃ, yathāvuttaṃ sutaṃ upanissāyāti attho. Vīmaṃsātiādīsu ‘‘idaṃ sīlaṃ, ayaṃ samādhi, ime rūpārūpadhammā, ime pañcakkhandhā’’ti tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ sabhāvavīmaṃsanabhūtā paññā vīmaṃsā. Tesaṃyeva dhammānaṃ vacanatthaṃ muñcitvā sabhāvasarasalakkhaṇassa tulayitvā viya gahaṇapaññā tulanā. Tesaṃyeva dhammānaṃ salakkhaṇaṃ avijahitvā aniccatādiruppanasappaccayādiākāre ca takketvā vitakketvā ca upaparikkhaṇapaññā upaparikkhā, tathā upaparikkhite dhamme saviggahe viya upaṭṭhahante evametehi nijjhānakkhame katvā cittena anu anu pekkhaṇā manasānupekkhaṇā. Ettha ca yathā sutamayī paññā yathāsutassa dhammassa dhāraṇaparicayavasena pavattanato ussāhajātā ‘‘ussāhanā’’ti vattabbataṃ arahati, na evaṃ cintāmayīti idha ‘‘ussāhanā’’ti padaṃ na vuttaṃ. Cintanaṃ cintā, nijjhānanti attho. Sesaṃ vuttanayameva.

    ഇമാഹി ദ്വീഹി പഞ്ഞാഹീതി യഥാവുത്താഹി ദ്വീഹി പഞ്ഞാഹി കാരണഭൂതാഹി. സുതചിന്താമയഞാണേസു ഹി പതിട്ഠിതോ വിപസ്സനം ആരഭതീതി. ‘‘ഇമാസു ദ്വീസു പഞ്ഞാസൂ’’തിപി പഠന്തി. ‘‘തേഹി ജാതാസു ഉപ്പന്നാസൂ’’തി വാ വചനസേസോ യോജേതബ്ബോ. മനസികാരസമ്പയുത്തസ്സാതി രൂപാരൂപപരിഗ്ഗഹാദിമനസികാരേ യുത്തപ്പയുത്തസ്സ. യം ഞാണം ഉപ്പജ്ജതീതി വുത്തനയേന മനസികാരപ്പയോഗേന ദിട്ഠിവിസുദ്ധികങ്ഖാവിതരണവിസുദ്ധിമഗ്ഗാമഗ്ഗഞാണദസ്സനവിസുദ്ധിപടിപദാഞാണദസ്സനവിസുദ്ധീനം സമ്പ ആദനേന വിപസ്സനം ഉസ്സുക്കന്തസ്സ യം ഞാണദസ്സനവിസുദ്ധിസങ്ഖാതം അരിയമഗ്ഗഞാണം ഉപ്പജ്ജതി, അയം ഭാവനാമയീ പഞ്ഞാതി സമ്ബന്ധോ. തം പന ദസ്സനം ഭാവനാതി ദുവിധന്തി ആഹ – ‘‘ദസ്സനഭൂമിയം വാ ഭാവനാഭൂമിയം വാ’’തി. യദി ദസ്സനന്തി വുച്ചതി, കഥം തത്ഥ പഞ്ഞാ ഭാവനാമയീതി? ഭാവനാമയമേവ ഹി തം ഞാണം, പഠമം നിബ്ബാനദസ്സനതോ പന ‘‘ദസ്സന’’ന്തി വുത്തന്തി സഫലോ പഠമമഗ്ഗോ ദസ്സനഭൂമി. സേസാ സേക്ഖാസേക്ഖധമ്മാ ഭാവനാഭൂമി.

    Imāhi dvīhi paññāhīti yathāvuttāhi dvīhi paññāhi kāraṇabhūtāhi. Sutacintāmayañāṇesu hi patiṭṭhito vipassanaṃ ārabhatīti. ‘‘Imāsu dvīsu paññāsū’’tipi paṭhanti. ‘‘Tehi jātāsu uppannāsū’’ti vā vacanaseso yojetabbo. Manasikārasampayuttassāti rūpārūpapariggahādimanasikāre yuttappayuttassa. Yaṃ ñāṇaṃ uppajjatīti vuttanayena manasikārappayogena diṭṭhivisuddhikaṅkhāvitaraṇavisuddhimaggāmaggañāṇadassanavisuddhipaṭipadāñāṇadassanavisuddhīnaṃ sampa ādanena vipassanaṃ ussukkantassa yaṃ ñāṇadassanavisuddhisaṅkhātaṃ ariyamaggañāṇaṃ uppajjati, ayaṃ bhāvanāmayī paññāti sambandho. Taṃ pana dassanaṃ bhāvanāti duvidhanti āha – ‘‘dassanabhūmiyaṃ vā bhāvanābhūmiyaṃ vā’’ti. Yadi dassananti vuccati, kathaṃ tattha paññā bhāvanāmayīti? Bhāvanāmayameva hi taṃ ñāṇaṃ, paṭhamaṃ nibbānadassanato pana ‘‘dassana’’nti vuttanti saphalo paṭhamamaggo dassanabhūmi. Sesā sekkhāsekkhadhammā bhāvanābhūmi.

    . ഇദാനി ഇമാ തിസ്സോ പഞ്ഞാ പരിയായന്തരേന ദസ്സേതും ‘‘പരതോഘോസാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ പരതോതി ന അത്തതോ, അഞ്ഞതോ സത്ഥുതോ സാവകതോ വാതി അത്ഥോ. ഘോസാതി തേസം ദേസനാഘോസതോ, ദേസനാപച്ചയാതി അത്ഥോ. അഥ വാ പരതോ ഘോസോ ഏതിസ്സാതി പരതോഘോസാ, യാ പഞ്ഞാ, സാ സുതമയീതി യോജേതബ്ബം. പച്ചത്തസമുട്ഠിതാതി പച്ചത്തം തസ്സ തസ്സ അത്തനി സമ്ഭൂതാ. യോനിസോമനസികാരാതി തേസം തേസം ധമ്മാനം സഭാവപരിഗ്ഗണ്ഹനാദിനാ യഥാവുത്തേന ഉപായേന പവത്തമനസികാരാ. പരതോ ച ഘോസേനാതി പരതോഘോസേന ഹേതുഭൂതേന. സേസം വുത്തനയമേവ.

    8. Idāni imā tisso paññā pariyāyantarena dassetuṃ ‘‘paratoghosā’’tiādi vuttaṃ. Tattha paratoti na attato, aññato satthuto sāvakato vāti attho. Ghosāti tesaṃ desanāghosato, desanāpaccayāti attho. Atha vā parato ghoso etissāti paratoghosā, yā paññā, sā sutamayīti yojetabbaṃ. Paccattasamuṭṭhitāti paccattaṃ tassa tassa attani sambhūtā. Yonisomanasikārāti tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ sabhāvapariggaṇhanādinā yathāvuttena upāyena pavattamanasikārā. Parato ca ghosenāti paratoghosena hetubhūtena. Sesaṃ vuttanayameva.

    ഇദാനി യദത്ഥം ഇമാ പഞ്ഞാ ഉദ്ധടാ, തമേവ വേനേയ്യപുഗ്ഗലവിഭാഗം യോജേത്വാ ദസ്സേതും ‘‘യസ്സാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഇമാ ദ്വേതി ഗണനവസേന വത്വാ പുന താ സുതമയീ ചിന്താമയീ ചാതി സരൂപതോ ദസ്സേതി. അയം ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂതി അയം സുതമയചിന്താമയഞാണേഹി ആസയപയോഗപബോധസ്സ നിപ്ഫാദിതത്താ ഉദ്ദേസമത്തേനേവ ജാനനതോ ‘‘ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂ’’തി വുച്ചതി. അയം വിപഞ്ചിതഞ്ഞൂതി ചിന്താമയഞാണേന ആസയസ്സ അപരിക്ഖതത്താ ഉദ്ദേസനിദ്ദേസേഹി ജാനനതോ വിപഞ്ചിതഞ്ഞൂ. അയം നേയ്യോതി സുതമയഞാണസ്സാപി അഭാവതോ നിരവസേസം വിത്ഥാരദേസനായ നേതബ്ബതോ നേയ്യോ.

    Idāni yadatthaṃ imā paññā uddhaṭā, tameva veneyyapuggalavibhāgaṃ yojetvā dassetuṃ ‘‘yassā’’tiādi vuttaṃ. Tattha imā dveti gaṇanavasena vatvā puna tā sutamayī cintāmayī cāti sarūpato dasseti. Ayaṃ ugghaṭitaññūti ayaṃ sutamayacintāmayañāṇehi āsayapayogapabodhassa nipphāditattā uddesamatteneva jānanato ‘‘ugghaṭitaññū’’ti vuccati. Ayaṃ vipañcitaññūti cintāmayañāṇena āsayassa aparikkhatattā uddesaniddesehi jānanato vipañcitaññū. Ayaṃ neyyoti sutamayañāṇassāpi abhāvato niravasesaṃ vitthāradesanāya netabbato neyyo.

    . ഏവം ദേസനാപടിപദാഞാണവിഭാഗേഹി ദേസനാഭാജനം വേനേയ്യത്തയം വിഭജിത്വാ ഇദാനി തത്ഥ പവത്തിതായ ഭഗവതോ ധമ്മദേസനായ ദേസനാഹാരം നിദ്ധാരേത്വാ യോജേതും ‘‘സായം ധമ്മദേസനാ’’തിആദി ആരദ്ധം.

    9. Evaṃ desanāpaṭipadāñāṇavibhāgehi desanābhājanaṃ veneyyattayaṃ vibhajitvā idāni tattha pavattitāya bhagavato dhammadesanāya desanāhāraṃ niddhāretvā yojetuṃ ‘‘sāyaṃ dhammadesanā’’tiādi āraddhaṃ.

    തത്ഥ സായന്തി സാ അയം. യാ പുബ്ബേ ‘‘ധമ്മം വോ, ഭിക്ഖവേ, ദേസേസ്സാമീ’’തിആദിനാ (നേത്തി॰ ൫) പടിനിദ്ദേസവാരസ്സ ആദിതോ ദേസനാഹാരസ്സ വിസയഭാവേന നിക്ഖിത്താ പാളി, തമേവേത്ഥ ദേസനാഹാരം നിയോജേതും ‘‘സായം ധമ്മദേസനാ’’തി പച്ചാമസതി. കിം ദേസയതീതി കഥേതുകമ്യതാവസേന ദേസനായ പിണ്ഡത്ഥം പുച്ഛിത്വാ തം ഗണനായ പരിച്ഛിന്ദിത്വാ സാമഞ്ഞതോ ദസ്സേതി ‘‘ചത്താരി സച്ചാനീ’’തി. സച്ചവിനിമുത്താ ഹി ഭഗവതോ ദേസനാ നത്ഥീതി. തസ്സാ ച ചത്താരി സച്ചാനി പിണ്ഡത്ഥോ. പവത്തിപവത്തകനിവത്തിതദുപായവിമുത്തസ്സ നേയ്യസ്സ അഭാവതോ ചത്താരി അവിപരീതഭാവേന സച്ചാനീതി ദട്ഠബ്ബം. താനി ‘‘ദുക്ഖം സമുദയം നിരോധം മഗ്ഗ’’ന്തി സരൂപതോ ദസ്സേതി.

    Tattha sāyanti sā ayaṃ. Yā pubbe ‘‘dhammaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’tiādinā (netti. 5) paṭiniddesavārassa ādito desanāhārassa visayabhāvena nikkhittā pāḷi, tamevettha desanāhāraṃ niyojetuṃ ‘‘sāyaṃ dhammadesanā’’ti paccāmasati. Kiṃ desayatīti kathetukamyatāvasena desanāya piṇḍatthaṃ pucchitvā taṃ gaṇanāya paricchinditvā sāmaññato dasseti ‘‘cattāri saccānī’’ti. Saccavinimuttā hi bhagavato desanā natthīti. Tassā ca cattāri saccāni piṇḍattho. Pavattipavattakanivattitadupāyavimuttassa neyyassa abhāvato cattāri aviparītabhāvena saccānīti daṭṭhabbaṃ. Tāni ‘‘dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ magga’’nti sarūpato dasseti.

    തത്ഥ അനേകുപദ്ദവാധിട്ഠാനഭാവേന കുച്ഛിതത്താ ബാലജനപരികപ്പിതധുവസുഭസുഖത്തഭാവവിരഹേന തുച്ഛത്താ ച ദുക്ഖം. അവസേസപച്ചയസമവായേ ദുക്ഖസ്സ ഉപ്പത്തികാരണത്താ സമുദയോ. സബ്ബഗതിസുഞ്ഞത്താ നത്ഥി ഏത്ഥ സംസാരചാരകസങ്ഖാതോ ദുക്ഖരോധോ, ഏതസ്മിം വാ അധിഗതേ സംസാരചാരകസങ്ഖാതസ്സ ദുക്ഖരോധസ്സ അഭാവോതിപി നിരോധോ, അനുപ്പാദനിരോധപച്ചയത്താ വാ. മാരേന്തോ ഗച്ഛതി, നിബ്ബാനത്ഥികേഹി മഗ്ഗിയതീതി വാ മഗ്ഗോ. തത്ഥ സമുദയേന അസ്സാദോ, ദുക്ഖേന ആദീനവോ, മഗ്ഗനിരോധേഹി നിസ്സരണം. ഏവം യസ്മിം സുത്തേ ചത്താരി സച്ചാനി സരൂപതോ ആഗതാനി, തത്ഥ യഥാരുതവസേന. യത്ഥ പന സുത്തേ ചത്താരി സച്ചാനി സരൂപതോ ന ആഗതാനി, തത്ഥ അത്ഥതോ ചത്താരി സച്ചാനി ഉദ്ധരിത്വാ തേസം വസേന അസ്സാദാദയോ നിദ്ധാരേതബ്ബാ. യത്ഥ ച അസ്സാദാദയോ സരൂപതോ ആഗതാ, തത്ഥ വത്തബ്ബമേവ നത്ഥി. യത്ഥ പന ന ആഗതാ, തത്ഥ അത്ഥതോ ഉദ്ധരിത്വാ തേസം വസേന ചത്താരി സച്ചാനി നിദ്ധാരേതബ്ബാനി. ഇധ പന അസ്സാദാദയോ ഉദാഹരണവസേന സരൂപതോ ദസ്സിതാതി തേഹി സച്ചാനി നിദ്ധാരേതും ‘‘ആദീനവോ ചാ’’തിആദി വുത്തം.

    Tattha anekupaddavādhiṭṭhānabhāvena kucchitattā bālajanaparikappitadhuvasubhasukhattabhāvavirahena tucchattā ca dukkhaṃ. Avasesapaccayasamavāye dukkhassa uppattikāraṇattā samudayo. Sabbagatisuññattā natthi ettha saṃsāracārakasaṅkhāto dukkharodho, etasmiṃ vā adhigate saṃsāracārakasaṅkhātassa dukkharodhassa abhāvotipi nirodho, anuppādanirodhapaccayattā vā. Mārento gacchati, nibbānatthikehi maggiyatīti vā maggo. Tattha samudayena assādo, dukkhena ādīnavo, magganirodhehi nissaraṇaṃ. Evaṃ yasmiṃ sutte cattāri saccāni sarūpato āgatāni, tattha yathārutavasena. Yattha pana sutte cattāri saccāni sarūpato na āgatāni, tattha atthato cattāri saccāni uddharitvā tesaṃ vasena assādādayo niddhāretabbā. Yattha ca assādādayo sarūpato āgatā, tattha vattabbameva natthi. Yattha pana na āgatā, tattha atthato uddharitvā tesaṃ vasena cattāri saccāni niddhāretabbāni. Idha pana assādādayo udāharaṇavasena sarūpato dassitāti tehi saccāni niddhāretuṃ ‘‘ādīnavo cā’’tiādi vuttaṃ.

    തത്ഥ ‘‘സംഖിത്തേന പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധാ ദുക്ഖാ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൩൮൭; മ॰ നി॰ ൧.൧൨൦; ൩.൩൭൩; വിഭ॰ ൨൦൨) വചനതോ തണ്ഹാവജ്ജാ തേഭൂമകധമ്മാ ദുക്ഖസച്ചം, തേ ച അനിച്ചാദിസഭാവത്താ ആദീനവോ, ഫലഞ്ച ദേസനായ സാധേതബ്ബം. തത്ഥ യം ലോകിയം, തം സന്ധായ വുത്തം ‘‘ഫലഞ്ച ദുക്ഖ’’ന്തി. അസ്സാദോതി തണ്ഹാവിപല്ലാസാനമ്പി ഇച്ഛിതത്താ തേ സന്ധായ ‘‘അസ്സാദോ സമുദയോ’’തി വുത്തം. സഹ വിപസ്സനായ അരിയമഗ്ഗോ ദേസനാ ച ദേസനാഫലാധിഗമസ്സ ഉപായോതി കത്വാ ‘‘ഉപായോ ആണത്തി ച മഗ്ഗോ’’തി വുത്തം. നിസ്സരണപദേ ചാപി അരിയമഗ്ഗോ നിദ്ധാരേതബ്ബോ, ന ചായം സച്ചവിഭാഗോ ആകുലോതി ദട്ഠബ്ബോ. യഥാ ഹി സച്ചവിഭങ്ഗേ (വിഭ॰ ൨൦൮) ‘‘തണ്ഹാ അവസിട്ഠാ കിലേസാ അവസിട്ഠാ അകുസലാ ധമ്മാ സാസവാനി കുസലമൂലാനി സാസവാ ച കുസലാ ധമ്മാ സമുദയസച്ചഭാവേന വിഭത്താ’’തി തസ്മിം തസ്മിം നയേ തംതംഅവസിട്ഠാ തേഭൂമകധമ്മാ ദുക്ഖസച്ചഭാവേന വിഭത്താ, ഏവമിധാപി ദട്ഠബ്ബന്തി. ഇമാനി ചത്താരി സച്ചാനീതി നിഗമനം . ഇദം ധമ്മചക്കന്തി യായം ഭഗവതോ ചതുസച്ചവസേന സാമുക്കംസികാ ധമ്മദേസനാ, ഇദം ധമ്മചക്കം.

    Tattha ‘‘saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā’’ti (dī. ni. 2.387; ma. ni. 1.120; 3.373; vibha. 202) vacanato taṇhāvajjā tebhūmakadhammā dukkhasaccaṃ, te ca aniccādisabhāvattā ādīnavo, phalañca desanāya sādhetabbaṃ. Tattha yaṃ lokiyaṃ, taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘phalañca dukkha’’nti. Assādoti taṇhāvipallāsānampi icchitattā te sandhāya ‘‘assādo samudayo’’ti vuttaṃ. Saha vipassanāya ariyamaggo desanā ca desanāphalādhigamassa upāyoti katvā ‘‘upāyo āṇatti ca maggo’’ti vuttaṃ. Nissaraṇapade cāpi ariyamaggo niddhāretabbo, na cāyaṃ saccavibhāgo ākuloti daṭṭhabbo. Yathā hi saccavibhaṅge (vibha. 208) ‘‘taṇhā avasiṭṭhā kilesā avasiṭṭhā akusalā dhammā sāsavāni kusalamūlāni sāsavā ca kusalā dhammā samudayasaccabhāvena vibhattā’’ti tasmiṃ tasmiṃ naye taṃtaṃavasiṭṭhā tebhūmakadhammā dukkhasaccabhāvena vibhattā, evamidhāpi daṭṭhabbanti. Imāni cattāri saccānīti nigamanaṃ . Idaṃ dhammacakkanti yāyaṃ bhagavato catusaccavasena sāmukkaṃsikā dhammadesanā, idaṃ dhammacakkaṃ.

    ഇദാനി തസ്സാ ധമ്മദേസനായ ധമ്മചക്കഭാവം സച്ചവിഭങ്ഗസുത്തവസേന (മ॰ നി॰ ൩.൩൭൧ ആദയോ) ദസ്സേതും ‘‘യഥാഹ ഭഗവാ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഇദം ദുക്ഖന്തി ഇദം ജാതിആദിവിഭാഗം സങ്ഖേപതോ പഞ്ചുപാദാനക്ഖന്ധസങ്ഗഹം തണ്ഹാവജ്ജം തേഭൂമകധമ്മജാതം ദുക്ഖസ്സ അധിട്ഠാനഭാവേന ദുക്ഖദുക്ഖാദിഭാവേന ച ദുക്ഖം അരിയസച്ചന്തി അത്ഥോ. മേതി ഭഗവാ അത്താനം നിദ്ദിസതി. ബാരാണസിയന്തി ബാരാണസീനാമകസ്സ നഗരസ്സ അവിദൂരേ. പച്ചേകബുദ്ധഇസീനം ആകാസതോ ഓതരണട്ഠാനതായ ഇസിപതനം. മിഗാനം തത്ഥ അഭയസ്സ ദിന്നത്താ മിഗദായന്തി ച ലദ്ധനാമേ അസ്സമേ. ഉത്തരതി അതിക്കമതി, അഭിഭവതീതി വാ ഉത്തരം, നത്ഥി ഏതസ്സ ഉത്തരന്തി അനുത്തരം. അനതിസയം അപ്പടിഭാഗം വാ. കിഞ്ചാപി ഭഗവതോ ധമ്മദേസനാ അനേകാസു ദേവമനുസ്സപരിസാസു അനേകസതക്ഖത്തും തേസം അരിയസച്ചപ്പടിവേധസമ്പാദനവസേന പവത്തിതാ, തഥാപി സബ്ബപഠമം അഞ്ഞാസികോണ്ഡഞ്ഞപ്പമുഖായ അട്ഠാരസപരിമാണായ ബ്രഹ്മകോടിയാ ചതുസച്ചപ്പടിവേധവിഭാവനീയാ ധമ്മദേസനാ, തസ്സാ സാതിസയാ ധമ്മചക്കസമഞ്ഞാതി ‘‘ധമ്മചക്കം പവത്തിത’’ന്തി വുത്തം.

    Idāni tassā dhammadesanāya dhammacakkabhāvaṃ saccavibhaṅgasuttavasena (ma. ni. 3.371 ādayo) dassetuṃ ‘‘yathāha bhagavā’’tiādi vuttaṃ. Tattha idaṃ dukkhanti idaṃ jātiādivibhāgaṃ saṅkhepato pañcupādānakkhandhasaṅgahaṃ taṇhāvajjaṃ tebhūmakadhammajātaṃ dukkhassa adhiṭṭhānabhāvena dukkhadukkhādibhāvena ca dukkhaṃ ariyasaccanti attho. Meti bhagavā attānaṃ niddisati. Bārāṇasiyanti bārāṇasīnāmakassa nagarassa avidūre. Paccekabuddhaisīnaṃ ākāsato otaraṇaṭṭhānatāya isipatanaṃ. Migānaṃ tattha abhayassa dinnattā migadāyanti ca laddhanāme assame. Uttarati atikkamati, abhibhavatīti vā uttaraṃ, natthi etassa uttaranti anuttaraṃ. Anatisayaṃ appaṭibhāgaṃ vā. Kiñcāpi bhagavato dhammadesanā anekāsu devamanussaparisāsu anekasatakkhattuṃ tesaṃ ariyasaccappaṭivedhasampādanavasena pavattitā, tathāpi sabbapaṭhamaṃ aññāsikoṇḍaññappamukhāya aṭṭhārasaparimāṇāya brahmakoṭiyā catusaccappaṭivedhavibhāvanīyā dhammadesanā, tassā sātisayā dhammacakkasamaññāti ‘‘dhammacakkaṃ pavattita’’nti vuttaṃ.

    തത്ഥ സതിപട്ഠാനാദിധമ്മോ ഏവ പവത്തനട്ഠേന ചക്കന്തി ധമ്മചക്കം, ചക്കന്തി വാ ആണാ. ധമ്മതോ അനപേതത്താ ധമ്മഞ്ച തം ചക്കഞ്ചാതി ധമ്മചക്കം. ധമ്മേന ഞായേന ചക്കന്തിപി ധമ്മചക്കം. യഥാഹ – ‘‘ധമ്മഞ്ച പവത്തേതി ചക്കഞ്ചാതി ധമ്മചക്കം, ചക്കഞ്ച പവത്തേതി ധമ്മഞ്ചാതി ധമ്മചക്കം, ധമ്മേന പവത്തേതീതി ധമ്മചക്ക’’ന്തിആദി (പടി॰ മ॰ ൨.൪൧-൪൨). അപ്പടിവത്തിയന്തി ധമ്മിസ്സരസ്സ ഭഗവതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധഭാവതോ ധമ്മചക്കസ്സ ച അനുത്തരഭാവതോ അപ്പടിസേധനീയം. കേന പന അപ്പടിവത്തിയന്തി ആഹ ‘‘സമണേന വാ’’തിആദി. തത്ഥ സമണേനാതി പബ്ബജ്ജം ഉപഗതേന. ബ്രാഹ്മണേനാതി ജാതിബ്രാഹ്മണേന. പരമത്ഥസമണബ്രാഹ്മണാനഞ്ഹി പടിലോമനചിത്തംയേവ നത്ഥി. ദേവേനാതി കാമാവചരദേവേന. കേനചീതി യേന കേനചി അവസിട്ഠപാരിസജ്ജേന. ഏത്താവതാ അട്ഠന്നമ്പി പരിസാനം അനവസേസപരിയാദാനം ദട്ഠബ്ബം. ലോകസ്മിന്തി സത്തലോകേ.

    Tattha satipaṭṭhānādidhammo eva pavattanaṭṭhena cakkanti dhammacakkaṃ, cakkanti vā āṇā. Dhammato anapetattā dhammañca taṃ cakkañcāti dhammacakkaṃ. Dhammena ñāyena cakkantipi dhammacakkaṃ. Yathāha – ‘‘dhammañca pavatteti cakkañcāti dhammacakkaṃ, cakkañca pavatteti dhammañcāti dhammacakkaṃ, dhammena pavattetīti dhammacakka’’ntiādi (paṭi. ma. 2.41-42). Appaṭivattiyanti dhammissarassa bhagavato sammāsambuddhabhāvato dhammacakkassa ca anuttarabhāvato appaṭisedhanīyaṃ. Kena pana appaṭivattiyanti āha ‘‘samaṇena vā’’tiādi. Tattha samaṇenāti pabbajjaṃ upagatena. Brāhmaṇenāti jātibrāhmaṇena. Paramatthasamaṇabrāhmaṇānañhi paṭilomanacittaṃyeva natthi. Devenāti kāmāvacaradevena. Kenacīti yena kenaci avasiṭṭhapārisajjena. Ettāvatā aṭṭhannampi parisānaṃ anavasesapariyādānaṃ daṭṭhabbaṃ. Lokasminti sattaloke.

    തത്ഥാതി തിസ്സം ചതുസച്ചധമ്മദേസനായം. അപരിമാണാ പദാ, അപരിമാണാ അക്ഖരാതി ഉപ്പടിപാടിവചനം യേഭുയ്യേന പദസങ്ഗഹിതാനി അക്ഖരാനീതി ദസ്സനത്ഥം. പദാ അക്ഖരാ ബ്യഞ്ജനാതി ലിങ്ഗവിപല്ലാസോ കതോതി ദട്ഠബ്ബം. അത്ഥസ്സാതി ചതുസച്ചസങ്ഖാതസ്സ അത്ഥസ്സ. സങ്കാസനാതി സങ്കാസിതബ്ബാകാരോ. ഏസ നയോ സേസേസുപി. അത്ഥസ്സാതി ച സമ്ബന്ധേ സാമിവചനം. ഇതിപിദന്തി ഇതീതി പകാരത്ഥോ, പി-സദ്ദോ സമ്പിണ്ഡനത്ഥോ, ഇമിനാപി ഇമിനാപി പകാരേന ഇദം ദുക്ഖം അരിയസച്ചം വേദിതബ്ബന്തി അത്ഥോ. തേന ജാതിആദിഭേദേന യഥാവുത്തസ്സ ദുക്ഖസച്ചസ്സ അനേകഭേദതം തംദീപകാനം അക്ഖരപദാദീനം വുത്തപ്പകാരം അപരിമാണതഞ്ച സമത്ഥേതി.

    Tatthāti tissaṃ catusaccadhammadesanāyaṃ. Aparimāṇā padā, aparimāṇā akkharāti uppaṭipāṭivacanaṃ yebhuyyena padasaṅgahitāni akkharānīti dassanatthaṃ. Padā akkharā byañjanāti liṅgavipallāso katoti daṭṭhabbaṃ. Atthassāti catusaccasaṅkhātassa atthassa. Saṅkāsanāti saṅkāsitabbākāro. Esa nayo sesesupi. Atthassāti ca sambandhe sāmivacanaṃ. Itipidanti itīti pakārattho, pi-saddo sampiṇḍanattho, imināpi imināpi pakārena idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ veditabbanti attho. Tena jātiādibhedena yathāvuttassa dukkhasaccassa anekabhedataṃ taṃdīpakānaṃ akkharapadādīnaṃ vuttappakāraṃ aparimāṇatañca samattheti.

    അയം ദുക്ഖസമുദയോതി അയം കാമതണ്ഹാദിഭേദാ തണ്ഹാവട്ടസ്സ മൂലഭൂതാ യഥാവുത്തസ്സ ദുക്ഖസ്സ നിബ്ബത്തിഹേതുഭാവതോ ദുക്ഖസമുദയോ. അയം ദുക്ഖനിരോധോതി അയം സബ്ബസങ്ഖതനിസ്സടാ അസങ്ഖതധാതു യഥാവുത്തസ്സ ദുക്ഖസ്സ അനുപ്പാദനിരോധപച്ചയത്താ ദുക്ഖനിരോധോ. അയം ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാതി അയം സമ്മാദിട്ഠിആദിഅട്ഠങ്ഗസമൂഹോ ദുക്ഖനിരോധസങ്ഖാതം നിബ്ബാനം ഗച്ഛതി ആരമ്മണവസേന തദഭിമുഖീഭൂതത്താ പടിപദാ ച ഹോതി ദുക്ഖനിരോധപ്പത്തിയാതി ദുക്ഖനിരോധഗാമിനീ പടിപദാ. ഇതിപിദന്തി പദസ്സ പന സമുദയസച്ചേ അട്ഠസതതണ്ഹാവിചരിതേഹി, നിരോധസച്ചേ മദനിമ്മദനാദിപരിയായേഹി, മഗ്ഗസച്ചേ സത്തത്തിംസബോധിപക്ഖിയധമ്മേഹി അത്ഥോ വിഭജിത്വാ വേദിതബ്ബോ. സേസം വുത്തനയമേവ.

    Ayaṃ dukkhasamudayoti ayaṃ kāmataṇhādibhedā taṇhāvaṭṭassa mūlabhūtā yathāvuttassa dukkhassa nibbattihetubhāvato dukkhasamudayo. Ayaṃ dukkhanirodhoti ayaṃ sabbasaṅkhatanissaṭā asaṅkhatadhātu yathāvuttassa dukkhassa anuppādanirodhapaccayattā dukkhanirodho. Ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti ayaṃ sammādiṭṭhiādiaṭṭhaṅgasamūho dukkhanirodhasaṅkhātaṃ nibbānaṃ gacchati ārammaṇavasena tadabhimukhībhūtattā paṭipadā ca hoti dukkhanirodhappattiyāti dukkhanirodhagāminī paṭipadā. Itipidanti padassa pana samudayasacce aṭṭhasatataṇhāvicaritehi, nirodhasacce madanimmadanādipariyāyehi, maggasacce sattattiṃsabodhipakkhiyadhammehi attho vibhajitvā veditabbo. Sesaṃ vuttanayameva.

    ഏവം ‘‘ദ്വാദസ പദാനി സുത്ത’’ന്തി ഗാഥായ സകലസ്സ സാസനസ്സ ഛന്നം അത്ഥപദാനം ഛന്നഞ്ച ബ്യഞ്ജനപദാനം വസേന യാ ദ്വാദസപദതാ വുത്താ, തമേവ ‘‘ധമ്മം വോ, ഭിക്ഖവേ, ദേസേസ്സാമീ’’തിആദിനാ ദേസനാഹാരസ്സ വിസയദസ്സനവസേന ഛഛക്കപരിയായം (മ॰ നി॰ ൩.൪൨൦ ആദയോ) ഏകദേസേന ഉദ്ദിസിത്വാ ധമ്മചക്കപ്പവത്തനസുത്തേന (സം॰ നി॰ ൫.൧൦൮൧; മഹാവ॰ ൧൩; പടി॰ മ॰ ൨.൩൦) തദത്ഥസ്സ സങ്ഗഹിതഭാവദസ്സനമുഖേന സബ്ബസ്സാപി ഭഗവതോ വചനസ്സ ചതുസച്ചദേസനാഭാവം തദത്ഥസ്സ ച ചതുസച്ചഭാവം വിഭാവേന്തോ ‘‘ഇദം ദുക്ഖന്തി മേ, ഭിക്ഖവേ, ബാരാണസിയ’’ന്തിആദിനാ സച്ചവിഭങ്ഗസുത്തം (മ॰ നി॰ ൩.൩൭൧ ആദയോ) ഉദ്ദേസതോ ദസ്സേത്വാ ‘‘തത്ഥ അപരിമാണാ പദാ’’തിആദിനാ ബ്യഞ്ജനത്ഥപദാനി വിഭജന്തോ ദ്വാദസപദഭാവം ദീപേത്വാ ഇദാനി തേസം അഞ്ഞമഞ്ഞവിസയിവിസയഭാവേന സമ്ബന്ധഭാവം ദസ്സേതും ‘‘തത്ഥ ഭഗവാ അക്ഖരേഹി സങ്കാസേതീ’’തിആദി വുത്തം.

    Evaṃ ‘‘dvādasa padāni sutta’’nti gāthāya sakalassa sāsanassa channaṃ atthapadānaṃ channañca byañjanapadānaṃ vasena yā dvādasapadatā vuttā, tameva ‘‘dhammaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’tiādinā desanāhārassa visayadassanavasena chachakkapariyāyaṃ (ma. ni. 3.420 ādayo) ekadesena uddisitvā dhammacakkappavattanasuttena (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 13; paṭi. ma. 2.30) tadatthassa saṅgahitabhāvadassanamukhena sabbassāpi bhagavato vacanassa catusaccadesanābhāvaṃ tadatthassa ca catusaccabhāvaṃ vibhāvento ‘‘idaṃ dukkhanti me, bhikkhave, bārāṇasiya’’ntiādinā saccavibhaṅgasuttaṃ (ma. ni. 3.371 ādayo) uddesato dassetvā ‘‘tattha aparimāṇā padā’’tiādinā byañjanatthapadāni vibhajanto dvādasapadabhāvaṃ dīpetvā idāni tesaṃ aññamaññavisayivisayabhāvena sambandhabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘tattha bhagavā akkharehi saṅkāsetī’’tiādi vuttaṃ.

    തത്ഥ പദാവയവഗ്ഗഹണമുഖേന പദഗ്ഗഹണം, ഗഹിതേ ച പദേ പദത്ഥാവബോധോ ഗഹിതപുബ്ബസങ്കേതസ്സ ഹോതി. തത്ഥ ച പദാവയവഗ്ഗഹണേന വിയ പദഗ്ഗഹണസ്സ, പദത്ഥാവയവഗ്ഗഹണേനാപി പദത്ഥഗ്ഗഹണസ്സ വിസേസാധാനം ജായതീതി ആഹ – ‘‘അക്ഖരേഹി സങ്കാസേതീ’’തി. യസ്മാ പന അക്ഖരേഹി സംഖിത്തേന ദീപിയമാനോ അത്ഥോ പദപരിയോസാനേ വാക്യസ്സ അപരിയോസിതത്താ പദേനേവ പകാസിതോ ദീപിതോ ഹോതി, തസ്മാ ‘‘പദേഹി പകാസേതീ’’തി വുത്തം. വാക്യപരിയോസാനേ പന സോ അത്ഥോ വിവരിതോ വിവടോ കതോ ഹോതീതി വുത്തം ‘‘ബ്യഞ്ജനേഹി വിവരതീ’’തി. യസ്മാ ച പകാരേഹി വാക്യഭേദേ കതേ തദത്ഥോ വിഭത്തോ നാമ ഹോതി, തസ്മാ ‘‘ആകാരേഹി വിഭജതീ’’തി വുത്തം. തഥാ വാക്യാവയവാനം പച്ചേകം നിബ്ബചനവിഭാഗേ കതേ സോ അത്ഥോ പാകടോ ഹോതീതി വുത്തം ‘‘നിരുത്തീഹി ഉത്താനീകരോതീ’’തി. കതനിബ്ബചനേഹി വാക്യാവയവേഹി വിത്ഥാരവസേന നിരവസേസതോ ദേസിതേഹി വേനേയ്യാനം ചിത്തപരിതോസനം ബുദ്ധിനിസാനഞ്ച കതം ഹോതീതി ആഹ – ‘‘നിദ്ദേസേഹി പഞ്ഞപേതീ’’തി. ഏത്ഥ ച അക്ഖരേഹി ഏവ സങ്കാസേതീതി അവധാരണം അകത്വാ അക്ഖരേഹി സങ്കാസേതിയേവാതി ഏവം അവധാരണം ദട്ഠബ്ബം. ഏവഞ്ഹി സതി അത്ഥപദാനം നാനാവാക്യവിസയതാപി സിദ്ധാ ഹോതി. തേന ഏകാനുസന്ധികേ സുത്തേ ഛളേവ അത്ഥപദാനി, നാനാനുസന്ധികേ പന അനുസന്ധിമ്ഹി അനുസന്ധിമ്ഹി ഛ ഛ അത്ഥപദാനി നിദ്ധാരേതബ്ബാനി.

    Tattha padāvayavaggahaṇamukhena padaggahaṇaṃ, gahite ca pade padatthāvabodho gahitapubbasaṅketassa hoti. Tattha ca padāvayavaggahaṇena viya padaggahaṇassa, padatthāvayavaggahaṇenāpi padatthaggahaṇassa visesādhānaṃ jāyatīti āha – ‘‘akkharehi saṅkāsetī’’ti. Yasmā pana akkharehi saṃkhittena dīpiyamāno attho padapariyosāne vākyassa apariyositattā padeneva pakāsito dīpito hoti, tasmā ‘‘padehi pakāsetī’’ti vuttaṃ. Vākyapariyosāne pana so attho vivarito vivaṭo kato hotīti vuttaṃ ‘‘byañjanehi vivaratī’’ti. Yasmā ca pakārehi vākyabhede kate tadattho vibhatto nāma hoti, tasmā ‘‘ākārehi vibhajatī’’ti vuttaṃ. Tathā vākyāvayavānaṃ paccekaṃ nibbacanavibhāge kate so attho pākaṭo hotīti vuttaṃ ‘‘niruttīhi uttānīkarotī’’ti. Katanibbacanehi vākyāvayavehi vitthāravasena niravasesato desitehi veneyyānaṃ cittaparitosanaṃ buddhinisānañca kataṃ hotīti āha – ‘‘niddesehi paññapetī’’ti. Ettha ca akkharehi eva saṅkāsetīti avadhāraṇaṃ akatvā akkharehi saṅkāsetiyevāti evaṃ avadhāraṇaṃ daṭṭhabbaṃ. Evañhi sati atthapadānaṃ nānāvākyavisayatāpi siddhā hoti. Tena ekānusandhike sutte chaḷeva atthapadāni, nānānusandhike pana anusandhimhi anusandhimhi cha cha atthapadāni niddhāretabbāni.

    ‘‘അക്ഖരേഹി ച പദേഹി ച ഉഗ്ഘടേതീ’’തിആദിനാ ബ്യഞ്ജനപദാനം കിച്ചസാധനം ദസ്സേതി. വേനേയ്യത്തയവിനയമേവ ഹി തേസം ബ്യാപാരോ. അട്ഠാനഭാവതോ പന സച്ചപ്പടിവേധസ്സ പദപരമോ ന ഇധ വുത്തോ. നേയ്യഗ്ഗഹണേനേവ വാ തസ്സാപി ഇധ ഗഹണം സേക്ഖഗ്ഗഹണേന വിയ കല്യാണപുഥുജ്ജനസ്സാതി ദട്ഠബ്ബം. അക്ഖരേഹീതിആദീസു കരണസാധനേ കരണവചനം, ന ഹേതുമ്ഹി. അക്ഖരാദീനി ഹി ഉഗ്ഘടനാദിഅത്ഥാനി, ന ഉഗ്ഘടനാദിഅക്ഖരാദിഅത്ഥം. യദത്ഥാ ച കിരിയാ സോ ഹേതു, യഥാ ‘‘അന്നേനവസതീ’’തി. ഉഗ്ഘടേതീതി സോതാവധാനം കത്വാ സമാഹിതചിത്താനം വേനേയ്യാനം സങ്കാസനവസേന അക്ഖരേഹി വിസേസം ആദഹന്തോ യഥാ പദപരിയോസാനേ ആസയപ്പടിബോധോ ഹോതി, തഥാ യഥാധിപ്പേതം അത്ഥം സങ്ഖേപേന കഥേതി ഉദ്ദിസതീതി അത്ഥോ. വിപഞ്ചയതീതി യഥാഉദ്ദിട്ഠം അത്ഥം നിദ്ദിസതി. വിത്ഥാരേതീതി വിത്ഥാരം കരോതി, വിത്ഥാരം കത്വാ ആചിക്ഖതി വാ, പടിനിദ്ദിസതീതി അത്ഥോ. യസ്മാ ചേത്ഥ ഉഗ്ഘടേതീതി ഉദ്ദിസനം അധിപ്പേതം. ഉദ്ദേസോ ച ദേസനായ ആദി, തസ്മാ വുത്തം – ‘‘ഉഗ്ഘടനാ ആദീ’’തി. തഥാ വിപഞ്ചനം നിദ്ദിസനം, വിത്ഥരണം പടിനിദ്ദിസനം, നിദ്ദേസപടിനിദ്ദേസാ ച ദേസനായ മജ്ഝപരിയോസാനാതി. തേന വുത്തം – ‘‘വിപഞ്ചനാ മജ്ഝേ, വിത്ഥാരണാ പരിയോസാന’’ന്തി.

    ‘‘Akkharehi ca padehi ca ugghaṭetī’’tiādinā byañjanapadānaṃ kiccasādhanaṃ dasseti. Veneyyattayavinayameva hi tesaṃ byāpāro. Aṭṭhānabhāvato pana saccappaṭivedhassa padaparamo na idha vutto. Neyyaggahaṇeneva vā tassāpi idha gahaṇaṃ sekkhaggahaṇena viya kalyāṇaputhujjanassāti daṭṭhabbaṃ. Akkharehītiādīsu karaṇasādhane karaṇavacanaṃ, na hetumhi. Akkharādīni hi ugghaṭanādiatthāni, na ugghaṭanādiakkharādiatthaṃ. Yadatthā ca kiriyā so hetu, yathā ‘‘annenavasatī’’ti. Ugghaṭetīti sotāvadhānaṃ katvā samāhitacittānaṃ veneyyānaṃ saṅkāsanavasena akkharehi visesaṃ ādahanto yathā padapariyosāne āsayappaṭibodho hoti, tathā yathādhippetaṃ atthaṃ saṅkhepena katheti uddisatīti attho. Vipañcayatīti yathāuddiṭṭhaṃ atthaṃ niddisati. Vitthāretīti vitthāraṃ karoti, vitthāraṃ katvā ācikkhati vā, paṭiniddisatīti attho. Yasmā cettha ugghaṭetīti uddisanaṃ adhippetaṃ. Uddeso ca desanāya ādi, tasmā vuttaṃ – ‘‘ugghaṭanā ādī’’ti. Tathā vipañcanaṃ niddisanaṃ, vittharaṇaṃ paṭiniddisanaṃ, niddesapaṭiniddesā ca desanāya majjhapariyosānāti. Tena vuttaṃ – ‘‘vipañcanā majjhe, vitthāraṇā pariyosāna’’nti.

    ഏവം ‘‘അക്ഖരേഹി സങ്കാസേതീ’’തിആദിനാ ഛന്നം ബ്യഞ്ജനപദാനം ബ്യാപാരം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി അത്ഥപദാനം ബ്യാപാരം ദസ്സേതും ‘‘സോയം ധമ്മവിനയോ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സീലാദിധമ്മോ ഏവ പരിയത്തിഅത്ഥഭൂതോ വേനേയ്യവിനയനതോ ധമ്മവിനയോ. ഉഗ്ഘടീയന്തോതി ഉദ്ദിസിയമാനോ. തേനാതി ഉഗ്ഘടിതഞ്ഞൂവിനയനേന. വിപഞ്ചീയന്തോതി നിദ്ദിസിയമാനോ. വിത്ഥാരീയന്തോതി പടിനിദ്ദിസിയമാനോ.

    Evaṃ ‘‘akkharehi saṅkāsetī’’tiādinā channaṃ byañjanapadānaṃ byāpāraṃ dassetvā idāni atthapadānaṃ byāpāraṃ dassetuṃ ‘‘soyaṃ dhammavinayo’’tiādi vuttaṃ. Tattha sīlādidhammo eva pariyattiatthabhūto veneyyavinayanato dhammavinayo. Ugghaṭīyantoti uddisiyamāno. Tenāti ugghaṭitaññūvinayanena. Vipañcīyantoti niddisiyamāno. Vitthārīyantoti paṭiniddisiyamāno.

    ൧൦. ഏത്താവതാ ‘‘ധമ്മം വോ, ഭിക്ഖവേ, ദേസേസ്സാമീ’’തി ഉദ്ദിട്ഠായ പാളിയാ തിവിധകല്യാണതം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി അത്ഥബ്യഞ്ജനസമ്പത്തിം ദസ്സേതും ‘‘ഛ പദാനി അത്ഥോ’’തിആദി വുത്തം. തം സുവിഞ്ഞേയ്യം. ‘‘തേനാഹ ഭഗവാ’’തിആദിനാ ദേസനാഹാരസ്സ വിസയഭാവേന ഉദ്ദിട്ഠം പാളിം നിഗമനവസേന ദസ്സേതി. ലോകുത്തരന്തിആദി ‘‘കേവലപരിപുണ്ണം പരിസുദ്ധ’’ന്തി പദാനം അത്ഥവിവരണം. തത്ഥ ഉപട്ഠിതം സബ്ബവിസേസാനന്തി സബ്ബേസം ഉത്തരിമനുസ്സധമ്മസങ്ഖാതാനം വിസേസാനം അധിസീലസിക്ഖാദിവിസേസാനം വാ ഉപതിട്ഠനട്ഠാനം. ‘‘ഇദം നേസം പദക്കന്ത’’ന്തിആദീനം വിയ ഏതസ്സ സദ്ദസിദ്ധി വേദിതബ്ബാ. ‘‘ഇദം വുച്ചതി തഥാഗതപദം ഇതിപീ’’തിആദീസു ഇദം സിക്ഖത്തയസങ്ഗഹം സാസനബ്രഹ്മചരിയം തഥാഗതഗന്ധഹത്ഥിനോ പടിപത്തിദേസനാഗമനേഹി കിലേസഗഹനം ഓത്ഥരിത്വാ ഗതമഗ്ഗോതിപി. തേന ഗോചരഭാവനാസേവനാഹി നിസേവിതം ഭജിതന്തിപി. തസ്സ മഹാവജിരഞാണസബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണദന്തേഹി ആരഞ്ജിതം തേഭൂമകധമ്മാനം ആരഞ്ജനട്ഠാനന്തിപി വുച്ചതീതി അത്ഥോ. അതോ ചേതന്തി യതോ തഥാഗതപദാദിഭാവേന വുച്ചതി, അതോ അനേനേവ കാരണേന ബ്രഹ്മുനോ സബ്ബസത്തുത്തമസ്സ ഭഗവതോ, ബ്രഹ്മം വാ സബ്ബസേട്ഠം ചരിയന്തി പഞ്ഞായതി യാവദേവ മനുസ്സേഹി സുപ്പകാസിതത്താ യഥാവുത്തപ്പകാരേഹി ഞായതി. തേനാഹ ഭഗവാതി യഥാവുത്തത്ഥം പാളിം നിഗമനവസേന ദസ്സേതി.

    10. Ettāvatā ‘‘dhammaṃ vo, bhikkhave, desessāmī’’ti uddiṭṭhāya pāḷiyā tividhakalyāṇataṃ dassetvā idāni atthabyañjanasampattiṃ dassetuṃ ‘‘cha padāni attho’’tiādi vuttaṃ. Taṃ suviññeyyaṃ. ‘‘Tenāha bhagavā’’tiādinā desanāhārassa visayabhāvena uddiṭṭhaṃ pāḷiṃ nigamanavasena dasseti. Lokuttarantiādi ‘‘kevalaparipuṇṇaṃ parisuddha’’nti padānaṃ atthavivaraṇaṃ. Tattha upaṭṭhitaṃ sabbavisesānanti sabbesaṃ uttarimanussadhammasaṅkhātānaṃ visesānaṃ adhisīlasikkhādivisesānaṃ vā upatiṭṭhanaṭṭhānaṃ. ‘‘Idaṃ nesaṃ padakkanta’’ntiādīnaṃ viya etassa saddasiddhi veditabbā. ‘‘Idaṃ vuccati tathāgatapadaṃ itipī’’tiādīsu idaṃ sikkhattayasaṅgahaṃ sāsanabrahmacariyaṃ tathāgatagandhahatthino paṭipattidesanāgamanehi kilesagahanaṃ ottharitvā gatamaggotipi. Tena gocarabhāvanāsevanāhi nisevitaṃ bhajitantipi. Tassa mahāvajirañāṇasabbaññutaññāṇadantehi ārañjitaṃ tebhūmakadhammānaṃ ārañjanaṭṭhānantipi vuccatīti attho. Ato cetanti yato tathāgatapadādibhāvena vuccati, ato aneneva kāraṇena brahmuno sabbasattuttamassa bhagavato, brahmaṃ vā sabbaseṭṭhaṃ cariyanti paññāyati yāvadeva manussehi suppakāsitattā yathāvuttappakārehi ñāyati. Tenāha bhagavāti yathāvuttatthaṃ pāḷiṃ nigamanavasena dasseti.

    അനുപാദാപരിനിബ്ബാനത്ഥതായ ഭഗവതോ ദേസനായ യാവദേവ അരിയമഗ്ഗസമ്പാപനത്ഥോ ദേസനാഹാരോതി ദസ്സേതും ‘‘കേസം അയം ധമ്മദേസനാ’’തി പുച്ഛിത്വാ ‘‘യോഗീന’’ന്തി ആഹ. ചതുസച്ചകമ്മട്ഠാനഭാവനായ യുത്തപ്പയുത്താതി യോഗിനോ. തേ ഹി ഇമം ദേസനാഹാരം പയോജേന്തീതി. ഇദം വചനം ദേസനാഹാരവിഭങ്ഗസ്സ യഥാനുസന്ധിനാ സമ്മാ ഠപിതഭാവം ദസ്സേതും പകരണം സങ്ഗായന്തേഹി ഠപിതന്തി ദട്ഠബ്ബം. തഥാ ഹി വുത്തം ‘‘തേനാഹ ആയസ്മാ മഹാകച്ചായനോ’’തി. നിയുത്തോതി പാളിതോ അസ്സാദാദിപദത്ഥേ നിദ്ധാരേത്വാ യോജിതോതി അത്ഥോ.

    Anupādāparinibbānatthatāya bhagavato desanāya yāvadeva ariyamaggasampāpanattho desanāhāroti dassetuṃ ‘‘kesaṃ ayaṃ dhammadesanā’’ti pucchitvā ‘‘yogīna’’nti āha. Catusaccakammaṭṭhānabhāvanāya yuttappayuttāti yogino. Te hi imaṃ desanāhāraṃ payojentīti. Idaṃ vacanaṃ desanāhāravibhaṅgassa yathānusandhinā sammā ṭhapitabhāvaṃ dassetuṃ pakaraṇaṃ saṅgāyantehi ṭhapitanti daṭṭhabbaṃ. Tathā hi vuttaṃ ‘‘tenāha āyasmā mahākaccāyano’’ti. Niyuttoti pāḷito assādādipadatthe niddhāretvā yojitoti attho.

    ദേസനാഹാരവിഭങ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Desanāhāravibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / നേത്തിപ്പകരണപാളി • Nettippakaraṇapāḷi / ൧. ദേസനാഹാരവിഭങ്ഗോ • 1. Desanāhāravibhaṅgo

    ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ഖുദ്ദകനികായ (ടീകാ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / നേത്തിപ്പകരണ-ടീകാ • Nettippakaraṇa-ṭīkā / ൧. ദേസനാഹാരവിഭങ്ഗവണ്ണനാ • 1. Desanāhāravibhaṅgavaṇṇanā

    ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ഖുദ്ദകനികായ (ടീകാ) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / നേത്തിവിഭാവിനീ • Nettivibhāvinī / ൧. ദേസനാഹാരവിഭങ്ഗവിഭാവനാ • 1. Desanāhāravibhaṅgavibhāvanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact