Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సారత్థదీపనీ-టీకా • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
దేసనానుమోదనకథా
Desanānumodanakathā
౧౫. పీతివిప్ఫారపరిపుణ్ణగత్తచిత్తోతి పీతిఫరణేన పరిపుణ్ణకాయచిత్తో. అఞ్ఞాణన్తి అఞ్ఞాణస్సాతి అత్థో. ధీసద్దస్స యోగతో హి సామిఅత్థే ఏతం ఉపయోగవచనం. అభిక్కన్తాతి ఏత్థ అతిక్కన్తా, విగతాతి అత్థోతి ఆహ ‘‘ఖయే దిస్సతీ’’తి. తేనేవ హి ‘‘నిక్ఖన్తో పఠమో యామో’’తి వుత్తం. అభిక్కన్తతరో చాతి అతివియ కన్తతరో మనోరమో, తాదిసో చ సున్దరో భద్దకో నామ హోతీతి ఆహ ‘‘సున్దరే దిస్సతీ’’తి. కోతి దేవనాగయక్ఖగన్ధబ్బాదీసు కో కతమో. మేతి మమ. పాదానీతి పాదే. ఇద్ధియాతి ఇమాయ ఏవరూపాయ దేవిద్ధియా. యససాతి ఇమినా ఏదిసేన పరివారేన పరిచ్ఛేదేన. జలన్తి విజ్జోతమానో. అభిక్కన్తేనాతి అతివియ కన్తేన కమనీయేన అభిరూపేన. వణ్ణేనాతి ఛవివణ్ణేన సరీరవణ్ణనిభాయ. సబ్బా ఓభాసయం దిసాతి దసపి దిసా పభాసేన్తో చన్దో వియ సూరియో వియ చ ఏకోభాసం ఏకాలోకం కరోన్తోతి గాథాయ అత్థో. అభిరూపేతి ఉళారరూపే సమ్పన్నరూపే.
15.Pītivipphāraparipuṇṇagattacittoti pītipharaṇena paripuṇṇakāyacitto. Aññāṇanti aññāṇassāti attho. Dhīsaddassa yogato hi sāmiatthe etaṃ upayogavacanaṃ. Abhikkantāti ettha atikkantā, vigatāti atthoti āha ‘‘khaye dissatī’’ti. Teneva hi ‘‘nikkhanto paṭhamo yāmo’’ti vuttaṃ. Abhikkantataro cāti ativiya kantataro manoramo, tādiso ca sundaro bhaddako nāma hotīti āha ‘‘sundare dissatī’’ti. Koti devanāgayakkhagandhabbādīsu ko katamo. Meti mama. Pādānīti pāde. Iddhiyāti imāya evarūpāya deviddhiyā. Yasasāti iminā edisena parivārena paricchedena. Jalanti vijjotamāno. Abhikkantenāti ativiya kantena kamanīyena abhirūpena. Vaṇṇenāti chavivaṇṇena sarīravaṇṇanibhāya. Sabbā obhāsayaṃ disāti dasapi disā pabhāsento cando viya sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekālokaṃ karontoti gāthāya attho. Abhirūpeti uḷārarūpe sampannarūpe.
అభిక్కన్తం భో గోతమ, అభిక్కన్తం భో గోతమాతి వచనద్వయస్స ‘‘సాధు సాధు భో గోతమా’’తి ఆమేడితవసేన అత్థం దస్సేత్వా తస్స విసయం నిద్ధారేన్తో ఆహ ‘‘భయే కోధే’’తిఆది. తత్థ ‘‘చోరో చోరో, సప్పో సప్పో’’తిఆదీసు భయే ఆమేడితం. ‘‘విజ్ఝ విజ్ఝ, పహర పహరా’’తిఆదీసు కోధే. ‘‘సాధు సాధూ’’తిఆదీసు పసంసాయం. ‘‘గచ్ఛ గచ్ఛ, లునాహి లునాహీ’’తిఆదీసు తురితే. ‘‘ఆగచ్ఛ ఆగచ్ఛా’’తిఆదీసు కోతూహలే. ‘‘బుద్ధో బుద్ధోతి చిన్తేన్తో’’తిఆదీసు (బు॰ వం॰ ౨.౪౪) అచ్ఛరే. ‘‘అభిక్కమథాయస్మన్తో, అభిక్కమథాయస్మన్తో’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౩.౨౦; అ॰ ని॰ ౯.౧౧) హాసే. ‘‘కహం ఏకపుత్తక, కహం ఏకపుత్తకా’’తిఆదీసు సోకే. ‘‘అహో సుఖం, అహో సుఖ’’న్తిఆదీసు (ఉదా॰ ౨౦; చూళవ॰ ౩౩౨) పసాదే. చ-సద్దో అవుత్తసముచ్చయత్థో . తేన గరహఅసమ్మానాదీనం సఙ్గహో దట్ఠబ్బో. తత్థ ‘‘పాపో పాపో’’తిఆదీసు గరహాయం. ‘‘అభిరూపక అభిరూపకా’’తిఆదీసు అసమ్మానే దట్ఠబ్బం.
Abhikkantaṃ bho gotama, abhikkantaṃ bho gotamāti vacanadvayassa ‘‘sādhu sādhu bho gotamā’’ti āmeḍitavasena atthaṃ dassetvā tassa visayaṃ niddhārento āha ‘‘bhaye kodhe’’tiādi. Tattha ‘‘coro coro, sappo sappo’’tiādīsu bhaye āmeḍitaṃ. ‘‘Vijjha vijjha, pahara paharā’’tiādīsu kodhe. ‘‘Sādhu sādhū’’tiādīsu pasaṃsāyaṃ. ‘‘Gaccha gaccha, lunāhi lunāhī’’tiādīsu turite. ‘‘Āgaccha āgacchā’’tiādīsu kotūhale. ‘‘Buddho buddhoti cintento’’tiādīsu (bu. vaṃ. 2.44) acchare. ‘‘Abhikkamathāyasmanto, abhikkamathāyasmanto’’tiādīsu (dī. ni. 3.20; a. ni. 9.11) hāse. ‘‘Kahaṃ ekaputtaka, kahaṃ ekaputtakā’’tiādīsu soke. ‘‘Aho sukhaṃ, aho sukha’’ntiādīsu (udā. 20; cūḷava. 332) pasāde. Ca-saddo avuttasamuccayattho . Tena garahaasammānādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tattha ‘‘pāpo pāpo’’tiādīsu garahāyaṃ. ‘‘Abhirūpaka abhirūpakā’’tiādīsu asammāne daṭṭhabbaṃ.
నయిదం ఆమేడితవసేన ద్విక్ఖత్తుం వుత్తం, అథ ఖో అత్థద్వయవసేనాతి దస్సేన్తో ‘‘అథ వా’’తిఆదిమాహ. అభిక్కన్తన్తి వచనం అపేక్ఖిత్వా నపుంసకలిఙ్గవసేన వుత్తం. తం పన భగవతో వచనం ధమ్మస్స దేసనాతి కత్వా వుత్తం ‘‘యదిదం భోతో గోతమస్స ధమ్మదేసనా’’తి. అత్థమత్తదస్సనం వా ఏతం, తస్మా అత్థవసేన లిఙ్గవిభత్తివిపరిణామో వేదితబ్బో. దుతియపదేపి ఏసేవ నయో. దోసనాసనతోతి రాగాదికిలేసవిద్ధంసనతో. గుణాధిగమనతోతి సీలాదిగుణానం సమ్పాపనతో. యే గుణే దేసనా అధిగమేతి, తేసు పధానభూతా గుణా దస్సేతబ్బాతి తే పధానభూతే గుణే తావ దస్సేతుం ‘‘సద్ధాజననతో పఞ్ఞాజననతో’’తి వుత్తం. సద్ధాపముఖా హి లోకియా గుణా, పఞ్ఞాపముఖా లోకుత్తరా. సాత్థతోతిఆదీసు సీలాదిఅత్థసమ్పత్తియా సాత్థతో, సభావనిరుత్తిసమ్పత్తియా సబ్యఞ్జనతో. సువిఞ్ఞేయ్యసద్దప్పయోగతాయ ఉత్తానపదతో, సణ్హసుఖుమభావేన దువిఞ్ఞేయ్యత్థతాయ గమ్భీరత్థతో. సినిద్ధముదుమధురసద్దప్పయోగతాయ కణ్ణసుఖతో, విపులవిసుద్ధపేమనీయత్థతాయ హదయఙ్గమతో. మానాతిమానవిధమనేన అనత్తుక్కంసనతో, థమ్భసారమ్భనిమ్మద్దనేన అపరవమ్భనతో. హితాధిప్పాయప్పవత్తియా పరేసం రాగపరిళాహాదివూపసమనేన కరుణాసీతలతో, కిలేసన్ధకారవిధమనేన పఞ్ఞావదాతతో. కరవీకరుతమఞ్జుతాయ ఆపాథరమణీయతో, పుబ్బాపరావిరుద్ధసువిసుద్ధత్థతాయ విమద్దక్ఖమతో. ఆపాథరమణీయతాయ ఏవ సుయ్యమానసుఖతో, విమద్దక్ఖమతాయ హితజ్ఝాసయప్పవత్తితాయ చ వీమంసియమానహితతోతి ఏవమత్థో వేదితబ్బో. ఏవమాదీహీతి ఆది-సద్దేన సంసారచక్కనివత్తనతో, సద్ధమ్మచక్కప్పవత్తనతో, మిచ్ఛావాదవిధమనతో, సమ్మావాదపతిట్ఠాపనతో, అకుసలమూలసముద్ధరణతో, కుసలమూలసంరోపనతో, అపాయద్వారపిధానతో, సగ్గమగ్గద్వారవివరణతో, పరియుట్ఠానవూపసమనతో, అనుసయసముగ్ఘాతనతోతి ఏవమాదీనం సఙ్గహో దట్ఠబ్బో.
Nayidaṃ āmeḍitavasena dvikkhattuṃ vuttaṃ, atha kho atthadvayavasenāti dassento ‘‘atha vā’’tiādimāha. Abhikkantanti vacanaṃ apekkhitvā napuṃsakaliṅgavasena vuttaṃ. Taṃ pana bhagavato vacanaṃ dhammassa desanāti katvā vuttaṃ ‘‘yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanā’’ti. Atthamattadassanaṃ vā etaṃ, tasmā atthavasena liṅgavibhattivipariṇāmo veditabbo. Dutiyapadepi eseva nayo. Dosanāsanatoti rāgādikilesaviddhaṃsanato. Guṇādhigamanatoti sīlādiguṇānaṃ sampāpanato. Ye guṇe desanā adhigameti, tesu padhānabhūtā guṇā dassetabbāti te padhānabhūte guṇe tāva dassetuṃ ‘‘saddhājananato paññājananato’’ti vuttaṃ. Saddhāpamukhā hi lokiyā guṇā, paññāpamukhā lokuttarā. Sātthatotiādīsu sīlādiatthasampattiyā sātthato, sabhāvaniruttisampattiyā sabyañjanato. Suviññeyyasaddappayogatāya uttānapadato, saṇhasukhumabhāvena duviññeyyatthatāya gambhīratthato. Siniddhamudumadhurasaddappayogatāya kaṇṇasukhato, vipulavisuddhapemanīyatthatāya hadayaṅgamato. Mānātimānavidhamanena anattukkaṃsanato, thambhasārambhanimmaddanena aparavambhanato. Hitādhippāyappavattiyā paresaṃ rāgapariḷāhādivūpasamanena karuṇāsītalato, kilesandhakāravidhamanena paññāvadātato. Karavīkarutamañjutāya āpātharamaṇīyato, pubbāparāviruddhasuvisuddhatthatāya vimaddakkhamato. Āpātharamaṇīyatāya eva suyyamānasukhato, vimaddakkhamatāya hitajjhāsayappavattitāya ca vīmaṃsiyamānahitatoti evamattho veditabbo. Evamādīhīti ādi-saddena saṃsāracakkanivattanato, saddhammacakkappavattanato, micchāvādavidhamanato, sammāvādapatiṭṭhāpanato, akusalamūlasamuddharaṇato, kusalamūlasaṃropanato, apāyadvārapidhānato, saggamaggadvāravivaraṇato, pariyuṭṭhānavūpasamanato, anusayasamugghātanatoti evamādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
అధోముఖఠపితన్తి కేనచి అధోముఖం ఠపితం. హేట్ఠాముఖజాతన్తి సభావేనేవ హేట్ఠాముఖం జాతం. ఉగ్ఘాటేయ్యాతి వివటం కరేయ్య. హత్థే గహేత్వాతి ‘‘పురత్థాభిముఖో ఉత్తరాభిముఖో వా గచ్ఛా’’తిఆదీని అవత్వా హత్థే గహేత్వా ‘‘నిస్సన్దేహం ఏస మగ్గో, ఏవం గచ్ఛా’’తి దస్సేయ్య. కాళపక్ఖచాతుద్దసీతి కాళపక్ఖే చాతుద్దసీ కాళపక్ఖచాతుద్దసీ. నిక్కుజ్జితం ఉక్కుజ్జేయ్యాతి ఆధేయ్యస్స అనాధారభూతం భాజనం ఆధారభావాపాదనవసేన ఉక్కుజ్జేయ్య. హేట్ఠాముఖజాతతాయ సద్ధమ్మవిముఖం అధోముఖఠపితతాయ అసద్ధమ్మే పతిట్ఠితన్తి ఏవం పదద్వయం యథారహం యోజేతబ్బం, న యథాసఙ్ఖ్యం. కామం కామచ్ఛన్దాదయోపి పటిచ్ఛాదకా నీవరణభావతో, మిచ్ఛాదిట్ఠి పన సవిసేసం పటిచ్ఛాదికా సత్తే మిచ్ఛాభినివేసనేనాతి ఆహ ‘‘మిచ్ఛాదిట్ఠిగహనపటిచ్ఛన్న’’న్తి. తేనాహ భగవా – ‘‘మిచ్ఛాదిట్ఠిపరమాహం, భిక్ఖవే, వజ్జం వదామీ’’తి. సబ్బో అపాయగామిమగ్గో కుమ్మగ్గో కుచ్ఛితో మగ్గోతి కత్వా, సమ్మాదిట్ఠిఆదీనం ఉజుపటిపక్ఖతాయ మిచ్ఛాదిట్ఠిఆదయో అట్ఠ మిచ్ఛత్తధమ్మా మిచ్ఛామగ్గో. తేనేవ హి తదుభయపటిపక్ఖతం సన్ధాయ ‘‘సగ్గమోక్ఖమగ్గం ఆచిక్ఖన్తేనా’’తి వుత్తం. సప్పిఆదిసన్నిస్సయో పదీపో న తథా, ఉజ్జలో యథా తేలసన్నిస్సయోతి తేలపజ్జోతగ్గహణం. ఏతేహి పరియాయేహీతి ఏతేహి నిక్కుజ్జితుక్కుజ్జనపటిచ్ఛన్నవివరణాదిఉపమోపమితబ్బప్పకారేహి, ఏతేహి వా యథావుత్తేహి అరసరూపతాదీనం అత్తని అఞ్ఞథా పటిపాదనపరియాయేహి అత్తనో దిబ్బవిహారవిభావనపరియాయేహి విజ్జత్తయవిభావనాపదేసేన అత్తనో సబ్బఞ్ఞుగుణవిభావనపరియాయేహి చ. తేనాహ ‘‘అనేకపరియాయేన ధమ్మో పకాసితో’’తి.
Adhomukhaṭhapitanti kenaci adhomukhaṃ ṭhapitaṃ. Heṭṭhāmukhajātanti sabhāveneva heṭṭhāmukhaṃ jātaṃ. Ugghāṭeyyāti vivaṭaṃ kareyya. Hatthegahetvāti ‘‘puratthābhimukho uttarābhimukho vā gacchā’’tiādīni avatvā hatthe gahetvā ‘‘nissandehaṃ esa maggo, evaṃ gacchā’’ti dasseyya. Kāḷapakkhacātuddasīti kāḷapakkhe cātuddasī kāḷapakkhacātuddasī. Nikkujjitaṃ ukkujjeyyāti ādheyyassa anādhārabhūtaṃ bhājanaṃ ādhārabhāvāpādanavasena ukkujjeyya. Heṭṭhāmukhajātatāya saddhammavimukhaṃ adhomukhaṭhapitatāya asaddhamme patiṭṭhitanti evaṃ padadvayaṃ yathārahaṃ yojetabbaṃ, na yathāsaṅkhyaṃ. Kāmaṃ kāmacchandādayopi paṭicchādakā nīvaraṇabhāvato, micchādiṭṭhi pana savisesaṃ paṭicchādikā satte micchābhinivesanenāti āha ‘‘micchādiṭṭhigahanapaṭicchanna’’nti. Tenāha bhagavā – ‘‘micchādiṭṭhiparamāhaṃ, bhikkhave, vajjaṃ vadāmī’’ti. Sabbo apāyagāmimaggo kummaggo kucchito maggoti katvā, sammādiṭṭhiādīnaṃ ujupaṭipakkhatāya micchādiṭṭhiādayo aṭṭha micchattadhammā micchāmaggo. Teneva hi tadubhayapaṭipakkhataṃ sandhāya ‘‘saggamokkhamaggaṃ ācikkhantenā’’ti vuttaṃ. Sappiādisannissayo padīpo na tathā, ujjalo yathā telasannissayoti telapajjotaggahaṇaṃ. Etehi pariyāyehīti etehi nikkujjitukkujjanapaṭicchannavivaraṇādiupamopamitabbappakārehi, etehi vā yathāvuttehi arasarūpatādīnaṃ attani aññathā paṭipādanapariyāyehi attano dibbavihāravibhāvanapariyāyehi vijjattayavibhāvanāpadesena attano sabbaññuguṇavibhāvanapariyāyehi ca. Tenāha ‘‘anekapariyāyena dhammo pakāsito’’ti.
దేసనానుమోదనకథా నిట్ఠితా.
Desanānumodanakathā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / వినయపిటక • Vinayapiṭaka / మహావిభఙ్గ • Mahāvibhaṅga / వేరఞ్జకణ్డం • Verañjakaṇḍaṃ
అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / వినయపిటక (అట్ఠకథా) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / మహావిభఙ్గ-అట్ఠకథా • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / దేసనానుమోదనకథా • Desanānumodanakathā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / వజిరబుద్ధి-టీకా • Vajirabuddhi-ṭīkā / ఉపాసకత్తపటివేదనాకథావణ్ణనా • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā
టీకా • Tīkā / వినయపిటక (టీకా) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / విమతివినోదనీ-టీకా • Vimativinodanī-ṭīkā / ఉపాసకత్తపటివేదనాకథావణ్ణనా • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā