| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
೬. ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಕಥಾ
6. Paṭisambhidākathā
೧. ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪವತ್ತನವಾರವಣ್ಣನಾ
1. Dhammacakkapavattanavāravaṇṇanā
೩೦. ಇದಾನಿ ವಿರಾಗಸಙ್ಖಾತಮಗ್ಗವಸೇನ ಸಿದ್ಧಂ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪಭೇದಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ಕಥಿತಾಯ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತನ್ತಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾಯ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಕಥಾಯ ಅಪುಬ್ಬತ್ಥಾನುವಣ್ಣನಾ। ಸುತ್ತನ್ತೇ ತಾವ ಬಾರಾಣಸಿಯನ್ತಿ ಬಾರಾಣಸಾ ನಾಮ ನದೀ, ಬಾರಾಣಸಾಯ ಅವಿದೂರೇ ಭವಾ ನಗರೀ ಬಾರಾಣಸೀ। ತಸ್ಸಂ ಬಾರಾಣಸಿಯಂ। ಇಸಿಪತನೇ ಮಿಗದಾಯೇತಿ ಇಸೀನಂ ಪತನುಪ್ಪತನವಸೇನ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮೇ ಮಿಗಾನಂ ಅಭಯದಾನದಿನ್ನಟ್ಠಾನತ್ತಾ ಮಿಗದಾಯಸಙ್ಖಾತೇ ಆರಾಮೇ। ತತ್ಥ ಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನುಪ್ಪನ್ನಾ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಇಸಯೋ ಪತನ್ತಿ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನತ್ಥಂ ನಿಸೀದನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ನನ್ದಮೂಲಕಪಬ್ಭಾರತೋ ಸತ್ತಾಹಚ್ಚಯೇನ ನಿರೋಧಸಮಾಪತ್ತಿತೋ ವುಟ್ಠಿತಾ ಅನೋತತ್ತದಹೇ ಕತಮುಖಧೋವನಕಿಚ್ಚಾ ಆಕಾಸೇನ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಇಸಯೋಪೇತ್ಥ ಸಮೋಸರಣವಸೇನ ಪತನ್ತಿ , ಉಪೋಸಥತ್ಥಞ್ಚ ಅನುಪೋಸಥತ್ಥಞ್ಚ ಸನ್ನಿಪತನ್ತಿ, ಗನ್ಧಮಾದನಂ ಪಟಿಗಚ್ಛನ್ತಾ ಚ ತತೋ ಚ ಉಪ್ಪತನ್ತೀತಿಪಿ ಇಮಿನಾ ಇಸೀನಂ ಪತನುಪ್ಪತನವಸೇನ ತಂ ‘‘ಇಸಿಪತನ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ‘‘ಇಸಿಪದನ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಠೋ। ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯೇತಿ –
30. Idāni virāgasaṅkhātamaggavasena siddhaṃ paṭisambhidāpabhedaṃ dassentena kathitāya dhammacakkappavattanasuttantapubbaṅgamāya paṭisambhidākathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Suttante tāva bārāṇasiyanti bārāṇasā nāma nadī, bārāṇasāya avidūre bhavā nagarī bārāṇasī. Tassaṃ bārāṇasiyaṃ. Isipatane migadāyeti isīnaṃ patanuppatanavasena evaṃladdhanāme migānaṃ abhayadānadinnaṭṭhānattā migadāyasaṅkhāte ārāme. Tattha hi uppannuppannā sabbaññuisayo patanti, dhammacakkappavattanatthaṃ nisīdantīti attho. Nandamūlakapabbhārato sattāhaccayena nirodhasamāpattito vuṭṭhitā anotattadahe katamukhadhovanakiccā ākāsena āgantvā paccekabuddhaisayopettha samosaraṇavasena patanti , uposathatthañca anuposathatthañca sannipatanti, gandhamādanaṃ paṭigacchantā ca tato ca uppatantītipi iminā isīnaṃ patanuppatanavasena taṃ ‘‘isipatana’’nti vuccati. ‘‘Isipadana’’ntipi pāṭho. Pañcavaggiyeti –
‘‘ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋ ಭದ್ದಿಯೋ ವಪ್ಪೋ, ಮಹಾನಾಮೋ ಚ ಅಸ್ಸಜಿ।
‘‘Koṇḍañño bhaddiyo vappo, mahānāmo ca assaji;
ಏತೇ ಪಞ್ಚ ಮಹಾಥೇರಾ, ಪಞ್ಚವಗ್ಗಾತಿ ವುಚ್ಚರೇ’’ತಿ॥ –
Ete pañca mahātherā, pañcavaggāti vuccare’’ti. –
ಏವಂ ವುತ್ತಾನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ವಗ್ಗೋ ಪಞ್ಚವಗ್ಗೋ। ತಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚವಗ್ಗೇ ಭವಾ ತಂಪರಿಯಾಪನ್ನತ್ತಾತಿ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯಾ, ತೇ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯೇ। ಭಿಕ್ಖೂ ಆಮನ್ತೇಸೀತಿ ದೀಪಙ್ಕರದಸಬಲಸ್ಸ ಪಾದಮೂಲೇ ಕತಾಭಿನೀಹಾರತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇನ್ತೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಪಚ್ಛಿಮಭವಂ ಪತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಭವೇ ಚ ಕತಾಭಿನಿಕ್ಖಮನೋ ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಬೋಧಿಮಣ್ಡಂ ಪತ್ವಾ ತತ್ಥ ಅಪರಾಜಿತಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಮಾರಬಲಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮಾವಸಾನೇ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಉನ್ನಾದೇನ್ತೋ ಸಮ್ಪಕಮ್ಪೇನ್ತೋ ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಂ ಪತ್ವಾ ಸತ್ತ ಸತ್ತಾಹಾನಿ ಬೋಧಿಮಣ್ಡೇ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮುನಾ ಆಯಾಚಿತಧಮ್ಮದೇಸನಾ ಬುದ್ಧಚಕ್ಖುನಾ ಲೋಕಂ ವೋಲೋಕೇತ್ವಾ ಲೋಕಾನುಗ್ಗಹೇನ ಬಾರಾಣಸಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಞ್ಚವಗ್ಗಿಯೇ ಭಿಕ್ಖೂ ಸಞ್ಞಾಪೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇತುಕಾಮೋ ಆಮನ್ತೇಸಿ।
Evaṃ vuttānaṃ pañcannaṃ bhikkhūnaṃ vaggo pañcavaggo. Tasmiṃ pañcavagge bhavā taṃpariyāpannattāti pañcavaggiyā, te pañcavaggiye. Bhikkhū āmantesīti dīpaṅkaradasabalassa pādamūle katābhinīhārato paṭṭhāya pāramiyo pūrento anupubbena pacchimabhavaṃ patvā pacchimabhave ca katābhinikkhamano anupubbena bodhimaṇḍaṃ patvā tattha aparājitapallaṅke nisinno mārabalaṃ bhinditvā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāmāvasāne dasasahassilokadhātuṃ unnādento sampakampento sabbaññutaṃ patvā satta sattāhāni bodhimaṇḍe vītināmetvā mahābrahmunā āyācitadhammadesanā buddhacakkhunā lokaṃ voloketvā lokānuggahena bārāṇasiṃ gantvā pañcavaggiye bhikkhū saññāpetvā dhammacakkaṃ pavattetukāmo āmantesi.
ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನ್ತಾತಿ ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಕೋಟ್ಠಾಸಾ। ಇಮಸ್ಸ ಪನ ವಚನಸ್ಸ ಸಮುದಾಹಾರೇನ ಸಮುದಾಹಾರನಿಗ್ಘೋಸೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಅವೀಚಿಂ ಉಪರಿ ಭವಗ್ಗಂ ಪತ್ವಾ ದಸಸಹಸ್ಸಿಂ ಲೋಕಧಾತುಂ ಪತ್ಥರಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸಮಯೇ ಅಟ್ಠಾರಸಕೋಟಿಸಙ್ಖಾ ಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಸಮಾಗಚ್ಛಿಂಸು। ಪಚ್ಛಿಮದಿಸಾಯ ಸೂರಿಯೋ ಅತ್ಥಙ್ಗಮೇತಿ, ಪುರತ್ಥಿಮಾಯ ದಿಸಾಯ ಉತ್ತರಾಸಾಳ್ಹನಕ್ಖತ್ತೇನ ಯುತ್ತೋ ಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ಉಗ್ಗಚ್ಛತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಭಗವಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನಸುತ್ತನ್ತಂ ಆರಭನ್ತೋ ‘‘ದ್ವೇಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಅನ್ತಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Dveme, bhikkhave, antāti dveme, bhikkhave, koṭṭhāsā. Imassa pana vacanassa samudāhārena samudāhāranigghoso heṭṭhā avīciṃ upari bhavaggaṃ patvā dasasahassiṃ lokadhātuṃ pattharitvā aṭṭhāsi, tasmiṃyeva samaye aṭṭhārasakoṭisaṅkhā brahmāno samāgacchiṃsu. Pacchimadisāya sūriyo atthaṅgameti, puratthimāya disāya uttarāsāḷhanakkhattena yutto puṇṇacando uggacchati. Tasmiṃ samaye bhagavā dhammacakkappavattanasuttantaṃ ārabhanto ‘‘dveme, bhikkhave, antā’’tiādimāha.
ತತ್ಥ ಪಬ್ಬಜಿತೇನಾತಿ ಗಿಹಿಸಂಯೋಜನಂ ವತ್ಥುಕಾಮಂ ಛೇತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೇನ। ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಾತಿ ನ ವಲಞ್ಜೇತಬ್ಬಾ। ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂಯೇವ ವಿಸೇಸತೋ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಭಾಜನಭೂತತ್ತಾ ‘‘ಪಬ್ಬಜಿತೇನ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಯೋ ಚಾಯಂ ಕಾಮೇಸು ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗೋತಿ ಯೋ ಚ ಅಯಂ ವತ್ಥುಕಾಮೇಸು ಕಿಲೇಸಕಾಮಸುಖಸ್ಸ, ಕಿಲೇಸಕಾಮಸುಖನಿಸ್ಸಯಸ್ಸ ವಾ ಅನುಯೋಗೋ। ಹೀನೋತಿ ಲಾಮಕೋ। ಗಮ್ಮೋತಿ ಗಾಮವಾಸೀನಂ ಸನ್ತಕೋ। ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕೋತಿ ಪುಥುಜ್ಜನೇನ ಅನ್ಧಬಾಲಜನೇನ ಆಚಿಣ್ಣೋ। ಅನರಿಯೋತಿ ನ ಅರಿಯೋ। ಅಥ ವಾ ನ ವಿಸುದ್ಧಾನಂ ಉತ್ತಮಾನಂ ಅರಿಯಾನಂ ಸನ್ತಕೋ। ಅನತ್ಥಸಂಹಿತೋತಿ ನ ಅತ್ಥಸಂಹಿತೋ, ಸುಖಾವಹಕಾರಣಂ ಅನಿಸ್ಸಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೋತಿ ಅತ್ತನೋ ಕಿಲಮಥಸ್ಸ ಅನುಯೋಗೋ , ಅತ್ತನೋ ದುಕ್ಖಕರಣನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಕ್ಖೋತಿ ಕಣ್ಟಕಾಪಸ್ಸಯಸೇಯ್ಯಾದೀಹಿ ಅತ್ತಮಾರಣೇಹಿ ದುಕ್ಖಾವಹೋ। ತಪಸ್ಸೀಹಿ ‘‘ಉತ್ತಮಂ ತಪೋ’’ತಿ ಗಹಿತತ್ತಾ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಾನುರಕ್ಖನತ್ಥಂ ಇಧ ‘‘ಹೀನೋ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ, ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಧಮ್ಮತ್ತಾ ‘‘ಗಮ್ಮೋ’’ತಿ ಚ, ಗಿಹೀಹಿ ಅಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ‘‘ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕೋ’’ತಿ ಚ ನ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪನ ಕೇಹಿಚಿ ಪಬ್ಬಜಿತಪಟಿಞ್ಞೇಹಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದೇಹಿ ‘‘ಯತೋ ಖೋ, ಭೋ , ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತೋ ಸಮಙ್ಗಿಭೂತೋ ಪರಿಚಾರೇತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ, ಭೋ, ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೯೪) ಗಹಿತತ್ತಾ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಾನುರಕ್ಖನತ್ಥಞ್ಚ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ಸುಖತ್ತಾ ಚ ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಸಮಾದಾನಸ್ಸ ‘‘ದುಕ್ಖೋ’’ತಿ ನ ವುತ್ತಂ। ಕಾಮಸುಖಲ್ಲಿಕಾನುಯೋಗೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಸುಖತ್ತಾ ಆಯತಿಞ್ಚ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕತ್ತಾ ತದನುಯುತ್ತಾನಂ ತಣ್ಹಾದಿಟ್ಠಿಬನ್ಧನಬದ್ಧತ್ತಾ ಚ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ, ಅತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗೋ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ದಿಟ್ಠಿಸಂಕಿಲಿಟ್ಠದುಕ್ಖತ್ತಾ ಆಯತಿಞ್ಚ ದುಕ್ಖವಿಪಾಕತ್ತಾ ತದನುಯುತ್ತಾನಂ ದಿಟ್ಠಿಬನ್ಧನಬದ್ಧತ್ತಾ ಚ ನ ಸೇವಿತಬ್ಬೋ, ಏತೇ ಖೋತಿ ತೇ ಏತೇ। ಅನುಪಗಮ್ಮಾತಿ ನ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ। ಮಜ್ಝಿಮಾತಿ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಅಭಾವಾ ಮಜ್ಝೇ ಭವಾತಿ ಮಜ್ಝಿಮಾ। ಸಾ ಏವ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಟಿಪಜ್ಜನ್ತಿ ಏತಾಯಾತಿ ಪಟಿಪದಾ। ಅಭಿಸಮ್ಬುದ್ಧಾತಿ ಪಟಿವಿದ್ಧಾ। ಚಕ್ಖುಕರಣೀತಿಆದೀಸು ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುಂ ಕರೋತೀತಿ ಚಕ್ಖುಕರಣೀ। ಞಾಣಕರಣೀತಿ ತಸ್ಸೇವ ವೇವಚನಂ। ಉಪಸಮಾಯಾತಿ ಕಿಲೇಸೂಪಸಮಾಯ। ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಅಭಿಜಾನನತ್ಥಾಯ। ಸಮ್ಬೋಧಾಯಾತಿ ತೇಸಂಯೇವ ಸಮ್ಬುಜ್ಝನತ್ಥಾಯ। ನಿಬ್ಬಾನಾಯಾತಿ ನಿಬ್ಬಾನಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯತ್ಥಾಯ। ಅಥ ವಾ ದಸ್ಸನಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಕರೋತೀತಿ ಚಕ್ಖುಕರಣೀ। ಭಾವನಾಮಗ್ಗಞಾಣಂ ಕರೋತೀತಿ ಞಾಣಕರಣೀ। ಸಬ್ಬಕಿಲೇಸಾನಂ ಉಪಸಮಾಯ। ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ। ಅರಹತ್ತಫಲಸಮ್ಬೋಧಾಯ। ಕಿಲೇಸಾನಞ್ಚ ಖನ್ಧಾನಞ್ಚ ನಿಬ್ಬಾನಾಯ। ಸಚ್ಚಕಥಾ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಿದ್ದೇಸೇ ವುತ್ತಾ।
Tattha pabbajitenāti gihisaṃyojanaṃ vatthukāmaṃ chetvā pabbajitena. Na sevitabbāti na valañjetabbā. Pabbajitānaṃyeva visesato paṭipattiyā bhājanabhūtattā ‘‘pabbajitena na sevitabbā’’ti vuttaṃ. Yo cāyaṃ kāmesu kāmasukhallikānuyogoti yo ca ayaṃ vatthukāmesu kilesakāmasukhassa, kilesakāmasukhanissayassa vā anuyogo. Hīnoti lāmako. Gammoti gāmavāsīnaṃ santako. Pothujjanikoti puthujjanena andhabālajanena āciṇṇo. Anariyoti na ariyo. Atha vā na visuddhānaṃ uttamānaṃ ariyānaṃ santako. Anatthasaṃhitoti na atthasaṃhito, sukhāvahakāraṇaṃ anissitoti attho. Attakilamathānuyogoti attano kilamathassa anuyogo , attano dukkhakaraṇanti attho. Dukkhoti kaṇṭakāpassayaseyyādīhi attamāraṇehi dukkhāvaho. Tapassīhi ‘‘uttamaṃ tapo’’ti gahitattā tesaṃ cittānurakkhanatthaṃ idha ‘‘hīno’’ti na vuttaṃ, pabbajitānaṃ dhammattā ‘‘gammo’’ti ca, gihīhi asādhāraṇattā ‘‘pothujjaniko’’ti ca na vuttaṃ. Tattha pana kehici pabbajitapaṭiññehi diṭṭhadhammanibbānavādehi ‘‘yato kho, bho , ayaṃ attā pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgibhūto paricāreti, ettāvatā kho, bho, ayaṃ attā diṭṭhadhammanibbānappatto hotī’’ti (dī. ni. 1.94) gahitattā tesaṃ cittānurakkhanatthañca paccuppanne sukhattā ca tassa dhammasamādānassa ‘‘dukkho’’ti na vuttaṃ. Kāmasukhallikānuyogo paccuppanne taṇhādiṭṭhisaṃkiliṭṭhasukhattā āyatiñca dukkhavipākattā tadanuyuttānaṃ taṇhādiṭṭhibandhanabaddhattā ca na sevitabbo, attakilamathānuyogo paccuppanne diṭṭhisaṃkiliṭṭhadukkhattā āyatiñca dukkhavipākattā tadanuyuttānaṃ diṭṭhibandhanabaddhattā ca na sevitabbo, ete khoti te ete. Anupagammāti na upagantvā. Majjhimāti saṃkiliṭṭhasukhadukkhānaṃ abhāvā majjhe bhavāti majjhimā. Sā eva nibbānaṃ paṭipajjanti etāyāti paṭipadā. Abhisambuddhāti paṭividdhā. Cakkhukaraṇītiādīsu paññācakkhuṃ karotīti cakkhukaraṇī. Ñāṇakaraṇīti tasseva vevacanaṃ. Upasamāyāti kilesūpasamāya. Abhiññāyāti catunnaṃ saccānaṃ abhijānanatthāya. Sambodhāyāti tesaṃyeva sambujjhanatthāya. Nibbānāyāti nibbānasacchikiriyatthāya. Atha vā dassanamaggañāṇaṃ karotīti cakkhukaraṇī. Bhāvanāmaggañāṇaṃ karotīti ñāṇakaraṇī. Sabbakilesānaṃ upasamāya. Sabbadhammānaṃ abhiññāya. Arahattaphalasambodhāya. Kilesānañca khandhānañca nibbānāya. Saccakathā abhiññeyyaniddese vuttā.
ಏವಂ ಭಗವಾ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಅತ್ತನಿ ಕತಬಹುಮಾನಾನಂ ತೇಸಂ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿವೇಧಕ್ಕಮಂ ಸುತ್ವಾ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಾ ಬಹುಮಾನಾರೋಪನೇನ ಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ಠತ್ವಾ ಸಚ್ಚಪ್ಪಟಿವೇಧಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚನ್ತಿ ಮೇ, ಭಿಕ್ಖವೇತಿಆದಿನಾ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿವೇಧಕ್ಕಮಂ ದಸ್ಸೇಸಿ। ತತ್ಥ ಅನನುಸ್ಸುತೇಸೂತಿ ನ ಅನುಸ್ಸುತೇಸು, ಪರಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಅಸ್ಸುತೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಕ್ಖೂತಿಆದೀನಂ ಅತ್ಥೋ ಪರತೋ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚಂ, ಇದಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಂ, ಇದಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ, ಇದಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚನ್ತಿ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ದಸ್ಸನಪಟಿವೇಧೋ ಸೇಖಭೂಮಿಯಂ। ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಪಹಾತಬ್ಬಂ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಂ ಭಾವೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಭಾವನಾಪಟಿವೇಧೋ ಸೇಖಭೂಮಿಯಂಯೇವ। ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ಪಹೀನಂ ಸಚ್ಛಿಕತಂ ಭಾವಿತನ್ತಿ ಚತುನ್ನಂ ಸಚ್ಚಾನಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾ ಅಸೇಖಭೂಮಿಯಂ।
Evaṃ bhagavā saccāni pakāsetvā attani katabahumānānaṃ tesaṃ attano paṭivedhakkamaṃ sutvā paṭipattiyā bahumānāropanena paṭipattiyaṃ ṭhatvā saccappaṭivedhaṃ passanto idaṃ dukkhaṃ ariyasaccanti me, bhikkhavetiādinā attano paṭivedhakkamaṃ dassesi. Tattha ananussutesūti na anussutesu, paraṃ anugantvā assutesūti attho. Cakkhūtiādīnaṃ attho parato āvi bhavissati. Idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, idaṃ dukkhasamudayaṃ, idaṃ dukkhanirodhaṃ, idaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccanti catunnaṃ saccānaṃ dassanapaṭivedho sekhabhūmiyaṃ. Pariññeyyaṃ pahātabbaṃ sacchikātabbaṃ bhāvetabbanti catunnaṃ saccānaṃ bhāvanāpaṭivedho sekhabhūmiyaṃyeva. Pariññātaṃ pahīnaṃ sacchikataṃ bhāvitanti catunnaṃ saccānaṃ paccavekkhaṇā asekhabhūmiyaṃ.
ತಿಪರಿವಟ್ಟನ್ತಿ ಸಚ್ಚಞಾಣಕಿಚ್ಚಞಾಣಕತಞಾಣಸಙ್ಖಾತಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ಪರಿವಟ್ಟಾನಂ ವಸೇನ ತಯೋ ಪರಿವಟ್ಟಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ತಿಪರಿವಟ್ಟಂ। ಏತ್ಥ ಹಿ ‘‘ಇದಂ ದುಕ್ಖಂ, ಇದಂ ದುಕ್ಖಸಮುದಯಂ , ಇದಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಂ, ಇದಂ ದುಕ್ಖನಿರೋಧಗಾಮಿನೀ ಪಟಿಪದಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ಯಥಾಭೂತಞಾಣಂ ಸಚ್ಚಞಾಣಂ ನಾಮ। ತೇಸುಯೇವ ‘‘ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಪಹಾತಬ್ಬಂ ಸಚ್ಛಿಕಾತಬ್ಬಂ ಭಾವೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಜಾನನಞಾಣಂ ಕಿಚ್ಚಞಾಣಂ ನಾಮ। ‘‘ಪರಿಞ್ಞಾತಂ ಪಹೀನಂ ಸಚ್ಛಿಕತಂ ಭಾವಿತ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ತಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಸ್ಸ ಕತಭಾವಜಾನನಞಾಣಂ ಕತಞಾಣಂ ನಾಮ। ದ್ವಾದಸಾಕಾರನ್ತಿ ತೇಸಂಯೇವ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಸಚ್ಚೇ ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ಆಕಾರಾನಂ ವಸೇನ ದ್ವಾದಸ ಆಕಾರಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ದ್ವಾದಸಾಕಾರಂ। ಞಾಣದಸ್ಸನನ್ತಿ ಏತೇಸಂ ತಿಪರಿವಟ್ಟಾನಂ ದ್ವಾದಸನ್ನಂ ಆಕಾರಾನಂ ವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಞಾಣಸಙ್ಖಾತಂ ದಸ್ಸನಂ। ಅತ್ತಮನಾತಿ ಸಕಮನಾ। ಸತ್ತಾನಞ್ಹಿ ಸುಖಕಾಮತ್ತಾ ದುಕ್ಖಪಟಿಕೂಲತ್ತಾ ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಯುತ್ತಮನೋ ಸಕಮನೋ ನಾಮ, ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೇಹಿ ಅತ್ತಮನಾ ಗಹಿತಮನಾ ಬ್ಯಾಪಿತಮನಾತಿ ವಾ ಅತ್ಥೋ। ಅಭಿನನ್ದುನ್ತಿ ಅಭಿಮುಖಾ ಹುತ್ವಾ ನನ್ದಿಂಸು। ವೇಯ್ಯಾಕರಣೇತಿ ಸುತ್ತನ್ತೇ। ನಿಗ್ಗಾಥಕೋ ಹಿ ಸುತ್ತನ್ತೋ ಕೇವಲಂ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಬ್ಯಾಕರಣತೋ ವೇಯ್ಯಾಕರಣಂ ನಾಮ। ಭಞ್ಞಮಾನೇತಿ ಕಥಿಯಮಾನೇ। ವತ್ತಮಾನಸಮೀಪೇ ವತ್ತಮಾನವಚನಂ ಕತಂ, ಭಣಿತೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿರಜನ್ತಿ ವಿಗತರಾಗಾದಿರಜಂ। ವೀತಮಲನ್ತಿ ವಿಗತರಾಗಾದಿಮಲಂ। ರಾಗಾದಯೋ ಹಿ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರಣಟ್ಠೇನ ರಜೋ ನಾಮ, ದೂಸನಟ್ಠೇನ ಮಲಂ ನಾಮ। ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುನ್ತಿ ಕತ್ಥಚಿ ಪಠಮಮಗ್ಗಞಾಣಂ, ಕತ್ಥಚಿ ಆದೀನಿ ತೀಣಿ ಮಗ್ಗಞಾಣಾನಿ, ಕತ್ಥಚಿ ಚತುತ್ಥಮಗ್ಗಞಾಣಮ್ಪಿ । ಇಧ ಪನ ಪಠಮಮಗ್ಗಞಾಣಮೇವ। ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಸಮುದಯಧಮ್ಮಂ, ಸಬ್ಬಂ ತಂ ನಿರೋಧಧಮ್ಮನ್ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಏವಂ ಪವತ್ತಸ್ಸ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಂ ಉದಪಾದೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tiparivaṭṭanti saccañāṇakiccañāṇakatañāṇasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ parivaṭṭānaṃ vasena tayo parivaṭṭā assāti tiparivaṭṭaṃ. Ettha hi ‘‘idaṃ dukkhaṃ, idaṃ dukkhasamudayaṃ , idaṃ dukkhanirodhaṃ, idaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasacca’’nti evaṃ catūsu saccesu yathābhūtañāṇaṃ saccañāṇaṃ nāma. Tesuyeva ‘‘pariññeyyaṃ pahātabbaṃ sacchikātabbaṃ bhāvetabba’’nti evaṃ kattabbakiccajānanañāṇaṃ kiccañāṇaṃ nāma. ‘‘Pariññātaṃ pahīnaṃ sacchikataṃ bhāvita’’nti evaṃ tassa kiccassa katabhāvajānanañāṇaṃ katañāṇaṃ nāma. Dvādasākāranti tesaṃyeva ekekasmiṃ sacce tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ ākārānaṃ vasena dvādasa ākārā assāti dvādasākāraṃ. Ñāṇadassananti etesaṃ tiparivaṭṭānaṃ dvādasannaṃ ākārānaṃ vasena uppannaṃ ñāṇasaṅkhātaṃ dassanaṃ. Attamanāti sakamanā. Sattānañhi sukhakāmattā dukkhapaṭikūlattā pītisomanassayuttamano sakamano nāma, pītisomanassehi attamanā gahitamanā byāpitamanāti vā attho. Abhinandunti abhimukhā hutvā nandiṃsu. Veyyākaraṇeti suttante. Niggāthako hi suttanto kevalaṃ atthassa byākaraṇato veyyākaraṇaṃ nāma. Bhaññamāneti kathiyamāne. Vattamānasamīpe vattamānavacanaṃ kataṃ, bhaṇiteti attho. Virajanti vigatarāgādirajaṃ. Vītamalanti vigatarāgādimalaṃ. Rāgādayo hi ajjhottharaṇaṭṭhena rajo nāma, dūsanaṭṭhena malaṃ nāma. Dhammacakkhunti katthaci paṭhamamaggañāṇaṃ, katthaci ādīni tīṇi maggañāṇāni, katthaci catutthamaggañāṇampi . Idha pana paṭhamamaggañāṇameva. Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti vipassanāvasena evaṃ pavattassa dhammacakkhuṃ udapādīti attho.
ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇತಿ ಪಟಿವೇಧಞಾಣೇ ಚ ದೇಸನಾಞಾಣೇ ಚ। ಬೋಧಿಪಲ್ಲಙ್ಕೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ಹಿ ಭಗವತೋ ಚತೂಸು ಸಚ್ಚೇಸು ದ್ವಾದಸಾಕಾರಂ ಪಟಿವೇಧಞಾಣಮ್ಪಿ ಇಸಿಪತನೇ ನಿಸಿನ್ನಸ್ಸ ದ್ವಾದಸಾಕಾರಮೇವ ಸಚ್ಚದೇಸನಾಯ ಪವತ್ತಕದೇಸನಾಞಾಣಮ್ಪಿ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ನಾಮ। ಉಭಯಮ್ಪಿ ಹೇತಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಪವತ್ತಞಾಣಮೇವ। ತಂ ಇಮಾಯ ದೇಸನಾಯ ಪಕಾಸೇನ್ತೇನ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಿತಂ ನಾಮ। ತಂ ಪನೇತಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಯಾವ ಅಞ್ಞಾತಕೋಣ್ಡಞ್ಞತ್ಥೇರೋ ಅಟ್ಠಾರಸಹಿ ಬ್ರಹ್ಮಕೋಟೀಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಸೋತಾಪತ್ತಿಫಲೇ ನ ಪತಿಟ್ಠಾತಿ, ತಾವ ಭಗವಾ ಪವತ್ತೇತಿ ನಾಮ, ಪತಿಟ್ಠಿತೇ ಪನ ಪವತ್ತಿತಂ ನಾಮ। ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪವತ್ತಿತೇ ಚ ಭಗವತಾ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕೇ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
Dhammacakketi paṭivedhañāṇe ca desanāñāṇe ca. Bodhipallaṅke nisinnassa hi bhagavato catūsu saccesu dvādasākāraṃ paṭivedhañāṇampi isipatane nisinnassa dvādasākārameva saccadesanāya pavattakadesanāñāṇampi dhammacakkaṃ nāma. Ubhayampi hetaṃ dasabalassa pavattañāṇameva. Taṃ imāya desanāya pakāsentena bhagavatā dhammacakkaṃ pavattitaṃ nāma. Taṃ panetaṃ dhammacakkaṃ yāva aññātakoṇḍaññatthero aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale na patiṭṭhāti, tāva bhagavā pavatteti nāma, patiṭṭhite pana pavattitaṃ nāma. Taṃ sandhāya ‘‘pavattite ca bhagavatā dhammacakke’’ti vuttaṃ.
ಭುಮ್ಮಾ ದೇವಾತಿ ಭೂಮಟ್ಠಕಾ ದೇವಾ। ಸದ್ದಮನುಸ್ಸಾವೇಸುನ್ತಿ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಸಾಧುಕಾರಂ ದತ್ವಾ ಏತಂ ಭಗವತಾತಿಆದೀನಿ ವದನ್ತಾ ಸದ್ದಂ ಅನುಸ್ಸಾವಯಿಂಸು। ಅಪ್ಪಟಿವತ್ತಿಯನ್ತಿ ‘‘ನಯಿದಂ ತಥಾ’’ತಿ ಪಟಿಲೋಮಂ ವತ್ತೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯಂ। ಸನ್ನಿಪತಿತಾ ಚೇತ್ಥ ದೇವಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ದೇಸನಾಪರಿಯೋಸಾನೇ ಏಕಪ್ಪಹಾರೇನೇವ ಸಾಧುಕಾರಂ ಅದಂಸು, ಸನ್ನಿಪಾತಂ ಅನಾಗತಾ ಪನ ಭುಮ್ಮದೇವಾದಯೋ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಸದ್ದಂ ಸುತ್ವಾ ಸಾಧುಕಾರಮದಂಸೂತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ತೇಸು ಪನ ಪಬ್ಬತರುಕ್ಖಾದೀಸು ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ಭುಮ್ಮದೇವಾ। ತೇ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಹೋನ್ತಾಪಿ ಇಧ ವಿಸುಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಾ। ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾತಿ ಚ ಧತರಟ್ಠವಿರೂಳ್ಹಕವಿರೂಪಕ್ಖಕುವೇರಸಙ್ಖಾತಾ ಚತುಮಹಾರಾಜಾ ದೇವತಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕಾ। ತೇ ಸಿನೇರುವೇಮಜ್ಝೇ ಹೋನ್ತಿ। ತೇಸು ಪಬ್ಬತಟ್ಠಕಾಪಿ ಅತ್ಥಿ ಆಕಾಸಟ್ಠಕಾಪಿ। ತೇಸಂ ಪರಮ್ಪರಾ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಂ ಪತ್ತಾ। ಖಿಡ್ಡಾಪದೋಸಿಕಾ ಮನೋಪದೋಸಿಕಾ ಸೀತವಲಾಹಕಾ ಉಣ್ಹವಲಾಹಕಾ ಚನ್ದಿಮಾ ದೇವಪುತ್ತೋ ಸೂರಿಯೋ ದೇವಪುತ್ತೋತಿ ಏತೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ಚಾತುಮಹಾರಾಜಿಕದೇವಲೋಕಟ್ಠಾ ಏವ। ತೇತ್ತಿಂಸ ಜನಾ ತತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನಾತಿ ತಾವತಿಂಸಾ। ಅಪಿಚ ‘‘ತಾವತಿಂಸಾ’’ತಿ ತೇಸಂ ದೇವಾನಂ ನಾಮಮೇವಾತಿಪಿ ವುತ್ತಂ। ತೇಪಿ ಅತ್ಥಿ ಪಬ್ಬತಟ್ಠಕಾ ಅತ್ಥಿ ಆಕಾಸಟ್ಠಕಾ। ತೇಸಂ ಪರಮ್ಪರಾ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಂ ಪತ್ತಾ, ತಥಾ ಯಾಮಾದೀನಂ। ಏಕದೇವಲೋಕೇಪಿ ಹಿ ದೇವಾನಂ ಪರಮ್ಪರಾ ಚಕ್ಕವಾಳಪಬ್ಬತಂ ಅಪ್ಪತ್ತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ದಿಬ್ಬಂ ಸುಖಂ ಯಾತಾ ಪಯಾತಾ ಸಮ್ಪತ್ತಾತಿ ಯಾಮಾ। ತುಟ್ಠಾ ಪಹಟ್ಠಾತಿ ತುಸಿತಾ। ಪಕತಿಪಟಿಯತ್ತಾರಮ್ಮಣತೋ ಅತಿರೇಕೇನ ರಮಿತುಕಾಮಕಾಲೇ ಯಥಾರುಚಿತೇ ಭೋಗೇ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ರಮನ್ತೀತಿ ನಿಮ್ಮಾನರತೀ। ಚಿತ್ತಾಚಾರಂ ಞತ್ವಾ ಪರನಿಮ್ಮಿತೇಸು ಭೋಗೇಸು ವಸಂ ವತ್ತೇನ್ತೀತಿ ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತೀ। ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯೇ ಬ್ರಹ್ಮಘಟಾಯ ನಿಯುತ್ತಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಕಾಯಿಕಾ। ಸಬ್ಬೇಪಿ ಪಞ್ಚವೋಕಾರಬ್ರಹ್ಮಾನೋ ಗಹಿತಾ।
Bhummādevāti bhūmaṭṭhakā devā. Saddamanussāvesunti ekappahāreneva sādhukāraṃ datvā etaṃ bhagavatātiādīni vadantā saddaṃ anussāvayiṃsu. Appaṭivattiyanti ‘‘nayidaṃ tathā’’ti paṭilomaṃ vattetuṃ asakkuṇeyyaṃ. Sannipatitā cettha devabrahmāno desanāpariyosāne ekappahāreneva sādhukāraṃ adaṃsu, sannipātaṃ anāgatā pana bhummadevādayo tesaṃ tesaṃ saddaṃ sutvā sādhukāramadaṃsūti veditabbaṃ. Tesu pana pabbatarukkhādīsu nibbattā bhummadevā. Te cātumahārājikapariyāpannā hontāpi idha visuṃ katvā vuttā. Cātumahārājikāti ca dhataraṭṭhavirūḷhakavirūpakkhakuverasaṅkhātā catumahārājā devatā etesanti cātumahārājikā. Te sineruvemajjhe honti. Tesu pabbataṭṭhakāpi atthi ākāsaṭṭhakāpi. Tesaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ pattā. Khiḍḍāpadosikā manopadosikā sītavalāhakā uṇhavalāhakā candimā devaputto sūriyo devaputtoti ete sabbepi cātumahārājikadevalokaṭṭhā eva. Tettiṃsa janā tattha uppannāti tāvatiṃsā. Apica ‘‘tāvatiṃsā’’ti tesaṃ devānaṃ nāmamevātipi vuttaṃ. Tepi atthi pabbataṭṭhakā atthi ākāsaṭṭhakā. Tesaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ pattā, tathā yāmādīnaṃ. Ekadevalokepi hi devānaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ appattā nāma natthi. Dibbaṃ sukhaṃ yātā payātā sampattāti yāmā. Tuṭṭhā pahaṭṭhāti tusitā. Pakatipaṭiyattārammaṇato atirekena ramitukāmakāle yathārucite bhoge nimminitvā nimminitvā ramantīti nimmānaratī. Cittācāraṃ ñatvā paranimmitesu bhogesu vasaṃ vattentīti paranimmitavasavattī. Brahmakāye brahmaghaṭāya niyuttāti brahmakāyikā. Sabbepi pañcavokārabrahmāno gahitā.
ತೇನ ಖಣೇನಾತಿ ವಚನಂ ವಿಸೇಸೇತ್ವಾ ತೇನ ಮುಹುತ್ತೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ। ಮುಹುತ್ತಸಙ್ಖಾತೇನ ಖಣೇನ, ನ ಪರಮತ್ಥಖಣೇನಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾತಿ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಂ ಅನ್ತೋಕತ್ವಾ। ಸದ್ದೋತಿ ಸಾಧುಕಾರಸದ್ದೋ। ದಸಸಹಸ್ಸೀತಿ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳವತೀ। ಸಙ್ಕಮ್ಪೀತಿ ಉದ್ಧಂ ಉಗ್ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಸುಟ್ಠು ಕಮ್ಪಿ। ಸಮ್ಪಕಮ್ಪೀತಿ ಉದ್ಧಂ ಉಗ್ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಅಧೋ ಓಕ್ಕಮನ್ತೀ ಸುಟ್ಠು ಪಕಮ್ಪಿ। ಸಮ್ಪವೇಧೀತಿ ಚತುದಿಸಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀ ಸುಟ್ಠು ಪವೇಧಿ। ಸಮ್ಬುದ್ಧಭಾವಾಯ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿಂ ಓಕ್ಕಮನ್ತೇ ಚ ಬೋಧಿಸತ್ತೇ ತತೋ ನಿಕ್ಖಮನ್ತೇ ಚ ಮಹಾಪಥವೀ ಪುಞ್ಞತೇಜೇನ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಯಂ ಪಟಿವೇಧಞಾಣತೇಜೇನ। ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪ್ಪವತ್ತನೇ ದೇಸನಾಞಾಣತೇಜೇನ ಸಾಧುಕಾರಂ ದಾತುಕಾಮಾ ವಿಯ ಪಥವೀ ದೇವತಾನುಭಾವೇನ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ, ಆಯುಸಙ್ಖಾರೋಸ್ಸಜ್ಜನೇ ಮಹಾಪರಿನಿಬ್ಬಾನೇ ಚ ಕಾರುಞ್ಞೇನ ಚಿತ್ತಸಙ್ಖೋಭಂ ಅಸಹಮಾನಾ ವಿಯ ಪಥವೀ ದೇವತಾನುಭಾವೇನ ಅಕಮ್ಪಿತ್ಥ। ಅಪ್ಪಮಾಣೋತಿ ವುದ್ಧಪ್ಪಮಾಣೋ। ಉಳಾರೋತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಉಳಾರಾನಿ ಉಳಾರಾನಿ ಖಾದನೀಯಾನಿ ಖಾದನ್ತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೩೬೬) ಮಧುರಂ ಉಳಾರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಉಳಾರಾಯ ವತ್ಥಭೋಗಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನ ನಮತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೯.೨೦) ಪಣೀತಂ ಉಳಾರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಉಳಾರಾಯ ಖಲು ಭವಂ ವಚ್ಛಾಯನೋ ಸಮಣಂ ಗೋತಮಂ ಪಸಂಸಾಯ ಪಸಂಸತೀ’’ತಿಆದೀಸು ಸೇಟ್ಠಂ ಉಳಾರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಇಧ ಪನ ‘‘ವಿಪುಲೋ ಉಳಾರೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಓಭಾಸೋತಿ ದೇಸನಾಞಾಣಾನುಭಾವೇನ ಚ ದೇವತಾನುಭಾವೇನ ಚ ಜಾತಓಭಾಸೋ। ಲೋಕೇತಿ ಚಕ್ಕವಾಳಸ್ಸ ದಸಸಹಸ್ಸಿಯಂಯೇವ। ಅತಿಕ್ಕಮ್ಮೇವ ದೇವಾನಂ ದೇವಾನುಭಾವನ್ತಿ ದೇವಾನಂ ಅಯಮಾನುಭಾವೋ – ನಿವತ್ಥವತ್ಥಪ್ಪಭಾ ದ್ವಾದಸ ಯೋಜನಾನಿ ಫರತಿ, ತಥಾ ಸರೀರಸ್ಸ ಅಲಙ್ಕಾರಸ್ಸ ವಿಮಾನಸ್ಸ ಚ। ತಂ ದೇವಾನಂ ದೇವಾನುಭಾವಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉದಾನನ್ತಿ ಸೋಮನಸ್ಸಞಾಣಮಯಿಕಂ ಉದಾಹಾರಂ। ಉದಾನೇಸೀತಿ ಉದಾಹರಿ। ಅಞ್ಞಾಸಿ ವತ, ಭೋ ಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋತಿ ಇಮಸ್ಸಪಿ ಉದಾನಸ್ಸ ಉದಾಹರಣಘೋಸೋ ದಸಸಹಸ್ಸಿಲೋಕಧಾತುಂ ಫರಿತ್ವಾ ಅಟ್ಠಾಸಿ। ಅಞ್ಞಾಸಿಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋತಿ ಭುಸಂ ಞಾತಕೋಣ್ಡಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tena khaṇenāti vacanaṃ visesetvā tena muhuttenāti vuttaṃ. Muhuttasaṅkhātena khaṇena, na paramatthakhaṇenāti vuttaṃ hoti. Yāva brahmalokāti brahmalokaṃ antokatvā. Saddoti sādhukārasaddo. Dasasahassīti dasasahassacakkavāḷavatī. Saṅkampīti uddhaṃ uggacchantī suṭṭhu kampi. Sampakampīti uddhaṃ uggacchantī adho okkamantī suṭṭhu pakampi. Sampavedhīti catudisā gacchantī suṭṭhu pavedhi. Sambuddhabhāvāya mātukucchiṃ okkamante ca bodhisatte tato nikkhamante ca mahāpathavī puññatejena akampittha, abhisambodhiyaṃ paṭivedhañāṇatejena. Dhammacakkappavattane desanāñāṇatejena sādhukāraṃ dātukāmā viya pathavī devatānubhāvena akampittha, āyusaṅkhārossajjane mahāparinibbāne ca kāruññena cittasaṅkhobhaṃ asahamānā viya pathavī devatānubhāvena akampittha. Appamāṇoti vuddhappamāṇo. Uḷāroti ettha ‘‘uḷārāni uḷārāni khādanīyāni khādantī’’tiādīsu (ma. ni. 1.366) madhuraṃ uḷāranti vuttaṃ. ‘‘Uḷārāya vatthabhogāya cittaṃ na namatī’’tiādīsu (a. ni. 9.20) paṇītaṃ uḷāranti vuttaṃ. ‘‘Uḷārāya khalu bhavaṃ vacchāyano samaṇaṃ gotamaṃ pasaṃsāya pasaṃsatī’’tiādīsu seṭṭhaṃ uḷāranti vuttaṃ. Idha pana ‘‘vipulo uḷāro’’ti vutto. Obhāsoti desanāñāṇānubhāvena ca devatānubhāvena ca jātaobhāso. Loketi cakkavāḷassa dasasahassiyaṃyeva. Atikkammeva devānaṃ devānubhāvanti devānaṃ ayamānubhāvo – nivatthavatthappabhā dvādasa yojanāni pharati, tathā sarīrassa alaṅkārassa vimānassa ca. Taṃ devānaṃ devānubhāvaṃ atikkamitvāyevāti attho. Udānanti somanassañāṇamayikaṃ udāhāraṃ. Udānesīti udāhari. Aññāsi vata, bho koṇḍaññoti imassapi udānassa udāharaṇaghoso dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi. Aññāsikoṇḍaññoti bhusaṃ ñātakoṇḍaññoti attho.
ಚಕ್ಖುಆದೀನಂ ನಿದ್ದೇಸೇ ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನಾತಿಆದೀಸು ಏಕಮೇವ ಞಾಣಂ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ನೇಯ್ಯಸ್ಸ ಚಕ್ಖು ವಿಯ ದಸ್ಸನಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಚಕ್ಖು। ಞಾಣಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಞಾಣಂ। ನಾನಪ್ಪಕಾರತೋ ಜಾನನಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಪಞ್ಞಾ। ಅನವಸೇಸಪಟಿವೇಧಕರಣೇನ ವಿಜ್ಜಾ। ಸಬ್ಬಥಾ ಓಭಾಸಕಿಚ್ಚಕರಣೇನ ಆಲೋಕೋ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚಕ್ಖುಂ ಧಮ್ಮೋತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಕಂಯೇವ ಞಾಣಂ ಕಿಚ್ಚನಾನತ್ತೇನ ಪಞ್ಚಧಾ ವಣ್ಣಿತಂ। ಆರಮ್ಮಣಾತಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭನಟ್ಠೇನ। ಗೋಚರಾತಿ ವಿಸಯಟ್ಠೇನ। ದಸ್ಸನಟ್ಠೇನಾತಿಆದೀಸು ಞಾಣಕಿಚ್ಚಂ ಪಞ್ಚಧಾ ವುತ್ತಂ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ತೀಸು ವಾರೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚ ಪಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಪನ್ನರಸ ಧಮ್ಮಾ, ಪನ್ನರಸ ಅತ್ಥಾ, ದ್ವೀಸು ಪನ್ನರಸಕೇಸು ತಿಂಸ ನಿರುತ್ತಿಯೋ, ಪನ್ನರಸಸು ಧಮ್ಮೇಸು ಪನ್ನರಸಸು ಅತ್ಥೇಸು ತಿಂಸಾಯ ನಿರುತ್ತೀಸೂತಿ ಸಟ್ಠಿ ಞಾಣಾನಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ। ಸೇಸಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಚತೂಸು ಅರಿಯಸಚ್ಚೇಸು ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ಅರಿಯಸಚ್ಚೇ ಪನ್ನರಸನ್ನಂ ಪನ್ನರಸನ್ನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅತ್ಥಾನಞ್ಚ ವಸೇನ ಸಟ್ಠಿ ಧಮ್ಮಾ, ಸಟ್ಠಿ ಅತ್ಥಾ, ಸಟ್ಠಿಯಾ ಧಮ್ಮೇಸು ಸಟ್ಠಿಯಾ ಅತ್ಥೇಸು ಚ ವೀಸಸತಂ ನಿರುತ್ತಿಯೋ, ವೀಸಾಧಿಕಂ ಸತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಟ್ಠಿಯಾ ಧಮ್ಮೇಸು ಸಟ್ಠಿಯಾ ಅತ್ಥೇಸು ವೀಸುತ್ತರಸತೇ ನಿರುತ್ತೀಸೂತಿ ಏವಂ ಚತ್ತಾರೀಸಞ್ಚ ದ್ವೇ ಚ ಞಾಣಸತಾನಿ।
Cakkhuādīnaṃ niddese dassanaṭṭhenātiādīsu ekameva ñāṇaṃ yathāvuttassa neyyassa cakkhu viya dassanakiccakaraṇena cakkhu. Ñāṇakiccakaraṇena ñāṇaṃ. Nānappakārato jānanakiccakaraṇena paññā. Anavasesapaṭivedhakaraṇena vijjā. Sabbathā obhāsakiccakaraṇena āloko nāmāti attho. Cakkhuṃ dhammotiādīsupi ekaṃyeva ñāṇaṃ kiccanānattena pañcadhā vaṇṇitaṃ. Ārammaṇāti upatthambhanaṭṭhena. Gocarāti visayaṭṭhena. Dassanaṭṭhenātiādīsu ñāṇakiccaṃ pañcadhā vuttaṃ. Iminā nayena tīsu vāresu ekekasmiṃ pañca pañca katvā pannarasa dhammā, pannarasa atthā, dvīsu pannarasakesu tiṃsa niruttiyo, pannarasasu dhammesu pannarasasu atthesu tiṃsāya niruttīsūti saṭṭhi ñāṇāni veditabbāni. Sesaariyasaccesupi eseva nayo. Catūsu ariyasaccesu ekekasmiṃ ariyasacce pannarasannaṃ pannarasannaṃ dhammānaṃ atthānañca vasena saṭṭhi dhammā, saṭṭhi atthā, saṭṭhiyā dhammesu saṭṭhiyā atthesu ca vīsasataṃ niruttiyo, vīsādhikaṃ satanti attho. Saṭṭhiyā dhammesu saṭṭhiyā atthesu vīsuttarasate niruttīsūti evaṃ cattārīsañca dve ca ñāṇasatāni.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಮಗ್ಗಪಾಳಿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ೧. ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಪವತ್ತನವಾರೋ • 1. Dhammacakkapavattanavāro
