| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / नेत्तिप्पकरणपाळि • Nettippakaraṇapāḷi |
४. पटिनिद्देसवारो
4. Paṭiniddesavāro
१. देसनाहारविभङ्गो
1. Desanāhāravibhaṅgo
५. तत्थ कतमो देसनाहारो? ‘‘अस्सादादीनवता’’ति गाथा अयं देसनाहारो। किं देसयति? अस्सादं आदीनवं निस्सरणं फलं उपायं आणत्तिं। धम्मं वो, भिक्खवे, देसेस्सामि आदिकल्याणं मज्झेकल्याणं परियोसानकल्याणं सात्थं सब्यञ्जनं केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं पकासेस्सामीति।
5. Tattha katamo desanāhāro? ‘‘Assādādīnavatā’’ti gāthā ayaṃ desanāhāro. Kiṃ desayati? Assādaṃ ādīnavaṃ nissaraṇaṃ phalaṃ upāyaṃ āṇattiṃ. Dhammaṃ vo, bhikkhave, desessāmi ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsessāmīti.
तत्थ कतमो अस्सादो?
Tattha katamo assādo?
अद्धा पीतिमनो होति, लद्धा मच्चो यदिच्छती’’ति॥
Addhā pītimano hoti, laddhā macco yadicchatī’’ti.
अयं अस्सादो।
Ayaṃ assādo.
तत्थ कतमो आदीनवो?
Tattha katamo ādīnavo?
‘‘तस्स चे कामयानस्स, छन्दजातस्स जन्तुनो।
‘‘Tassa ce kāmayānassa, chandajātassa jantuno;
ते कामा परिहायन्ति, सल्लविद्धोव रुप्पती’’ति॥
Te kāmā parihāyanti, sallaviddhova ruppatī’’ti.
अयं आदीनवो।
Ayaṃ ādīnavo.
तत्थ कतमं निस्सरणं?
Tattha katamaṃ nissaraṇaṃ?
‘‘यो कामे परिवज्जेति, सप्पस्सेव पदा सिरो।
‘‘Yo kāme parivajjeti, sappasseva padā siro;
सोमं विसत्तिकं लोके, सतो समतिवत्तती’’ति॥
Somaṃ visattikaṃ loke, sato samativattatī’’ti.
इदं निस्सरणं।
Idaṃ nissaraṇaṃ.
तत्थ कतमो अस्सादो?
Tattha katamo assādo?
‘‘खेत्तं वत्थुं हिरञ्ञं वा, गवास्सं दासपोरिसं।
‘‘Khettaṃ vatthuṃ hiraññaṃ vā, gavāssaṃ dāsaporisaṃ;
थियो बन्धू पुथू कामे, यो नरो अनुगिज्झती’’ति॥
Thiyo bandhū puthū kāme, yo naro anugijjhatī’’ti.
अयं अस्सादो।
Ayaṃ assādo.
तत्थ कतमो आदीनवो?
Tattha katamo ādīnavo?
‘‘अबला नं बलीयन्ति, मद्दन्ते नं परिस्सया।
‘‘Abalā naṃ balīyanti, maddante naṃ parissayā;
ततो नं दुक्खमन्वेति, नावं भिन्नमिवोदक’’न्ति॥
Tato naṃ dukkhamanveti, nāvaṃ bhinnamivodaka’’nti.
अयं आदीनवो।
Ayaṃ ādīnavo.
तत्थ कतमं निस्सरणं?
Tattha katamaṃ nissaraṇaṃ?
‘‘तस्मा जन्तु सदा सतो, कामानि परिवज्जये।
‘‘Tasmā jantu sadā sato, kāmāni parivajjaye;
ते पहाय तरे ओघं, नावं सित्वाव पारगू’’ति॥
Te pahāya tare oghaṃ, nāvaṃ sitvāva pāragū’’ti.
इदं निस्सरणं।
Idaṃ nissaraṇaṃ.
तत्थ कतमं फलं?
Tattha katamaṃ phalaṃ?
‘‘धम्मो हवे रक्खति धम्मचारिं, छत्तं महन्तं यथ वस्सकाले।
‘‘Dhammo have rakkhati dhammacāriṃ, chattaṃ mahantaṃ yatha vassakāle;
एसानिसंसो धम्मे सुचिण्णे, न दुग्गतिं गच्छति धम्मचारी’’ति॥
Esānisaṃso dhamme suciṇṇe, na duggatiṃ gacchati dhammacārī’’ti.
इदं फलं।
Idaṃ phalaṃ.
तत्थ कतमो उपायो?
Tattha katamo upāyo?
‘‘सब्बे सङ्खारा अनिच्चा’’ति…पे॰…
‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā’’ti…pe…
‘‘सब्बे धम्मा अनत्ता’’ति, यदा पञ्ञाय पस्सति।
‘‘Sabbe dhammā anattā’’ti, yadā paññāya passati;
अथ निब्बिन्दति दुक्खे, एस मग्गो विसुद्धिया’’ति॥
Atha nibbindati dukkhe, esa maggo visuddhiyā’’ti.
अयं उपायो।
Ayaṃ upāyo.
तत्थ कतमा आणत्ति?
Tattha katamā āṇatti?
पण्डितो जीवलोकस्मिं, पापानि परिवज्जये’’ति॥
Paṇḍito jīvalokasmiṃ, pāpāni parivajjaye’’ti.
अयं आणत्ति।
Ayaṃ āṇatti.
‘‘‘सुञ्ञतो लोकं अवेक्खस्सु,
‘‘‘Suññato lokaṃ avekkhassu,
मोघराजा’ति आणत्ति, ‘सदा सतो’ति उपायो।
Mogharājā’ti āṇatti, ‘sadā sato’ti upāyo;
इदं फलं।
Idaṃ phalaṃ.
६. तत्थ भगवा उग्घटितञ्ञुस्स पुग्गलस्स निस्सरणं देसयति, विपञ्चितञ्ञुस्स पुग्गलस्स आदीनवञ्च निस्सरणञ्च देसयति, नेय्यस्स पुग्गलस्स अस्सादञ्च आदीनवञ्च निस्सरणञ्च देसयति।
6. Tattha bhagavā ugghaṭitaññussa puggalassa nissaraṇaṃ desayati, vipañcitaññussa puggalassa ādīnavañca nissaraṇañca desayati, neyyassa puggalassa assādañca ādīnavañca nissaraṇañca desayati.
तत्थ चतस्सो पटिपदा, चत्तारो पुग्गला। तण्हाचरितो मन्दो सतिन्द्रियेन दुक्खाय पटिपदाय दन्धाभिञ्ञाय निय्याति सतिपट्ठानेहि निस्सयेहि। तण्हाचरितो उदत्तो 9 समाधिन्द्रियेन दुक्खाय पटिपदाय खिप्पाभिञ्ञाय निय्याति झानेहि निस्सयेहि। दिट्ठिचरितो मन्दो वीरियिन्द्रियेन सुखाय पटिपदाय दन्धाभिञ्ञाय निय्याति सम्मप्पधानेहि निस्सयेहि। दिट्ठिचरितो उदत्तो पञ्ञिन्द्रियेन सुखाय पटिपदाय खिप्पाभिञ्ञाय निय्याति सच्चेहि निस्सयेहि।
Tattha catasso paṭipadā, cattāro puggalā. Taṇhācarito mando satindriyena dukkhāya paṭipadāya dandhābhiññāya niyyāti satipaṭṭhānehi nissayehi. Taṇhācarito udatto 10 samādhindriyena dukkhāya paṭipadāya khippābhiññāya niyyāti jhānehi nissayehi. Diṭṭhicarito mando vīriyindriyena sukhāya paṭipadāya dandhābhiññāya niyyāti sammappadhānehi nissayehi. Diṭṭhicarito udatto paññindriyena sukhāya paṭipadāya khippābhiññāya niyyāti saccehi nissayehi.
उभो तण्हाचरिता समथपुब्बङ्गमाय विपस्सना निय्यन्ति रागविरागाय चेतोविमुत्तिया। उभो दिट्ठिचरिता विपस्सनापुब्बङ्गमे समथेन निय्यन्ति अविज्जाविरागाय पञ्ञाविमुत्तिया।
Ubho taṇhācaritā samathapubbaṅgamāya vipassanā niyyanti rāgavirāgāya cetovimuttiyā. Ubho diṭṭhicaritā vipassanāpubbaṅgame samathena niyyanti avijjāvirāgāya paññāvimuttiyā.
तत्थ ये समथपुब्बङ्गमाहि पटिपदाहि निय्यन्ति, ते नन्दियावट्टेन नयेन हातब्बा, ये विपस्सनापुब्बङ्गमाहि पटिपदाहि निय्यन्ति, ते सीहविक्कीळितेन नयेन हातब्बा।
Tattha ye samathapubbaṅgamāhi paṭipadāhi niyyanti, te nandiyāvaṭṭena nayena hātabbā, ye vipassanāpubbaṅgamāhi paṭipadāhi niyyanti, te sīhavikkīḷitena nayena hātabbā.
७. स्वायं हारो कत्थ सम्भवति, यस्स सत्था वा धम्मं देसयति अञ्ञतरो वा गरुट्ठानीयो सब्रह्मचारी, सो तं धम्मं सुत्वा सद्धं पटिलभति। तत्थ या वीमंसा उस्साहना तुलना उपपरिक्खा, अयं सुतमयी पञ्ञा। तथा सुतेन निस्सयेन या वीमंसा तुलना उपपरिक्खा मनसानुपेक्खणा, अयं चिन्तामयी पञ्ञा। इमाहि द्वीहि पञ्ञाहि मनसिकारसम्पयुत्तस्स यं ञाणं उप्पज्जति दस्सनभूमियं वा भावनाभूमियं वा, अयं भावनामयी पञ्ञा।
7. Svāyaṃ hāro kattha sambhavati, yassa satthā vā dhammaṃ desayati aññataro vā garuṭṭhānīyo sabrahmacārī, so taṃ dhammaṃ sutvā saddhaṃ paṭilabhati. Tattha yā vīmaṃsā ussāhanā tulanā upaparikkhā, ayaṃ sutamayī paññā. Tathā sutena nissayena yā vīmaṃsā tulanā upaparikkhā manasānupekkhaṇā, ayaṃ cintāmayī paññā. Imāhi dvīhi paññāhi manasikārasampayuttassa yaṃ ñāṇaṃ uppajjati dassanabhūmiyaṃ vā bhāvanābhūmiyaṃ vā, ayaṃ bhāvanāmayī paññā.
८. परतोघोसा सुतमयी पञ्ञा। पच्चत्तसमुट्ठिता योनिसो मनसिकारा चिन्तामयी पञ्ञा। यं परतो च घोसेन पच्चत्तसमुट्ठितेन च योनिसोमनसिकारेन ञाणं उप्पज्जति, अयं भावनामयी पञ्ञा। यस्स इमा द्वे पञ्ञा अत्थि सुतमयी चिन्तामयी च, अयं उग्घटितञ्ञू। यस्स सुतमयी पञ्ञा अत्थि, चिन्तामयी नत्थि, अयं विपञ्चितञ्ञू 11। यस्स नेव सुतमयी पञ्ञा अत्थि न चिन्तामयी, अयं नेय्यो।
8. Paratoghosā sutamayī paññā. Paccattasamuṭṭhitā yoniso manasikārā cintāmayī paññā. Yaṃ parato ca ghosena paccattasamuṭṭhitena ca yonisomanasikārena ñāṇaṃ uppajjati, ayaṃ bhāvanāmayī paññā. Yassa imā dve paññā atthi sutamayī cintāmayī ca, ayaṃ ugghaṭitaññū. Yassa sutamayī paññā atthi, cintāmayī natthi, ayaṃ vipañcitaññū 12. Yassa neva sutamayī paññā atthi na cintāmayī, ayaṃ neyyo.
९. सायं धम्मदेसना किं देसयति? चत्तारि सच्चानि दुक्खं समुदयं निरोधं मग्गं। आदीनवो च फलञ्च दुक्खं, अस्सादो समुदयो, निस्सरणं निरोधो, उपायो आणत्ति च मग्गो। इमानि चत्तारि सच्चानि। इदं धम्मचक्कं।
9. Sāyaṃ dhammadesanā kiṃ desayati? Cattāri saccāni dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ maggaṃ. Ādīnavo ca phalañca dukkhaṃ, assādo samudayo, nissaraṇaṃ nirodho, upāyo āṇatti ca maggo. Imāni cattāri saccāni. Idaṃ dhammacakkaṃ.
यथाह भगवा – ‘‘इदं दुक्ख’’न्ति मे, भिक्खवे, बाराणसियं इसिपतने मिगदाये अनुत्तरं धम्मचक्कं पवत्तितं अप्पटिवत्तियं समणेन वा ब्राह्मणेन वा देवेन वा मारेन वा ब्रह्मुना वा केनचि वा लोकस्मिं, सब्बं धम्मचक्कं।
Yathāha bhagavā – ‘‘idaṃ dukkha’’nti me, bhikkhave, bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ appaṭivattiyaṃ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ, sabbaṃ dhammacakkaṃ.
तत्थ अपरिमाणा पदा, अपरिमाणा अक्खरा, अपरिमाणा ब्यञ्जना, अपरिमाणा आकारा नेरुत्ता निद्देसा। एतस्सेव अत्थस्स सङ्कासना पकासना विवरणा विभजना उत्तानीकम्मं 13 पञ्ञत्ति, इतिपिदं दुक्खं अरियसच्चं।
Tattha aparimāṇā padā, aparimāṇā akkharā, aparimāṇā byañjanā, aparimāṇā ākārā neruttā niddesā. Etasseva atthassa saṅkāsanā pakāsanā vivaraṇā vibhajanā uttānīkammaṃ 14 paññatti, itipidaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ.
‘‘अयं दुक्खसमुदयो’’ति मे, भिक्खवे, बाराणसियं इसिपतने मिगदाये अनुत्तरं धम्मचक्कं पवत्तितं…पे॰… ‘‘अयं दुक्खनिरोधो’’ति मे, भिक्खवे…पे॰… ‘‘अयं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा’’ति मे, भिक्खवे, बाराणसियं इसिपतने मिगदाये अनुत्तरं धम्मचक्कं पवत्तितं अप्पटिवत्तियं समणेन वा ब्राह्मणेन वा देवेन वा मारेन वा ब्रह्मुना वा केनचि वा लोकस्मिं।
‘‘Ayaṃ dukkhasamudayo’’ti me, bhikkhave, bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ…pe… ‘‘ayaṃ dukkhanirodho’’ti me, bhikkhave…pe… ‘‘ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā’’ti me, bhikkhave, bārāṇasiyaṃ isipatane migadāye anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ appaṭivattiyaṃ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ.
तत्थ अपरिमाणा पदा, अपरिमाणा अक्खरा, अपरिमाणा ब्यञ्जना, अपरिमाणा आकारा नेरुत्ता निद्देसा। एतस्सेव अत्थस्स सङ्कासना पकासना विवरणा विभजना उत्तानीकम्मं पञ्ञत्ति इतिपिदं दुक्खनिरोधगामिनी पटिपदा अरियसच्चं।
Tattha aparimāṇā padā, aparimāṇā akkharā, aparimāṇā byañjanā, aparimāṇā ākārā neruttā niddesā. Etasseva atthassa saṅkāsanā pakāsanā vivaraṇā vibhajanā uttānīkammaṃ paññatti itipidaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ.
तत्थ भगवा अक्खरेहि सङ्कासेति, पदेहि पकासेति, ब्यञ्जनेहि विवरति, आकारेहि विभजति, निरुत्तीहि उत्तानीकरोति 15, निद्देसेहि पञ्ञपेति। तत्थ भगवा अक्खरेहि च पदेहि च उग्घटेति 16, ब्यञ्जनेहि च आकारेहि च विपञ्चयति, निरुत्तीहि च निद्देसेहि च वित्थारेति। तत्थ उग्घटना 17 आदि, विपञ्चना मज्झे, वित्थारणा परियोसानं। सोयं धम्मविनयो उग्घटीयन्तो उग्घटितञ्ञूपुग्गलं विनेति, तेन नं आहु ‘‘आदिकल्याणो’’ति। विपञ्चीयन्तो विपञ्चितञ्ञूपुग्गलं विनेति, तेन नं आहु ‘‘मज्झेकल्याणो’’ति। वित्थारीयन्तो नेय्यं पुग्गलं विनेति, तेन नं आहु ‘‘परियोसानकल्याणो’’ति।
Tattha bhagavā akkharehi saṅkāseti, padehi pakāseti, byañjanehi vivarati, ākārehi vibhajati, niruttīhi uttānīkaroti 18, niddesehi paññapeti. Tattha bhagavā akkharehi ca padehi ca ugghaṭeti 19, byañjanehi ca ākārehi ca vipañcayati, niruttīhi ca niddesehi ca vitthāreti. Tattha ugghaṭanā 20 ādi, vipañcanā majjhe, vitthāraṇā pariyosānaṃ. Soyaṃ dhammavinayo ugghaṭīyanto ugghaṭitaññūpuggalaṃ vineti, tena naṃ āhu ‘‘ādikalyāṇo’’ti. Vipañcīyanto vipañcitaññūpuggalaṃ vineti, tena naṃ āhu ‘‘majjhekalyāṇo’’ti. Vitthārīyanto neyyaṃ puggalaṃ vineti, tena naṃ āhu ‘‘pariyosānakalyāṇo’’ti.
१०. तत्थ छप्पदानि अत्थो सङ्कासना पकासना विवरणा विभजना उत्तानीकम्मं पञ्ञत्ति, इमानि छप्पदानि अत्थो। छप्पदानि ब्यञ्जनं अक्खरं पदं ब्यञ्जनं आकारो निरुत्ति निद्देसो, इमानि छप्पदानि ब्यञ्जनं। तेनाह भगवा ‘‘धम्मं वो, भिक्खवे, देसेस्सामि आदिकल्याणं मज्झेकल्याणं परियोसानकल्याणं सात्थं सब्यञ्जन’’न्ति।
10. Tattha chappadāni attho saṅkāsanā pakāsanā vivaraṇā vibhajanā uttānīkammaṃ paññatti, imāni chappadāni attho. Chappadāni byañjanaṃ akkharaṃ padaṃ byañjanaṃ ākāro nirutti niddeso, imāni chappadāni byañjanaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘dhammaṃ vo, bhikkhave, desessāmi ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjana’’nti.
केवलन्ति लोकुत्तरं, न मिस्सं लोकियेहि धम्मेहि। परिपुण्णन्ति परिपूरं अनूनं अनतिरेकं। परिसुद्धन्ति निम्मलं सब्बमलापगतं परियोदातं उपट्ठितं सब्बविसेसानं, इदं वुच्चति तथागतपदंइतिपि तथागतनिसेवितंइतिपि तथागतारञ्जितंइतिपि, अतोचेतं ब्रह्मचरियं पञ्ञायति। तेनाह भगवा ‘‘केवलपरिपुण्णं परिसुद्धं ब्रह्मचरियं पकासेस्सामी’’ति।
Kevalanti lokuttaraṃ, na missaṃ lokiyehi dhammehi. Paripuṇṇanti paripūraṃ anūnaṃ anatirekaṃ. Parisuddhanti nimmalaṃ sabbamalāpagataṃ pariyodātaṃ upaṭṭhitaṃ sabbavisesānaṃ, idaṃ vuccati tathāgatapadaṃitipi tathāgatanisevitaṃitipi tathāgatārañjitaṃitipi, atocetaṃ brahmacariyaṃ paññāyati. Tenāha bhagavā ‘‘kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ pakāsessāmī’’ti.
केसं अयं धम्मदेसना, योगीनं। तेनाह आयस्मा महाकच्चायनो –
Kesaṃ ayaṃ dhammadesanā, yogīnaṃ. Tenāha āyasmā mahākaccāyano –
‘‘अस्सादादीनवता, निस्सरणम्पि च फलं उपायो च।
‘‘Assādādīnavatā, nissaraṇampi ca phalaṃ upāyo ca;
आणत्ती च भगवतो, योगीनं देसनाहारो’’ति॥
Āṇattī ca bhagavato, yogīnaṃ desanāhāro’’ti.
नियुत्तो देसनाहारो।
Niyutto desanāhāro.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / नेत्तिप्पकरण-अट्ठकथा • Nettippakaraṇa-aṭṭhakathā / १. देसनाहारविभङ्गवण्णना • 1. Desanāhāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिप्पकरण-टीका • Nettippakaraṇa-ṭīkā / १. देसनाहारविभङ्गवण्णना • 1. Desanāhāravibhaṅgavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / खुद्दकनिकाय (टीका) • Khuddakanikāya (ṭīkā) / नेत्तिविभाविनी • Nettivibhāvinī / १. देसनाहारविभङ्गविभावना • 1. Desanāhāravibhaṅgavibhāvanā
