Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā

    දෙසනානුමොදනකථා

    Desanānumodanakathā

    15. පීතිවිප්‌ඵාරපරිපුණ්‌ණගත්‌තචිත්‌තොති පීතිඵරණෙන පරිපුණ්‌ණකායචිත්‌තො. අඤ්‌ඤාණන්‌ති අඤ්‌ඤාණස්‌සාති අත්‌ථො. ධීසද්‌දස්‌ස යොගතො හි සාමිඅත්‌ථෙ එතං උපයොගවචනං. අභික්‌කන්‌තාති එත්‌ථ අතික්‌කන්‌තා, විගතාති අත්‌ථොති ආහ ‘‘ඛයෙ දිස්‌සතී’’ති. තෙනෙව හි ‘‘නික්‌ඛන්‌තො පඨමො යාමො’’ති වුත්‌තං. අභික්‌කන්‌තතරො චාති අතිවිය කන්‌තතරො මනොරමො, තාදිසො ච සුන්‌දරො භද්‌දකො නාම හොතීති ආහ ‘‘සුන්‌දරෙ දිස්‌සතී’’ති. කොති දෙවනාගයක්‌ඛගන්‌ධබ්‌බාදීසු කො කතමො. මෙති මම. පාදානීති පාදෙ. ඉද්‌ධියාති ඉමාය එවරූපාය දෙවිද්‌ධියා. යසසාති ඉමිනා එදිසෙන පරිවාරෙන පරිච්‌ඡෙදෙන. ජලන්‌ති විජ්‌ජොතමානො. අභික්‌කන්‌තෙනාති අතිවිය කන්‌තෙන කමනීයෙන අභිරූපෙන. වණ්‌ණෙනාති ඡවිවණ්‌ණෙන සරීරවණ්‌ණනිභාය. සබ්‌බා ඔභාසයං දිසාති දසපි දිසා පභාසෙන්‌තො චන්‌දො විය සූරියො විය ච එකොභාසං එකාලොකං කරොන්‌තොති ගාථාය අත්‌ථො. අභිරූපෙති උළාරරූපෙ සම්‌පන්‌නරූපෙ.

    15.Pītivipphāraparipuṇṇagattacittoti pītipharaṇena paripuṇṇakāyacitto. Aññāṇanti aññāṇassāti attho. Dhīsaddassa yogato hi sāmiatthe etaṃ upayogavacanaṃ. Abhikkantāti ettha atikkantā, vigatāti atthoti āha ‘‘khaye dissatī’’ti. Teneva hi ‘‘nikkhanto paṭhamo yāmo’’ti vuttaṃ. Abhikkantataro cāti ativiya kantataro manoramo, tādiso ca sundaro bhaddako nāma hotīti āha ‘‘sundare dissatī’’ti. Koti devanāgayakkhagandhabbādīsu ko katamo. Meti mama. Pādānīti pāde. Iddhiyāti imāya evarūpāya deviddhiyā. Yasasāti iminā edisena parivārena paricchedena. Jalanti vijjotamāno. Abhikkantenāti ativiya kantena kamanīyena abhirūpena. Vaṇṇenāti chavivaṇṇena sarīravaṇṇanibhāya. Sabbā obhāsayaṃ disāti dasapi disā pabhāsento cando viya sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekālokaṃ karontoti gāthāya attho. Abhirūpeti uḷārarūpe sampannarūpe.

    අභික්‌කන්‌තං භො ගොතම, අභික්‌කන්‌තං භො ගොතමාති වචනද්‌වයස්‌ස ‘‘සාධු සාධු භො ගොතමා’’ති ආමෙඩිතවසෙන අත්‌ථං දස්‌සෙත්‌වා තස්‌ස විසයං නිද්‌ධාරෙන්‌තො ආහ ‘‘භයෙ කොධෙ’’තිආදි. තත්‌ථ ‘‘චොරො චොරො, සප්‌පො සප්‌පො’’තිආදීසු භයෙ ආමෙඩිතං. ‘‘විජ්‌ඣ විජ්‌ඣ, පහර පහරා’’තිආදීසු කොධෙ. ‘‘සාධු සාධූ’’තිආදීසු පසංසායං. ‘‘ගච්‌ඡ ගච්‌ඡ, ලුනාහි ලුනාහී’’තිආදීසු තුරිතෙ. ‘‘ආගච්‌ඡ ආගච්‌ඡා’’තිආදීසු කොතූහලෙ. ‘‘බුද්‌ධො බුද්‌ධොති චින්‌තෙන්‌තො’’තිආදීසු (බු. වං. 2.44) අච්‌ඡරෙ. ‘‘අභික්‌කමථායස්‌මන්‌තො, අභික්‌කමථායස්‌මන්‌තො’’තිආදීසු (දී. නි. 3.20; අ. නි. 9.11) හාසෙ. ‘‘කහං එකපුත්‌තක, කහං එකපුත්‌තකා’’තිආදීසු සොකෙ. ‘‘අහො සුඛං, අහො සුඛ’’න්‌තිආදීසු (උදා. 20; චූළව. 332) පසාදෙ. -සද්‌දො අවුත්‌තසමුච්‌චයත්‌ථො . තෙන ගරහඅසම්‌මානාදීනං සඞ්‌ගහො දට්‌ඨබ්‌බො. තත්‌ථ ‘‘පාපො පාපො’’තිආදීසු ගරහායං. ‘‘අභිරූපක අභිරූපකා’’තිආදීසු අසම්‌මානෙ දට්‌ඨබ්‌බං.

    Abhikkantaṃ bho gotama, abhikkantaṃ bho gotamāti vacanadvayassa ‘‘sādhu sādhu bho gotamā’’ti āmeḍitavasena atthaṃ dassetvā tassa visayaṃ niddhārento āha ‘‘bhaye kodhe’’tiādi. Tattha ‘‘coro coro, sappo sappo’’tiādīsu bhaye āmeḍitaṃ. ‘‘Vijjha vijjha, pahara paharā’’tiādīsu kodhe. ‘‘Sādhu sādhū’’tiādīsu pasaṃsāyaṃ. ‘‘Gaccha gaccha, lunāhi lunāhī’’tiādīsu turite. ‘‘Āgaccha āgacchā’’tiādīsu kotūhale. ‘‘Buddho buddhoti cintento’’tiādīsu (bu. vaṃ. 2.44) acchare. ‘‘Abhikkamathāyasmanto, abhikkamathāyasmanto’’tiādīsu (dī. ni. 3.20; a. ni. 9.11) hāse. ‘‘Kahaṃ ekaputtaka, kahaṃ ekaputtakā’’tiādīsu soke. ‘‘Aho sukhaṃ, aho sukha’’ntiādīsu (udā. 20; cūḷava. 332) pasāde. Ca-saddo avuttasamuccayattho . Tena garahaasammānādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo. Tattha ‘‘pāpo pāpo’’tiādīsu garahāyaṃ. ‘‘Abhirūpaka abhirūpakā’’tiādīsu asammāne daṭṭhabbaṃ.

    නයිදං ආමෙඩිතවසෙන ද්‌වික්‌ඛත්‌තුං වුත්‌තං, අථ ඛො අත්‌ථද්‌වයවසෙනාති දස්‌සෙන්‌තො ‘‘අථ වා’’තිආදිමාහ. අභික්‌කන්‌තන්‌ති වචනං අපෙක්‌ඛිත්‌වා නපුංසකලිඞ්‌ගවසෙන වුත්‌තං. තං පන භගවතො වචනං ධම්‌මස්‌ස දෙසනාති කත්‌වා වුත්‌තං ‘‘යදිදං භොතො ගොතමස්‌ස ධම්‌මදෙසනා’’ති. අත්‌ථමත්‌තදස්‌සනං වා එතං, තස්‌මා අත්‌ථවසෙන ලිඞ්‌ගවිභත්‌තිවිපරිණාමො වෙදිතබ්‌බො. දුතියපදෙපි එසෙව නයො. දොසනාසනතොති රාගාදිකිලෙසවිද්‌ධංසනතො. ගුණාධිගමනතොති සීලාදිගුණානං සම්‌පාපනතො. යෙ ගුණෙ දෙසනා අධිගමෙති, තෙසු පධානභූතා ගුණා දස්‌සෙතබ්‌බාති තෙ පධානභූතෙ ගුණෙ තාව දස්‌සෙතුං ‘‘සද්‌ධාජනනතො පඤ්‌ඤාජනනතො’’ති වුත්‌තං. සද්‌ධාපමුඛා හි ලොකියා ගුණා, පඤ්‌ඤාපමුඛා ලොකුත්‌තරා. සාත්‌ථතොතිආදීසු සීලාදිඅත්‌ථසම්‌පත්‌තියා සාත්‌ථතො, සභාවනිරුත්‌තිසම්‌පත්‌තියා සබ්‍යඤ්‌ජනතො. සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යසද්‌දප්‌පයොගතාය උත්‌තානපදතො, සණ්‌හසුඛුමභාවෙන දුවිඤ්‌ඤෙය්‍යත්‌ථතාය ගම්‌භීරත්‌ථතො. සිනිද්‌ධමුදුමධුරසද්‌දප්‌පයොගතාය කණ්‌ණසුඛතො, විපුලවිසුද්‌ධපෙමනීයත්‌ථතාය හදයඞ්‌ගමතො. මානාතිමානවිධමනෙන අනත්‌තුක්‌කංසනතො, ථම්‌භසාරම්‌භනිම්‌මද්‌දනෙන අපරවම්‌භනතො. හිතාධිප්‌පායප්‌පවත්‌තියා පරෙසං රාගපරිළාහාදිවූපසමනෙන කරුණාසීතලතො, කිලෙසන්‌ධකාරවිධමනෙන පඤ්‌ඤාවදාතතො. කරවීකරුතමඤ්‌ජුතාය ආපාථරමණීයතො, පුබ්‌බාපරාවිරුද්‌ධසුවිසුද්‌ධත්‌ථතාය විමද්‌දක්‌ඛමතො. ආපාථරමණීයතාය එව සුය්‍යමානසුඛතො, විමද්‌දක්‌ඛමතාය හිතජ්‌ඣාසයප්‌පවත්‌තිතාය ච වීමංසියමානහිතතොති එවමත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. එවමාදීහීති ආදි-සද්‌දෙන සංසාරචක්‌කනිවත්‌තනතො, සද්‌ධම්‌මචක්‌කප්‌පවත්‌තනතො, මිච්‌ඡාවාදවිධමනතො, සම්‌මාවාදපතිට්‌ඨාපනතො, අකුසලමූලසමුද්‌ධරණතො, කුසලමූලසංරොපනතො, අපායද්‌වාරපිධානතො, සග්‌ගමග්‌ගද්‌වාරවිවරණතො, පරියුට්‌ඨානවූපසමනතො, අනුසයසමුග්‌ඝාතනතොති එවමාදීනං සඞ්‌ගහො දට්‌ඨබ්‌බො.

    Nayidaṃ āmeḍitavasena dvikkhattuṃ vuttaṃ, atha kho atthadvayavasenāti dassento ‘‘atha vā’’tiādimāha. Abhikkantanti vacanaṃ apekkhitvā napuṃsakaliṅgavasena vuttaṃ. Taṃ pana bhagavato vacanaṃ dhammassa desanāti katvā vuttaṃ ‘‘yadidaṃ bhoto gotamassa dhammadesanā’’ti. Atthamattadassanaṃ vā etaṃ, tasmā atthavasena liṅgavibhattivipariṇāmo veditabbo. Dutiyapadepi eseva nayo. Dosanāsanatoti rāgādikilesaviddhaṃsanato. Guṇādhigamanatoti sīlādiguṇānaṃ sampāpanato. Ye guṇe desanā adhigameti, tesu padhānabhūtā guṇā dassetabbāti te padhānabhūte guṇe tāva dassetuṃ ‘‘saddhājananato paññājananato’’ti vuttaṃ. Saddhāpamukhā hi lokiyā guṇā, paññāpamukhā lokuttarā. Sātthatotiādīsu sīlādiatthasampattiyā sātthato, sabhāvaniruttisampattiyā sabyañjanato. Suviññeyyasaddappayogatāya uttānapadato, saṇhasukhumabhāvena duviññeyyatthatāya gambhīratthato. Siniddhamudumadhurasaddappayogatāya kaṇṇasukhato, vipulavisuddhapemanīyatthatāya hadayaṅgamato. Mānātimānavidhamanena anattukkaṃsanato, thambhasārambhanimmaddanena aparavambhanato. Hitādhippāyappavattiyā paresaṃ rāgapariḷāhādivūpasamanena karuṇāsītalato, kilesandhakāravidhamanena paññāvadātato. Karavīkarutamañjutāya āpātharamaṇīyato, pubbāparāviruddhasuvisuddhatthatāya vimaddakkhamato. Āpātharamaṇīyatāya eva suyyamānasukhato, vimaddakkhamatāya hitajjhāsayappavattitāya ca vīmaṃsiyamānahitatoti evamattho veditabbo. Evamādīhīti ādi-saddena saṃsāracakkanivattanato, saddhammacakkappavattanato, micchāvādavidhamanato, sammāvādapatiṭṭhāpanato, akusalamūlasamuddharaṇato, kusalamūlasaṃropanato, apāyadvārapidhānato, saggamaggadvāravivaraṇato, pariyuṭṭhānavūpasamanato, anusayasamugghātanatoti evamādīnaṃ saṅgaho daṭṭhabbo.

    අධොමුඛඨපිතන්‌ති කෙනචි අධොමුඛං ඨපිතං. හෙට්‌ඨාමුඛජාතන්‌ති සභාවෙනෙව හෙට්‌ඨාමුඛං ජාතං. උග්‌ඝාටෙය්‍යාති විවටං කරෙය්‍ය. හත්‌ථෙ ගහෙත්‌වාති ‘‘පුරත්‌ථාභිමුඛො උත්‌තරාභිමුඛො වා ගච්‌ඡා’’තිආදීනි අවත්‌වා හත්‌ථෙ ගහෙත්‌වා ‘‘නිස්‌සන්‌දෙහං එස මග්‌ගො, එවං ගච්‌ඡා’’ති දස්‌සෙය්‍ය. කාළපක්‌ඛචාතුද්‌දසීති කාළපක්‌ඛෙ චාතුද්‌දසී කාළපක්‌ඛචාතුද්‌දසී. නික්‌කුජ්‌ජිතං උක්‌කුජ්‌ජෙය්‍යාති ආධෙය්‍යස්‌ස අනාධාරභූතං භාජනං ආධාරභාවාපාදනවසෙන උක්‌කුජ්‌ජෙය්‍ය. හෙට්‌ඨාමුඛජාතතාය සද්‌ධම්‌මවිමුඛං අධොමුඛඨපිතතාය අසද්‌ධම්‌මෙ පතිට්‌ඨිතන්‌ති එවං පදද්‌වයං යථාරහං යොජෙතබ්‌බං, න යථාසඞ්‌ඛ්‍යං. කාමං කාමච්‌ඡන්‌දාදයොපි පටිච්‌ඡාදකා නීවරණභාවතො, මිච්‌ඡාදිට්‌ඨි පන සවිසෙසං පටිච්‌ඡාදිකා සත්‌තෙ මිච්‌ඡාභිනිවෙසනෙනාති ආහ ‘‘මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිගහනපටිච්‌ඡන්‌න’’න්‌ති. තෙනාහ භගවා – ‘‘මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිපරමාහං, භික්‌ඛවෙ, වජ්‌ජං වදාමී’’ති. සබ්‌බො අපායගාමිමග්‌ගො කුම්‌මග්‌ගො කුච්‌ඡිතො මග්‌ගොති කත්‌වා, සම්‌මාදිට්‌ඨිආදීනං උජුපටිපක්‌ඛතාය මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිආදයො අට්‌ඨ මිච්‌ඡත්‌තධම්‌මා මිච්‌ඡාමග්‌ගො. තෙනෙව හි තදුභයපටිපක්‌ඛතං සන්‌ධාය ‘‘සග්‌ගමොක්‌ඛමග්‌ගං ආචික්‌ඛන්‌තෙනා’’ති වුත්‌තං. සප්‌පිආදිසන්‌නිස්‌සයො පදීපො න තථා, උජ්‌ජලො යථා තෙලසන්‌නිස්‌සයොති තෙලපජ්‌ජොතග්‌ගහණං. එතෙහි පරියායෙහීති එතෙහි නික්‌කුජ්‌ජිතුක්‌කුජ්‌ජනපටිච්‌ඡන්‌නවිවරණාදිඋපමොපමිතබ්‌බප්‌පකාරෙහි, එතෙහි වා යථාවුත්‌තෙහි අරසරූපතාදීනං අත්‌තනි අඤ්‌ඤථා පටිපාදනපරියායෙහි අත්‌තනො දිබ්‌බවිහාරවිභාවනපරියායෙහි විජ්‌ජත්‌තයවිභාවනාපදෙසෙන අත්‌තනො සබ්‌බඤ්‌ඤුගුණවිභාවනපරියායෙහි ච. තෙනාහ ‘‘අනෙකපරියායෙන ධම්‌මො පකාසිතො’’ති.

    Adhomukhaṭhapitanti kenaci adhomukhaṃ ṭhapitaṃ. Heṭṭhāmukhajātanti sabhāveneva heṭṭhāmukhaṃ jātaṃ. Ugghāṭeyyāti vivaṭaṃ kareyya. Hatthegahetvāti ‘‘puratthābhimukho uttarābhimukho vā gacchā’’tiādīni avatvā hatthe gahetvā ‘‘nissandehaṃ esa maggo, evaṃ gacchā’’ti dasseyya. Kāḷapakkhacātuddasīti kāḷapakkhe cātuddasī kāḷapakkhacātuddasī. Nikkujjitaṃ ukkujjeyyāti ādheyyassa anādhārabhūtaṃ bhājanaṃ ādhārabhāvāpādanavasena ukkujjeyya. Heṭṭhāmukhajātatāya saddhammavimukhaṃ adhomukhaṭhapitatāya asaddhamme patiṭṭhitanti evaṃ padadvayaṃ yathārahaṃ yojetabbaṃ, na yathāsaṅkhyaṃ. Kāmaṃ kāmacchandādayopi paṭicchādakā nīvaraṇabhāvato, micchādiṭṭhi pana savisesaṃ paṭicchādikā satte micchābhinivesanenāti āha ‘‘micchādiṭṭhigahanapaṭicchanna’’nti. Tenāha bhagavā – ‘‘micchādiṭṭhiparamāhaṃ, bhikkhave, vajjaṃ vadāmī’’ti. Sabbo apāyagāmimaggo kummaggo kucchito maggoti katvā, sammādiṭṭhiādīnaṃ ujupaṭipakkhatāya micchādiṭṭhiādayo aṭṭha micchattadhammā micchāmaggo. Teneva hi tadubhayapaṭipakkhataṃ sandhāya ‘‘saggamokkhamaggaṃ ācikkhantenā’’ti vuttaṃ. Sappiādisannissayo padīpo na tathā, ujjalo yathā telasannissayoti telapajjotaggahaṇaṃ. Etehi pariyāyehīti etehi nikkujjitukkujjanapaṭicchannavivaraṇādiupamopamitabbappakārehi, etehi vā yathāvuttehi arasarūpatādīnaṃ attani aññathā paṭipādanapariyāyehi attano dibbavihāravibhāvanapariyāyehi vijjattayavibhāvanāpadesena attano sabbaññuguṇavibhāvanapariyāyehi ca. Tenāha ‘‘anekapariyāyena dhammo pakāsito’’ti.

    දෙසනානුමොදනකථා නිට්‌ඨිතා.

    Desanānumodanakathā niṭṭhitā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග • Mahāvibhaṅga / වෙරඤ්‌ජකණ්‌ඩං • Verañjakaṇḍaṃ

    අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / දෙසනානුමොදනකථා • Desanānumodanakathā

    ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / උපාසකත්‌තපටිවෙදනාකථාවණ්‌ණනා • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā

    ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / උපාසකත්‌තපටිවෙදනාකථාවණ්‌ණනා • Upāsakattapaṭivedanākathāvaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact