| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
१०. देवदत्तसुत्तवण्णना
10. Devadattasuttavaṇṇanā
८९. दसमे तीहि, भिक्खवे, असद्धम्मेहि अभिभूतोति का उप्पत्ति? देवदत्ते हि अवीचिमहानिरयं पविट्ठे देवदत्तपक्खिया अञ्ञतित्थिया च ‘‘समणेन गोतमेन अभिसपितो देवदत्तो पथविं पविट्ठो’’ति अब्भाचिक्खिंसु। तं सुत्वा सासने अनभिप्पसन्ना मनुस्सा ‘‘सिया नु खो एतदेवं, यथा इमे भणन्ती’’ति आसङ्कं उप्पादेसुं। तं पवत्तिं भिक्खू भगवतो आरोचेसुं। अथ भगवा ‘‘न, भिक्खवे, तथागता कस्सचि अभिसपं देन्ति, तस्मा न देवदत्तो मया अभिसपितो, अत्तनो कम्मेनेव निरयं पविट्ठो’’ति वत्वा तेसं मिच्छागाहं पटिसेधेन्तो इमाय अट्ठुप्पत्तिया इदं सुत्तं अभासि।
89. Dasame tīhi, bhikkhave, asaddhammehi abhibhūtoti kā uppatti? Devadatte hi avīcimahānirayaṃ paviṭṭhe devadattapakkhiyā aññatitthiyā ca ‘‘samaṇena gotamena abhisapito devadatto pathaviṃ paviṭṭho’’ti abbhācikkhiṃsu. Taṃ sutvā sāsane anabhippasannā manussā ‘‘siyā nu kho etadevaṃ, yathā ime bhaṇantī’’ti āsaṅkaṃ uppādesuṃ. Taṃ pavattiṃ bhikkhū bhagavato ārocesuṃ. Atha bhagavā ‘‘na, bhikkhave, tathāgatā kassaci abhisapaṃ denti, tasmā na devadatto mayā abhisapito, attano kammeneva nirayaṃ paviṭṭho’’ti vatvā tesaṃ micchāgāhaṃ paṭisedhento imāya aṭṭhuppattiyā idaṃ suttaṃ abhāsi.
तत्थ असद्धम्मेहीति असतं धम्मेहि, असन्तेहि वा धम्मेहि। अतेकिच्छोति बुद्धेहिपि अनिवत्तनीयत्ता अवीचिनिब्बत्तिया तिकिच्छाभावतो अतेकिच्छो, अतिकिच्छनीयोति अत्थो। असन्तगुणसम्भावनाधिप्पायेन पवत्ता पापा इच्छा एतस्साति पापिच्छो, तस्स भावो पापिच्छता , ताय। ‘‘अहं बुद्धो भविस्सामि, सङ्घं परिहरिस्सामी’’ति तस्स इच्छा उप्पन्ना। कोकालिकादयो पापा लामका मित्ता एतस्साति पापमित्तो, तस्स भावो पापमित्तता, ताय। उत्तरिकरणीयेति झानाभिञ्ञाहि उत्तरिकरणीये अधिगन्तब्बे मग्गफले अनधिगते सति एव, तं अनधिगन्त्वाति अत्थो। ओरमत्तकेनाति अप्पमत्तकेन झानाभिञ्ञामत्तेन। विसेसाधिगमेनाति उत्तरिमनुस्सधम्माधिगमेन। अन्तराति वेमज्झे। वोसानं आपादीति अकतकिच्चोव समानो ‘‘कतकिच्चोम्ही’’ति मञ्ञमानो समणधम्मतो विगमं आपज्जि। इति भगवा इमिना सुत्तेन विसेसतो पुथुज्जनभावे आदीनवं पकासेसि भारियो पुथुज्जनभावो, यत्र हि नाम झानाभिञ्ञापरियोसाना सम्पत्तियो निब्बत्तेत्वापि अनेकानत्थावहं नानाविधं दुक्खहेतुं असन्तगुणसम्भावनं असप्पुरिससंसग्गं आलसियानुयोगञ्च अविजहन्तो अवीचिम्हि कप्पट्ठियं अतेकिच्छं किब्बिसं पसविस्सतीति।
Tattha asaddhammehīti asataṃ dhammehi, asantehi vā dhammehi. Atekicchoti buddhehipi anivattanīyattā avīcinibbattiyā tikicchābhāvato atekiccho, atikicchanīyoti attho. Asantaguṇasambhāvanādhippāyena pavattā pāpā icchā etassāti pāpiccho, tassa bhāvo pāpicchatā, tāya. ‘‘Ahaṃ buddho bhavissāmi, saṅghaṃ pariharissāmī’’ti tassa icchā uppannā. Kokālikādayo pāpā lāmakā mittā etassāti pāpamitto, tassa bhāvo pāpamittatā, tāya. Uttarikaraṇīyeti jhānābhiññāhi uttarikaraṇīye adhigantabbe maggaphale anadhigate sati eva, taṃ anadhigantvāti attho. Oramattakenāti appamattakena jhānābhiññāmattena. Visesādhigamenāti uttarimanussadhammādhigamena. Antarāti vemajjhe. Vosānaṃ āpādīti akatakiccova samāno ‘‘katakiccomhī’’ti maññamāno samaṇadhammato vigamaṃ āpajji. Iti bhagavā iminā suttena visesato puthujjanabhāve ādīnavaṃ pakāsesi bhāriyo puthujjanabhāvo, yatra hi nāma jhānābhiññāpariyosānā sampattiyo nibbattetvāpi anekānatthāvahaṃ nānāvidhaṃ dukkhahetuṃ asantaguṇasambhāvanaṃ asappurisasaṃsaggaṃ ālasiyānuyogañca avijahanto avīcimhi kappaṭṭhiyaṃ atekicchaṃ kibbisaṃ pasavissatīti.
गाथासु माति पटिसेधे निपातो। जातूति एकंसेन। कोचीति सब्बसङ्गाहकवचनं। लोकस्मिन्ति सत्तलोके। इदं वुत्तं होति ‘‘इमस्मिं सत्तलोके कोचि पुग्गलो एकंसेन पापिच्छो मा होतू’’ति। तदमिनापि जानाथ, पापिच्छानं यथा गतीति पापिच्छानं पुग्गलानं यथा गति यादिसी निप्फत्ति, यादिसो अभिसम्परायो, तं इमिनापि कारणेन जानाथाति देवदत्तं निदस्सेन्तो एवमाह। पण्डितोति समञ्ञातोति परियत्तिबाहुसच्चेन पण्डितोति ञातो। भावितत्तोति सम्मतोति झानाभिञ्ञाहि भावितचित्तोति सम्भावितो। तथा हि सो पुब्बे ‘‘महिद्धिको गोधिपुत्तो, महानुभावो गोधिपुत्तो’’ति धम्मसेनापतिनापि पसंसितो अहोसि। जलंव यससा अट्ठा, देवदत्तोति विस्सुतोति अत्तनो कित्तिया परिवारेन जलन्तो विय ओभासेन्तो विय ठितो देवदत्तोति एवं विस्सुतो पाकटो अहोसि। ‘‘मे सुत्त’’न्तिपि पाठो, मया सुतं सुतमत्तं, कतिपाहेनेव अतथाभूतत्ता तस्स तं पण्डिच्चादि सवनमत्तमेवाति अत्थो।
Gāthāsu māti paṭisedhe nipāto. Jātūti ekaṃsena. Kocīti sabbasaṅgāhakavacanaṃ. Lokasminti sattaloke. Idaṃ vuttaṃ hoti ‘‘imasmiṃ sattaloke koci puggalo ekaṃsena pāpiccho mā hotū’’ti. Tadamināpi jānātha, pāpicchānaṃ yathā gatīti pāpicchānaṃ puggalānaṃ yathā gati yādisī nipphatti, yādiso abhisamparāyo, taṃ imināpi kāraṇena jānāthāti devadattaṃ nidassento evamāha. Paṇḍitoti samaññātoti pariyattibāhusaccena paṇḍitoti ñāto. Bhāvitattoti sammatoti jhānābhiññāhi bhāvitacittoti sambhāvito. Tathā hi so pubbe ‘‘mahiddhiko godhiputto, mahānubhāvo godhiputto’’ti dhammasenāpatināpi pasaṃsito ahosi. Jalaṃva yasasā aṭṭhā, devadattoti vissutoti attano kittiyā parivārena jalanto viya obhāsento viya ṭhito devadattoti evaṃ vissuto pākaṭo ahosi. ‘‘Me sutta’’ntipi pāṭho, mayā sutaṃ sutamattaṃ, katipāheneva atathābhūtattā tassa taṃ paṇḍiccādi savanamattamevāti attho.
सो समानमनुचिण्णो, आसज्ज नं तथागतन्ति सो एवंभूतो देवदत्तो ‘‘बुद्धोपि सक्यपुत्तो, अहम्पि सक्यपुत्तो, बुद्धोपि समणो, अहम्पि समणो, बुद्धोपि इद्धिमा, अहम्पि इद्धिमा, बुद्धोपि दिब्बचक्खुको, अहम्पि दिब्बचक्खुको, बुद्धोपि दिब्बसोतको, अहम्पि दिब्बसोतको, बुद्धोपि चेतोपरियञाणलाभी, अहम्पि चेतोपरियञाणलाभी, बुद्धोपि अतीतानागतपच्चुप्पन्ने धम्मे जानाति, अहम्पि ते जानामी’’ति अत्तनो पमाणं अजानित्वा सम्मासम्बुद्धं अत्तना समसमट्ठपनेन समानं आपज्जन्तो ‘‘इदानाहं बुद्धो भविस्सामि, भिक्खुसङ्घं परिहरिस्सामी’’ति अभिमारपयोजना तथागतं आसज्ज आसादेत्वा विहेठेत्वा। ‘‘पमादमनुजीनो’’तिपि पठन्ति। तस्सत्थो ‘‘वुत्तनयेन पमादं आपज्जन्तो पमादं निस्साय भगवता सद्धिं युगग्गाहचित्तुप्पादेन सहेव झानाभिञ्ञाहि अनुजीनो परिहीनो’’ति। अवीचिनिरयं पत्तो, चतुद्वारं भयानकन्ति जालानं तत्थ उप्पन्नसत्तानं वा निरन्तरताय ‘‘अवीची’’ति लद्धनामं चतूसु पस्सेसु चतुमहाद्वारयोगेन चतुद्वारं अतिभयानकं महानिरयं पटिसन्धिग्गहणवसेन पत्तो। तथा हि वुत्तं –
So samānamanuciṇṇo, āsajja naṃ tathāgatanti so evaṃbhūto devadatto ‘‘buddhopi sakyaputto, ahampi sakyaputto, buddhopi samaṇo, ahampi samaṇo, buddhopi iddhimā, ahampi iddhimā, buddhopi dibbacakkhuko, ahampi dibbacakkhuko, buddhopi dibbasotako, ahampi dibbasotako, buddhopi cetopariyañāṇalābhī, ahampi cetopariyañāṇalābhī, buddhopi atītānāgatapaccuppanne dhamme jānāti, ahampi te jānāmī’’ti attano pamāṇaṃ ajānitvā sammāsambuddhaṃ attanā samasamaṭṭhapanena samānaṃ āpajjanto ‘‘idānāhaṃ buddho bhavissāmi, bhikkhusaṅghaṃ pariharissāmī’’ti abhimārapayojanā tathāgataṃ āsajja āsādetvā viheṭhetvā. ‘‘Pamādamanujīno’’tipi paṭhanti. Tassattho ‘‘vuttanayena pamādaṃ āpajjanto pamādaṃ nissāya bhagavatā saddhiṃ yugaggāhacittuppādena saheva jhānābhiññāhi anujīno parihīno’’ti. Avīcinirayaṃ patto, catudvāraṃ bhayānakanti jālānaṃ tattha uppannasattānaṃ vā nirantaratāya ‘‘avīcī’’ti laddhanāmaṃ catūsu passesu catumahādvārayogena catudvāraṃ atibhayānakaṃ mahānirayaṃ paṭisandhiggahaṇavasena patto. Tathā hi vuttaṃ –
‘‘चतुक्कण्णो चतुद्वारो, विभत्तो भागसो मितो।
‘‘Catukkaṇṇo catudvāro, vibhatto bhāgaso mito;
अयोपाकारपरियन्तो, अयसा पटिकुज्जितो॥
Ayopākārapariyanto, ayasā paṭikujjito.
‘‘तस्स अयोमया भूमि, जलिता तेजसा युता।
‘‘Tassa ayomayā bhūmi, jalitā tejasā yutā;
समन्ता योजनसतं, फरित्वा तिट्ठति सब्बदा’’ति॥ (म॰ नि॰ ३.२५०; अ॰ नि॰ ३.३६; पे॰ व॰ ६९३-६९४; जा॰ २.१९.८६-८७)।
Samantā yojanasataṃ, pharitvā tiṭṭhati sabbadā’’ti. (ma. ni. 3.250; a. ni. 3.36; pe. va. 693-694; jā. 2.19.86-87);
अदुट्ठस्साति अदुट्ठचित्तस्स। दुब्भेति दूसेय्य। तमेव पापं फुसतीति तमेव अदुट्ठदुब्भिं पापपुग्गलं पापं निहीनं पापफलं फुसति पापुणाति अभिभवति। भेस्माति विपुलभावेन गम्भीरभावेन च भिंसापेन्तो विय, विपुलगम्भीरोति अत्थो। वादेनाति दोसेन। विहिंसतीति बाधति आसादेति। वादो तम्हि न रूहतीति तस्मिं तथागते परेन आरोपियमानो दोसो न रुहति, न तिट्ठति, विसकुम्भो विय समुद्दस्स, न तस्स विकारं जनेतीति अत्थो।
Aduṭṭhassāti aduṭṭhacittassa. Dubbheti dūseyya. Tameva pāpaṃ phusatīti tameva aduṭṭhadubbhiṃ pāpapuggalaṃ pāpaṃ nihīnaṃ pāpaphalaṃ phusati pāpuṇāti abhibhavati. Bhesmāti vipulabhāvena gambhīrabhāvena ca bhiṃsāpento viya, vipulagambhīroti attho. Vādenāti dosena. Vihiṃsatīti bādhati āsādeti. Vādo tamhi na rūhatīti tasmiṃ tathāgate parena āropiyamāno doso na ruhati, na tiṭṭhati, visakumbho viya samuddassa, na tassa vikāraṃ janetīti attho.
एवं छहि गाथाहि पापिच्छतादिसमन्नागतस्स निरयूपगभावदस्सनेन दुक्खतो अपरिमुत्ततं दस्सेत्वा इदानि तप्पटिपक्खधम्मसमन्नागतस्स दुक्खक्खयं दस्सेन्तो ‘‘तादिसं मित्त’’न्ति ओसानगाथमाह। तस्सत्थो – यस्स सम्मा पटिपन्नस्स मग्गानुगो पटिपत्तिमग्गं अनुगतो सम्मा पटिपन्नो अप्पिच्छतादिगुणसमन्नागमेन सकलवट्टदुक्खस्स खयं परियोसानं पापुणेय्य। तादिसं बुद्धं वा बुद्धसावकं वा पण्डितो सप्पञ्ञो, अत्तनो मित्तं कुब्बेथ तेन मेत्तिकं करेय्य, तञ्च सेवेय्य तमेव पयिरुपासेय्याति।
Evaṃ chahi gāthāhi pāpicchatādisamannāgatassa nirayūpagabhāvadassanena dukkhato aparimuttataṃ dassetvā idāni tappaṭipakkhadhammasamannāgatassa dukkhakkhayaṃ dassento ‘‘tādisaṃ mitta’’nti osānagāthamāha. Tassattho – yassa sammā paṭipannassa maggānugo paṭipattimaggaṃ anugato sammā paṭipanno appicchatādiguṇasamannāgamena sakalavaṭṭadukkhassa khayaṃ pariyosānaṃ pāpuṇeyya. Tādisaṃ buddhaṃ vā buddhasāvakaṃ vā paṇḍito sappañño, attano mittaṃ kubbetha tena mettikaṃ kareyya, tañca seveyya tameva payirupāseyyāti.
इति इमस्मिं वग्गे छट्ठसत्तमसुत्तेसु विवट्टं कथितं, इतरेसु वट्टविवट्टं कथितं।
Iti imasmiṃ vagge chaṭṭhasattamasuttesu vivaṭṭaṃ kathitaṃ, itaresu vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitaṃ.
दसमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
चतुत्थवग्गवण्णना निट्ठिता।
Catutthavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / १०. देवदत्तसुत्तं • 10. Devadattasuttaṃ
