| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
२. देसनासुत्तवण्णना
2. Desanāsuttavaṇṇanā
३९. दुतिये परियायेनाति एत्थ परियाय-सद्दो ‘‘मधुपिण्डिकपरियायोत्वेव नं धारेही’’तिआदीसु (म॰ नि॰ १.२०५) देसनायं आगतो। ‘‘अत्थि ख्वेस , ब्राह्मण, परियायो, येन मं परियायेन सम्मा वदमानो वदेय्य – अकिरियवादो समणो गोतमो’’तिआदीसु (पारा॰ ५; अ॰ नि॰ ८.११) कारणे। ‘‘कस्स नु खो, आनन्द, अज्ज परियायो भिक्खुनियो ओवदितु’’न्तिआदीसु (म॰ नि॰ ३.३९८) वारे। इध पन वारेपि कारणेपि वट्टति, तस्मा, भिक्खवे, तथागतस्स द्वे धम्मदेसना यथारहं कारणेन भवन्ति, वारेन वाति अयमेत्थ अत्थो। भगवा हि वेनेय्यज्झासयानुरूपं कदाचि ‘‘इमे धम्मा कुसला, इमे, धम्मा अकुसला। इमे धम्मा सावज्जा, इमे धम्मा अनवज्जा। इमे सेवितब्बा, इमे न सेवितब्बा’’तिआदिना कुसलाकुसलधम्मे विभजन्तो कुसलधम्मेहि अकुसलधम्मे असङ्करतो पञ्ञापेन्तो ‘‘पापं पापकतो पस्सथा’’ति धम्मं देसेति। कदाचि ‘‘पाणातिपातो, भिक्खवे, आसेवितो भावितो बहुलीकतो निरयसंवत्तनिको तिरच्छानयोनिसंवत्तनिको पेत्तिविसयसंवत्तनिको, यो सब्बलहुको पाणातिपातो, सो अप्पायुकसंवत्तनिको’’तिआदिना (अ॰ नि॰ ८.४०) आदीनवं पकासेन्तो पापतो निब्बिदादीहि नियोजेन्तो ‘‘निब्बिन्दथ विरज्जथा’’ति धम्मं देसेति।
39. Dutiye pariyāyenāti ettha pariyāya-saddo ‘‘madhupiṇḍikapariyāyotveva naṃ dhārehī’’tiādīsu (ma. ni. 1.205) desanāyaṃ āgato. ‘‘Atthi khvesa , brāhmaṇa, pariyāyo, yena maṃ pariyāyena sammā vadamāno vadeyya – akiriyavādo samaṇo gotamo’’tiādīsu (pārā. 5; a. ni. 8.11) kāraṇe. ‘‘Kassa nu kho, ānanda, ajja pariyāyo bhikkhuniyo ovaditu’’ntiādīsu (ma. ni. 3.398) vāre. Idha pana vārepi kāraṇepi vaṭṭati, tasmā, bhikkhave, tathāgatassa dve dhammadesanā yathārahaṃ kāraṇena bhavanti, vārena vāti ayamettha attho. Bhagavā hi veneyyajjhāsayānurūpaṃ kadāci ‘‘ime dhammā kusalā, ime, dhammā akusalā. Ime dhammā sāvajjā, ime dhammā anavajjā. Ime sevitabbā, ime na sevitabbā’’tiādinā kusalākusaladhamme vibhajanto kusaladhammehi akusaladhamme asaṅkarato paññāpento ‘‘pāpaṃ pāpakato passathā’’ti dhammaṃ deseti. Kadāci ‘‘pāṇātipāto, bhikkhave, āsevito bhāvito bahulīkato nirayasaṃvattaniko tiracchānayonisaṃvattaniko pettivisayasaṃvattaniko, yo sabbalahuko pāṇātipāto, so appāyukasaṃvattaniko’’tiādinā (a. ni. 8.40) ādīnavaṃ pakāsento pāpato nibbidādīhi niyojento ‘‘nibbindatha virajjathā’’ti dhammaṃ deseti.
भवन्तीति होन्ति पवत्तन्ति। पापं पापकतो पस्सथाति सब्बं पापधम्मं दिट्ठेव धम्मे आयतिञ्च अहितदुक्खावहतो लामकतो पस्सथ। तत्थ निब्बिन्दथाति तस्मिं पापधम्मे ‘‘अच्चन्तहीनभावतो लामकट्ठेन पापं, अकोसल्लसम्भूतट्ठेन अकुसलं, पकतिपभस्सरस्स पसन्नस्स च चित्तस्स पभस्सरादिभावविनासनतो संकिलेसिकं, पुनप्पुनं भवदुक्खनिब्बत्तनतो पोनोब्भविकं, सहेव दरथेहि परिळाहेहि वत्तनतो सदरथं, दुक्खस्सेव विपच्चनतो दुक्खविपाकं, अपरिमाणम्पि कालं अनागते जातिजरामरणनिब्बत्तनतो आयतिं जातिजरामरणियं, सब्बहितसुखविद्धंसनसमत्थ’’न्तिआदिना नयेन नानाविधे आदीनवे, तस्स च पहाने आनिसंसे सम्मपञ्ञाय पस्सन्ता निब्बिन्दथ निब्बेदं आपज्जथ। निब्बिन्दन्ता च विपस्सनं वड्ढेत्वा अरियमग्गाधिगमेन पापतो विरज्जथ चेव विमुच्चथ च। मग्गेन वा समुच्छेदविरागवसेन विरज्जथ, ततो फलेन पटिप्पस्सद्धिविमुत्तिवसेन विमुच्चथ। अथ वा पापन्ति लामकतो पापं। किं वुत्तं होति? यं अनिच्चदुक्खादिभावेन कुच्छितं अरियेहि जिगुच्छनीयं वट्टदुक्खं पापेतीति पापं। किं पन तं? तेभूमकधम्मजातं । यथावुत्तेन अत्थेन पापकतो दिस्वा तत्थ अनिच्चतो, दुक्खतो, रोगतो, गण्डतो, सल्लतो, अघतो, आबाधतोतिआदिना विपस्सनं वड्ढेन्ता निब्बिन्दथ। अयं दुतियाति याथावतो अहितानत्थविभावनं पठमं उपादाय ततो विवेचनं अयं दुतिया धम्मदेसना।
Bhavantīti honti pavattanti. Pāpaṃ pāpakato passathāti sabbaṃ pāpadhammaṃ diṭṭheva dhamme āyatiñca ahitadukkhāvahato lāmakato passatha. Tattha nibbindathāti tasmiṃ pāpadhamme ‘‘accantahīnabhāvato lāmakaṭṭhena pāpaṃ, akosallasambhūtaṭṭhena akusalaṃ, pakatipabhassarassa pasannassa ca cittassa pabhassarādibhāvavināsanato saṃkilesikaṃ, punappunaṃ bhavadukkhanibbattanato ponobbhavikaṃ, saheva darathehi pariḷāhehi vattanato sadarathaṃ, dukkhasseva vipaccanato dukkhavipākaṃ, aparimāṇampi kālaṃ anāgate jātijarāmaraṇanibbattanato āyatiṃ jātijarāmaraṇiyaṃ, sabbahitasukhaviddhaṃsanasamattha’’ntiādinā nayena nānāvidhe ādīnave, tassa ca pahāne ānisaṃse sammapaññāya passantā nibbindatha nibbedaṃ āpajjatha. Nibbindantā ca vipassanaṃ vaḍḍhetvā ariyamaggādhigamena pāpato virajjatha ceva vimuccatha ca. Maggena vā samucchedavirāgavasena virajjatha, tato phalena paṭippassaddhivimuttivasena vimuccatha. Atha vā pāpanti lāmakato pāpaṃ. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yaṃ aniccadukkhādibhāvena kucchitaṃ ariyehi jigucchanīyaṃ vaṭṭadukkhaṃ pāpetīti pāpaṃ. Kiṃ pana taṃ? Tebhūmakadhammajātaṃ . Yathāvuttena atthena pāpakato disvā tattha aniccato, dukkhato, rogato, gaṇḍato, sallato, aghato, ābādhatotiādinā vipassanaṃ vaḍḍhentā nibbindatha. Ayaṃ dutiyāti yāthāvato ahitānatthavibhāvanaṃ paṭhamaṃ upādāya tato vivecanaṃ ayaṃ dutiyā dhammadesanā.
गाथासु बुद्धस्साति सब्बञ्ञुबुद्धस्स। सब्बभूतानुकम्पिनोति सब्बेपि सत्ते महाकरुणाय अनुकम्पनसभावस्स। परियायवचनन्ति परियायेन कथनं देसनं। पस्साति परिसं आलपति, परिसजेट्ठकं वा सन्धाय वुत्तं। केचि पनाहु ‘‘अत्तानमेव सन्धाय भगवा ‘पस्सा’ति अवोचा’’ति। तत्थाति तस्मिं पापके विरज्जथ रागं पजहथाति अत्थो। सेसं वुत्तनयमेव।
Gāthāsu buddhassāti sabbaññubuddhassa. Sabbabhūtānukampinoti sabbepi satte mahākaruṇāya anukampanasabhāvassa. Pariyāyavacananti pariyāyena kathanaṃ desanaṃ. Passāti parisaṃ ālapati, parisajeṭṭhakaṃ vā sandhāya vuttaṃ. Keci panāhu ‘‘attānameva sandhāya bhagavā ‘passā’ti avocā’’ti. Tatthāti tasmiṃ pāpake virajjatha rāgaṃ pajahathāti attho. Sesaṃ vuttanayameva.
दुतियसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Dutiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / २. देसनासुत्तं • 2. Desanāsuttaṃ
