| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
२. देवदहसुत्तवण्णना
2. Devadahasuttavaṇṇanā
२. दुतिये देवदहन्ति देवा वुच्चन्ति राजानो, तेसं मङ्गलदहो, सयंजातो वा सो दहोति, तस्मा ‘‘देवदहो’’ति वुत्तो। तस्स अविदूरे निगमो देवदहन्त्वेव नपुंसकलिङ्गवसेन सङ्खं गतो। पच्छाभूमगमिकाति पच्छाभूमं अपरदिसायं निविट्ठं जनपदं गन्तुकामा। निवासन्ति तेमासं वस्सावासं। अपलोकितोति आपुच्छितो। अपलोकेथाति आपुच्छथ। कस्मा थेरं आपुच्छापेति? ते सभारे कातुकामताय। यो हि एकविहारे वसन्तोपि सन्तिकं न गच्छति पक्कमन्तो अनापुच्छा पक्कमति, अयं निब्भारो नाम। यो एकविहारे वसन्तोपि आगन्त्वा पस्सति, पक्कमन्तो आपुच्छति, अयं सभारो नाम। इमेपि भिक्खू भगवा ‘‘एवमिमे सीलादीहि वड्ढिस्सन्ती’’ति सभारे कातुकामो आपुच्छापेति।
2. Dutiye devadahanti devā vuccanti rājāno, tesaṃ maṅgaladaho, sayaṃjāto vā so dahoti, tasmā ‘‘devadaho’’ti vutto. Tassa avidūre nigamo devadahantveva napuṃsakaliṅgavasena saṅkhaṃ gato. Pacchābhūmagamikāti pacchābhūmaṃ aparadisāyaṃ niviṭṭhaṃ janapadaṃ gantukāmā. Nivāsanti temāsaṃ vassāvāsaṃ. Apalokitoti āpucchito. Apalokethāti āpucchatha. Kasmā theraṃ āpucchāpeti? Te sabhāre kātukāmatāya. Yo hi ekavihāre vasantopi santikaṃ na gacchati pakkamanto anāpucchā pakkamati, ayaṃ nibbhāro nāma. Yo ekavihāre vasantopi āgantvā passati, pakkamanto āpucchati, ayaṃ sabhāro nāma. Imepi bhikkhū bhagavā ‘‘evamime sīlādīhi vaḍḍhissantī’’ti sabhāre kātukāmo āpucchāpeti.
पण्डितोति धातुकोसल्लादिना चतुब्बिधेन पण्डिच्चेन समन्नागतो। अनुग्गाहकोति आमिसानुग्गहेन च धम्मानुग्गहेन चाति द्वीहिपि अनुग्गहेहि अनुग्गाहको। थेरो किर अञ्ञे भिक्खू विय पातोव पिण्डाय अगन्त्वा सब्बभिक्खूसु गतेसु सकलं सङ्घारामं अनुविचरन्तो असम्मट्ठट्ठानं सम्मज्जति, अछड्डितं कचवरं छड्डेति, सङ्घारामे दुन्निक्खित्तानि मञ्चपीठदारुभण्डमत्तिकाभण्डानि पटिसामेति। किं कारणा? ‘‘मा अञ्ञतित्थिया विहारं पविट्ठा दिस्वा परिभवं अकंसू’’ति। ततो गिलानसालं गन्त्वा गिलाने अस्सासेत्वा ‘‘केनत्थो’’ति पुच्छित्वा येन अत्थो होति, तदत्थं तेसं दहरसामणेरे आदाय भिक्खाचारवत्तेन वा सभागट्ठाने वा भेसज्जं परियेसित्वा तेसं दत्वा, ‘‘गिलानुपट्ठानं नाम बुद्धपच्चेकबुद्धेहि वण्णितं, गच्छथ सप्पुरिसा अप्पमत्ता होथा’’ति ते पेसेत्वा सयं पिण्डाय चरित्वा उपट्ठाककुले वा भत्तकिच्चं कत्वा विहारं गच्छति। इदं तावस्स निबद्धवासट्ठाने आचिण्णं।
Paṇḍitoti dhātukosallādinā catubbidhena paṇḍiccena samannāgato. Anuggāhakoti āmisānuggahena ca dhammānuggahena cāti dvīhipi anuggahehi anuggāhako. Thero kira aññe bhikkhū viya pātova piṇḍāya agantvā sabbabhikkhūsu gatesu sakalaṃ saṅghārāmaṃ anuvicaranto asammaṭṭhaṭṭhānaṃ sammajjati, achaḍḍitaṃ kacavaraṃ chaḍḍeti, saṅghārāme dunnikkhittāni mañcapīṭhadārubhaṇḍamattikābhaṇḍāni paṭisāmeti. Kiṃ kāraṇā? ‘‘Mā aññatitthiyā vihāraṃ paviṭṭhā disvā paribhavaṃ akaṃsū’’ti. Tato gilānasālaṃ gantvā gilāne assāsetvā ‘‘kenattho’’ti pucchitvā yena attho hoti, tadatthaṃ tesaṃ daharasāmaṇere ādāya bhikkhācāravattena vā sabhāgaṭṭhāne vā bhesajjaṃ pariyesitvā tesaṃ datvā, ‘‘gilānupaṭṭhānaṃ nāma buddhapaccekabuddhehi vaṇṇitaṃ, gacchatha sappurisā appamattā hothā’’ti te pesetvā sayaṃ piṇḍāya caritvā upaṭṭhākakule vā bhattakiccaṃ katvā vihāraṃ gacchati. Idaṃ tāvassa nibaddhavāsaṭṭhāne āciṇṇaṃ.
भगवति पन चारिकं चरमाने ‘‘अहं अग्गसावको’’ति उपाहनं आरुय्ह छत्तं गहेत्वा पुरतो पुरतो न गच्छति। ये पन तत्थ महल्लका वा आबाधिका वा अतिदहरा वा, तेसं रुज्जनट्ठानानि तेलेन मक्खापेत्वा पत्तचीवरं अत्तनो दहरसामणेरेहि गाहापेत्वा तंदिवसं वा दुतियदिवसं वा ते गण्हित्वाव गच्छति। एकदिवसञ्हि तञ्ञेव आयस्मन्तं अतिविकाले सम्पत्तत्ता सेनासनं अलभित्वा, चीवरकुटियं निसिन्नं दिस्वा, सत्था पुनदिवसे भिक्खुसङ्घं सन्निपातापेत्वा, हत्थिवानरतित्तिरवत्थुं कथेत्वा, ‘‘यथावुड्ढं सेनासनं दातब्ब’’न्ति सिक्खापदं पञ्ञापेसि। एवं तावेस आमिसानुग्गहेन अनुग्गण्हाति। ओवदन्तो पनेस सतवारम्पि सहस्सवारम्पि ताव ओवदति, याव सो पुग्गलो सोतापत्तिफले पतिट्ठाति, अथ नं विस्सज्जेत्वा अञ्ञं ओवदति। इमिना नयेन ओवदतो चस्स ओवादे ठत्वा अरहत्तं पत्ता गणनपथं अतिक्कन्ता। एवं धम्मानुग्गहेन अनुग्गण्हाति।
Bhagavati pana cārikaṃ caramāne ‘‘ahaṃ aggasāvako’’ti upāhanaṃ āruyha chattaṃ gahetvā purato purato na gacchati. Ye pana tattha mahallakā vā ābādhikā vā atidaharā vā, tesaṃ rujjanaṭṭhānāni telena makkhāpetvā pattacīvaraṃ attano daharasāmaṇerehi gāhāpetvā taṃdivasaṃ vā dutiyadivasaṃ vā te gaṇhitvāva gacchati. Ekadivasañhi taññeva āyasmantaṃ ativikāle sampattattā senāsanaṃ alabhitvā, cīvarakuṭiyaṃ nisinnaṃ disvā, satthā punadivase bhikkhusaṅghaṃ sannipātāpetvā, hatthivānaratittiravatthuṃ kathetvā, ‘‘yathāvuḍḍhaṃ senāsanaṃ dātabba’’nti sikkhāpadaṃ paññāpesi. Evaṃ tāvesa āmisānuggahena anuggaṇhāti. Ovadanto panesa satavārampi sahassavārampi tāva ovadati, yāva so puggalo sotāpattiphale patiṭṭhāti, atha naṃ vissajjetvā aññaṃ ovadati. Iminā nayena ovadato cassa ovāde ṭhatvā arahattaṃ pattā gaṇanapathaṃ atikkantā. Evaṃ dhammānuggahena anuggaṇhāti.
पच्चस्सोसुन्ति ते भिक्खू ‘‘अम्हाकं नेव उपज्झायो, न आचरियो न सन्दिट्ठसम्भत्तो। किं तस्स सन्तिके करिस्सामा’’ति? तुण्हीभावं अनापज्जित्वा ‘‘एवं, भन्ते’’ति सत्थु वचनं सम्पटिच्छिंसु। एळगलागुम्बेति गच्छमण्डपके। सो किर एळगलागुम्बो धुवसलिलट्ठाने जातो। अथेत्थ चतूहि पादेहि मण्डपं कत्वा तस्स उपरि तं गुम्बं आरोपेसुं, सो तं मण्डपं छादेसि। अथस्स हेट्ठा इट्ठकाहि परिचिनित्वा वालिकं ओकिरित्वा आसनं पञ्ञापयिंसु। सीतलं दिवाट्ठानं उदकवातो वायति। थेरो तस्मिं निसीदि। तं सन्धाय वुत्तं ‘‘एळगलागुम्बे’’ति।
Paccassosunti te bhikkhū ‘‘amhākaṃ neva upajjhāyo, na ācariyo na sandiṭṭhasambhatto. Kiṃ tassa santike karissāmā’’ti? Tuṇhībhāvaṃ anāpajjitvā ‘‘evaṃ, bhante’’ti satthu vacanaṃ sampaṭicchiṃsu. Eḷagalāgumbeti gacchamaṇḍapake. So kira eḷagalāgumbo dhuvasalilaṭṭhāne jāto. Athettha catūhi pādehi maṇḍapaṃ katvā tassa upari taṃ gumbaṃ āropesuṃ, so taṃ maṇḍapaṃ chādesi. Athassa heṭṭhā iṭṭhakāhi paricinitvā vālikaṃ okiritvā āsanaṃ paññāpayiṃsu. Sītalaṃ divāṭṭhānaṃ udakavāto vāyati. Thero tasmiṃ nisīdi. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘eḷagalāgumbe’’ti.
नानावेरज्जगतन्ति एकस्स रञ्ञो रज्जतो नानाविधं रज्जगतं। विरज्जन्ति अञ्ञं रज्जं। यथा हि सदेसतो अञ्ञो विदेसो, एवं निवुत्थरज्जतो अञ्ञं रज्जं विरज्जं नाम, तं वेरज्जन्ति वुत्तं। खत्तियपण्डिताति बिम्बिसारकोसलराजादयो पण्डितराजानो। ब्राह्मणपण्डिताति चङ्कीतारुक्खादयो पण्डितब्राह्मणा। गहपतिपण्डिताति चित्तसुदत्तादयो पण्डितगहपतयो। समणपण्डिताति सभियपिलोतिकादयो पण्डितपरिब्बाजका । वीमंसकाति अत्थगवेसिनो। किंवादीति किं अत्तनो दस्सनं वदति, किं लद्धिकोति अत्थो। किमक्खायीति किं सावकानं ओवादानुसासनिं आचिक्खति? धम्मस्स चानुधम्मन्ति भगवता वुत्तब्याकरणस्स अनुब्याकरणं। सहधम्मिकोति सकारणो। वादानुवादोति भगवता वुत्तवादस्स अनुवादो। ‘‘वादानुपातो’’तिपि पाठो, सत्थु वादस्स अनुपातो अनुपतनं, अनुगमनन्ति अत्थो। इमिनापि वादं अनुगतो वादोयेव दीपितो होति।
Nānāverajjagatanti ekassa rañño rajjato nānāvidhaṃ rajjagataṃ. Virajjanti aññaṃ rajjaṃ. Yathā hi sadesato añño videso, evaṃ nivuttharajjato aññaṃ rajjaṃ virajjaṃ nāma, taṃ verajjanti vuttaṃ. Khattiyapaṇḍitāti bimbisārakosalarājādayo paṇḍitarājāno. Brāhmaṇapaṇḍitāti caṅkītārukkhādayo paṇḍitabrāhmaṇā. Gahapatipaṇḍitāti cittasudattādayo paṇḍitagahapatayo. Samaṇapaṇḍitāti sabhiyapilotikādayo paṇḍitaparibbājakā . Vīmaṃsakāti atthagavesino. Kiṃvādīti kiṃ attano dassanaṃ vadati, kiṃ laddhikoti attho. Kimakkhāyīti kiṃ sāvakānaṃ ovādānusāsaniṃ ācikkhati? Dhammassa cānudhammanti bhagavatā vuttabyākaraṇassa anubyākaraṇaṃ. Sahadhammikoti sakāraṇo. Vādānuvādoti bhagavatā vuttavādassa anuvādo. ‘‘Vādānupāto’’tipi pāṭho, satthu vādassa anupāto anupatanaṃ, anugamananti attho. Imināpi vādaṃ anugato vādoyeva dīpito hoti.
अविगतरागस्सातिआदीसु तण्हावसेनेव अत्थो वेदितब्बो। तण्हा हि रज्जनतो रागो, छन्दियनतो छन्दो, पियायनट्ठेन पेमं, पिवितुकामट्ठेन पिपासा, अनुदहनट्ठेन परिळाहोति वुच्चति। अकुसले चावुसो, धम्मेतिआदि कस्मा आरद्धं? पञ्चसु खन्धेसु अवीतरागस्स आदीनवं , वीतरागस्स च आनिसंसं दस्सेतुं। तत्र अविघातोति निद्दुक्खो। अनुपायासोति निरुपतापो। अपरिळाहोति निद्दाहो। एवं सब्बत्थ अत्थो वेदितब्बो। दुतियं।
Avigatarāgassātiādīsu taṇhāvaseneva attho veditabbo. Taṇhā hi rajjanato rāgo, chandiyanato chando, piyāyanaṭṭhena pemaṃ, pivitukāmaṭṭhena pipāsā, anudahanaṭṭhena pariḷāhoti vuccati. Akusale cāvuso, dhammetiādi kasmā āraddhaṃ? Pañcasu khandhesu avītarāgassa ādīnavaṃ , vītarāgassa ca ānisaṃsaṃ dassetuṃ. Tatra avighātoti niddukkho. Anupāyāsoti nirupatāpo. Apariḷāhoti niddāho. Evaṃ sabbattha attho veditabbo. Dutiyaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / २. देवदहसुत्तं • 2. Devadahasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / २. देवदहसुत्तवण्णना • 2. Devadahasuttavaṇṇanā
