| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
॥ ನಮೋ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಅರಹತೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯೇ
Majjhimanikāye
ಉಪರಿಪಣ್ಣಾಸ-ಟೀಕಾ
Uparipaṇṇāsa-ṭīkā
೧. ದೇವದಹವಗ್ಗೋ
1. Devadahavaggo
೧. ದೇವದಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
1. Devadahasuttavaṇṇanā
೧. ದಿಬ್ಬನ್ತಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಕೀಳನ್ತಿ, ಲಳನ್ತಿ, ತೇಸು ವಾ ವಿಹರನ್ತಿ, ವಿಜಯಸಮತ್ಥತಾಯೋಗೇನ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇ ವಿಜೇತುಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ; ಇಸ್ಸರಿಯಟ್ಠಾನಾದಿಸಕ್ಕಾರದಾನಗ್ಗಹಣಂ ತಂತಂಅತ್ಥಾನುಸಾಸನಞ್ಚ ಕರೋನ್ತಾ ವೋಹರನ್ತಿ, ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವಪ್ಪತ್ತಾಯ ಜುತಿಯಾ ಜೋತೇನ್ತಿ ವಾತಿ ದೇವಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ರಾಜಾನೋ। ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ಜನಂ ರಞ್ಜಯನ್ತಾ ಸಯಂ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ವಿಸೇಸೇಹಿ ರಾಜನ್ತಿ ದಿಬ್ಬನ್ತಿ ಸೋಭನ್ತೀತಿ ಚ, ‘‘ರಾಜಾನೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ನಿಗಮದೇಸೇ। ಸಾತಿ ಪೋಕ್ಖರಣೀ। ತನ್ತಿ ತಂ, ‘‘ದೇವದಹ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಉಪಾದಾಯ, ತಸ್ಸ ಅದೂರಭವತ್ತಾತಿ ಕೇಚಿ। ಸಬ್ಬಂ ಸುಖಾದಿಭೇದಂ ವೇದಯಿತಂ। ಪುಬ್ಬೇತಿ ಪುರಿಮಜಾತಿಯಂ। ಕತಕಮ್ಮಪಚ್ಚಯಾತಿ ಕತಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಜಾತಂ ಕಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ। ತೇನ ಸಬ್ಬಾಪಿ ವೇದನಾ ಕಮ್ಮಫಲಭೂತಾ ಏವ ಅನುಭವಿತಬ್ಬಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇಮಿನಾ’’ತಿಆದಿ। ಅನಿಯಮೇತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ, ‘‘ಸನ್ತಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಏಕೇ ಸಮಣಬ್ರಾಹ್ಮಣಾ ಏವಂವಾದಿನೋ’’ತಿ ಏವಂ ಇಮೇ ನಾಮಾತಿ ಅವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ವುತ್ತಮತ್ಥಂ। ನಿಯಮೇತ್ವಾತಿ, ‘‘ಏವಂವಾದಿನೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ನಿಗಣ್ಠಾ’’ತಿ ಏವಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ।
1. Dibbanti kāmaguṇehi kīḷanti, laḷanti, tesu vā viharanti, vijayasamatthatāyogena paccatthike vijetuṃ icchanti; issariyaṭṭhānādisakkāradānaggahaṇaṃ taṃtaṃatthānusāsanañca karontā voharanti, puññānubhāvappattāya jutiyā jotenti vāti devā vuccanti rājāno. Tathā hi te catūhi saṅgahavatthūhi janaṃ rañjayantā sayaṃ yathāvuttehi visesehi rājanti dibbanti sobhantīti ca, ‘‘rājāno’’ti vuccanti. Tatthāti tasmiṃ nigamadese. Sāti pokkharaṇī. Tanti taṃ, ‘‘devadaha’’nti laddhanāmaṃ pokkharaṇiṃ upādāya, tassa adūrabhavattāti keci. Sabbaṃ sukhādibhedaṃ vedayitaṃ. Pubbeti purimajātiyaṃ. Katakammapaccayāti katassa kammassa paccayabhāvato jātaṃ kammaṃ paṭicca. Tena sabbāpi vedanā kammaphalabhūtā eva anubhavitabbāti dasseti. Tenāha ‘‘iminā’’tiādi. Aniyametvā vuttanti, ‘‘santi, bhikkhave, eke samaṇabrāhmaṇā evaṃvādino’’ti evaṃ ime nāmāti avisesetvā vuttamatthaṃ. Niyametvāti, ‘‘evaṃvādino, bhikkhave, nigaṇṭhā’’ti evaṃ visesetvā dasseti.
ಕಲಿಸಾಸನನ್ತಿ ಪರಾಜಯಂ। ಕಲೀತಿ ಹಿ ಅನತ್ಥೋ ವುಚ್ಚತಿ, ಕಲೀತಿ ಸಸತಿ ವಿಪ್ಫರತೀತಿ ಕಲಿಸಾಸನಂ, ಪರಾಜಯೋ। ಕಲೀತಿ ವಾ ಕೋಧಮಾನಾದಿಕಿಲೇಸಜಾತಿ, ತಾಯ ಪನ ಅಯುತ್ತವಾದಿತಾ ಕಲಿಸಾಸನಂ। ತಂ ಆರೋಪೇತುಕಾಮೋ ವಿಭಾವೇತುಕಾಮೋ । ಯೇ ಕಮ್ಮಂ ಕತಂ ಅಕತಂ ವಾತಿ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ತೇ ಕಥಂ ತಂ ಏದಿಸನ್ತಿ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತಿ। ಯೇ ಚ ಕಮ್ಮಂ ಪಭೇದತೋ ನ ಜಾನನ್ತಿ, ತೇ ಕಥಂ ತಸ್ಸ ವಿಪಾಕಂ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತಿ; ವಿಪಾಕಪರಿಯೋಸಿತಭಾವಂ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಯೇ ಚ ಪಾಪಸ್ಸ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಮೇವ ನ ಜಾನನ್ತಿ; ತೇ ಕಥಂ ತಸ್ಸ ಪಹಾನಂ ಕುಸಲಕಮ್ಮಸ್ಸ ಚ ಸಮ್ಪಾದನವಿಧಿಂ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ, ‘‘ಉತ್ತರಿ ಪುಚ್ಛಾಯಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ’’ತಿ ಆಹ।
Kalisāsananti parājayaṃ. Kalīti hi anattho vuccati, kalīti sasati vippharatīti kalisāsanaṃ, parājayo. Kalīti vā kodhamānādikilesajāti, tāya pana ayuttavāditā kalisāsanaṃ. Taṃ āropetukāmo vibhāvetukāmo . Ye kammaṃ kataṃ akataṃ vāti na jānanti, te kathaṃ taṃ edisanti jānissanti. Ye ca kammaṃ pabhedato na jānanti, te kathaṃ tassa vipākaṃ jānissanti; vipākapariyositabhāvaṃ jānissanti, ye ca pāpassa kammassa paṭipakkhameva na jānanti; te kathaṃ tassa pahānaṃ kusalakammassa ca sampādanavidhiṃ jānissantīti imamatthaṃ dassento, ‘‘uttari pucchāyapi eseva nayo’’ti āha.
೨. ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಚೂಳದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧೇಪಿ, (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೦) ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ತೇಸಂ ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ಅಜಾನನಭಾವೋ ಏವ ಉಜುಕಂ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ದೇಸನಾಯ ತಥಾ ಪವತ್ತತ್ತಾ। ತಥಾ ಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧೮೦) ವುತ್ತಂ – ‘‘ಏವಂ ಸನ್ತೇತಿ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಏವಂ ಅಜಾನನಭಾವೇ ಸತೀ’’ತಿ, ತಥಾಪಿ ತತ್ಥ ಉಪರಿದೇಸನಾಯ ಸಮ್ಬದ್ಧೋ ಏವಮತ್ಥೋ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಯುಜ್ಜತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಇಧ, ‘‘ಮಹಾನಿಗಣ್ಠಸ್ಸ ವಚನೇ ಸಚ್ಚೇ ಸನ್ತೇತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏತ್ತಕಸ್ಸ ಠಾನಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಪಞ್ಚಪರಿಮಾಣಸ್ಸ ಕಾರಣಸ್ಸ।
2. Kiñcāpi cūḷadukkhakkhandhepi, (ma. ni. 1.180) ‘‘evaṃ sante’’ti iminā tesaṃ nigaṇṭhānaṃ ajānanabhāvo eva ujukaṃ pakāsito heṭṭhā desanāya tathā pavattattā. Tathā hi aṭṭhakathāyaṃ (ma. ni. aṭṭha. 1.180) vuttaṃ – ‘‘evaṃ santeti tumhākaṃ evaṃ ajānanabhāve satī’’ti, tathāpi tattha uparidesanāya sambaddho evamattho vuccamāno yujjati, na aññathāti dassetuṃ idha, ‘‘mahānigaṇṭhassa vacane sacce santeti attho’’ti vuttaṃ. Ettakassa ṭhānassāti yathāvuttassa pañcaparimāṇassa kāraṇassa.
೩. ಅನೇಕವಾರಂ ವಿಸರಞ್ಜನಂ ಇಧ ಗಾಳ್ಹಾಪಲೇಪನಂ, ನ ಸಾಟಕಸ್ಸ ವಿಯ ಲಿತ್ತತಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಬಹಲೂಪ…ಪೇ॰… ಲಿತ್ತೇನ ವಿಯಾ’’ತಿ। ವುತ್ತಮೇವ, ನ ಪುನ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತತ್ಥ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
3. Anekavāraṃ visarañjanaṃ idha gāḷhāpalepanaṃ, na sāṭakassa viya littatāti āha – ‘‘bahalūpa…pe… littena viyā’’ti. Vuttameva, na puna vattabbaṃ, tattha vuttanayeneva veditabbanti adhippāyo.
ಇಮೇಸಂ ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ತಾದಿಸಸ್ಸ ತೇಸಂ ಅಭಾವತೋ, ‘‘ಜಾನನಕಾಲೋ ಸಿಯಾ’’ತಿ ಪರಿಕಪ್ಪವಸೇನ ವದತಿ। ತೇನ ಏವಂ ಜಾನಿತುಂ ತೇಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಸಿಯಾ, ತೇಸಞ್ಚ ದಸ್ಸನಂ ಸಚ್ಚಂ ಸಿಯಾ। ಯಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ದಸ್ಸನಂ ಅಸಚ್ಚಂ, ತಸ್ಮಾ ತೇ ನ ಜಾನಿಂಸೂತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಚತೂಸು ಕಾಲೇಸೂತಿ ವಣಮುಖಸ್ಸ ಪರಿಕನ್ತನಕಾಲೋ, ಸಲ್ಲಸ್ಸ ಏಸನಕಾಲೋ, ಅಬ್ಬುಹನಕಾಲೋ, ವಣಮುಖೇ ಅಗದಙ್ಗಾರಓದಹನಕಾಲೋತಿ ಇಮೇಸು ಚತೂಸು ಕಾಲೇಸು। ಸುದ್ಧನ್ತೇತಿ ಸುದ್ಧಕೋಟ್ಠಾಸೇ, ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಅನವಸೇಸತೋ ನಿಜ್ಜೀರಣಟ್ಠೇನ ನಿದ್ದುಕ್ಖಭಾವೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕಾಯ ಉಪಮಾಯಾತಿ, ‘‘ಸಲ್ಲೇನ ವಿದ್ಧಸ್ಸ ಹಿ ವಿದ್ಧಕಾಲೇ ವೇದನಾಯ ಪಾಕಟಕಾಲೋ ವಿಯಾ’’ತಿ ಇಮಾಯ ಏಕಾಯ ಉಪಮಾಯ। ತಯೋ ಅತ್ಥಾತಿ ಪುಬ್ಬೇ ಅಹುವಮ್ಹಾ ವಾ ನೋ ವಾ, ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಅಕರಿಮ್ಹಾ ವಾ ನೋ ವಾ, ಏವರೂಪಂ ವಾ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಅಕರಿಮ್ಹಾತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಅತ್ಥಾ। ಚತೂಹಿ ಉಪಮಾಹೀತಿ ವಣಮುಖಪರಿಕನ್ತನಾದೀಹಿ ಚತೂಹಿ ಉಪಮಾಹಿ। ಏಕೋ ಅತ್ಥೋತಿ, ‘‘ಏತ್ತಕಂ ದುಕ್ಖಂ ನಿಜ್ಜಿಣ್ಣ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೋ ಏಕೋ ಅತ್ಥೋ। ಸೋ ಹಿ ದುಕ್ಖನಿಜ್ಜೀರಣಭಾವಸಾಮಞ್ಞಾ ಏಕೋ ಅತ್ಥೋತಿ ವುತ್ತೋ।
Imesaṃ nigaṇṭhānaṃ tādisassa tesaṃ abhāvato, ‘‘jānanakālo siyā’’ti parikappavasena vadati. Tena evaṃ jānituṃ tehi sakkā siyā, tesañca dassanaṃ saccaṃ siyā. Yasmā tesaṃ dassanaṃ asaccaṃ, tasmā te na jāniṃsūti dasseti. Catūsu kālesūti vaṇamukhassa parikantanakālo, sallassa esanakālo, abbuhanakālo, vaṇamukhe agadaṅgāraodahanakāloti imesu catūsu kālesu. Suddhanteti suddhakoṭṭhāse, dukkhassa anavasesato nijjīraṇaṭṭhena niddukkhabhāveti attho. Ekāya upamāyāti, ‘‘sallena viddhassa hi viddhakāle vedanāya pākaṭakālo viyā’’ti imāya ekāya upamāya. Tayo atthāti pubbe ahuvamhā vā no vā, pāpakammaṃ akarimhā vā no vā, evarūpaṃ vā pāpakammaṃ akarimhāti ime tayo atthā. Catūhi upamāhīti vaṇamukhaparikantanādīhi catūhi upamāhi. Eko atthoti, ‘‘ettakaṃ dukkhaṃ nijjiṇṇa’’ntiādinā vutto eko attho. So hi dukkhanijjīraṇabhāvasāmaññā eko atthoti vutto.
೪. ಇಮೇ ಪನ ನಿಗಣ್ಠಾ। ಆಸಙ್ಕಾಯ ವಿದ್ಧೋಸ್ಮೀತಿ ಸಞ್ಞಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ। ಪಚ್ಚಾಹರಿತುನ್ತಿ ಪಚ್ಚಾವತ್ತಿತುಂ, ಪರಿಹರಿತುನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ।
4.Imepana nigaṇṭhā. Āsaṅkāya viddhosmīti saññaṃ uppādetvā. Paccāharitunti paccāvattituṃ, pariharitunti attho.
೫. ಅತೀತವಾದಂ ಸದ್ದಹನ್ತಾನನ್ತಿ, ‘‘ಅತ್ಥಿ ಖೋ, ಭೋ, ನಿಗಣ್ಠಾ ಪುಬ್ಬೇ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಅತೀತಂಸಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಂ ಮಹಾನಿಗಣ್ಠಸ್ಸ ವಾದಂ ಸದ್ದಹನ್ತಾನಂ। ಭೂತತ್ತಾತಿ ಯಥಾಭೂತತ್ತಾ ಕಿಂ ಅವಿಪರೀತಮೇವ ಅತ್ಥಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಾತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಸಹ ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಸಹಧಮ್ಮೋ, ಸೋ ಏವ ಸಹಧಮ್ಮಿಕೋ ಯಥಾ ‘‘ವೇನಯಿಕೋ’’ತಿ (ಅ॰ ನಿ॰ ೮.೧೧; ಪಾರಾ॰ ೮)। ‘‘ಧಮ್ಮೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಕಾರಣಂ ಅಧಿಪ್ಪೇತನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಹೇತುಕಂ ಸಕಾರಣ’’ನ್ತಿ। ಪಟಿಹರತಿ ಪಟಿವತ್ತೇತೀತಿ ಪಟಿಹಾರೋ, ವಾದೋ ಏವ ಪಟಿಹಾರೋ ವಾದಪಟಿಹಾರೋ; ತಂ, ಉತ್ತರನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಪಚ್ಚಾಗಮನಕವಾದ’’ನ್ತಿ, ಚೋದನಂ ಪರಿವತ್ತೇತ್ವಾ ಪಟಿಪಾಕತಿಕಕರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇಸನ್ತಿ ಇದಂ ಆವುತ್ತಿವಸೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ‘‘ತೇಸಂ ಸದ್ಧಾಛೇದಕವಾದಂ ನಾಮ ತೇಸಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ।
5.Atītavādaṃ saddahantānanti, ‘‘atthi kho, bho, nigaṇṭhā pubbe pāpakammaṃ kata’’nti evaṃ atītaṃsaṃ ārabbha pavattaṃ mahānigaṇṭhassa vādaṃ saddahantānaṃ. Bhūtattāti yathābhūtattā kiṃ aviparītameva atthaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattāti pucchati. Sesapadesupi eseva nayo. Saha dhammenāti sahadhammo, so eva sahadhammiko yathā ‘‘venayiko’’ti (a. ni. 8.11; pārā. 8). ‘‘Dhammo’’ti ettha kāraṇaṃ adhippetanti āha – ‘‘sahetukaṃ sakāraṇa’’nti. Paṭiharati paṭivattetīti paṭihāro, vādo eva paṭihāro vādapaṭihāro; taṃ, uttaranti attho. Tenāha – ‘‘paccāgamanakavāda’’nti, codanaṃ parivattetvā paṭipākatikakaraṇanti attho. Tesanti idaṃ āvuttivasena gahetabbaṃ, ‘‘tesaṃ saddhāchedakavādaṃ nāma tesaṃ dassetī’’ti.
೬. ಅವಿಜ್ಜಾ ಅಞ್ಞಾಣಾ ಸಮ್ಮೋಹಾತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನಮೇತಂ। ಅವಿಜ್ಜಾತಿ ವಾ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಕರಣಭೂತಾಯ। ಅಞ್ಞಾಣೇನಾತಿ ಅಜಾನನೇನ। ಸಮ್ಮೋಹೇನಾತಿ ಸಮ್ಮುಯ್ಹನೇನ ಮಹಾಮುಳ್ಹತಾಯ। ಸಾಮಂಯೇವ ಓಪಕ್ಕಮಿಕಾ ಏತರಹಿ ಅತ್ತನೋ ಉಪಕ್ಕಮಹೇತು ದುಕ್ಖವೇದನಂ ವೇದಿಯಮಾನಂ – ‘‘ಯಂಕಿಞ್ಚಾಯಂ…ಪೇ॰… ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತೂ’’ತಿ ವಿಪರೀತತೋ ಸದ್ದಹಥ। ಪುಬ್ಬೇಕತಹೇತುವಾದಸಞ್ಞಿತಂ ವಿಪಲ್ಲಾಸಗ್ಗಾಹಂ ಗಣ್ಹಥ।
6.Avijjā aññāṇā sammohāti pariyāyavacanametaṃ. Avijjāti vā avijjāya karaṇabhūtāya. Aññāṇenāti ajānanena. Sammohenāti sammuyhanena mahāmuḷhatāya. Sāmaṃyeva opakkamikā etarahi attano upakkamahetu dukkhavedanaṃ vediyamānaṃ – ‘‘yaṃkiñcāyaṃ…pe… pubbekatahetū’’ti viparītato saddahatha. Pubbekatahetuvādasaññitaṃ vipallāsaggāhaṃ gaṇhatha.
೭. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ ವುಚ್ಚತಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಭೂತೋ, ತತ್ಥ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಫಲಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಂ। ತೇನಾಹ – ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ವಿಪಾಕದಾಯಕ’’ನ್ತಿ। ಪಯೋಗೇನಾತಿ ಕಾಯಿಕೇನ ಪಯೋಗೇನ ವಾ ವಾಚಸಿಕೇನ ವಾ ಪಯೋಗೇನ। ಪಧಾನೇನಾತಿ ಪದಹನೇನ ಚೇತಸಿಕೇನ ಉಸ್ಸಾಹನೇನ। ಆಸನ್ನೇ ಭವನ್ತರೇ ವಿಪಾಚೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಪಗೇವ ದೂರೇತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ದುತಿಯೇ ವಾ ತತಿಯೇ ವಾ ಅತ್ತಭಾವೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ನಿಬ್ಬತ್ತಕಭಾವತೋ ಸುಖವೇದನಾಯ ಹಿತನ್ತಿ ಸುಖವೇದನೀಯಂ। ಸಾ ಪನ ವಿಪಾಕವೇದನಾಭಾವತೋ ಏಕನ್ತತೋ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಾ ಏವ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣವಿಪಾಕದಾಯಕ’’ನ್ತಿ। ವಿಪರೀತನ್ತಿ ಅನಿಟ್ಠಾರಮ್ಮಣವಿಪಾಕದಾಯಕಂ। ನಿಪ್ಫನ್ನೇತಿ ಸದ್ಧಿಂ ಅಞ್ಞೇನ ಕಮ್ಮೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇ। ಸಮ್ಪರಾಯವೇದನೀಯಸ್ಸಾತಿ ಉಪಪಜ್ಜವೇದನೀಯಸ್ಸ ಅಪರಾಪರಿಯವೇದನೀಯಸ್ಸ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪೀತಿ ಕಾಮಂ ಪರಿಪಕ್ಕವೇದನೀಯನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಮೇವ ವುಚ್ಚತಿ, ತಥಾಪಿ ಅತ್ಥೇತ್ಥ ಅತಿಸಯೋ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವಿಸೇಸಭಾವತೋ ಪರಿಪಕ್ಕವೇದನೀಯಸ್ಸಾತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ, ‘‘ಅಯಮೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ಕತಂ, ತತೋ ಸತ್ತದಿವಸಬ್ಭನ್ತರೇ।
7.Diṭṭhadhammo vuccati paccakkhabhūto, tattha veditabbaṃ phalaṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ. Tenāha – ‘‘imasmiṃyeva attabhāve vipākadāyaka’’nti. Payogenāti kāyikena payogena vā vācasikena vā payogena. Padhānenāti padahanena cetasikena ussāhanena. Āsanne bhavantare vipācetuṃ na sakkā, pageva dūreti dassetuṃ, ‘‘dutiye vā tatiye vā attabhāve’’ti vuttaṃ. Nibbattakabhāvato sukhavedanāya hitanti sukhavedanīyaṃ. Sā pana vipākavedanābhāvato ekantato iṭṭhārammaṇā eva hotīti āha ‘‘iṭṭhārammaṇavipākadāyaka’’nti. Viparītanti aniṭṭhārammaṇavipākadāyakaṃ. Nipphanneti saddhiṃ aññena kammena nibbatte. Samparāyavedanīyassāti upapajjavedanīyassa aparāpariyavedanīyassa. Evaṃ santepīti kāmaṃ paripakkavedanīyanti diṭṭhadhammavedanīyameva vuccati, tathāpi atthettha atisayo diṭṭhadhammavisesabhāvato paripakkavedanīyassāti dassetuṃ, ‘‘ayametthā’’tiādi vuttaṃ. Yasmiṃ divase kataṃ, tato sattadivasabbhantare.
ತತ್ರಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಪರಿಪಕ್ಕವೇದನೀಯಕಮ್ಮಸ್ಸ ಸತ್ತದಿವಸಬ್ಭನ್ತರೇ ವಿಪಾಕದಾನೇ। ಏಕವಾರಂ ಕಸಿತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ ಛಾತಜ್ಝತ್ತೋ ಹುತ್ವಾ। ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ ಆಹ – ‘‘ಉಸ್ಸೂರೇ ಭತ್ತಂ ಆಹರೀಯಿತ್ಥಾ’’ತಿ ದೋಮನಸ್ಸಂ ಅನುಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಯಥಾ ಕತಪುಞ್ಞಂ ಅನುಮೋದತಿ। ವಿಜ್ಜೋತಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ, ‘‘ಕಿಂ ನು ಖೋ ಇದಮ್ಪಿ ತಪ್ಪಕಾರೋ, ಮಮ ಚಿತ್ತವಿಕಪ್ಪಮತ್ತಂ, ಉದಾಹು ಸುವಣ್ಣಮೇವಾ’’ತಿ ವೀಮಂಸನ್ತೋ ಯಟ್ಠಿಯಾ ಪಹರಿತ್ವಾ।
Tatrāti tasmiṃ paripakkavedanīyakammassa sattadivasabbhantare vipākadāne. Ekavāraṃ kasitvā nisīdi chātajjhatto hutvā. Āgacchantī āha – ‘‘ussūre bhattaṃ āharīyitthā’’ti domanassaṃ anuppādetvā yathā katapuññaṃ anumodati. Vijjotamānaṃ disvā, ‘‘kiṃ nu kho idampi tappakāro, mama cittavikappamattaṃ, udāhu suvaṇṇamevā’’ti vīmaṃsanto yaṭṭhiyā paharitvā.
ವಾಳಯಕ್ಖಸಞ್ಚರಣತ್ತಾ ರಾಜಗಹೂಪಚಾರಸ್ಸ ನಗರೇ ಸಹಸ್ಸಭಣ್ಡಿಕಂ ಚಾರೇಸುಂ। ಉಪ್ಪನ್ನರಾಗೋ ಚೂಳಾಯ ಡಂಸಿ। ರಞ್ಞೋ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾತಿ ತಂ ಪವತ್ತಿಂ ರಞ್ಞೋ ಆಚಿಕ್ಖಿತ್ವಾ। ಮಲ್ಲಿಕಾಯ ವತ್ಥು ಧಮ್ಮಪದವತ್ಥುಮ್ಹಿ (ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.ಮಲ್ಲಿಕಾದೇವೀವತ್ಥು) ಆಗತೇನ ನಯೇನ ಕಥೇತಬ್ಬಂ।
Vāḷayakkhasañcaraṇattā rājagahūpacārassa nagare sahassabhaṇḍikaṃ cāresuṃ. Uppannarāgo cūḷāya ḍaṃsi. Rañño ācikkhitvāti taṃ pavattiṃ rañño ācikkhitvā. Mallikāya vatthu dhammapadavatthumhi (dha. pa. aṭṭha. 2.mallikādevīvatthu) āgatena nayena kathetabbaṃ.
ಮರಣಸನ್ತಿಕೇಪಿ ಕತಂ, ಪಗೇವ ತತೋ ಪುರೇತರಂ ಅತೀತತ್ತಭಾವೇಸು ಚ ಕತಂ। ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತವಿಪಾಕೋತಿ ವುತ್ತೋ ಅವಸ್ಸಂಭಾವಿಭಾವತೋ। ಸಮ್ಪರಾಯವೇದನೀಯಮೇವ ಭವನ್ತರೇ ವಿಪಾಕದಾಯಕಭಾವತೋ। ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಗುಣೋತ್ವೇವ ವುತ್ತೋ, ನ ಇಧ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತವಿಪಾಕೋತಿ ವಿಮುತ್ತಿಭಾವತೋ। ಪರಿಪಕ್ಕವೇದನೀಯನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಪರಿಪಕ್ಕವೇದನೀಯಲಕ್ಖಣಾನತಿವತ್ತನತೋ। ಸಬ್ಬಲಹುಂ ಫಲದಾಯಿಕಾತಿ ಏತೇನ ಫಲುಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥತಾಯೋಗೇನ ಕಮ್ಮಸ್ಸ ಪರಿಪಕ್ಕವೇದನೀಯತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Maraṇasantikepi kataṃ, pageva tato puretaraṃ atītattabhāvesu ca kataṃ. Idha nibbattitavipākoti vutto avassaṃbhāvibhāvato. Samparāyavedanīyameva bhavantare vipākadāyakabhāvato. Idha nibbattitaguṇotveva vutto, na idha nibbattitavipākoti vimuttibhāvato. Paripakkavedanīyanti veditabbaṃ heṭṭhā vuttaparipakkavedanīyalakkhaṇānativattanato. Sabbalahuṃ phaladāyikāti etena phaluppādanasamatthatāyogena kammassa paripakkavedanīyatāti dasseti.
ಚತುಪ್ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಫಲತಾಯ ಸಞ್ಞಾಭವೂಪಗಂ ಕಮ್ಮಂ ಬಹುವೇದನೀಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏಕಖನ್ಧಫಲತ್ತಾ ಅಸಞ್ಞಾಭವೂಪಗಂ ಕಮ್ಮಂ ಅಪ್ಪವೇದನೀಯಂ। ಕೇಚಿ ಪನ, ‘‘ಅರೂಪಾವಚರಕಮ್ಮಂ ಬಹುಕಾಲಂ ವೇದಿತಬ್ಬಫಲತ್ತಾ ಬಹುವೇದನೀಯಂ, ಇತರಂ ಅಪ್ಪವೇದನೀಯಂ। ರೂಪಾರೂಪಾವಚರಕಮ್ಮಂ ವಾ ಬಹುವೇದನೀಯಂ, ಪರಿತ್ತಕಮ್ಮಂ ಅಪ್ಪವೇದನೀಯ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಸವಿಪಾಕಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯನ್ತರಸಮವಾಯೇ ವಿಪಾಕುಪ್ಪಾದನಸಮತ್ಥಂ, ನ ಆರದ್ಧವಿಪಾಕಮೇವ। ಅವಿಪಾಕಂ ಕಮ್ಮನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯವೇಕಲ್ಲೇನ ವಿಪಚ್ಚಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥಂ ಅಹೋಸಿಕಮ್ಮಾದಿಭೇದಂ।
Catuppañcakkhandhaphalatāya saññābhavūpagaṃ kammaṃ bahuvedanīyanti vuttaṃ. Ekakhandhaphalattā asaññābhavūpagaṃ kammaṃ appavedanīyaṃ. Keci pana, ‘‘arūpāvacarakammaṃ bahukālaṃ veditabbaphalattā bahuvedanīyaṃ, itaraṃ appavedanīyaṃ. Rūpārūpāvacarakammaṃ vā bahuvedanīyaṃ, parittakammaṃ appavedanīya’’nti vadanti. Savipākaṃ kammanti paccayantarasamavāye vipākuppādanasamatthaṃ, na āraddhavipākameva. Avipākaṃ kammanti paccayavekallena vipaccituṃ asamatthaṃ ahosikammādibhedaṃ.
೮. ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಾದೀನನ್ತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮವೇದನೀಯಾದೀನಂ ದಸನ್ನಂ ಕಮ್ಮಾನಂ ಉಪಕ್ಕಮೇನ ಕಮ್ಮಾನಂ ಅಞ್ಞಾಥಾಭಾವಸ್ಸ ಅನಾಪಾದನೀಯತ್ತಾ ಯಥಾಸಭಾವೇನೇವ ಕಮ್ಮಾನಿ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ। ತತ್ಥ ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ಉಪಕ್ಕಮೋ ನಿಪ್ಪಯೋಜನೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಫಲೋ’’ತಿ। ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ಪದಹನಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾವಾಯಾಮಸ್ಸ ನಿಪ್ಫಲಭಾವಪ್ಪವೇದನೋ ಪಧಾನಚ್ಛೇದಕವಾದೋ। ಪರೇಹಿ ವುತ್ತಕಾರಣೇಹೀತಿ ಯೇಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ವಾದೇಸು ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತಿ। ತೇಹಿ ಪರೇಹಿ ವುತ್ತಕಾರಣೇಹಿ। ನ ಹಿ ಲಕ್ಖಣಯುತ್ತೇನ ಹೇತುನಾ ವಿನಾ ಪರವಾದೇಸು ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಸಕ್ಕಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಸಕಾರಣಾ ಹುತ್ವಾ’’ತಿ। ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ವಾದಾ ಚ ಅನುವಾದಾ ಚಾತಿ ನಿಗಣ್ಠೇಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ಸಕಸಕಸಮಯಪ್ಪವೇದಿಕಾ ವಾದಾಚೇವ ಸಾವಕೇಹಿ ವುಚ್ಚಮಾನಾ ತೇಸಂ ಅನುವಾದಾ ಚ। ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಗರಹಿತಬ್ಬಂ ಕಾರಣಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ, ‘‘ಅಯಮೇತ್ಥ ದೋಸೋ’’ತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ವಿಞ್ಞೂಹಿ ಪಣ್ಡಿತೇಹಿ ಗರಹಾರಹಂ ಕಾರಣಂ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಪಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಸತ್ಥೋತಿಆದೀಸು ಅಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ , ‘‘ವುತ್ತನಯೇನ ಪರೇಹಿ ವುತ್ತೇನ ಕಾರಣೇನ ಸಕಾರಣಾ ಹುತ್ವಾ ದೋಸದಸ್ಸನವಸೇನ ನಿಗಣ್ಠಾನಂ ವಾದಾ ಅನುಪ್ಪತ್ತಾ, ತತೋ ಏವ ತಂ ವಾದಂ ಅಪ್ಪಸಾದನೀಯಭಾವದಸ್ಸನೇನ ಸೋಸೇನ್ತಾ ಹೇತುಸಮ್ಪತ್ತಿವೋಹಾರಸುಕ್ಖನೇನ ಮಿಲಾಪೇನ್ತಾ ದುಕ್ಕಟಕಮ್ಮಕಾರಿನೋತಿಆದಯೋ ದಸ ಗಾರಯ್ಹಾಪದೇಸಾ ಉಪಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ।
8.Diṭṭhadhammavedanīyādīnanti diṭṭhadhammavedanīyādīnaṃ dasannaṃ kammānaṃ upakkamena kammānaṃ aññāthābhāvassa anāpādanīyattā yathāsabhāveneva kammāni tiṭṭhanti. Tattha nigaṇṭhānaṃ upakkamo nippayojanoti āha ‘‘aphalo’’ti. Nigaṇṭhānaṃ padahanassa micchāvāyāmassa nipphalabhāvappavedano padhānacchedakavādo. Parehi vuttakāraṇehīti yehi kāraṇehi nigaṇṭhānaṃ vādesu dosaṃ dassenti. Tehi parehi vuttakāraṇehi. Na hi lakkhaṇayuttena hetunā vinā paravādesu dosaṃ dassetuṃ sakkā. Tenāha ‘‘sakāraṇā hutvā’’ti. Nigaṇṭhānaṃ vādā ca anuvādā cāti nigaṇṭhehi vuccamānā sakasakasamayappavedikā vādāceva sāvakehi vuccamānā tesaṃ anuvādā ca. Viññūhi garahitabbaṃ kāraṇaṃ āgacchantīti, ‘‘ayamettha doso’’ti tattha tattha viññūhi paṇḍitehi garahārahaṃ kāraṇaṃ upagacchanti, pāpuṇantīti attho. Tassatthotiādīsu ayaṃ saṅkhepattho , ‘‘vuttanayena parehi vuttena kāraṇena sakāraṇā hutvā dosadassanavasena nigaṇṭhānaṃ vādā anuppattā, tato eva taṃ vādaṃ appasādanīyabhāvadassanena sosentā hetusampattivohārasukkhanena milāpentā dukkaṭakammakārinotiādayo dasa gārayhāpadesā upagacchantī’’ti.
೯. ಸಙ್ಗತಿಭಾವಹೇತೂತಿ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಯದಿಚ್ಛಾಯ ಸಮುಟ್ಠಿತಸಙ್ಗತಿನಿಮಿತ್ತಂ। ಸಾ ಪನ ಸಙ್ಗತಿ ನಿಯತಿಲಕ್ಖಣಾತಿ ಆಹ ‘‘ನಿಯತಿಭಾವಕಾರಣಾ’’ತಿ। ಅಚ್ಛೇಜ್ಜಸುತ್ತಾವುತಅಭೇಜ್ಜಮಣಿ ವಿಯ ಹಿ ಪಟಿನಿಯತತಾ ನಿಯತಿಪವತ್ತೀತಿ। ಛಳಭಿಜಾತಿಹೇತೂತಿ ಕಣ್ಹಾಭಿಜಾತಿ ನೀಲಾಭಿಜಾತಿ ಲೋಹಿತಾಭಿಜಾತಿ ಹಲಿದ್ದಾಭಿಜಾತಿ ಸುಕ್ಕಾಭಿಜಾತಿ ಪರಮಸುಕ್ಕಾಭಿಜಾತೀತಿ ಇಮಾಸು ಅಭಿಜಾತೀಸು ಜಾತಿನಿಮಿತ್ತಂ। ಪಾಪಸಙ್ಗತಿಕಾತಿ ನಿಹೀನಸಙ್ಗತಿಕಾ।
9.Saṅgatibhāvahetūti tattha tattha yadicchāya samuṭṭhitasaṅgatinimittaṃ. Sā pana saṅgati niyatilakkhaṇāti āha ‘‘niyatibhāvakāraṇā’’ti. Acchejjasuttāvutaabhejjamaṇi viya hi paṭiniyatatā niyatipavattīti. Chaḷabhijātihetūti kaṇhābhijāti nīlābhijāti lohitābhijāti haliddābhijāti sukkābhijāti paramasukkābhijātīti imāsu abhijātīsu jātinimittaṃ. Pāpasaṅgatikāti nihīnasaṅgatikā.
೧೦. ಅನದ್ಧಭೂತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿ-ಸದ್ದೇನ ಸಮಾನತ್ಥೋ ಅದ್ಧ-ಸದ್ದೋತಿ ಆಹ – ‘‘ಅನದ್ಧಭೂತನ್ತಿ ಅನಧಿಭೂತ’’ನ್ತಿ। ಯಥಾ ಆಪಾಯಿಕೋ ಅತ್ತಭಾವೋ ಮಹತಾ ದುಕ್ಖೇನ ಅಭಿಭುಯ್ಯತಿ, ನ ತಥಾ ಅಯನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ದುಕ್ಖೇನ ಅನಧಿಭೂತೋ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸತ್ತಭಾವೋ ವುಚ್ಚತೀ’’ತಿ। ‘‘ಅಚೇಲಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೩೯೪) ವುತ್ತಾಯ ನಾನಪ್ಪಕಾರಾಯ ದುಕ್ಕರಕಾರಿಕಾಯ ಕಿಲಮಥೇನ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಧುತಙ್ಗಧರಾತಿ ಆಹ ‘‘ಯೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ನಿಯ್ಯಾನಿಕಸಾಸನಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ವೀರಿಯನ್ತಿ ವಿವಟ್ಟಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಿಯಮಾನಂ ವೀರಿಯಂ ಸರೀರಂ ಖೇದನ್ತಮ್ಪಿ ಸಮ್ಮಾವಾಯಾಮೋ ನಾಮ ಹೋತಿ ಞಾಯಾರದ್ಧಭಾವತೋ।
10.Anaddhabhūtanti ettha adhi-saddena samānattho addha-saddoti āha – ‘‘anaddhabhūtanti anadhibhūta’’nti. Yathā āpāyiko attabhāvo mahatā dukkhena abhibhuyyati, na tathā ayanti āha – ‘‘dukkhena anadhibhūto nāma manussattabhāvo vuccatī’’ti. ‘‘Acelako hotī’’tiādinā (dī. ni. 1.394) vuttāya nānappakārāya dukkarakārikāya kilamathena. Yadi evaṃ kathaṃ dhutaṅgadharāti āha ‘‘ye panā’’tiādi. Niyyānikasāsanasmiñhi vīriyanti vivaṭṭasannissitaṃ katvā pavattiyamānaṃ vīriyaṃ sarīraṃ khedantampi sammāvāyāmo nāma hoti ñāyāraddhabhāvato.
ಥೇರೋತಿ ಏತ್ಥ ಆಗತಮಹಾರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರೋ। ತಿಸ್ಸೋ ಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ಮನುಸ್ಸದೇವನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ, ಸೀಲಸಮಾಧಿಪಞ್ಞಾಸಮ್ಪತ್ತಿಯೋ ವಾ। ಖುರಗ್ಗೇಯೇವಾತಿ ಖುರೇ ಸೀಸಗ್ಗೇ ಏವ, ಖುರೇ ಸೀಸಗ್ಗತೋ ಅಪನೀತೇ ಏವಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಅಯನ್ತಿ, ‘‘ಇಸ್ಸರಕುಲೇ ನಿಬ್ಬತ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವುತ್ತೋ। ನ ಸಬ್ಬೇ ಏವ ಸಕ್ಕಾರಪುಬ್ಬಕಂ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣನ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಯೋ ದಾಸಿಕುಚ್ಛಿಯ’’ನ್ತಿಆದಿ। ರಜತಮುದ್ದಿಕನ್ತಿ ರಜತಮಯಂ ಅಙ್ಗುಲಿಮುದ್ದಿಕಂ। ಗೋರಕಪಿಯಙ್ಗುಮತ್ತೇನಪೀತಿ ಕಪಿತ್ಥಛಲ್ಲಿಕಙ್ಗುಪುಪ್ಫಗನ್ಧಮತ್ತೇನಪಿ।
Theroti ettha āgatamahārakkhitatthero. Tisso sampattiyo manussadevanibbānasampattiyo, sīlasamādhipaññāsampattiyo vā. Khuraggeyevāti khure sīsagge eva, khure sīsaggato apanīte evāti adhippāyo. Ayanti, ‘‘issarakule nibbatto’’tiādinā vutto. Na sabbe eva sakkārapubbakaṃ pabbajitvā arahattaṃ pāpuṇantīti āha ‘‘yo dāsikucchiya’’ntiādi. Rajatamuddikanti rajatamayaṃ aṅgulimuddikaṃ. Gorakapiyaṅgumattenapīti kapitthachallikaṅgupupphagandhamattenapi.
ಧಮ್ಮೇನ ಞಾಯೇನ ಆಗತಸುಖಂ ಧಮ್ಮಸುಖನ್ತಿ ಆಹ – ‘‘ಸಙ್ಘತೋ ವಾ…ಪೇ॰… ಪಚ್ಚಯಸುಖ’’ನ್ತಿ। ಅಮುಚ್ಛಿತೋತಿ ಅನಜ್ಝಾಪನ್ನೋ। ಇದಾನಿ ತಂ ಅನಜ್ಝಾಪನ್ನತಂ ತಸ್ಸ ಚ ಫಲಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಧಮ್ಮಿಕಂ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಇಮಸ್ಸಾತಿ ಸಮುದಯಸ್ಸ। ಸೋ ಹಿ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ದುಕ್ಖಸ್ಸ ಕಾರಣಭೂತತ್ತಾ ಆಸನ್ನೋ ಪಚ್ಚಕ್ಖೋ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಯಥಾರದ್ಧಾಯ ಸಾತಿಸಯಂ ಕರಣತೋ ಸಙ್ಖಾರನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಂ ಬಲವವೀರಿಯಂ ಉಸ್ಸೋಳ್ಹಿಂ। ಪದಹತೋತಿ ಪಯುಞ್ಜನ್ತಸ್ಸ ಪವತ್ತೇನ್ತಸ್ಸ। ಮಗ್ಗೇನ ವಿರಾಗೋ ಹೋತೀತಿ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ದುಕ್ಖನಿದಾನಸ್ಸ ವಿರಜ್ಜನಾ ಹೋತಿ। ತೇನಾಹ ‘‘ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಇಮಿನಾ ಸುಖಾಪಟಿಪದಾ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾ ಕಥಿತಾ ಅಕಸಿರೇನೇವ ಸೀಘತರಂ ಮಗ್ಗಪಜಾನತಾಯ ಬೋಧಿತತ್ತಾ। ಮಜ್ಝತ್ತತಾಕಾರೋತಿ ವೀರಿಯೂಪೇಕ್ಖಮಾಹ। ಸಙ್ಖಾರಂ ತತ್ಥ ಪದಹತೀತಿ ಪಧಾನಸಙ್ಖಾರಂ ತತ್ಥ ದುಕ್ಖನಿದಾನಸ್ಸ ವಿರಜ್ಜನನಿಮಿತ್ತಂ ವಿರಜ್ಜನತ್ಥಂ ಪದಹತಿ। ಕಥಂ? ಮಗ್ಗಪ್ಪಧಾನೇನ ಚತುಕಿಚ್ಚಪ್ಪಧಾನೇ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇ ವಾಯಾಮೇನ ಪದಹತಿ ವಾಯಮತಿ। ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತೋತಿ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಅನಚ್ಚಾರದ್ಧನಾತಿಸಿಥಿಲತಾಯ ವೀರಿಯಸಮತಾಯೋಜನೇ ಬ್ಯಾಪಾರಾಕರಣೇನ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತೋ। ತೇನಾಹ ‘‘ಉಪೇಕ್ಖಂ ಭಾವೇನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿ। ಉಪೇಕ್ಖಾಭಾವನಾ ಚ ನಾಮೇತ್ಥ ತಥಾಪವತ್ತಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಭಾವನಾ ಏವಾತಿ ಆಹ – ‘‘ಮಗ್ಗಭಾವನಾಯ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ।
Dhammena ñāyena āgatasukhaṃ dhammasukhanti āha – ‘‘saṅghato vā…pe… paccayasukha’’nti. Amucchitoti anajjhāpanno. Idāni taṃ anajjhāpannataṃ tassa ca phalaṃ dassetuṃ ‘‘dhammikaṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Imassāti samudayassa. So hi pañcakkhandhassa dukkhassa kāraṇabhūtattā āsanno paccakkho katvā vutto. Tenāha ‘‘paccuppannāna’’ntiādi. Saṅkhāranti yathāraddhāya sātisayaṃ karaṇato saṅkhāranti laddhanāmaṃ balavavīriyaṃ ussoḷhiṃ. Padahatoti payuñjantassa pavattentassa. Maggena virāgo hotīti ariyamaggena dukkhanidānassa virajjanā hoti. Tenāha ‘‘idaṃ vuttaṃ hotī’’ti. Iminā sukhāpaṭipadā khippābhiññā kathitā akasireneva sīghataraṃ maggapajānatāya bodhitattā. Majjhattatākāroti vīriyūpekkhamāha. Saṅkhāraṃ tattha padahatīti padhānasaṅkhāraṃ tattha dukkhanidānassa virajjananimittaṃ virajjanatthaṃ padahati. Kathaṃ? Maggappadhānena catukiccappadhāne ariyamagge vāyāmena padahati vāyamati. Ajjhupekkhatoti vīriyassa anaccāraddhanātisithilatāya vīriyasamatāyojane byāpārākaraṇena ajjhupekkhato. Tenāha ‘‘upekkhaṃ bhāventassā’’ti. Upekkhābhāvanā ca nāmettha tathāpavattā ariyamaggabhāvanā evāti āha – ‘‘maggabhāvanāya bhāvetī’’ti.
ಏತ್ಥ ಚ ಏವಂ ಪಾಳಿಯಾ ಪದಯೋಜನಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, – ‘‘ಸೋ ಏವಂ ಪಜಾನಾತಿ। ಕಥಂ? ಸಙ್ಖಾರಂ ಮೇ ಪದಹತೋ ಸಙ್ಖಾರಪದಹನಾ ಇಮಸ್ಸ ದುಕ್ಖನಿದಾನಸ್ಸ ವಿರಾಗೋ ಹೋತಿ , ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತೋ ಮೇ ಉಪೇಕ್ಖನಾ ಇಮಸ್ಸ ದುಕ್ಖನಿದಾನಸ್ಸ ವಿರಾಗೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಚಾಯಂ ಪುಬ್ಬಭಾಗವೀಮಂಸಸ್ಸಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ತತ್ಥ ಸಙ್ಖಾರಪ್ಪಧಾನಾತಿ ಸಮ್ಮಸನಪದೇನ ಸುಖೇನೇವ ಖಿಪ್ಪತರಂ ಭಾವನಾಉಸ್ಸುಕ್ಕಾಪನವೀರಿಯಂ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ಸುಖಾಪಟಿಪದಾ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾ ದಸ್ಸಿತಾ। ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತೋತಿ ಏತ್ಥ ಕಸ್ಸಚಿ ನಾತಿದಳ್ಹಂ ಕತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತವೀರಿಯೇನಪಿ ದುಕ್ಖನಿದಾನಸ್ಸ ವಿರಾಗೋ ಹೋತಿ ವಿಪಸ್ಸನಮನುಯುಞ್ಜತೀತಿ ದಸ್ಸಿತಂ। ಉಭಯತ್ಥಾಪಿ ಚತುತ್ಥೀಯೇವ ಪಟಿಪದಾ ವಿಭಾವಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಇದಾನಿ, ‘‘ಯಸ್ಸ ಹಿ ಖ್ವಾಸ್ಸ…ಪೇ॰… ಉಪೇಕ್ಖಂ ತತ್ಥ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ ವಾರೇಹಿ ತಾಸಂಯೇವ ಪಟಿಪದಾನಂ ವಸೇನ ತೇಸಂ ಪುಗ್ಗಲಾನಂ ಪಟಿಪತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ। ವಟ್ಟದುಕ್ಖನಿದಾನಸ್ಸ ಪರಿಜಿಣ್ಣಂ ಇಮೇಹಿ ವಾರೇಹಿ ದುಕ್ಖಕ್ಖಯೋ ವಿಭಾವಿತೋ।
Ettha ca evaṃ pāḷiyā padayojanā veditabbā, – ‘‘so evaṃ pajānāti. Kathaṃ? Saṅkhāraṃ me padahato saṅkhārapadahanā imassa dukkhanidānassa virāgo hoti , ajjhupekkhato me upekkhanā imassa dukkhanidānassa virāgo hotī’’ti. Paṭipajjamānassa cāyaṃ pubbabhāgavīmaṃsassāti gahetabbaṃ. Tattha saṅkhārappadhānāti sammasanapadena sukheneva khippataraṃ bhāvanāussukkāpanavīriyaṃ dassitanti sukhāpaṭipadā khippābhiññā dassitā. Ajjhupekkhatoti ettha kassaci nātidaḷhaṃ katvā pavattitavīriyenapi dukkhanidānassa virāgo hoti vipassanamanuyuñjatīti dassitaṃ. Ubhayatthāpi catutthīyeva paṭipadā vibhāvitāti daṭṭhabbaṃ. Idāni, ‘‘yassa hi khvāssa…pe… upekkhaṃ tattha bhāvetī’’ti vārehi tāsaṃyeva paṭipadānaṃ vasena tesaṃ puggalānaṃ paṭipatti dassitā. Vaṭṭadukkhanidānassa parijiṇṇaṃ imehi vārehi dukkhakkhayo vibhāvito.
೧೧. ಬದ್ಧಚಿತ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬದ್ಧಚಿತ್ತೋ। ಬಹಲಚ್ಛನ್ದೋತಿ ಬಹಲತಣ್ಹಾಛನ್ದೋ। ಅತಿಚರಿತ್ವಾತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ। ನಟಸತ್ಥವಿಧಿನಾ ನಚ್ಚನಕಾ ನಟಾ, ನಚ್ಚಕಾ ಇತರೇ। ಸೋಮನಸ್ಸಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ‘‘ಈದಿಸಂ ನಾಮ ಇತ್ಥಿಂ ಪರಿಚ್ಚಜಿ’’ನ್ತಿ। ಛಿಜ್ಜಾತಿ ದ್ವಿಧಾ ಹೋತು। ಭಿಜ್ಜಾತಿ ಭಿಜ್ಜತು। ‘‘ಛಿಜ್ಜ ವಾ ಭಿಜ್ಜವಾ’’ತಿ ಪದದ್ವಯೇನಪಿ ವಿನಾಸಮೇವ ವದತಿ। ಞತ್ವಾತಿ ಪುಬ್ಬಭಾಗಞಾಣೇನ ಜಾನಿತ್ವಾ। ತದುಭಯನ್ತಿ ಸಙ್ಖಾರಪದಹನಉಪೇಕ್ಖಾಭಾವನಂ।
11.Baddhacittoti sambaddhacitto. Bahalacchandoti bahalataṇhāchando. Aticaritvāti atikkamitvā. Naṭasatthavidhinā naccanakā naṭā, naccakā itare. Somanassaṃ uppajjati, ‘‘īdisaṃ nāma itthiṃ pariccaji’’nti. Chijjāti dvidhā hotu. Bhijjāti bhijjatu. ‘‘Chijja vā bhijjavā’’ti padadvayenapi vināsameva vadati. Ñatvāti pubbabhāgañāṇena jānitvā. Tadubhayanti saṅkhārapadahanaupekkhābhāvanaṃ.
೧೨. ಪೇಸೇನ್ತಸ್ಸಾತಿ ವಾಯಮನ್ತಸ್ಸ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ದುಕ್ಖಾಯ ಪಟಿಪದಾಯ ನಿಯ್ಯಾನತಂ ಸನ್ಧಾಯ।
12.Pesentassāti vāyamantassa. Taṃ sandhāyāti dukkhāya paṭipadāya niyyānataṃ sandhāya.
ಉಸುಕಾರೋ ವಿಯ ಯೋಗೀ ತೇಜನಸ್ಸ ವಿಯ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಜುಕರಣತೋ। ಗೋಮುತ್ತವಙ್ಕಂ, ಚನ್ದಲೇಖಾಕುಟಿಲಂ, ನಙ್ಗಲಕೋಟಿಜಿಮ್ಹಂ ಚಿತ್ತಂ। ಅಲಾತಾ ವಿಯ ವೀರಿಯಂ ಆತಾಪನ-ಪರಿತಾಪನತೋ। ಕಞ್ಚಿಕತೇಲಂ ವಿಯ ಸದ್ಧಾ ಸಿನೇಹನತೋ। ನಮನದಣ್ಡಕೋ ವಿಯ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೋ ನಿಬ್ಬಾನಾರಮ್ಮಣೇ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ನಾಮನತೋ। ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಜುಕರಣಂ ಭಾವನಾಭಿಸಮಯತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅನ್ತದ್ವಯವಜ್ಜಿತಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಪಟಿಪತ್ತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಕಿಲೇಸಗಣವಿಜ್ಝನಂ ಪಹಾನಾಭಿಸಮಯೋ। ಇತರಾ ಪನ ಪಟಿಪದಾ ದನ್ಧಾಭಿಞ್ಞಾತಿ ಇಮೇಸಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಇಮಾಸು ದ್ವೀಸು ಯಥಾವುತ್ತಾಸು ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞಾಸು ಕಥಿತಾಸು, ಇತರಾಪಿ ಕಥಿತಾವ ಹೋನ್ತಿ ಲಕ್ಖಣಹಾರನಯೇನ ಪಟಿಪದಾಸಾಮಞ್ಞತೋ। ಸಹಾಗಮನೀಯಾಪಿ ವಾ ಪಟಿಪದಾ ಕಥಿತಾವ, ‘‘ನ ಹೇವ ಅನದ್ಧಭೂತಂ ಅತ್ಥಾನ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗಪಟಿಪದಾಯ ಕಥಿತತ್ತಾ। ‘‘ಆಗಮನೀಯಪಟಿಪದಾ ಪನ ನ ಕಥಿತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಸವಿಸೇಸಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಸ್ಸ ಅಕಥಿತತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನಿಕ್ಖಮನದೇಸನನ್ತಿ ನಿಕ್ಖಮನುಪಾಯಂ ದೇಸನಂ। ಸೇಸಂ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
Usukāro viya yogī tejanassa viya cittassa ujukaraṇato. Gomuttavaṅkaṃ, candalekhākuṭilaṃ, naṅgalakoṭijimhaṃ cittaṃ. Alātā viya vīriyaṃ ātāpana-paritāpanato. Kañcikatelaṃviya saddhā sinehanato. Namanadaṇḍako viya lokuttaramaggo nibbānārammaṇe cittassa nāmanato. Lokuttaramaggena cittassa ujukaraṇaṃ bhāvanābhisamayato daṭṭhabbaṃ. Antadvayavajjitā majjhimā paṭipattīti katvā kilesagaṇavijjhanaṃ pahānābhisamayo. Itarā pana paṭipadā dandhābhiññāti imesaṃ dvinnaṃ bhikkhūnaṃ imāsu dvīsu yathāvuttāsu khippābhiññāsu kathitāsu, itarāpi kathitāva honti lakkhaṇahāranayena paṭipadāsāmaññato. Sahāgamanīyāpi vā paṭipadā kathitāva, ‘‘na heva anaddhabhūtaṃ atthāna’’ntiādinā pubbabhāgapaṭipadāya kathitattā. ‘‘Āgamanīyapaṭipadā pana na kathitā’’ti idaṃ savisesaṃ ajjhupekkhassa akathitataṃ sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ. Nikkhamanadesananti nikkhamanupāyaṃ desanaṃ. Sesaṃ suviññeyyameva.
ದೇವದಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾಯ ಲೀನತ್ಥಪ್ಪಕಾಸನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Devadahasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ • Majjhimanikāya / ೧. ದೇವದಹಸುತ್ತಂ • 1. Devadahasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಮಜ್ಝಿಮನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ೧. ದೇವದಹಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 1. Devadahasuttavaṇṇanā
