| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
देसनानुमोदनकथा
Desanānumodanakathā
१५. एवं वुत्ते वेरञ्जो ब्राह्मणोति एवं भगवता लोकानुकम्पकेन ब्राह्मणं अनुकम्पमानेन विनिगूहितब्बेपि अत्तनो अरियाय जातिया जेट्ठसेट्ठभावे विज्जत्तयपकासिकाय धम्मदेसनाय वुत्ते पीतिविप्फारपरिपुण्णगत्तचित्तो वेरञ्जो ब्राह्मणो तं भगवतो अरियाय जातिया जेट्ठसेट्ठभावं विदित्वा ‘‘ईदिसं नामाहं सब्बलोकजेट्ठसेट्ठं सब्बगुणसमन्नागतं सब्बञ्ञुं ‘अञ्ञेसं अभिवादनादिकम्मं न करोती’ति अवचं – ‘धीरत्थु वतरे अञ्ञाण’’’न्ति अत्तानं गरहित्वा ‘‘अयं दानि लोके अरियाय जातिया पुरेजातट्ठेन जेट्ठो, सब्बगुणेहि अप्पटिसमट्ठेन सेट्ठो’’ति निट्ठं गन्त्वा भगवन्तं एतदवोच – ‘‘जेट्ठो भवं गोतमो सेट्ठो भवं गोतमो’’ति। एवञ्च पन वत्वा पुन तं भगवतो धम्मदेसनं अब्भनुमोदमानो ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम, अभिक्कन्तं, भो गोतमा’’तिआदिमाह।
15.Evaṃvutte verañjo brāhmaṇoti evaṃ bhagavatā lokānukampakena brāhmaṇaṃ anukampamānena vinigūhitabbepi attano ariyāya jātiyā jeṭṭhaseṭṭhabhāve vijjattayapakāsikāya dhammadesanāya vutte pītivipphāraparipuṇṇagattacitto verañjo brāhmaṇo taṃ bhagavato ariyāya jātiyā jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ viditvā ‘‘īdisaṃ nāmāhaṃ sabbalokajeṭṭhaseṭṭhaṃ sabbaguṇasamannāgataṃ sabbaññuṃ ‘aññesaṃ abhivādanādikammaṃ na karotī’ti avacaṃ – ‘dhīratthu vatare aññāṇa’’’nti attānaṃ garahitvā ‘‘ayaṃ dāni loke ariyāya jātiyā purejātaṭṭhena jeṭṭho, sabbaguṇehi appaṭisamaṭṭhena seṭṭho’’ti niṭṭhaṃ gantvā bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘jeṭṭho bhavaṃ gotamo seṭṭho bhavaṃ gotamo’’ti. Evañca pana vatvā puna taṃ bhagavato dhammadesanaṃ abbhanumodamāno ‘‘abhikkantaṃ, bho gotama, abhikkantaṃ, bho gotamā’’tiādimāha.
तत्थायं अभिक्कन्तसद्दो खयसुन्दराभिरूपअब्भनुमोदनेसु दिस्सति। ‘‘अभिक्कन्ता, भन्ते, रत्ति; निक्खन्तो पठमो यामो, चिरनिसिन्नो भिक्खुसङ्घो’’तिआदीसु (अ॰ नि॰ ८.२०) हि खये दिस्सति। ‘‘अयं मे पुग्गलो खमति, इमेसं चतुन्नं पुग्गलानं अभिक्कन्ततरो च पणीततरो चा’’तिआदीसु (अ॰ नि॰ ४.१००) सुन्दरे।
Tatthāyaṃ abhikkantasaddo khayasundarābhirūpaabbhanumodanesu dissati. ‘‘Abhikkantā, bhante, ratti; nikkhanto paṭhamo yāmo, ciranisinno bhikkhusaṅgho’’tiādīsu (a. ni. 8.20) hi khaye dissati. ‘‘Ayaṃ me puggalo khamati, imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā’’tiādīsu (a. ni. 4.100) sundare.
‘‘को मे वन्दति पादानि, इद्धिया यससा जलं।
‘‘Ko me vandati pādāni, iddhiyā yasasā jalaṃ;
अभिक्कन्तेन वण्णेन, सब्बा ओभासयं दिसा’’ति॥ –
Abhikkantena vaṇṇena, sabbā obhāsayaṃ disā’’ti. –
आदीसु (वि॰ व॰ ८५७) अभिरूपे। ‘‘अभिक्कन्तं, भन्ते’’तिआदीसु (दी॰ नि॰ १.२५०) अब्भनुमोदने। इधापि अब्भनुमोदनेयेव। यस्मा च अब्भनुमोदने, तस्मा ‘‘साधु साधु, भो गोतमा’’ति वुत्तं होतीति वेदितब्बं।
Ādīsu (vi. va. 857) abhirūpe. ‘‘Abhikkantaṃ, bhante’’tiādīsu (dī. ni. 1.250) abbhanumodane. Idhāpi abbhanumodaneyeva. Yasmā ca abbhanumodane, tasmā ‘‘sādhu sādhu, bho gotamā’’ti vuttaṃ hotīti veditabbaṃ.
‘‘भये कोधे पसंसायं, तुरिते कोतूहलच्छरे।
‘‘Bhaye kodhe pasaṃsāyaṃ, turite kotūhalacchare;
हासे सोके पसादे च, करे आमेडितं बुधो’’ति॥
Hāse soke pasāde ca, kare āmeḍitaṃ budho’’ti.
इमिना च लक्खणेन इध पसादवसेन पसंसावसेन चायं द्विक्खत्तुं वुत्तोति वेदितब्बो।
Iminā ca lakkhaṇena idha pasādavasena pasaṃsāvasena cāyaṃ dvikkhattuṃ vuttoti veditabbo.
अथ वा अभिक्कन्तन्ति अतिइट्ठं अतिमनापं अतिसुन्दरन्ति वुत्तं होति। तत्थ एकेन अभिक्कन्तसद्देन देसनं थोमेति, एकेन अत्तनो पसादं। अयञ्हि एत्थ अधिप्पायो – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम, यदिदं भोतो गोतमस्स धम्मदेसना, अभिक्कन्तं यदिदं भोतो गोतमस्स धम्मदेसनं आगम्म मम पसादो’’ति। भगवतोयेव वा वचनं द्वे द्वे अत्थे सन्धाय थोमेति – भोतो गोतमस्स वचनं अभिक्कन्तं दोसनासनतो अभिक्कन्तं गुणाधिगमनतो, तथा सद्धाजननतो पञ्ञाजननतो, सात्थतो सब्यञ्जनतो, उत्तानपदतो गम्भीरत्थतो, कण्णसुखतो हदयङ्गमतो, अनत्तुक्कंसनतो अपरवम्भनतो, करुणासीतलतो पञ्ञावदाततो, अपाथरमणीयतो विमद्दक्खमतो, सुय्यमानसुखतो वीमंसियमानहिततोति एवमादीहि योजेतब्बं।
Atha vā abhikkantanti atiiṭṭhaṃ atimanāpaṃ atisundaranti vuttaṃ hoti. Tattha ekena abhikkantasaddena desanaṃ thometi, ekena attano pasādaṃ. Ayañhi ettha adhippāyo – ‘‘abhikkantaṃ, bho gotama, yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanā, abhikkantaṃ yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanaṃ āgamma mama pasādo’’ti. Bhagavatoyeva vā vacanaṃ dve dve atthe sandhāya thometi – bhoto gotamassa vacanaṃ abhikkantaṃ dosanāsanato abhikkantaṃ guṇādhigamanato, tathā saddhājananato paññājananato, sātthato sabyañjanato, uttānapadato gambhīratthato, kaṇṇasukhato hadayaṅgamato, anattukkaṃsanato aparavambhanato, karuṇāsītalato paññāvadātato, apātharamaṇīyato vimaddakkhamato, suyyamānasukhato vīmaṃsiyamānahitatoti evamādīhi yojetabbaṃ.
ततो परम्पि चतूहि उपमाहि देसनंयेव थोमेति। तत्थ निक्कुज्जितन्ति अधोमुखठपितं, हेट्ठामुखजातं वा। उक्कुज्जेय्याति उपरिमुखं करेय्य। पटिच्छन्नन्ति तिणपण्णादिपटिच्छादितं। विवरेय्याति उग्घाटेय्य। मूळ्हस्साति दिसामूळ्हस्स। मग्गं आचिक्खेय्याति हत्थे गहेत्वा एस मग्गोति वदेय्य। अन्धकारेति काळपक्खचातुद्दसी अड्ढरत्त-घनवनसण्ड-मेघपटलेहि चतुरङ्गे तमसि। अयं ताव अनुत्तानपदत्थो। अयं पन अधिप्पाययोजना – यथा कोचि निक्कुज्जितं उक्कुज्जेय्य, एवं सद्धम्मविमुखं असद्धम्मे पतिट्ठितं मं असद्धम्मा वुट्ठापेन्तेन; यथा पटिच्छन्नं विवरेय्य, एवं कस्सपस्स भगवतो सासनन्तरधाना पभुति मिच्छादिट्ठिगहनपटिच्छन्नं सासनं विवरन्तेन; यथा मूळ्हस्स मग्गं आचिक्खेय्य, एवं कुम्मग्गमिच्छामग्गप्पटिपन्नस्स मे सग्गमोक्खमग्गं आचिक्खन्तेन; यथा अन्धकारे तेलपज्जोतं धारेय्य, एवं मोहन्धकारे निमुग्गस्स मे बुद्धादिरतनत्तयरूपानि अपस्सतो तप्पटिच्छादकमोहन्धकारविद्धंसकदेसनापज्जोतं धारेन्तेन, मय्हं भोता गोतमेन एतेहि परियायेहि पकासितत्ता अनेकपरियायेन धम्मो पकासितोति।
Tato parampi catūhi upamāhi desanaṃyeva thometi. Tattha nikkujjitanti adhomukhaṭhapitaṃ, heṭṭhāmukhajātaṃ vā. Ukkujjeyyāti uparimukhaṃ kareyya. Paṭicchannanti tiṇapaṇṇādipaṭicchāditaṃ. Vivareyyāti ugghāṭeyya. Mūḷhassāti disāmūḷhassa. Maggaṃ ācikkheyyāti hatthe gahetvā esa maggoti vadeyya. Andhakāreti kāḷapakkhacātuddasī aḍḍharatta-ghanavanasaṇḍa-meghapaṭalehi caturaṅge tamasi. Ayaṃ tāva anuttānapadattho. Ayaṃ pana adhippāyayojanā – yathā koci nikkujjitaṃ ukkujjeyya, evaṃ saddhammavimukhaṃ asaddhamme patiṭṭhitaṃ maṃ asaddhammā vuṭṭhāpentena; yathā paṭicchannaṃ vivareyya, evaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānā pabhuti micchādiṭṭhigahanapaṭicchannaṃ sāsanaṃ vivarantena; yathā mūḷhassa maggaṃ ācikkheyya, evaṃ kummaggamicchāmaggappaṭipannassa me saggamokkhamaggaṃ ācikkhantena; yathā andhakāre telapajjotaṃ dhāreyya, evaṃ mohandhakāre nimuggassa me buddhādiratanattayarūpāni apassato tappaṭicchādakamohandhakāraviddhaṃsakadesanāpajjotaṃ dhārentena, mayhaṃ bhotā gotamena etehi pariyāyehi pakāsitattā anekapariyāyena dhammo pakāsitoti.
देसनानुमोदनकथा निट्ठिता।
Desanānumodanakathā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / वेरञ्जकण्डं • Verañjakaṇḍaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / उपासकत्तपटिवेदनाकथावण्णना • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / उपासकत्तपटिवेदनाकथावण्णना • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā
