Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā)

    නමො තස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස

    Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

    මජ්‌ඣිමනිකායෙ

    Majjhimanikāye

    උපරිපණ්‌ණාස-අට්‌ඨකථා

    Uparipaṇṇāsa-aṭṭhakathā

    1. දෙවදහවග්‌ගො

    1. Devadahavaggo

    1. දෙවදහසුත්‌තවණ්‌ණනා

    1. Devadahasuttavaṇṇanā

    1. එවං මෙ සුතන්‌ති දෙවදහසුත්‌තං. තත්‌ථ දෙවදහං නාමාති දෙවා වුච්‌චන්‌ති රාජානො, තත්‌ථ ච සක්‍යරාජූනං මඞ්‌ගලපොක්‌ඛරණී අහොසි පාසාදිකා ආරක්‌ඛසම්‌පන්‌නා, සා දෙවානං දහත්‌තා ‘‘දෙවදහ’’න්‌ති පඤ්‌ඤායිත්‌ථ. තදුපාදාය සොපි නිගමො දෙවදහන්‌ත්‌වෙව සඞ්‌ඛං ගතො. භගවා තං නිගමං නිස්‌සාය ලුම්‌බිනිවනෙ විහරති. සබ්‌බං තං පුබ්‌බෙකතහෙතූති පුබ්‌බෙ කතකම්‌මපච්‌චයා. ඉමිනා කම්‌මවෙදනඤ්‌ච කිරියවෙදනඤ්‌ච පටික්‌ඛිපිත්‌වා එකං විපාකවෙදනමෙව සම්‌පටිච්‌ඡන්‌තීති දස්‌සෙති. එවං වාදිනො, භික්‌ඛවෙ, නිගණ්‌ඨාති ඉමිනා පුබ්‌බෙ අනියමෙත්‌වා වුත්‌තං නියමෙත්‌වා දස්‌සෙති.

    1.Evaṃme sutanti devadahasuttaṃ. Tattha devadahaṃ nāmāti devā vuccanti rājāno, tattha ca sakyarājūnaṃ maṅgalapokkharaṇī ahosi pāsādikā ārakkhasampannā, sā devānaṃ dahattā ‘‘devadaha’’nti paññāyittha. Tadupādāya sopi nigamo devadahantveva saṅkhaṃ gato. Bhagavā taṃ nigamaṃ nissāya lumbinivane viharati. Sabbaṃ taṃ pubbekatahetūti pubbe katakammapaccayā. Iminā kammavedanañca kiriyavedanañca paṭikkhipitvā ekaṃ vipākavedanameva sampaṭicchantīti dasseti. Evaṃ vādino, bhikkhave, nigaṇṭhāti iminā pubbe aniyametvā vuttaṃ niyametvā dasseti.

    අහුවම්‌හෙව මයන්‌ති ඉදං භගවා තෙසං අජානනභාවං ජානන්‌තොව කෙවලං කලිසාසනං ආරොපෙතුකාමො පුච්‌ඡති. යෙ හි ‘‘මයං අහුවම්‌හා’’තිපි න ජානන්‌ති, තෙ කථං කම්‌මස්‌ස කතභාවං වා අකතභාවං වා ජානිස්‌සන්‌ති. උත්‌තරිපුච්‌ඡායපි එසෙව නයො.

    Ahuvamhevamayanti idaṃ bhagavā tesaṃ ajānanabhāvaṃ jānantova kevalaṃ kalisāsanaṃ āropetukāmo pucchati. Ye hi ‘‘mayaṃ ahuvamhā’’tipi na jānanti, te kathaṃ kammassa katabhāvaṃ vā akatabhāvaṃ vā jānissanti. Uttaripucchāyapi eseva nayo.

    2. එවං සන්‌තෙති චූළදුක්‌ඛක්‌ඛන්‌ධෙ (ම. නි. 1.179-180) මහානිගණ්‌ඨස්‌ස වචනෙ සච්‌චෙ සන්‌තෙති අත්‌ථො, ඉධ පන එත්‌තකස්‌ස ඨානස්‌ස තුම්‌හාකං අජානනභාවෙ සන්‌තෙති අත්‌ථො. න කල්‌ලන්‌ති න යුත්‌තං.

    2.Evaṃ santeti cūḷadukkhakkhandhe (ma. ni. 1.179-180) mahānigaṇṭhassa vacane sacce santeti attho, idha pana ettakassa ṭhānassa tumhākaṃ ajānanabhāve santeti attho. Na kallanti na yuttaṃ.

    3. ගාළ්‌හූපලෙපනෙනාති බහලූපලෙපනෙන, පුනප්‌පුනං විසරඤ්‌ජිතෙන, න පන ඛලියා ලිත්‌තෙන විය. එසනියාති එසනිසලාකාය අන්‌තමසො නන්‌තකවට්‌ටියාපි. එසෙය්‍යාති ගම්‌භීරං වා උත්‌තානං වාති වීමංසෙය්‍ය. අගදඞ්‌ගාරන්‌ති ඣාමහරීතකස්‌ස වා ආමලකස්‌ස වා චුණ්‌ණං. ඔදහෙය්‍යාති පක්‌ඛිපෙය්‍ය. අරොගොතිආදි මාගණ්‌ඩියසුත්‌තෙ (ම. නි. 2.213) වුත්‌තමෙව.

    3.Gāḷhūpalepanenāti bahalūpalepanena, punappunaṃ visarañjitena, na pana khaliyā littena viya. Esaniyāti esanisalākāya antamaso nantakavaṭṭiyāpi. Eseyyāti gambhīraṃ vā uttānaṃ vāti vīmaṃseyya. Agadaṅgāranti jhāmaharītakassa vā āmalakassa vā cuṇṇaṃ. Odaheyyāti pakkhipeyya. Arogotiādi māgaṇḍiyasutte (ma. ni. 2.213) vuttameva.

    එවමෙව ඛොති එත්‌ථ ඉදං ඔපම්‌මසංසන්‌දනං, සල්‌ලෙන විද්‌ධස්‌ස හි විද්‌ධකාලෙ වෙදනාය පාකටකාලො විය ඉමෙසං ‘‘මයං පුබ්‌බෙ අහුවම්‌හා වා නො වා, පාපකම්‌මං අකරම්‌හා වා නො වා, එවරූපං වා පාපං කරම්‌හා’’ති ජානනකාලො සියා. වණමුඛස්‌ස පරිකන්‌තනාදීසු චතූසු කාලෙසු වෙදනාය පාකටකාලො විය ‘‘එත්‌තකං වා නො දුක්‌ඛං නිජ්‌ජිණ්‌ණං, එත්‌තකෙ වා නිජ්‌ජිණ්‌ණෙ සබ්‌බමෙව දුක්‌ඛං නිජ්‌ජිණ්‌ණං භවිස්‌සති, සුද්‌ධන්‌තෙ පතිට්‌ඨිතා නාම භවිස්‌සාමා’’ති ජානනකාලො සියා. අපරභාගෙ ඵාසුභාවජානනකාලො විය දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ අකුසලානං ධම්‌මානං පහානාය කුසලානං ධම්‌මානං උපසම්‌පදාය ජානනකාලො සියා. එවමෙත්‌ථ එකාය උපමාය තයො අත්‌ථා, චතූහි උපමාහි එකො අත්‌ථො පරිදීපිතො.

    Evameva khoti ettha idaṃ opammasaṃsandanaṃ, sallena viddhassa hi viddhakāle vedanāya pākaṭakālo viya imesaṃ ‘‘mayaṃ pubbe ahuvamhā vā no vā, pāpakammaṃ akaramhā vā no vā, evarūpaṃ vā pāpaṃ karamhā’’ti jānanakālo siyā. Vaṇamukhassa parikantanādīsu catūsu kālesu vedanāya pākaṭakālo viya ‘‘ettakaṃ vā no dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ, ettake vā nijjiṇṇe sabbameva dukkhaṃ nijjiṇṇaṃ bhavissati, suddhante patiṭṭhitā nāma bhavissāmā’’ti jānanakālo siyā. Aparabhāge phāsubhāvajānanakālo viya diṭṭheva dhamme akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya jānanakālo siyā. Evamettha ekāya upamāya tayo atthā, catūhi upamāhi eko attho paridīpito.

    4. ඉමෙ පන තතො එකම්‌පි න ජානන්‌ති, විරජ්‌ඣිත්‌වා ගතෙ සල්‌ලෙ අවිද්‌ධොව ‘‘විද්‌ධොසි මයා’’ති පච්‌චත්‌ථිකස්‌ස වචනප්‌පමාණෙනෙව ‘‘විද්‌ධොස්‌මී’’ති සඤ්‌ඤං උප්‌පාදෙත්‌වා දුක්‌ඛප්‌පත්‌තපුරිසො විය කෙවලං මහානිගණ්‌ඨස්‌ස වචනප්‌පමාණෙන සබ්‌බමෙතං සද්‌දහන්‌තා එවං සල්‌ලොපමාය භගවතා නිග්‌ගහිතා පච්‌චාහරිතුං අසක්‌කොන්‌තා යථා නාම දුබ්‌බලො සුනඛො මිගං උට්‌ඨාපෙත්‌වා සාමිකස්‌ස අභිමුඛං කරිත්‌වා අත්‌තනා ඔසක්‌කති, එවං මහානිගණ්‌ඨස්‌ස මත්‌ථකෙ වාදං පක්‌ඛිපන්‌තා නිගණ්‌ඨො, ආවුසොතිආදීමාහංසු.

    4. Ime pana tato ekampi na jānanti, virajjhitvā gate salle aviddhova ‘‘viddhosi mayā’’ti paccatthikassa vacanappamāṇeneva ‘‘viddhosmī’’ti saññaṃ uppādetvā dukkhappattapuriso viya kevalaṃ mahānigaṇṭhassa vacanappamāṇena sabbametaṃ saddahantā evaṃ sallopamāya bhagavatā niggahitā paccāharituṃ asakkontā yathā nāma dubbalo sunakho migaṃ uṭṭhāpetvā sāmikassa abhimukhaṃ karitvā attanā osakkati, evaṃ mahānigaṇṭhassa matthake vādaṃ pakkhipantā nigaṇṭho, āvusotiādīmāhaṃsu.

    5. අථ නෙ භගවා සාචරියකෙ නිග්‌ගණ්‌හන්‌තො පඤ්‌ච ඛො ඉමෙතිආදිමාහ. තත්‍රායස්‌මන්‌තානන්‌ති තෙසු පඤ්‌චසු ධම්‌මෙසු ආයස්‌මන්‌තානං. කා අතීතංසෙ සත්‌ථරි සද්‌ධාති අතීතංසවාදිම්‌හි සත්‌ථරි කා සද්‌ධා. යා අතීතවාදං සද්‌දහන්‌තානං තුම්‌හාකං මහානිගණ්‌ඨස්‌ස සද්‌ධා, සා කතමා? කිං භූතත්‌ථා අභූතත්‌ථා, භූතවිපාකා අභූතවිපාකාති පුච්‌ඡති. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. සහධම්‌මිකන්‌ති සහෙතුකං සකාරණං. වාදපටිහාරන්‌ති පච්‌චාගමනකවාදං. එත්‌තාවතා තෙසං ‘‘අපනෙථ සද්‌ධං, සබ්‌බදුබ්‌බලා එසා’’ති සද්‌ධාඡෙදකවාදං නාම දස්‌සෙති.

    5. Atha ne bhagavā sācariyake niggaṇhanto pañca kho imetiādimāha. Tatrāyasmantānanti tesu pañcasu dhammesu āyasmantānaṃ. Kā atītaṃse satthari saddhāti atītaṃsavādimhi satthari kā saddhā. Yā atītavādaṃ saddahantānaṃ tumhākaṃ mahānigaṇṭhassa saddhā, sā katamā? Kiṃ bhūtatthā abhūtatthā, bhūtavipākā abhūtavipākāti pucchati. Sesapadesupi eseva nayo. Sahadhammikanti sahetukaṃ sakāraṇaṃ. Vādapaṭihāranti paccāgamanakavādaṃ. Ettāvatā tesaṃ ‘‘apanetha saddhaṃ, sabbadubbalā esā’’ti saddhāchedakavādaṃ nāma dasseti.

    6. අවිජ්‌ජා අඤ්‌ඤාණාති අවිජ්‌ජාය අඤ්‌ඤාණෙන. සම්‌මොහාති සම්‌මොහෙන. විපච්‌චෙථාති විපරීතතො සද්‌දහථ, විපල්‌ලාසග්‌ගාහං වා ගණ්‌හථාති අත්‌ථො.

    6.Avijjā aññāṇāti avijjāya aññāṇena. Sammohāti sammohena. Vipaccethāti viparītato saddahatha, vipallāsaggāhaṃ vā gaṇhathāti attho.

    7. දිට්‌ඨධම්‌මවෙදනීයන්‌ති ඉමස්‌මිංයෙව අත්‌තභාවෙ විපාකදායකං. උපක්‌කමෙනාති පයොගෙන. පධානෙනාති වීරියෙන. සම්‌පරායවෙදනීයන්‌ති දුතියෙ වා තතියෙ වා අත්‌තභාවෙ විපාකදායකං. සුඛවෙදනීයන්‌ති ඉට්‌ඨාරම්‌මණවිපාකදායකං කුසලකම්‌මං. විපරීතං දුක්‌ඛවෙදනීයං. පරිපක්‌කවෙදනීයන්‌ති පරිපක්‌කෙ නිප්‌ඵන්‌නෙ අත්‌තභාවෙ වෙදනීයං, දිට්‌ඨධම්‌මවෙදනීයස්‌සෙවෙතං අධිවචනං. අපරිපක්‌කවෙදනීයන්‌ති අපරිපක්‌කෙ අත්‌තභාවෙ වෙදනීයං, සම්‌පරායවෙදනීයස්‌සෙවෙතං අධිවචනං. එවං සන්‌තෙපි අයමෙත්‌ථ විසෙසො – යං පඨමවයෙ කතං පඨමවයෙ වා මජ්‌ඣිමවයෙ වා පච්‌ඡිමවයෙ වා විපාකං දෙති, මජ්‌ඣිමවයෙ කතං මජ්‌ඣිමවයෙ වා පච්‌ඡිමවයෙ වා විපාකං දෙති, පච්‌ඡිමවයෙ කතං තත්‌ථෙව විපාකං දෙති, තං දිට්‌ඨධම්‌මවෙදනීයං නාම. යං පන සත්‌තදිවසබ්‌භන්‌තරෙ විපාකං දෙති, තං පරිපක්‌කවෙදනීයං නාම. තං කුසලම්‌පි හොති අකුසලම්‌පි.

    7.Diṭṭhadhammavedanīyanti imasmiṃyeva attabhāve vipākadāyakaṃ. Upakkamenāti payogena. Padhānenāti vīriyena. Samparāyavedanīyanti dutiye vā tatiye vā attabhāve vipākadāyakaṃ. Sukhavedanīyanti iṭṭhārammaṇavipākadāyakaṃ kusalakammaṃ. Viparītaṃ dukkhavedanīyaṃ. Paripakkavedanīyanti paripakke nipphanne attabhāve vedanīyaṃ, diṭṭhadhammavedanīyassevetaṃ adhivacanaṃ. Aparipakkavedanīyanti aparipakke attabhāve vedanīyaṃ, samparāyavedanīyassevetaṃ adhivacanaṃ. Evaṃ santepi ayamettha viseso – yaṃ paṭhamavaye kataṃ paṭhamavaye vā majjhimavaye vā pacchimavaye vā vipākaṃ deti, majjhimavaye kataṃ majjhimavaye vā pacchimavaye vā vipākaṃ deti, pacchimavaye kataṃ tattheva vipākaṃ deti, taṃ diṭṭhadhammavedanīyaṃ nāma. Yaṃ pana sattadivasabbhantare vipākaṃ deti, taṃ paripakkavedanīyaṃ nāma. Taṃ kusalampi hoti akusalampi.

    තත්‍රිමානි වත්‌ථූනි – පුණ්‌ණො නාම කිර දුග්‌ගතමනුස්‌සො රාජගහෙ සුමනසෙට්‌ඨිං නිස්‌සාය වසති. තමෙනං එකදිවසං නගරම්‌හි නක්‌ඛත්‌තෙ සඞ්‌ඝුට්‌ඨෙ සෙට්‌ඨි ආහ – ‘‘සචෙ අජ්‌ජ කසිස්‌සසි, ද්‌වෙ ච ගොණෙ නඞ්‌ගලඤ්‌ච ලභිස්‌සසි. කිං නක්‌ඛත්‌තං කීළිස්‌සසි, කසිස්‌සසී’’ති. කිං මෙ නක්‌ඛත්‌තෙන, කසිස්‌සාමීති? තෙන හි යෙ ගොණෙ ඉච්‌ඡසි, තෙ ගහෙත්‌වා කසාහීති. සො කසිතුං ගතො. තං දිවසං සාරිපුත්‌තත්‌ථෙරො නිරොධා වුට්‌ඨාය ‘‘කස්‌ස සඞ්‌ගහං කරොමී’’ති? ආවජ්‌ජන්‌තො පුණ්‌ණං දිස්‌වා පත්‌තචීවරං ආදාය තස්‌ස කසනට්‌ඨානං ගතො. පුණ්‌ණො කසිං ඨපෙත්‌වා ථෙරස්‌ස දන්‌තකට්‌ඨං දත්‌වා මුඛොදකං අදාසි. ථෙරො සරීරං පටිජග්‌ගිත්‌වා කම්‌මන්‌තස්‌ස අවිදූරෙ නිසීදි භත්‌තාභිහාරං ඔලොකෙන්‌තො. අථස්‌ස භරියං භත්‌තං ආහරන්‌තිං දිස්‌වා අන්‌තරාමග්‌ගෙයෙව අත්‌තානං දස්‌සෙසි.

    Tatrimāni vatthūni – puṇṇo nāma kira duggatamanusso rājagahe sumanaseṭṭhiṃ nissāya vasati. Tamenaṃ ekadivasaṃ nagaramhi nakkhatte saṅghuṭṭhe seṭṭhi āha – ‘‘sace ajja kasissasi, dve ca goṇe naṅgalañca labhissasi. Kiṃ nakkhattaṃ kīḷissasi, kasissasī’’ti. Kiṃ me nakkhattena, kasissāmīti? Tena hi ye goṇe icchasi, te gahetvā kasāhīti. So kasituṃ gato. Taṃ divasaṃ sāriputtatthero nirodhā vuṭṭhāya ‘‘kassa saṅgahaṃ karomī’’ti? Āvajjanto puṇṇaṃ disvā pattacīvaraṃ ādāya tassa kasanaṭṭhānaṃ gato. Puṇṇo kasiṃ ṭhapetvā therassa dantakaṭṭhaṃ datvā mukhodakaṃ adāsi. Thero sarīraṃ paṭijaggitvā kammantassa avidūre nisīdi bhattābhihāraṃ olokento. Athassa bhariyaṃ bhattaṃ āharantiṃ disvā antarāmaggeyeva attānaṃ dassesi.

    සා සාමිකස්‌ස ආහටභත්‌තං ථෙරස්‌ස පත්‌තෙ පක්‌ඛිපිත්‌වා පුන ගන්‌ත්‌වා අඤ්‌ඤං භත්‌තං සම්‌පාදෙත්‌වා දිවා අගමාසි. පුණ්‌ණො එකවාරං කසිත්‌වා නිසීදි. සාපි භත්‌තං ගහෙත්‌වා ආගච්‌ඡන්‌තී ආහ – ‘‘සාමි පාතොව තෙ භත්‌තං ආහරියිත්‌ථ, අන්‌තරාමග්‌ගෙ පන සාරිපුත්‌තත්‌ථෙරං දිස්‌වා තං තස්‌ස දත්‌වා අඤ්‌ඤං පචිත්‌වා ආහරන්‌තියා මෙ උස්‌සූරො ජාතො, මා කුජ්‌ඣි සාමී’’ති. භද්‌දකං තෙ භද්‌දෙ කතං, මයා ථෙරස්‌ස පාතොව දන්‌තකට්‌ඨඤ්‌ච මුඛොදකඤ්‌ච දින්‌නං, අම්‌හාකංයෙවානෙන පිණ්‌ඩපාතොපි පරිභුත්‌තො, අජ්‌ජ ථෙරෙන කතසමණධම්‌මස්‌ස මයං භාගිනො ජාතාති චිත්‌තං පසාදෙසි. එකවාරං කසිතට්‌ඨානං සුවණ්‌ණමෙව අහොසි. සො භුඤ්‌ජිත්‌වා කසිතට්‌ඨානං ඔලොකෙන්‌තො විජ්‌ජොතමානං දිස්‌වා උට්‌ඨාය යට්‌ඨියා පහරිත්‌වා රත්‌තසුවණ්‌ණභාවං ජානිත්‌වා ‘‘රඤ්‌ඤො අකථෙත්‌වා පරිභුඤ්‌ජිතුං න සක්‌කා’’ති ගන්‌ත්‌වා රඤ්‌ඤො ආරොචෙසි. රාජා තං සබ්‌බං සකටෙහි ආහරාපෙත්‌වා රාජඞ්‌ගණෙ රාසිං කාරෙත්‌වා ‘‘කස්‌සිමස්‌මිං නගරෙ එත්‌තකං සුවණ්‌ණං අත්‌ථී’’ති පුච්‌ඡි. කස්‌සචි නත්‌ථීති ච වුත්‌තෙ සෙට්‌ඨිට්‌ඨානමස්‌ස අදාසි. සො පුණ්‌ණසෙට්‌ඨි නාම ජාතො.

    Sā sāmikassa āhaṭabhattaṃ therassa patte pakkhipitvā puna gantvā aññaṃ bhattaṃ sampādetvā divā agamāsi. Puṇṇo ekavāraṃ kasitvā nisīdi. Sāpi bhattaṃ gahetvā āgacchantī āha – ‘‘sāmi pātova te bhattaṃ āhariyittha, antarāmagge pana sāriputtattheraṃ disvā taṃ tassa datvā aññaṃ pacitvā āharantiyā me ussūro jāto, mā kujjhi sāmī’’ti. Bhaddakaṃ te bhadde kataṃ, mayā therassa pātova dantakaṭṭhañca mukhodakañca dinnaṃ, amhākaṃyevānena piṇḍapātopi paribhutto, ajja therena katasamaṇadhammassa mayaṃ bhāgino jātāti cittaṃ pasādesi. Ekavāraṃ kasitaṭṭhānaṃ suvaṇṇameva ahosi. So bhuñjitvā kasitaṭṭhānaṃ olokento vijjotamānaṃ disvā uṭṭhāya yaṭṭhiyā paharitvā rattasuvaṇṇabhāvaṃ jānitvā ‘‘rañño akathetvā paribhuñjituṃ na sakkā’’ti gantvā rañño ārocesi. Rājā taṃ sabbaṃ sakaṭehi āharāpetvā rājaṅgaṇe rāsiṃ kāretvā ‘‘kassimasmiṃ nagare ettakaṃ suvaṇṇaṃ atthī’’ti pucchi. Kassaci natthīti ca vutte seṭṭhiṭṭhānamassa adāsi. So puṇṇaseṭṭhi nāma jāto.

    අපරම්‌පි වත්‌ථු – තස්‌මිංයෙව රාජගහෙ කාළවෙළියො නාම දුග්‌ගතො අත්‌ථි. තස්‌ස භරියා පණ්‌ණම්‌බිලයාගුං පචි. මහාකස්‌සපත්‌ථෙරො නිරොධා වුට්‌ඨාය ‘‘කස්‌ස සඞ්‌ගහං කරොමී’’ති ආවජ්‌ජන්‌තො තං දිස්‌වා ගන්‌ත්‌වා ගෙහද්‌වාරෙ අට්‌ඨාසි. සා පත්‌තං ගහෙත්‌වා සබ්‌බං තත්‌ථ පක්‌ඛිපිත්‌වා ථෙරස්‌ස අදාසි, ථෙරො විහාරං ගන්‌ත්‌වා සත්‌ථු උපනාමෙසි. සත්‌ථා අත්‌තනො යාපනමත්‌තං ගණ්‌හි, සෙසං පඤ්‌චන්‌නං භික්‌ඛුසතානං පහොසි. කාළවළියොපි තං ඨානං පත්‌තො චූළකං ලභි. මහාකස්‌සපො සත්‌ථාරං කාළවළියස්‌ස විපාකං පුච්‌ඡි. සත්‌ථා ‘‘ඉතො සත්‌තමෙ දිවසෙ සෙට්‌ඨිච්‌ඡත්‌තං ලභිස්‌සතී’’ති ආහ. කාළවළියො තං කථං සුත්‌වා ගන්‌ත්‌වා භරියාය ආරොචෙසි.

    Aparampi vatthu – tasmiṃyeva rājagahe kāḷaveḷiyo nāma duggato atthi. Tassa bhariyā paṇṇambilayāguṃ paci. Mahākassapatthero nirodhā vuṭṭhāya ‘‘kassa saṅgahaṃ karomī’’ti āvajjanto taṃ disvā gantvā gehadvāre aṭṭhāsi. Sā pattaṃ gahetvā sabbaṃ tattha pakkhipitvā therassa adāsi, thero vihāraṃ gantvā satthu upanāmesi. Satthā attano yāpanamattaṃ gaṇhi, sesaṃ pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ pahosi. Kāḷavaḷiyopi taṃ ṭhānaṃ patto cūḷakaṃ labhi. Mahākassapo satthāraṃ kāḷavaḷiyassa vipākaṃ pucchi. Satthā ‘‘ito sattame divase seṭṭhicchattaṃ labhissatī’’ti āha. Kāḷavaḷiyo taṃ kathaṃ sutvā gantvā bhariyāya ārocesi.

    තදා ච රාජා නගරං අනුසඤ්‌චරන්‌තො බහිනගරෙ ජීවසූලෙ නිසින්‌නං පුරිසං අද්‌දස. පුරිසො රාජානං දිස්‌වා උච්‌චාසද්‌දං අකාසි ‘‘තුම්‌හාකං මෙ භුඤ්‌ජනභත්‌තං පහිණථ දෙවා’’ති. රාජා ‘‘පෙසෙස්‌සාමී’’ති වත්‌වා සායමාසභත්‌තෙ උපනීතෙ සරිත්‌වා ‘‘ඉමං හරිතුං සමත්‌ථං ජානාථා’’ති ආහ, නගරෙ සහස්‌සභණ්‌ඩිකං චාරෙසුං. තතියවාරෙ කාළවළියස්‌ස භරියා අග්‌ගහෙසි . අථ නං රඤ්‌ඤො දස්‌සෙසුං, සා පුරිසවෙසං ගහෙත්‌වා පඤ්‌චාවුධසන්‌නද්‌ධා භත්‌තපාතිං ගහෙත්‌වා නගරා නික්‌ඛමි. බහිනගරෙ තාලෙ අධිවත්‌ථො දීඝතාලො නාම යක්‌ඛො තං රුක්‌ඛමූලෙන ගච්‌ඡන්‌තිං දිස්‌වා ‘‘තිට්‌ඨ තිට්‌ඨ භක්‌ඛොසි මෙ’’ති ආහ. නාහං තව භක්‌ඛො, රාජදූතො අහන්‌ති. කත්‌ථ ගච්‌ඡසීති. ජීවසූලෙ නිසින්‌නස්‌ස පුරිසස්‌ස සන්‌තිකන්‌ති. මමපි එකං සාසනං හරිතුං සක්‌ඛිස්‌සසීති. ආම සක්‌ඛිස්‌සාමීති. ‘‘දීඝතාලස්‌ස භරියා සුමනදෙවරාජධීතා කාළී පුත්‌තං විජාතා’’ති ආරොචෙය්‍යාසි. ඉමස්‌මිං තාලමූලෙ සත්‌ත නිධිකුම්‌භියො අත්‌ථි, තා ත්‌වං ගණ්‌හෙය්‍යාසීති. සා ‘‘දීඝතාලස්‌ස භරියා සුමනදෙවරාජධීතා කාළී පුත්‌තං විජාතා’’ති උග්‌ඝොසෙන්‌තී අගමාසි.

    Tadā ca rājā nagaraṃ anusañcaranto bahinagare jīvasūle nisinnaṃ purisaṃ addasa. Puriso rājānaṃ disvā uccāsaddaṃ akāsi ‘‘tumhākaṃ me bhuñjanabhattaṃ pahiṇatha devā’’ti. Rājā ‘‘pesessāmī’’ti vatvā sāyamāsabhatte upanīte saritvā ‘‘imaṃ harituṃ samatthaṃ jānāthā’’ti āha, nagare sahassabhaṇḍikaṃ cāresuṃ. Tatiyavāre kāḷavaḷiyassa bhariyā aggahesi . Atha naṃ rañño dassesuṃ, sā purisavesaṃ gahetvā pañcāvudhasannaddhā bhattapātiṃ gahetvā nagarā nikkhami. Bahinagare tāle adhivattho dīghatālo nāma yakkho taṃ rukkhamūlena gacchantiṃ disvā ‘‘tiṭṭha tiṭṭha bhakkhosi me’’ti āha. Nāhaṃ tava bhakkho, rājadūto ahanti. Kattha gacchasīti. Jīvasūle nisinnassa purisassa santikanti. Mamapi ekaṃ sāsanaṃ harituṃ sakkhissasīti. Āma sakkhissāmīti. ‘‘Dīghatālassa bhariyā sumanadevarājadhītā kāḷī puttaṃ vijātā’’ti āroceyyāsi. Imasmiṃ tālamūle satta nidhikumbhiyo atthi, tā tvaṃ gaṇheyyāsīti. Sā ‘‘dīghatālassa bhariyā sumanadevarājadhītā kāḷī puttaṃ vijātā’’ti ugghosentī agamāsi.

    සුමනදෙවො යක්‌ඛසමාගමෙ නිසින්‌නො සුත්‌වා ‘‘එකො මනුස්‌සො අම්‌හාකං පියපවත්‌තිං ආහරති, පක්‌කොසථ න’’න්‌ති සාසනං සුත්‌වා පසන්‌නො ‘‘ඉමස්‌ස රුක්‌ඛස්‌ස පරිමණ්‌ඩලච්‌ඡායාය ඵරණට්‌ඨානෙ නිධිකුම්‌භියො තුය්‌හං දම්‌මී’’ති ආහ. ජීවසූලෙ නිසින්‌නපුරිසො භත්‌තං භුඤ්‌ජිත්‌වා මුඛපුඤ්‌ඡනකාලෙ ඉත්‌ථිඵස්‌සොති ඤත්‌වා චූළාය ඩංසි, සා අසිනා අත්‌තනො චූළං ඡින්‌දිත්‌වා රඤ්‌ඤො සන්‌තිකංයෙව ගතා. රාජා භත්‌තභොජිතභාවො කථං ජානිතබ්‌බොති? චූළසඤ්‌ඤායාති වත්‌වා රඤ්‌ඤො ආචික්‌ඛිත්‌වා තං ධනං ආහරාපෙසි. රාජා අඤ්‌ඤස්‌ස එත්‌තකං ධනං නාම අත්‌ථීති. නත්‌ථි දෙවාති. රාජා තස්‌සා පතිං තස්‌මිං නගරෙ ධනසෙට්‌ඨිං අකාසි. මල්‌ලිකායපි දෙවියා වත්‌ථු කථෙතබ්‌බං. ඉමානි තාව කුසලකම්‌මෙ වත්‌ථූනි.

    Sumanadevo yakkhasamāgame nisinno sutvā ‘‘eko manusso amhākaṃ piyapavattiṃ āharati, pakkosatha na’’nti sāsanaṃ sutvā pasanno ‘‘imassa rukkhassa parimaṇḍalacchāyāya pharaṇaṭṭhāne nidhikumbhiyo tuyhaṃ dammī’’ti āha. Jīvasūle nisinnapuriso bhattaṃ bhuñjitvā mukhapuñchanakāle itthiphassoti ñatvā cūḷāya ḍaṃsi, sā asinā attano cūḷaṃ chinditvā rañño santikaṃyeva gatā. Rājā bhattabhojitabhāvo kathaṃ jānitabboti? Cūḷasaññāyāti vatvā rañño ācikkhitvā taṃ dhanaṃ āharāpesi. Rājā aññassa ettakaṃ dhanaṃ nāma atthīti. Natthi devāti. Rājā tassā patiṃ tasmiṃ nagare dhanaseṭṭhiṃ akāsi. Mallikāyapi deviyā vatthu kathetabbaṃ. Imāni tāva kusalakamme vatthūni.

    නන්‌දමාණවකො පන උප්‌පලවණ්‌ණාය ථෙරියා විප්‌පටිපජ්‌ජි, තස්‌ස මඤ්‌චතො උට්‌ඨාය නික්‌ඛමිත්‌වා ගච්‌ඡන්‌තස්‌ස මහාපථවී භිජ්‌ජිත්‌වා ඔකාසමදාසි, තත්‌ථෙව මහානරකං පවිට්‌ඨො. නන්‌දොපි ගොඝාතකො පණ්‌ණාස වස්‌සානි ගොඝාතකකම්‌මං කත්‌වා එකදිවසං භොජනකාලෙ මංසං අලභන්‌තො එකස්‌ස ජීවමානකගොණස්‌ස ජිව්‌හං ඡින්‌දිත්‌වා අඞ්‌ගාරෙසු පචාපෙත්‌වා ඛාදිතුං ආරද්‌ධො. අථස්‌ස ජිව්‌හා මූලෙ ඡිජ්‌ජිත්‌වා භත්‌තපාතියංයෙව පතිතා, සො විරවන්‌තො කාලං කත්‌වා නිරයෙ නිබ්‌බත්‌ති. නන්‌දොපි යක්‌ඛො අඤ්‌ඤෙන යක්‌ඛෙන සද්‌ධිං ආකාසෙන ගච්‌ඡන්‌තො සාරිපුත්‌තත්‌ථෙරං නවොරොපිතෙහි කෙසෙහි රත්‌තිභාගෙ අබ්‌භොකාසෙ නිසින්‌නං දිස්‌වා සීසෙ පහරිතුකාමො ඉතරස්‌ස යක්‌ඛස්‌ස ආරොචෙත්‌වා තෙන වාරියමානොපි පහාරං දත්‌වා ඩය්‌හාමි ඩය්‌හාමීති විරවන්‌තො තස්‌මිංයෙව ඨානෙ භූමිං පවිසිත්‌වා මහානිරයෙ නිබ්‌බත්‌තොති ඉමානි අකුසලකම්‌මෙ වත්‌ථූනි.

    Nandamāṇavako pana uppalavaṇṇāya theriyā vippaṭipajji, tassa mañcato uṭṭhāya nikkhamitvā gacchantassa mahāpathavī bhijjitvā okāsamadāsi, tattheva mahānarakaṃ paviṭṭho. Nandopi goghātako paṇṇāsa vassāni goghātakakammaṃ katvā ekadivasaṃ bhojanakāle maṃsaṃ alabhanto ekassa jīvamānakagoṇassa jivhaṃ chinditvā aṅgāresu pacāpetvā khādituṃ āraddho. Athassa jivhā mūle chijjitvā bhattapātiyaṃyeva patitā, so viravanto kālaṃ katvā niraye nibbatti. Nandopi yakkho aññena yakkhena saddhiṃ ākāsena gacchanto sāriputtattheraṃ navoropitehi kesehi rattibhāge abbhokāse nisinnaṃ disvā sīse paharitukāmo itarassa yakkhassa ārocetvā tena vāriyamānopi pahāraṃ datvā ḍayhāmi ḍayhāmīti viravanto tasmiṃyeva ṭhāne bhūmiṃ pavisitvā mahāniraye nibbattoti imāni akusalakamme vatthūni.

    යං පන අන්‌තමසො මරණසන්‌තිකෙපි කතං කම්‌මං භවන්‌තරෙ විපාකං දෙති, තං සබ්‌බං සම්‌පරායවෙදනීයං නාම. තත්‌ථ යො අපරිහීනස්‌ස ඣානස්‌ස විපාකො නිබ්‌බත්‌තිස්‌සති, සො ඉධ නිබ්‌බත්‌තිතවිපාකොති වුත්‌තො. තස්‌ස මූලභූතං කම්‌මං නෙව දිට්‌ඨධම්‌මවෙදනීයං න සම්‌පරායවෙදනීයන්‌ති, න විචාරිතං, කිඤ්‌චාපි න විචාරිතං, සම්‌පරායවෙදනීයමෙව පනෙතන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. යො පඨමමග්‌ගාදීනං භවන්‌තරෙ ඵලසමාපත්‌තිවිපාකො, සො ඉධ නිබ්‌බත්‌තිතගුණොත්‌වෙව වුත්‌තො. කිඤ්‌චාපි එවං වුත්‌තො, මග්‌ගකම්‌මං පන පරිපක්‌කවෙදනීයන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. මග්‌ගචෙතනායෙව හි සබ්‌බලහුං ඵලදායිකා අනන්‌තරඵලත්‌තාති.

    Yaṃ pana antamaso maraṇasantikepi kataṃ kammaṃ bhavantare vipākaṃ deti, taṃ sabbaṃ samparāyavedanīyaṃ nāma. Tattha yo aparihīnassa jhānassa vipāko nibbattissati, so idha nibbattitavipākoti vutto. Tassa mūlabhūtaṃ kammaṃ neva diṭṭhadhammavedanīyaṃ na samparāyavedanīyanti, na vicāritaṃ, kiñcāpi na vicāritaṃ, samparāyavedanīyameva panetanti veditabbaṃ. Yo paṭhamamaggādīnaṃ bhavantare phalasamāpattivipāko, so idha nibbattitaguṇotveva vutto. Kiñcāpi evaṃ vutto, maggakammaṃ pana paripakkavedanīyanti veditabbaṃ. Maggacetanāyeva hi sabbalahuṃ phaladāyikā anantaraphalattāti.

    8. බහුවෙදනීයන්‌ති සඤ්‌ඤාභවූපගං. අප්‌පවෙදනීයන්‌ති අසඤ්‌ඤාභවූපගං. සවෙදනීයන්‌ති සවිපාකං කම්‌මං. අවෙදනීයන්‌ති අවිපාකං කම්‌මං. එවං සන්‌තෙති ඉමෙසං දිට්‌ඨධම්‌මවෙදනීයාදීනං කම්‌මානං උපක්‌කමෙන සම්‌පරායවෙදනීයාදි භාවකාරණස්‌ස අලාභෙ සති. අඵලොති නිප්‌ඵලො නිරත්‌ථකොති. එත්‌තාවතා අනිය්‍යානිකසාසනෙ පයොගස්‌ස අඵලතං දස්‌සෙත්‌වා පධානච්‌ඡෙදකවාදො නාම දස්‌සිතොති වෙදිතබ්‌බො. සහධම්‌මිකා වාදානුවාදාති පරෙහි වුත්‌තකාරණෙන සකාරණා හුත්‌වා නිගණ්‌ඨානං වාදා ච අනුවාදා ච. ගාරය්‌හං ඨානං ආගච්‌ඡන්‌තීති විඤ්‌ඤූහි ගරහිතබ්‌බං කාරණං ආගච්‌ඡන්‌ති. ‘‘වාදානුප්‌පත්‌තා ගාරය්‌හට්‌ඨානා’’තිපි පාඨො. තස්‌සත්‌ථො – පරෙහි වුත්‌තෙන කාරණෙන සකාරණා නිගණ්‌ඨානං වාදං අනුප්‌පත්‌තා තං වාදං සොසෙන්‌තා මිලාපෙන්‌තා දුක්‌කටකම්‌මකාරිනොතිආදයො දස ගාරය්‌හට්‌ඨානා ආගච්‌ඡන්‌ති.

    8.Bahuvedanīyanti saññābhavūpagaṃ. Appavedanīyanti asaññābhavūpagaṃ. Savedanīyanti savipākaṃ kammaṃ. Avedanīyanti avipākaṃ kammaṃ. Evaṃ santeti imesaṃ diṭṭhadhammavedanīyādīnaṃ kammānaṃ upakkamena samparāyavedanīyādi bhāvakāraṇassa alābhe sati. Aphaloti nipphalo niratthakoti. Ettāvatā aniyyānikasāsane payogassa aphalataṃ dassetvā padhānacchedakavādo nāma dassitoti veditabbo. Sahadhammikā vādānuvādāti parehi vuttakāraṇena sakāraṇā hutvā nigaṇṭhānaṃ vādā ca anuvādā ca. Gārayhaṃ ṭhānaṃ āgacchantīti viññūhi garahitabbaṃ kāraṇaṃ āgacchanti. ‘‘Vādānuppattā gārayhaṭṭhānā’’tipi pāṭho. Tassattho – parehi vuttena kāraṇena sakāraṇā nigaṇṭhānaṃ vādaṃ anuppattā taṃ vādaṃ sosentā milāpentā dukkaṭakammakārinotiādayo dasa gārayhaṭṭhānā āgacchanti.

    9. සඞ්‌ගතිභාවහෙතූති නියතිභාවකාරණා. පාපසඞ්‌ගතිකාති පාපනියතිනො. අභිජාතිහෙතූති ඡළභිජාතිහෙතු.

    9.Saṅgatibhāvahetūti niyatibhāvakāraṇā. Pāpasaṅgatikāti pāpaniyatino. Abhijātihetūti chaḷabhijātihetu.

    10. එවං නිගණ්‌ඨානං උපක්‌කමස්‌ස අඵලතං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි නිය්‍යානිකසාසනෙ උපක්‌කමස්‌ස වීරියස්‌ස ච සඵලතං දස්‌සෙතුං කථඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙතිආදිමාහ. තත්‌ථ අනද්‌ධභූතන්‌ති අනධිභූතං. දුක්‌ඛෙන අනධිභූතො නාම මනුස්‌සත්‌තභාවො වුච්‌චති, න තං අද්‌ධභාවෙති නාභිභවතීති අත්‌ථො. තම්‌පි නානප්‌පකාරාය දුක්‌කරකාරිකාය පයොජෙන්‌තො දුක්‌ඛෙන අද්‌ධභාවෙති නාම. යෙ පන සාසනෙ පබ්‌බජිත්‌වා ආරඤ්‌ඤකා වා හොන්‌ති රුක්‌ඛමූලිකාදයො වා, තෙ දුක්‌ඛෙන න අද්‌ධභාවෙන්‌ති නාම. නිය්‍යානිකසාසනස්‌මිඤ්‌හි වීරියං සම්‌මාවායාමො නාම හොති.

    10. Evaṃ nigaṇṭhānaṃ upakkamassa aphalataṃ dassetvā idāni niyyānikasāsane upakkamassa vīriyassa ca saphalataṃ dassetuṃ kathañca, bhikkhavetiādimāha. Tattha anaddhabhūtanti anadhibhūtaṃ. Dukkhena anadhibhūto nāma manussattabhāvo vuccati, na taṃ addhabhāveti nābhibhavatīti attho. Tampi nānappakārāya dukkarakārikāya payojento dukkhena addhabhāveti nāma. Ye pana sāsane pabbajitvā āraññakā vā honti rukkhamūlikādayo vā, te dukkhena na addhabhāventi nāma. Niyyānikasāsanasmiñhi vīriyaṃ sammāvāyāmo nāma hoti.

    ථෙරො පනාහ – යො ඉස්‌සරකුලෙ නිබ්‌බත්‌තො සත්‌තවස්‌සිකො හුත්‌වා අලඞ්‌කතප්‌පටියත්‌තො පිතුඅඞ්‌කෙ නිසින්‌නො ඝරෙ භත්‌තකිච්‌චං කත්‌වා නිසින්‌නෙන භික්‌ඛුසඞ්‌ඝෙන අනුමොදනාය කරියමානාය තිස්‌සො සම්‌පත්‌තියො දස්‌සෙත්‌වා සච්‌චෙසු පකාසිතෙසු අරහත්‌තං පාපුණාති, මාතාපිතූහි වා ‘‘පබ්‌බජිස්‌සසි තාතා’’ති වුත්‌තො ‘‘ආම පබ්‌බජිස්‌සාමී’’ති වත්‌වා න්‌හාපෙත්‌වා අලඞ්‌කරිත්‌වා විහාරං නීතො තචපඤ්‌චකං උග්‌ගණ්‌හිත්‌වා නිසින්‌නො කෙසෙසු ඔහාරියමානෙසු ඛුරග්‌ගෙයෙව අරහත්‌තං පාපුණාති, නවපබ්‌බජිතො වා පන මනොසිලාතෙලමක්‌ඛිතෙන සීසෙන පුනදිවසෙ මාතාපිතූහි පෙසිතං කාජභත්‌තං භුඤ්‌ජිත්‌වා විහාරෙ නිසින්‌නොව අරහත්‌තං පාපුණාති, අයං න දුක්‌ඛෙන අත්‌තානං අද්‌ධභාවෙති නාම. අයං පන උක්‌කට්‌ඨසක්‌කාරො. යො දාසිකුච්‌ඡියං නිබ්‌බත්‌තො අන්‌තමසො රජතමුද්‌දිකම්‌පි පිළන්‌ධිත්‌වා ගොරකපියඞ්‌ගුමත්‌තෙනාපි සරීරං විලිම්‌පෙත්‌වා ‘‘පබ්‌බාජෙථ න’’න්‌ති නීතො ඛුරග්‌ගෙ වා පුනදිවසෙ වා අරහත්‌තං පාපුණාති, අයම්‌පි න අනද්‌ධභූතං අත්‌තානං දුක්‌ඛෙන අද්‌ධභාවෙති නාම.

    Thero panāha – yo issarakule nibbatto sattavassiko hutvā alaṅkatappaṭiyatto pituaṅke nisinno ghare bhattakiccaṃ katvā nisinnena bhikkhusaṅghena anumodanāya kariyamānāya tisso sampattiyo dassetvā saccesu pakāsitesu arahattaṃ pāpuṇāti, mātāpitūhi vā ‘‘pabbajissasi tātā’’ti vutto ‘‘āma pabbajissāmī’’ti vatvā nhāpetvā alaṅkaritvā vihāraṃ nīto tacapañcakaṃ uggaṇhitvā nisinno kesesu ohāriyamānesu khuraggeyeva arahattaṃ pāpuṇāti, navapabbajito vā pana manosilātelamakkhitena sīsena punadivase mātāpitūhi pesitaṃ kājabhattaṃ bhuñjitvā vihāre nisinnova arahattaṃ pāpuṇāti, ayaṃ na dukkhena attānaṃ addhabhāveti nāma. Ayaṃ pana ukkaṭṭhasakkāro. Yo dāsikucchiyaṃ nibbatto antamaso rajatamuddikampi piḷandhitvā gorakapiyaṅgumattenāpi sarīraṃ vilimpetvā ‘‘pabbājetha na’’nti nīto khuragge vā punadivase vā arahattaṃ pāpuṇāti, ayampi na anaddhabhūtaṃ attānaṃ dukkhena addhabhāveti nāma.

    ධම්‌මිකං සුඛං නාම සඞ්‌ඝතො වා ගණතො වා උප්‌පන්‌නං චතුපච්‌චයසුඛං. අනධිමුච්‌ඡිතොති තණ්‌හාමුච්‌ඡනාය අමුච්‌ඡිතො. ධම්‌මිකඤ්‌හි සුඛං න පරිච්‌චජාමීති න තත්‌ථ ගෙධො කාතබ්‌බො. සඞ්‌ඝතො හි උප්‌පන්‌නං සලාකභත්‌තං වා වස්‌සාවාසිකං වා ‘‘ඉදමත්‌ථං එත’’න්‌ති පරිච්‌ඡින්‌දිත්‌වා සඞ්‌ඝමජ්‌ඣෙ භික්‌ඛූනං අන්‌තරෙ පරිභුඤ්‌ජන්‌තො පත්‌තන්‌තරෙ පදුමං විය සීලසමාධිවිපස්‌සනාමග්‌ගඵලෙහි වඩ්‌ඪති. ඉමස්‌සාති පච්‌චුප්‌පන්‌නානං පඤ්‌චන්‌නං ඛන්‌ධානං මූලභූතස්‌ස. දුක්‌ඛනිදානස්‌සාති තණ්‌හාය. සා හි පඤ්‌චක්‌ඛන්‌ධදුක්‌ඛස්‌ස නිදානං. සඞ්‌ඛාරං පදහතොති සම්‌පයොගවීරියං කරොන්‌තස්‌ස. විරාගො හොතීති මග්‌ගෙන විරාගො හොති. ඉදං වුත්‌තං හොති ‘‘සඞ්‌ඛාරපධානෙන මෙ ඉමස්‌ස දුක්‌ඛනිදානස්‌ස විරාගො හොතී’’ති එවං පජානාතීති ඉමිනා සුඛාපටිපදා ඛිප්‌පාභිඤ්‌ඤා කථිතා. දුතියවාරෙන තස්‌ස සම්‌පයොගවීරියස්‌ස මජ්‌ඣත්‌තතාකාරො කථිතො. සො යස්‌ස හි ඛ්‌වාස්‌සාති එත්‌ථ අයං සඞ්‌ඛෙපත්‌ථො – සො පුග්‌ගලො යස්‌ස දුක්‌ඛනිදානස්‌ස සඞ්‌ඛාරපධානෙන විරාගො හොති, සඞ්‌ඛාරං තත්‌ථ පදහති, මග්‌ගපධානෙන පදහති. යස්‌ස පන දුක්‌ඛනිදානස්‌ස අජ්‌ඣුපෙක්‌ඛතො උපෙක්‌ඛං භාවෙන්‌තස්‌ස විරාගො හොති, උපෙක්‌ඛං තත්‌ථ භාවෙති, මග්‌ගභාවනාය භාවෙති. තස්‌සාති තස්‌ස පුග්‌ගලස්‌ස.

    Dhammikaṃ sukhaṃ nāma saṅghato vā gaṇato vā uppannaṃ catupaccayasukhaṃ. Anadhimucchitoti taṇhāmucchanāya amucchito. Dhammikañhi sukhaṃ na pariccajāmīti na tattha gedho kātabbo. Saṅghato hi uppannaṃ salākabhattaṃ vā vassāvāsikaṃ vā ‘‘idamatthaṃ eta’’nti paricchinditvā saṅghamajjhe bhikkhūnaṃ antare paribhuñjanto pattantare padumaṃ viya sīlasamādhivipassanāmaggaphalehi vaḍḍhati. Imassāti paccuppannānaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ mūlabhūtassa. Dukkhanidānassāti taṇhāya. Sā hi pañcakkhandhadukkhassa nidānaṃ. Saṅkhāraṃ padahatoti sampayogavīriyaṃ karontassa. Virāgohotīti maggena virāgo hoti. Idaṃ vuttaṃ hoti ‘‘saṅkhārapadhānena me imassa dukkhanidānassa virāgo hotī’’ti evaṃ pajānātīti iminā sukhāpaṭipadā khippābhiññā kathitā. Dutiyavārena tassa sampayogavīriyassa majjhattatākāro kathito. So yassa hi khvāssāti ettha ayaṃ saṅkhepattho – so puggalo yassa dukkhanidānassa saṅkhārapadhānena virāgo hoti, saṅkhāraṃ tattha padahati, maggapadhānena padahati. Yassa pana dukkhanidānassa ajjhupekkhato upekkhaṃ bhāventassa virāgo hoti, upekkhaṃ tattha bhāveti, maggabhāvanāya bhāveti. Tassāti tassa puggalassa.

    11. පටිබද්‌ධචිත්‌තොති ඡන්‌දරාගෙන බද්‌ධචිත්‌තො. තිබ්‌බච්‌ඡන්‌දොති බහලච්‌ඡන්‌දො. තිබ්‌බාපෙක්‌ඛොති බහලපත්‌ථනො. සන්‌තිට්‌ඨන්‌තින්‌ති එකතො තිට්‌ඨන්‌තිං. සඤ්‌ජග්‌ඝන්‌තින්‌ති මහාහසිතං හසමානං. සංහසන්‌තින්‌ති සිතං කුරුමානං.

    11.Paṭibaddhacittoti chandarāgena baddhacitto. Tibbacchandoti bahalacchando. Tibbāpekkhoti bahalapatthano. Santiṭṭhantinti ekato tiṭṭhantiṃ. Sañjagghantinti mahāhasitaṃ hasamānaṃ. Saṃhasantinti sitaṃ kurumānaṃ.

    එවමෙව ඛො, භික්‌ඛවෙති එත්‌ථ ඉදං ඔපම්‌මවිභාවනං – එකො හි පුරිසො එකිස්‌සා ඉත්‌ථියා සාරත්‌තො ඝාසච්‌ඡාදනමාලාලඞ්‌කාරාදීනි දත්‌වා ඝරෙ වාසෙති. සා තං අතිචරිත්‌වා අඤ්‌ඤං සෙවති. සො ‘‘නූන අහං අස්‌සා අනුරූපං සක්‌කාරං න කරොමී’’ති සක්‌කාරං වඩ්‌ඪෙසි. සා භිය්‍යොසොමත්‌තාය අතිචරතියෙව. සො – ‘‘අයං සක්‌කරියමානාපි අතිචරතෙව, ඝරෙ මෙ වසමානා අනත්‌ථම්‌පි කරෙය්‍ය, නීහරාමි න’’න්‌ති පරිසමජ්‌ඣෙ අලංවචනීයං කත්‌වා ‘‘මා පුන ගෙහං පාවිසී’’ති විස්‌සජ්‌ජෙසි. සා කෙනචි උපායෙන තෙන සද්‌ධිං සන්‌ථවං කාතුං අසක්‌කොන්‌තී නටනච්‌චකාදීහි සද්‌ධිං විචරති. තස්‌ස පුරිසස්‌ස තං දිස්‌වා නෙව උප්‌පජ්‌ජති දොමනස්‌සං, සොමනස්‌සං පන උප්‌පජ්‌ජති.

    Evameva kho, bhikkhaveti ettha idaṃ opammavibhāvanaṃ – eko hi puriso ekissā itthiyā sāratto ghāsacchādanamālālaṅkārādīni datvā ghare vāseti. Sā taṃ aticaritvā aññaṃ sevati. So ‘‘nūna ahaṃ assā anurūpaṃ sakkāraṃ na karomī’’ti sakkāraṃ vaḍḍhesi. Sā bhiyyosomattāya aticaratiyeva. So – ‘‘ayaṃ sakkariyamānāpi aticarateva, ghare me vasamānā anatthampi kareyya, nīharāmi na’’nti parisamajjhe alaṃvacanīyaṃ katvā ‘‘mā puna gehaṃ pāvisī’’ti vissajjesi. Sā kenaci upāyena tena saddhiṃ santhavaṃ kātuṃ asakkontī naṭanaccakādīhi saddhiṃ vicarati. Tassa purisassa taṃ disvā neva uppajjati domanassaṃ, somanassaṃ pana uppajjati.

    තත්‌ථ පුරිසස්‌ස ඉත්‌ථියා සාරත්‌තකාලො විය ඉමස්‌ස භික්‌ඛුනො අත්‌තභාවෙ ආලයො. ඝාසච්‌ඡාදනාදීනි දත්‌වා ඝරෙ වසාපනකාලො විය අත්‌තභාවස්‌ස පටිජග්‌ගනකාලො. තස්‌සා අතිචරණකාලො විය ජග්‌ගියමානස්‌සෙව අත්‌තභාවස්‌ස පිත්‌තපකොපාදීනං වසෙන සාබාධතා. ‘‘අත්‌තනො අනුරූපං සක්‌කාරං අලභන්‌තී අතිචරතී’’ති සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා සක්‌කාරවඩ්‌ඪනං විය ‘‘භෙසජ්‌ජං අලභන්‌තො එවං හොතී’’ති සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා භෙසජ්‌ජකරණකාලො. සක්‌කාරෙ වඩ්‌ඪිතෙපි පුන අතිචරණං විය පිත්‌තාදීසු එකස්‌ස භෙසජ්‌ජෙ කරියමානෙ සෙසානං පකොපවසෙන පුන සාබාධතා. පරිසමජ්‌ඣෙ අලංවචනීයං කත්‌වා ගෙහා නික්‌කඩ්‌ඪනං විය ‘‘ඉදානි තෙ නාහං දාසො න කම්‌මකරො, අනමතග්‌ගෙ සංසාරෙ තංයෙව උපට්‌ඨහන්‌තො විචරිං, කො මෙ තයා අත්‌ථො, ඡිජ්‌ජ වා භිජ්‌ජ වා’’ති තස්‌මිං අනපෙක්‌ඛතං ආපජ්‌ජිත්‌වා වීරියං ථිරං කත්‌වා මග්‌ගෙන කිලෙසසමුග්‌ඝාතනං. නටනච්‌චකාදීහි නච්‌චමානං විචරන්‌තිං දිස්‌වා යථා තස්‌ස පුරිසස්‌ස දොමනස්‌සං න උප්‌පජ්‌ජති, සොමනස්‌සමෙව උප්‌පජ්‌ජති, එවමෙව ඉමස්‌ස භික්‌ඛුනො අරහත්‌තං පත්‌තස්‌ස පිත්‌තපකොපාදීනං වසෙන ආබාධිකං අත්‌තභාවං දිස්‌වා දොමනස්‌සං න උප්‌පජ්‌ජති, ‘‘මුච්‌චිස්‌සාමි වත ඛන්‌ධපරිහාරදුක්‌ඛතො’’ති සොමනස්‌සමෙව උප්‌පජ්‌ජතීති. අයං පන උපමා ‘‘පටිබද්‌ධචිත්‌තස්‌ස දොමනස්‌සං උප්‌පජ්‌ජති, අප්‌පටිබද්‌ධචිත්‌තස්‌ස නත්‌ථෙතන්‌ති ඤත්‌වා ඉත්‌ථියා ඡන්‌දරාගං පජහති, එවමයං භික්‌ඛු සඞ්‌ඛාරං වා පදහන්‌තස්‌ස උපෙක්‌ඛං වා භාවෙන්‌තස්‌ස දුක්‌ඛනිදානං පහීයති, නො අඤ්‌ඤථාති ඤත්‌වා තදුභයං සම්‌පාදෙන්‌තො දුක්‌ඛනිදානං පජහතී’’ති එතමත්‌ථං විභාවෙතුං ආගතාති වෙදිතබ්‌බා.

    Tattha purisassa itthiyā sārattakālo viya imassa bhikkhuno attabhāve ālayo. Ghāsacchādanādīni datvā ghare vasāpanakālo viya attabhāvassa paṭijagganakālo. Tassā aticaraṇakālo viya jaggiyamānasseva attabhāvassa pittapakopādīnaṃ vasena sābādhatā. ‘‘Attano anurūpaṃ sakkāraṃ alabhantī aticaratī’’ti sallakkhetvā sakkāravaḍḍhanaṃ viya ‘‘bhesajjaṃ alabhanto evaṃ hotī’’ti sallakkhetvā bhesajjakaraṇakālo. Sakkāre vaḍḍhitepi puna aticaraṇaṃ viya pittādīsu ekassa bhesajje kariyamāne sesānaṃ pakopavasena puna sābādhatā. Parisamajjhe alaṃvacanīyaṃ katvā gehā nikkaḍḍhanaṃ viya ‘‘idāni te nāhaṃ dāso na kammakaro, anamatagge saṃsāre taṃyeva upaṭṭhahanto vicariṃ, ko me tayā attho, chijja vā bhijja vā’’ti tasmiṃ anapekkhataṃ āpajjitvā vīriyaṃ thiraṃ katvā maggena kilesasamugghātanaṃ. Naṭanaccakādīhi naccamānaṃ vicarantiṃ disvā yathā tassa purisassa domanassaṃ na uppajjati, somanassameva uppajjati, evameva imassa bhikkhuno arahattaṃ pattassa pittapakopādīnaṃ vasena ābādhikaṃ attabhāvaṃ disvā domanassaṃ na uppajjati, ‘‘muccissāmi vata khandhaparihāradukkhato’’ti somanassameva uppajjatīti. Ayaṃ pana upamā ‘‘paṭibaddhacittassa domanassaṃ uppajjati, appaṭibaddhacittassa natthetanti ñatvā itthiyā chandarāgaṃ pajahati, evamayaṃ bhikkhu saṅkhāraṃ vā padahantassa upekkhaṃ vā bhāventassa dukkhanidānaṃ pahīyati, no aññathāti ñatvā tadubhayaṃ sampādento dukkhanidānaṃ pajahatī’’ti etamatthaṃ vibhāvetuṃ āgatāti veditabbā.

    12. යථා සුඛං ඛො මෙ විහරතොති යෙන සුඛෙන විහරිතුං ඉච්‌ඡාමි තෙන, මෙ විහරතො. පදහතොති පෙසෙන්‌තස්‌ස. එත්‌ථ ච යස්‌ස සුඛා පටිපදා අසප්‌පායා, සුඛුමචීවරානි ධාරෙන්‌තස්‌ස පාසාදිකෙ සෙනාසනෙ වසන්‌තස්‌ස චිත්‌තං වික්‌ඛිපති, දුක්‌ඛා පටිපදා සප්‌පායා, ඡින්‌නභින්‌නානි ථූලචීවරානි ධාරෙන්‌තස්‌ස සුසානරුක්‌ඛමූලාදීසු වසන්‌තස්‌ස චිත්‌තං එකග්‌ගං හොති, තං සන්‌ධායෙතං වුත්‌තං.

    12.Yathā sukhaṃ kho me viharatoti yena sukhena viharituṃ icchāmi tena, me viharato. Padahatoti pesentassa. Ettha ca yassa sukhā paṭipadā asappāyā, sukhumacīvarāni dhārentassa pāsādike senāsane vasantassa cittaṃ vikkhipati, dukkhā paṭipadā sappāyā, chinnabhinnāni thūlacīvarāni dhārentassa susānarukkhamūlādīsu vasantassa cittaṃ ekaggaṃ hoti, taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.

    එවමෙව ඛොති එත්‌ථ ඉදං ඔපම්‌මසංසන්‌දනං, උසුකාරො විය හි ජාතිජරාමරණභීතො යොගී දට්‌ඨබ්‌බො, වඞ්‌කකුටිලජිම්‌හතෙජනං විය වඞ්‌කකුටිලජිම්‌හචිත්‌තං, ද්‌වෙ අලාතා විය කායිකචෙතසිකවීරියං, තෙජනං උජුං කරොන්‌තස්‌ස කඤ්‌ජිකතෙලං විය සද්‌ධා, නමනදණ්‌ඩකො විය ලොකුත්‌තරමග්‌ගො, උස්‌සුකාරස්‌ස වඞ්‌කකුටිලජිම්‌හතෙජනං කඤ්‌ජිකතෙලෙන සිනෙහෙත්‌වා අලාතෙසු තාපෙත්‌වා නමනදණ්‌ඩකෙන උජුකරණං විය ඉමස්‌ස භික්‌ඛුනො වඞ්‌කකුටිලජිම්‌හචිත්‌තං සද්‌ධාය සිනෙහෙත්‌වා කායිකචෙතසිකවීරියෙන තාපෙත්‌වා ලොකුත්‌තරමග්‌ගෙන උජුකරණං, උසුකාරස්‌සෙව එවං උජුකතෙන තෙජනෙන සපත්‌තං විජ්‌ඣිත්‌වා සම්‌පත්‌තිඅනුභවනං විය ඉමස්‌ස යොගිනො තථා උජුකතෙන චිත්‌තෙන කිලෙසගණං විජ්‌ඣිත්‌වා පාසාදිකෙ සෙනාසනෙ නිරොධවරතලගතස්‌ස ඵලසමාපත්‌තිසුඛානුභවනං දට්‌ඨබ්‌බං. ඉධ තථාගතො සුඛාපටිපදාඛිප්‌පාභිඤ්‌ඤභික්‌ඛුනො, දුක්‌ඛාපටිපදාදන්‌ධාභිඤ්‌ඤභික්‌ඛුනො ච පටිපත්‌තියො කථිතා, ඉතරෙසං ද්‌වින්‌නං න කථිතා, තා කථෙතුං ඉමං දෙසනං ආරභි. ඉමාසු වා ද්‌වීසු කථිතාසු ඉතරාපි කථිතාව හොන්‌ති, ආගමනීයපටිපදා පන න කථිතා, තං කථෙතුං ඉමං දෙසනං ආරභි. සහාගමනීයාපි වා පටිපදා කථිතාව, අදස්‌සිතං පන එකං බුද්‌ධුප්‌පාදං දස්‌සෙත්‌වා එකස්‌ස කුලපුත්‌තස්‌ස නික්‌ඛමනදෙසනං අරහත්‌තෙන විනිවට්‌ටෙස්‌සාමීති දස්‌සෙතුං ඉමං දෙසනං ආරභි. සෙසං සබ්‌බත්‌ථ උත්‌තානමෙවාති.

    Evameva khoti ettha idaṃ opammasaṃsandanaṃ, usukāro viya hi jātijarāmaraṇabhīto yogī daṭṭhabbo, vaṅkakuṭilajimhatejanaṃ viya vaṅkakuṭilajimhacittaṃ, dve alātā viya kāyikacetasikavīriyaṃ, tejanaṃ ujuṃ karontassa kañjikatelaṃ viya saddhā, namanadaṇḍako viya lokuttaramaggo, ussukārassa vaṅkakuṭilajimhatejanaṃ kañjikatelena sinehetvā alātesu tāpetvā namanadaṇḍakena ujukaraṇaṃ viya imassa bhikkhuno vaṅkakuṭilajimhacittaṃ saddhāya sinehetvā kāyikacetasikavīriyena tāpetvā lokuttaramaggena ujukaraṇaṃ, usukārasseva evaṃ ujukatena tejanena sapattaṃ vijjhitvā sampattianubhavanaṃ viya imassa yogino tathā ujukatena cittena kilesagaṇaṃ vijjhitvā pāsādike senāsane nirodhavaratalagatassa phalasamāpattisukhānubhavanaṃ daṭṭhabbaṃ. Idha tathāgato sukhāpaṭipadākhippābhiññabhikkhuno, dukkhāpaṭipadādandhābhiññabhikkhuno ca paṭipattiyo kathitā, itaresaṃ dvinnaṃ na kathitā, tā kathetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi. Imāsu vā dvīsu kathitāsu itarāpi kathitāva honti, āgamanīyapaṭipadā pana na kathitā, taṃ kathetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi. Sahāgamanīyāpi vā paṭipadā kathitāva, adassitaṃ pana ekaṃ buddhuppādaṃ dassetvā ekassa kulaputtassa nikkhamanadesanaṃ arahattena vinivaṭṭessāmīti dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.

    පපඤ්‌චසූදනියා මජ්‌ඣිමනිකායට්‌ඨකථාය

    Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

    දෙවදහසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Devadahasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 1. දෙවදහසුත්‌තං • 1. Devadahasuttaṃ

    ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / 1. දෙවදහසුත්‌තවණ්‌ණනා • 1. Devadahasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact