Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သာရတ္ထဒီပနီ-ဋီကာ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ဒေသနာနုမောဒနကထာ
Desanānumodanakathā
၁၅. ပီတိဝိပ္ဖာရပရိပုဏ္ဏဂတ္တစိတ္တောတိ ပီတိဖရဏေန ပရိပုဏ္ဏကာယစိတ္တော။ အညာဏန္တိ အညာဏသ္သာတိ အတ္ထော။ ဓီသဒ္ဒသ္သ ယောဂတော ဟိ သာမိအတ္ထေ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ အဘိက္ကန္တာတိ ဧတ္ထ အတိက္ကန္တာ, ဝိဂတာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ခယေ ဒိသ္သတီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော’’တိ ဝုတ္တံ။ အဘိက္ကန္တတရော စာတိ အတိဝိယ ကန္တတရော မနောရမော, တာဒိသော စ သုန္ဒရော ဘဒ္ဒကော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုန္ဒရေ ဒိသ္သတီ’’တိ။ ကောတိ ဒေဝနာဂယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒီသု ကော ကတမော။ မေတိ မမ။ ပာဒာနီတိ ပာဒေ။ ဣဒ္ဓိယာတိ ဣမာယ ဧဝရူပာယ ဒေဝိဒ္ဓိယာ။ ယသသာတိ ဣမိနာ ဧဒိသေန ပရိဝာရေန ပရိစ္ဆေဒေန။ ဇလန္တိ ဝိဇ္ဇောတမာနော။ အဘိက္ကန္တေနာတိ အတိဝိယ ကန္တေန ကမနီယေန အဘိရူပေန။ ဝဏ္ဏေနာတိ ဆဝိဝဏ္ဏေန သရီရဝဏ္ဏနိဘာယ။ သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာတိ ဒသပိ ဒိသာ ပဘာသေန္တော စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကာလောကံ ကရောန္တောတိ ဂာထာယ အတ္ထော။ အဘိရူပေတိ ဥဠာရရူပေ သမ္ပန္နရူပေ။
15.Pītivipphāraparipuṇṇagattacittoti pītipharaṇena paripuṇṇakāyacitto. Aññāṇanti aññāṇassāti attho. Dhīsaddassa yogato hi sāmiatthe etaṃ upayogavacanaṃ. Abhikkantāti ettha atikkantā, vigatāti atthoti āha ‘‘khaye dissatī’’ti. Teneva hi ‘‘nikkhanto paṭhamo yāmo’’ti vuttaṃ. Abhikkantataro cāti ativiya kantataro manoramo, tādiso ca sundaro bhaddako nāma hotīti āha ‘‘sundare dissatī’’ti. Koti devanāgayakkhagandhabbādīsu ko katamo. Meti mama. Pādānīti pāde. Iddhiyāti imāya evarūpāya deviddhiyā. Yasasāti iminā edisena parivārena paricchedena. Jalanti vijjotamāno. Abhikkantenāti ativiya kantena kamanīyena abhirūpena. Vaṇṇenāti chavivaṇṇena sarīravaṇṇanibhāya. Sabbā obhāsayaṃ disāti dasapi disā pabhāsento cando viya sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekālokaṃ karontoti gāthāya attho. Abhirūpeti uḷārarūpe sampannarūpe.
အဘိက္ကန္တံ ဘော ဂောတမ, အဘိက္ကန္တံ ဘော ဂောတမာတိ ဝစနဒ္ဝယသ္သ ‘‘သာဓု သာဓု ဘော ဂောတမာ’’တိ အာမေဍိတဝသေန အတ္ထံ ဒသ္သေတ္ဝာ တသ္သ ဝိသယံ နိဒ္ဓာရေန္တော အာဟ ‘‘ဘယေ ကောဓေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘စောရော စောရော, သပ္ပော သပ္ပော’’တိအာဒီသု ဘယေ အာမေဍိတံ။ ‘‘ဝိဇ္ဈ ဝိဇ္ဈ, ပဟရ ပဟရာ’’တိအာဒီသု ကောဓေ။ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိအာဒီသု ပသံသာယံ။ ‘‘ဂစ္ဆ ဂစ္ဆ, လုနာဟိ လုနာဟီ’’တိအာဒီသု တုရိတေ။ ‘‘အာဂစ္ဆ အာဂစ္ဆာ’’တိအာဒီသု ကောတူဟလေ။ ‘‘ဗုဒ္ဓော ဗုဒ္ဓောတိ စိန္တေန္တော’’တိအာဒီသု (ဗု. ဝံ. ၂.၄၄) အစ္ဆရေ။ ‘‘အဘိက္ကမထာယသ္မန္တော, အဘိက္ကမထာယသ္မန္တော’’တိအာဒီသု (ဒီ. နိ. ၃.၂၀; အ. နိ. ၉.၁၁) ဟာသေ။ ‘‘ကဟံ ဧကပုတ္တက, ကဟံ ဧကပုတ္တကာ’’တိအာဒီသု သောကေ။ ‘‘အဟော သုခံ, အဟော သုခ’’န္တိအာဒီသု (ဥဒာ. ၂၀; စူဠဝ. ၃၃၂) ပသာဒေ။ စ-သဒ္ဒော အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော ။ တေန ဂရဟအသမ္မာနာဒီနံ သင္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ‘‘ပာပော ပာပော’’တိအာဒီသု ဂရဟာယံ။ ‘‘အဘိရူပက အဘိရူပကာ’’တိအာဒီသု အသမ္မာနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
Abhikkantaṃ bho gotama, abhikkantaṃ bho gotamāti vacanadvayassa ‘‘sādhu sādhu bho gotamā’’ti āmeḍitavasena atthaṃ dassetvā tassa visayaṃ niddhārento āha ‘‘bhaye kodhe’’tiādi. Tattha ‘‘coro coro, sappo sappo’’tiādīsu bhaye āmeḍitaṃ. ‘‘Vijjha vijjha, pahara paharā’’tiādīsu kodhe. ‘‘Sādhu sādhū’’tiādīsu pasaṃsāyaṃ. ‘‘Gaccha gaccha, lunāhi lunāhī’’tiādīsu turite. ‘‘Āgaccha āgacchā’’tiādīsu kotūhale. ‘‘Buddho buddhoti cintento’’tiādīsu (bu. vaṃ. 2.44) acchare. ‘‘Abhikkamathāyasmanto, abhikkamathāyasmanto’’tiādīsu (dī. ni. 3.20; a. ni. 9.11) hāse. ‘‘Kahaṃ ekaputtaka, kahaṃ ekaputtakā’’tiādīsu soke. ‘‘Aho sukhaṃ, aho sukha’’ntiādīsu (udā. 20; cūḷava. 332) pasāde. Ca-saddo avuttasamuccayattho . Tena garahaasammānādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tattha ‘‘pāpo pāpo’’tiādīsu garahāyaṃ. ‘‘Abhirūpaka abhirūpakā’’tiādīsu asammāne daṭṭhabbaṃ.
နယိဒံ အာမေဍိတဝသေန ဒ္ဝိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ, အထ ခော အတ္ထဒ္ဝယဝသေနာတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘အထ ဝာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဘိက္ကန္တန္တိ ဝစနံ အပေက္ခိတ္ဝာ နပုံသကလိင္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ တံ ပန ဘဂဝတော ဝစနံ ဓမ္မသ္သ ဒေသနာတိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တံ ‘‘ယဒိဒံ ဘောတော ဂောတမသ္သ ဓမ္မဒေသနာ’’တိ။ အတ္ထမတ္တဒသ္သနံ ဝာ ဧတံ, တသ္မာ အတ္ထဝသေန လိင္ဂဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ ဒောသနာသနတောတိ ရာဂာဒိကိလေသဝိဒ္ဓံသနတော။ ဂုဏာဓိဂမနတောတိ သီလာဒိဂုဏာနံ သမ္ပာပနတော။ ယေ ဂုဏေ ဒေသနာ အဓိဂမေတိ, တေသု ပဓာနဘူတာ ဂုဏာ ဒသ္သေတဗ္ဗာတိ တေ ပဓာနဘူတေ ဂုဏေ တာဝ ဒသ္သေတုံ ‘‘သဒ္ဓာဇနနတော ပညာဇနနတော’’တိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓာပမုခာ ဟိ လောကိယာ ဂုဏာ, ပညာပမုခာ လောကုတ္တရာ။ သာတ္ထတောတိအာဒီသု သီလာဒိအတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထတော, သဘာဝနိရုတ္တိသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ယဉ္ဇနတော။ သုဝိညေယ္ယသဒ္ဒပ္ပယောဂတာယ ဥတ္တာနပဒတော, သဏ္ဟသုခုမဘာဝေန ဒုဝိညေယ္ယတ္ထတာယ ဂမ္ဘီရတ္ထတော။ သိနိဒ္ဓမုဒုမဓုရသဒ္ဒပ္ပယောဂတာယ ကဏ္ဏသုခတော, ဝိပုလဝိသုဒ္ဓပေမနီယတ္ထတာယ ဟဒယင္ဂမတော။ မာနာတိမာနဝိဓမနေန အနတ္တုက္ကံသနတော, ထမ္ဘသာရမ္ဘနိမ္မဒ္ဒနေန အပရဝမ္ဘနတော။ ဟိတာဓိပ္ပာယပ္ပဝတ္တိယာ ပရေသံ ရာဂပရိဠာဟာဒိဝူပသမနေန ကရုဏာသီတလတော, ကိလေသန္ဓကာရဝိဓမနေန ပညာဝဒာတတော။ ကရဝီကရုတမဉ္ဇုတာယ အာပာထရမဏီယတော, ပုဗ္ဗာပရာဝိရုဒ္ဓသုဝိသုဒ္ဓတ္ထတာယ ဝိမဒ္ဒက္ခမတော။ အာပာထရမဏီယတာယ ဧဝ သုယ္ယမာနသုခတော, ဝိမဒ္ဒက္ခမတာယ ဟိတဇ္ဈာသယပ္ပဝတ္တိတာယ စ ဝီမံသိယမာနဟိတတောတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သံသာရစက္ကနိဝတ္တနတော, သဒ္ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတော, မိစ္ဆာဝာဒဝိဓမနတော, သမ္မာဝာဒပတိဋ္ဌာပနတော, အကုသလမူလသမုဒ္ဓရဏတော, ကုသလမူလသံရောပနတော, အပာယဒ္ဝာရပိဓာနတော, သဂ္ဂမဂ္ဂဒ္ဝာရဝိဝရဏတော, ပရိယုဋ္ဌာနဝူပသမနတော, အနုသယသမုဂ္ဃာတနတောတိ ဧဝမာဒီနံ သင္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။
Nayidaṃ āmeḍitavasena dvikkhattuṃ vuttaṃ, atha kho atthadvayavasenāti dassento ‘‘atha vā’’tiādimāha. Abhikkantanti vacanaṃ apekkhitvā napuṃsakaliṅgavasena vuttaṃ. Taṃ pana bhagavato vacanaṃ dhammassa desanāti katvā vuttaṃ ‘‘yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanā’’ti. Atthamattadassanaṃ vā etaṃ, tasmā atthavasena liṅgavibhattivipariṇāmo veditabbo. Dutiyapadepi eseva nayo. Dosanāsanatoti rāgādikilesaviddhaṃsanato. Guṇādhigamanatoti sīlādiguṇānaṃ sampāpanato. Ye guṇe desanā adhigameti, tesu padhānabhūtā guṇā dassetabbāti te padhānabhūte guṇe tāva dassetuṃ ‘‘saddhājananato paññājananato’’ti vuttaṃ. Saddhāpamukhā hi lokiyā guṇā, paññāpamukhā lokuttarā. Sātthatotiādīsu sīlādiatthasampattiyā sātthato, sabhāvaniruttisampattiyā sabyañjanato. Suviññeyyasaddappayogatāya uttānapadato, saṇhasukhumabhāvena duviññeyyatthatāya gambhīratthato. Siniddhamudumadhurasaddappayogatāya kaṇṇasukhato, vipulavisuddhapemanīyatthatāya hadayaṅgamato. Mānātimānavidhamanena anattukkaṃsanato, thambhasārambhanimmaddanena aparavambhanato. Hitādhippāyappavattiyā paresaṃ rāgapariḷāhādivūpasamanena karuṇāsītalato, kilesandhakāravidhamanena paññāvadātato. Karavīkarutamañjutāya āpātharamaṇīyato, pubbāparāviruddhasuvisuddhatthatāya vimaddakkhamato. Āpātharamaṇīyatāya eva suyyamānasukhato, vimaddakkhamatāya hitajjhāsayappavattitāya ca vīmaṃsiyamānahitatoti evamattho veditabbo. Evamādīhīti ādi-saddena saṃsāracakkanivattanato, saddhammacakkappavattanato, micchāvādavidhamanato, sammāvādapatiṭṭhāpanato, akusalamūlasamuddharaṇato, kusalamūlasaṃropanato, apāyadvārapidhānato, saggamaggadvāravivaraṇato, pariyuṭṭhānavūpasamanato, anusayasamugghātanatoti evamādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.
အဓောမုခဌပိတန္တိ ကေနစိ အဓောမုခံ ဌပိတံ။ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတန္တိ သဘာဝေနေဝ ဟေဋ္ဌာမုခံ ဇာတံ။ ဥဂ္ဃာဋေယ္ယာတိ ဝိဝဋံ ကရေယ္ယ။ ဟတ္ထေ ဂဟေတ္ဝာတိ ‘‘ပုရတ္ထာဘိမုခော ဥတ္တရာဘိမုခော ဝာ ဂစ္ဆာ’’တိအာဒီနိ အဝတ္ဝာ ဟတ္ထေ ဂဟေတ္ဝာ ‘‘နိသ္သန္ဒေဟံ ဧသ မဂ္ဂော, ဧဝံ ဂစ္ဆာ’’တိ ဒသ္သေယ္ယ။ ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီတိ ကာဠပက္ခေ စာတုဒ္ဒသီ ကာဠပက္ခစာတုဒ္ဒသီ။ နိက္ကုဇ္ဇိတံ ဥက္ကုဇ္ဇေယ္ယာတိ အာဓေယ္ယသ္သ အနာဓာရဘူတံ ဘာဇနံ အာဓာရဘာဝာပာဒနဝသေန ဥက္ကုဇ္ဇေယ္ယ။ ဟေဋ္ဌာမုခဇာတတာယ သဒ္ဓမ္မဝိမုခံ အဓောမုခဌပိတတာယ အသဒ္ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတန္တိ ဧဝံ ပဒဒ္ဝယံ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗံ, န ယထာသင္ခ္ယံ။ ကာမံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယောပိ ပဋိစ္ဆာဒကာ နီဝရဏဘာဝတော, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ပန သဝိသေသံ ပဋိစ္ဆာဒိကာ သတ္တေ မိစ္ဆာဘိနိဝေသနေနာတိ အာဟ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟနပဋိစ္ဆန္န’’န္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝာ – ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာဟံ, ဘိက္ခဝေ, ဝဇ္ဇံ ဝဒာမီ’’တိ။ သဗ္ဗော အပာယဂာမိမဂ္ဂော ကုမ္မဂ္ဂော ကုစ္ဆိတော မဂ္ဂောတိ ကတ္ဝာ, သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ဥဇုပဋိပက္ခတာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌ မိစ္ဆတ္တဓမ္မာ မိစ္ဆာမဂ္ဂော။ တေနေဝ ဟိ တဒုဘယပဋိပက္ခတံ သန္ဓာယ ‘‘သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂံ အာစိက္ခန္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သပ္ပိအာဒိသန္နိသ္သယော ပဒီပော န တထာ, ဥဇ္ဇလော ယထာ တေလသန္နိသ္သယောတိ တေလပဇ္ဇောတဂ္ဂဟဏံ။ ဧတေဟိ ပရိယာယေဟီတိ ဧတေဟိ နိက္ကုဇ္ဇိတုက္ကုဇ္ဇနပဋိစ္ဆန္နဝိဝရဏာဒိဥပမောပမိတဗ္ဗပ္ပကာရေဟိ, ဧတေဟိ ဝာ ယထာဝုတ္တေဟိ အရသရူပတာဒီနံ အတ္တနိ အညထာ ပဋိပာဒနပရိယာယေဟိ အတ္တနော ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝိဘာဝနပရိယာယေဟိ ဝိဇ္ဇတ္တယဝိဘာဝနာပဒေသေန အတ္တနော သဗ္ဗညုဂုဏဝိဘာဝနပရိယာယေဟိ စ။ တေနာဟ ‘‘အနေကပရိယာယေန ဓမ္မော ပကာသိတော’’တိ။
Adhomukhaṭhapitanti kenaci adhomukhaṃ ṭhapitaṃ. Heṭṭhāmukhajātanti sabhāveneva heṭṭhāmukhaṃ jātaṃ. Ugghāṭeyyāti vivaṭaṃ kareyya. Hatthegahetvāti ‘‘puratthābhimukho uttarābhimukho vā gacchā’’tiādīni avatvā hatthe gahetvā ‘‘nissandehaṃ esa maggo, evaṃ gacchā’’ti dasseyya. Kāḷapakkhacātuddasīti kāḷapakkhe cātuddasī kāḷapakkhacātuddasī. Nikkujjitaṃ ukkujjeyyāti ādheyyassa anādhārabhūtaṃ bhājanaṃ ādhārabhāvāpādanavasena ukkujjeyya. Heṭṭhāmukhajātatāya saddhammavimukhaṃ adhomukhaṭhapitatāya asaddhamme patiṭṭhitanti evaṃ padadvayaṃ yathārahaṃ yojetabbaṃ, na yathāsaṅkhyaṃ. Kāmaṃ kāmacchandādayopi paṭicchādakā nīvaraṇabhāvato, micchādiṭṭhi pana savisesaṃ paṭicchādikā satte micchābhinivesanenāti āha ‘‘micchādiṭṭhigahanapaṭicchanna’’nti. Tenāha bhagavā – ‘‘micchādiṭṭhiparamāhaṃ, bhikkhave, vajjaṃ vadāmī’’ti. Sabbo apāyagāmimaggo kummaggo kucchito maggoti katvā, sammādiṭṭhiādīnaṃ ujupaṭipakkhatāya micchādiṭṭhiādayo aṭṭha micchattadhammā micchāmaggo. Teneva hi tadubhayapaṭipakkhataṃ sandhāya ‘‘saggamokkhamaggaṃ ācikkhantenā’’ti vuttaṃ. Sappiādisannissayo padīpo na tathā, ujjalo yathā telasannissayoti telapajjotaggahaṇaṃ. Etehi pariyāyehīti etehi nikkujjitukkujjanapaṭicchannavivaraṇādiupamopamitabbappakārehi, etehi vā yathāvuttehi arasarūpatādīnaṃ attani aññathā paṭipādanapariyāyehi attano dibbavihāravibhāvanapariyāyehi vijjattayavibhāvanāpadesena attano sabbaññuguṇavibhāvanapariyāyehi ca. Tenāha ‘‘anekapariyāyena dhammo pakāsito’’ti.
ဒေသနာနုမောဒနကထာ နိဋ္ဌိတာ။
Desanānumodanakathā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / ဝိနယပိဋက • Vinayapiṭaka / မဟာဝိဘင္ဂ • Mahāvibhaṅga / ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍံ • Verañjakaṇḍaṃ
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / ဝိနယပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / မဟာဝိဘင္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / ဒေသနာနုမောဒနကထာ • Desanānumodanakathā
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ဝဇိရဗုဒ္ဓိ-ဋီကာ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ဥပာသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာဝဏ္ဏနာ • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ဝိမတိဝိနောဒနီ-ဋီကာ • Vimativinodanī-ṭīkā / ဥပာသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာဝဏ္ဏနာ • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā