| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
੬. ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਕਥਾ
6. Paṭisambhidākathā
੧. ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪવਤ੍ਤਨવਾਰવਣ੍ਣਨਾ
1. Dhammacakkapavattanavāravaṇṇanā
੩੦. ਇਦਾਨਿ વਿਰਾਗਸਙ੍ਖਾਤਮਗ੍ਗવਸੇਨ ਸਿਦ੍ਧਂ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਪਭੇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੇਨ ਕਥਿਤਾਯ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਾਯ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਕਥਾਯ ਅਪੁਬ੍ਬਤ੍ਥਾਨੁવਣ੍ਣਨਾ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ ਤਾવ ਬਾਰਾਣਸਿਯਨ੍ਤਿ ਬਾਰਾਣਸਾ ਨਾਮ ਨਦੀ, ਬਾਰਾਣਸਾਯ ਅવਿਦੂਰੇ ਭવਾ ਨਗਰੀ ਬਾਰਾਣਸੀ। ਤਸ੍ਸਂ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ। ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇਤਿ ਇਸੀਨਂ ਪਤਨੁਪ੍ਪਤਨવਸੇਨ ਏવਂਲਦ੍ਧਨਾਮੇ ਮਿਗਾਨਂ ਅਭਯਦਾਨਦਿਨ੍ਨਟ੍ਠਾਨਤ੍ਤਾ ਮਿਗਦਾਯਸਙ੍ਖਾਤੇ ਆਰਾਮੇ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਇਸਯੋ ਪਤਨ੍ਤਿ, ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਤ੍ਥਂ ਨਿਸੀਦਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਨ੍ਦਮੂਲਕਪਬ੍ਭਾਰਤੋ ਸਤ੍ਤਾਹਚ੍ਚਯੇਨ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਿਤਾ ਅਨੋਤਤ੍ਤਦਹੇ ਕਤਮੁਖਧੋવਨਕਿਚ੍ਚਾ ਆਕਾਸੇਨ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਇਸਯੋਪੇਤ੍ਥ ਸਮੋਸਰਣવਸੇਨ ਪਤਨ੍ਤਿ , ਉਪੋਸਥਤ੍ਥਞ੍ਚ ਅਨੁਪੋਸਥਤ੍ਥਞ੍ਚ ਸਨ੍ਨਿਪਤਨ੍ਤਿ, ਗਨ੍ਧਮਾਦਨਂ ਪਟਿਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾ ਚ ਤਤੋ ਚ ਉਪ੍ਪਤਨ੍ਤੀਤਿਪਿ ਇਮਿਨਾ ਇਸੀਨਂ ਪਤਨੁਪ੍ਪਤਨવਸੇਨ ਤਂ ‘‘ਇਸਿਪਤਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ‘‘ਇਸਿਪਦਨ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਪਞ੍ਚવਗ੍ਗਿਯੇਤਿ –
30. Idāni virāgasaṅkhātamaggavasena siddhaṃ paṭisambhidāpabhedaṃ dassentena kathitāya dhammacakkappavattanasuttantapubbaṅgamāya paṭisambhidākathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Suttante tāva bārāṇasiyanti bārāṇasā nāma nadī, bārāṇasāya avidūre bhavā nagarī bārāṇasī. Tassaṃ bārāṇasiyaṃ. Isipatane migadāyeti isīnaṃ patanuppatanavasena evaṃladdhanāme migānaṃ abhayadānadinnaṭṭhānattā migadāyasaṅkhāte ārāme. Tattha hi uppannuppannā sabbaññuisayo patanti, dhammacakkappavattanatthaṃ nisīdantīti attho. Nandamūlakapabbhārato sattāhaccayena nirodhasamāpattito vuṭṭhitā anotattadahe katamukhadhovanakiccā ākāsena āgantvā paccekabuddhaisayopettha samosaraṇavasena patanti , uposathatthañca anuposathatthañca sannipatanti, gandhamādanaṃ paṭigacchantā ca tato ca uppatantītipi iminā isīnaṃ patanuppatanavasena taṃ ‘‘isipatana’’nti vuccati. ‘‘Isipadana’’ntipi pāṭho. Pañcavaggiyeti –
‘‘ਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞੋ ਭਦ੍ਦਿਯੋ વਪ੍ਪੋ, ਮਹਾਨਾਮੋ ਚ ਅਸ੍ਸਜਿ।
‘‘Koṇḍañño bhaddiyo vappo, mahānāmo ca assaji;
ਏਤੇ ਪਞ੍ਚ ਮਹਾਥੇਰਾ, ਪਞ੍ਚવਗ੍ਗਾਤਿ વੁਚ੍ਚਰੇ’’ਤਿ॥ –
Ete pañca mahātherā, pañcavaggāti vuccare’’ti. –
ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾਨਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ વਗ੍ਗੋ ਪਞ੍ਚવਗ੍ਗੋ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਞ੍ਚવਗ੍ਗੇ ਭવਾ ਤਂਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾਤਿ ਪਞ੍ਚવਗ੍ਗਿਯਾ, ਤੇ ਪਞ੍ਚવਗ੍ਗਿਯੇ। ਭਿਕ੍ਖੂ ਆਮਨ੍ਤੇਸੀਤਿ ਦੀਪਙ੍ਕਰਦਸਬਲਸ੍ਸ ਪਾਦਮੂਲੇ ਕਤਾਭਿਨੀਹਾਰਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਨ੍ਤੋ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਪਚ੍ਛਿਮਭવਂ ਪਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਿਮਭવੇ ਚ ਕਤਾਭਿਨਿਕ੍ਖਮਨੋ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਬੋਧਿਮਣ੍ਡਂ ਪਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਅਪਰਾਜਿਤਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਮਾਰਬਲਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਪਠਮਯਾਮੇ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤ੍વਾ ਮਜ੍ਝਿਮਯਾਮੇ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਂ વਿਸੋਧੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਿਮਯਾਮਾવਸਾਨੇ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਂ ਉਨ੍ਨਾਦੇਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪੇਨ੍ਤੋ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤ ਸਤ੍ਤਾਹਾਨਿ ਬੋਧਿਮਣ੍ਡੇ વੀਤਿਨਾਮੇਤ੍વਾ ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨਾ ਆਯਾਚਿਤਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ ਲੋਕਂ વੋਲੋਕੇਤ੍વਾ ਲੋਕਾਨੁਗ੍ਗਹੇਨ ਬਾਰਾਣਸਿਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚવਗ੍ਗਿਯੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਸਞ੍ਞਾਪੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਪવਤ੍ਤੇਤੁਕਾਮੋ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ।
Evaṃ vuttānaṃ pañcannaṃ bhikkhūnaṃ vaggo pañcavaggo. Tasmiṃ pañcavagge bhavā taṃpariyāpannattāti pañcavaggiyā, te pañcavaggiye. Bhikkhū āmantesīti dīpaṅkaradasabalassa pādamūle katābhinīhārato paṭṭhāya pāramiyo pūrento anupubbena pacchimabhavaṃ patvā pacchimabhave ca katābhinikkhamano anupubbena bodhimaṇḍaṃ patvā tattha aparājitapallaṅke nisinno mārabalaṃ bhinditvā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāmāvasāne dasasahassilokadhātuṃ unnādento sampakampento sabbaññutaṃ patvā satta sattāhāni bodhimaṇḍe vītināmetvā mahābrahmunā āyācitadhammadesanā buddhacakkhunā lokaṃ voloketvā lokānuggahena bārāṇasiṃ gantvā pañcavaggiye bhikkhū saññāpetvā dhammacakkaṃ pavattetukāmo āmantesi.
ਦ੍વੇਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨ੍ਤਾਤਿ ਦ੍વੇਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ। ਇਮਸ੍ਸ ਪਨ વਚਨਸ੍ਸ ਸਮੁਦਾਹਾਰੇਨ ਸਮੁਦਾਹਾਰਨਿਗ੍ਘੋਸੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅવੀਚਿਂ ਉਪਰਿ ਭવਗ੍ਗਂ ਪਤ੍વਾ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਂ ਲੋਕਧਾਤੁਂ ਪਤ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ, ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਸਮਯੇ ਅਟ੍ਠਾਰਸਕੋਟਿਸਙ੍ਖਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ ਸਮਾਗਚ੍ਛਿਂਸੁ। ਪਚ੍ਛਿਮਦਿਸਾਯ ਸੂਰਿਯੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੇਤਿ, ਪੁਰਤ੍ਥਿਮਾਯ ਦਿਸਾਯ ਉਤ੍ਤਰਾਸਾਲ਼੍ਹਨਕ੍ਖਤ੍ਤੇਨ ਯੁਤ੍ਤੋ ਪੁਣ੍ਣਚਨ੍ਦੋ ਉਗ੍ਗਚ੍ਛਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਭਗવਾ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਂ ਆਰਭਨ੍ਤੋ ‘‘ਦ੍વੇਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Dveme, bhikkhave, antāti dveme, bhikkhave, koṭṭhāsā. Imassa pana vacanassa samudāhārena samudāhāranigghoso heṭṭhā avīciṃ upari bhavaggaṃ patvā dasasahassiṃ lokadhātuṃ pattharitvā aṭṭhāsi, tasmiṃyeva samaye aṭṭhārasakoṭisaṅkhā brahmāno samāgacchiṃsu. Pacchimadisāya sūriyo atthaṅgameti, puratthimāya disāya uttarāsāḷhanakkhattena yutto puṇṇacando uggacchati. Tasmiṃ samaye bhagavā dhammacakkappavattanasuttantaṃ ārabhanto ‘‘dveme, bhikkhave, antā’’tiādimāha.
ਤਤ੍ਥ ਪਬ੍ਬਜਿਤੇਨਾਤਿ ਗਿਹਿਸਂਯੋਜਨਂ વਤ੍ਥੁਕਾਮਂ ਛੇਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤੇਨ। ਨ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਨ વਲਞ੍ਜੇਤਬ੍ਬਾ। ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਂਯੇવ વਿਸੇਸਤੋ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਭਾਜਨਭੂਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਪਬ੍ਬਜਿਤੇਨ ਨ ਸੇવਿਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯੋ ਚਾਯਂ ਕਾਮੇਸੁ ਕਾਮਸੁਖਲ੍ਲਿਕਾਨੁਯੋਗੋਤਿ ਯੋ ਚ ਅਯਂ વਤ੍ਥੁਕਾਮੇਸੁ ਕਿਲੇਸਕਾਮਸੁਖਸ੍ਸ, ਕਿਲੇਸਕਾਮਸੁਖਨਿਸ੍ਸਯਸ੍ਸ વਾ ਅਨੁਯੋਗੋ। ਹੀਨੋਤਿ ਲਾਮਕੋ। ਗਮ੍ਮੋਤਿ ਗਾਮવਾਸੀਨਂ ਸਨ੍ਤਕੋ। ਪੋਥੁਜ੍ਜਨਿਕੋਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੇਨ ਅਨ੍ਧਬਾਲਜਨੇਨ ਆਚਿਣ੍ਣੋ। ਅਨਰਿਯੋਤਿ ਨ ਅਰਿਯੋ। ਅਥ વਾ ਨ વਿਸੁਦ੍ਧਾਨਂ ਉਤ੍ਤਮਾਨਂ ਅਰਿਯਾਨਂ ਸਨ੍ਤਕੋ। ਅਨਤ੍ਥਸਂਹਿਤੋਤਿ ਨ ਅਤ੍ਥਸਂਹਿਤੋ, ਸੁਖਾવਹਕਾਰਣਂ ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗੋਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਲਮਥਸ੍ਸ ਅਨੁਯੋਗੋ , ਅਤ੍ਤਨੋ ਦੁਕ੍ਖਕਰਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ ਕਣ੍ਟਕਾਪਸ੍ਸਯਸੇਯ੍ਯਾਦੀਹਿ ਅਤ੍ਤਮਾਰਣੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖਾવਹੋ। ਤਪਸ੍ਸੀਹਿ ‘‘ਉਤ੍ਤਮਂ ਤਪੋ’’ਤਿ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਤੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਰਕ੍ਖਨਤ੍ਥਂ ਇਧ ‘‘ਹੀਨੋ’’ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਤ੍ਤਾ ‘‘ਗਮ੍ਮੋ’’ਤਿ ਚ, ਗਿਹੀਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ ‘‘ਪੋਥੁਜ੍ਜਨਿਕੋ’’ਤਿ ਚ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਕੇਹਿਚਿ ਪਬ੍ਬਜਿਤਪਟਿਞ੍ਞੇਹਿ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਾਨવਾਦੇਹਿ ‘‘ਯਤੋ ਖੋ, ਭੋ , ਅਯਂ ਅਤ੍ਤਾ ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਮਗੁਣੇਹਿ ਸਮਪ੍ਪਿਤੋ ਸਮਙ੍ਗਿਭੂਤੋ ਪਰਿਚਾਰੇਤਿ, ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਖੋ, ਭੋ, ਅਯਂ ਅਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੯੪) ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਤੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਰਕ੍ਖਨਤ੍ਥਞ੍ਚ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਸੁਖਤ੍ਤਾ ਚ ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਸ੍ਸ ‘‘ਦੁਕ੍ਖੋ’’ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਕਾਮਸੁਖਲ੍ਲਿਕਾਨੁਯੋਗੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਸੁਖਤ੍ਤਾ ਆਯਤਿਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਤ੍ਤਾ ਤਦਨੁਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਦਿਟ੍ਠਿਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਚ ਨ ਸੇવਿਤਬ੍ਬੋ, ਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗੋ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਦਿਟ੍ਠਿਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਦੁਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਆਯਤਿਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਤ੍ਤਾ ਤਦਨੁਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਚ ਨ ਸੇવਿਤਬ੍ਬੋ, ਏਤੇ ਖੋਤਿ ਤੇ ਏਤੇ। ਅਨੁਪਗਮ੍ਮਾਤਿ ਨ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ। ਮਜ੍ਝਿਮਾਤਿ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾਨਂ ਅਭਾવਾ ਮਜ੍ਝੇ ਭવਾਤਿ ਮਜ੍ਝਿਮਾ। ਸਾ ਏવ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਏਤਾਯਾਤਿ ਪਟਿਪਦਾ। ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾਤਿ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾ। ਚਕ੍ਖੁਕਰਣੀਤਿਆਦੀਸੁ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁਕਰਣੀ। ਞਾਣਕਰਣੀਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਂ। ਉਪਸਮਾਯਾਤਿ ਕਿਲੇਸੂਪਸਮਾਯ। ਅਭਿਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਅਭਿਜਾਨਨਤ੍ਥਾਯ। ਸਮ੍ਬੋਧਾਯਾਤਿ ਤੇਸਂਯੇવ ਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਨਤ੍ਥਾਯ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਤ੍ਥਾਯ। ਅਥ વਾ ਦਸ੍ਸਨਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁਕਰਣੀ। ਭਾવਨਾਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਞਾਣਕਰਣੀ। ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸਾਨਂ ਉਪਸਮਾਯ। ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ। ਅਰਹਤ੍ਤਫਲਸਮ੍ਬੋਧਾਯ। ਕਿਲੇਸਾਨਞ੍ਚ ਖਨ੍ਧਾਨਞ੍ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯ। ਸਚ੍ਚਕਥਾ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਾ।
Tattha pabbajitenāti gihisaṃyojanaṃ vatthukāmaṃ chetvā pabbajitena. Na sevitabbāti na valañjetabbā. Pabbajitānaṃyeva visesato paṭipattiyā bhājanabhūtattā ‘‘pabbajitena na sevitabbā’’ti vuttaṃ. Yo cāyaṃ kāmesu kāmasukhallikānuyogoti yo ca ayaṃ vatthukāmesu kilesakāmasukhassa, kilesakāmasukhanissayassa vā anuyogo. Hīnoti lāmako. Gammoti gāmavāsīnaṃ santako. Pothujjanikoti puthujjanena andhabālajanena āciṇṇo. Anariyoti na ariyo. Atha vā na visuddhānaṃ uttamānaṃ ariyānaṃ santako. Anatthasaṃhitoti na atthasaṃhito, sukhāvahakāraṇaṃ anissitoti attho. Attakilamathānuyogoti attano kilamathassa anuyogo , attano dukkhakaraṇanti attho. Dukkhoti kaṇṭakāpassayaseyyādīhi attamāraṇehi dukkhāvaho. Tapassīhi ‘‘uttamaṃ tapo’’ti gahitattā tesaṃ cittānurakkhanatthaṃ idha ‘‘hīno’’ti na vuttaṃ, pabbajitānaṃ dhammattā ‘‘gammo’’ti ca, gihīhi asādhāraṇattā ‘‘pothujjaniko’’ti ca na vuttaṃ. Tattha pana kehici pabbajitapaṭiññehi diṭṭhadhammanibbānavādehi ‘‘yato kho, bho , ayaṃ attā pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgibhūto paricāreti, ettāvatā kho, bho, ayaṃ attā diṭṭhadhammanibbānappatto hotī’’ti (dī. ni. 1.94) gahitattā tesaṃ cittānurakkhanatthañca paccuppanne sukhattā ca tassa dhammasamādānassa ‘‘dukkho’’ti na vuttaṃ. Kāmasukhallikānuyogo paccuppanne taṇhādiṭṭhisaṃkiliṭṭhasukhattā āyatiñca dukkhavipākattā tadanuyuttānaṃ taṇhādiṭṭhibandhanabaddhattā ca na sevitabbo, attakilamathānuyogo paccuppanne diṭṭhisaṃkiliṭṭhadukkhattā āyatiñca dukkhavipākattā tadanuyuttānaṃ diṭṭhibandhanabaddhattā ca na sevitabbo, ete khoti te ete. Anupagammāti na upagantvā. Majjhimāti saṃkiliṭṭhasukhadukkhānaṃ abhāvā majjhe bhavāti majjhimā. Sā eva nibbānaṃ paṭipajjanti etāyāti paṭipadā. Abhisambuddhāti paṭividdhā. Cakkhukaraṇītiādīsu paññācakkhuṃ karotīti cakkhukaraṇī. Ñāṇakaraṇīti tasseva vevacanaṃ. Upasamāyāti kilesūpasamāya. Abhiññāyāti catunnaṃ saccānaṃ abhijānanatthāya. Sambodhāyāti tesaṃyeva sambujjhanatthāya. Nibbānāyāti nibbānasacchikiriyatthāya. Atha vā dassanamaggañāṇaṃ karotīti cakkhukaraṇī. Bhāvanāmaggañāṇaṃ karotīti ñāṇakaraṇī. Sabbakilesānaṃ upasamāya. Sabbadhammānaṃ abhiññāya. Arahattaphalasambodhāya. Kilesānañca khandhānañca nibbānāya. Saccakathā abhiññeyyaniddese vuttā.
ਏવਂ ਭਗવਾ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਿ ਕਤਬਹੁਮਾਨਾਨਂ ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਟਿવੇਧਕ੍ਕਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਬਹੁਮਾਨਾਰੋਪਨੇਨ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਂ ਠਤ੍વਾ ਸਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿવੇਧਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇਤਿਆਦਿਨਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਟਿવੇਧਕ੍ਕਮਂ ਦਸ੍ਸੇਸਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਨਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੂਤਿ ਨ ਅਨੁਸ੍ਸੁਤੇਸੁ, ਪਰਂ ਅਨੁਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਸ੍ਸੁਤੇਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਕ੍ਖੂਤਿਆਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥੋ ਪਰਤੋ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਂ, ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਂ, ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨਪਟਿવੇਧੋ ਸੇਖਭੂਮਿਯਂ। ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਂ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਭਾવਨਾਪਟਿવੇਧੋ ਸੇਖਭੂਮਿਯਂਯੇવ। ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਂ ਪਹੀਨਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤਂ ਭਾવਿਤਨ੍ਤਿ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਚ੍ਚਾਨਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਅਸੇਖਭੂਮਿਯਂ।
Evaṃ bhagavā saccāni pakāsetvā attani katabahumānānaṃ tesaṃ attano paṭivedhakkamaṃ sutvā paṭipattiyā bahumānāropanena paṭipattiyaṃ ṭhatvā saccappaṭivedhaṃ passanto idaṃ dukkhaṃ ariyasaccanti me, bhikkhavetiādinā attano paṭivedhakkamaṃ dassesi. Tattha ananussutesūti na anussutesu, paraṃ anugantvā assutesūti attho. Cakkhūtiādīnaṃ attho parato āvi bhavissati. Idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, idaṃ dukkhasamudayaṃ, idaṃ dukkhanirodhaṃ, idaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccanti catunnaṃ saccānaṃ dassanapaṭivedho sekhabhūmiyaṃ. Pariññeyyaṃ pahātabbaṃ sacchikātabbaṃ bhāvetabbanti catunnaṃ saccānaṃ bhāvanāpaṭivedho sekhabhūmiyaṃyeva. Pariññātaṃ pahīnaṃ sacchikataṃ bhāvitanti catunnaṃ saccānaṃ paccavekkhaṇā asekhabhūmiyaṃ.
ਤਿਪਰਿવਟ੍ਟਨ੍ਤਿ ਸਚ੍ਚਞਾਣਕਿਚ੍ਚਞਾਣਕਤਞਾਣਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਪਰਿવਟ੍ਟਾਨਂ વਸੇਨ ਤਯੋ ਪਰਿવਟ੍ਟਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਤਿਪਰਿવਟ੍ਟਂ। ਏਤ੍ਥ ਹਿ ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਂ , ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਂ, ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਯਥਾਭੂਤਞਾਣਂ ਸਚ੍ਚਞਾਣਂ ਨਾਮ। ਤੇਸੁਯੇવ ‘‘ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਂ ਭਾવੇਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਜਾਨਨਞਾਣਂ ਕਿਚ੍ਚਞਾਣਂ ਨਾਮ। ‘‘ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਂ ਪਹੀਨਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤਂ ਭਾવਿਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਤਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਸ੍ਸ ਕਤਭਾવਜਾਨਨਞਾਣਂ ਕਤਞਾਣਂ ਨਾਮ। ਦ੍વਾਦਸਾਕਾਰਨ੍ਤਿ ਤੇਸਂਯੇવ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਸਚ੍ਚੇ ਤਿਣ੍ਣਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਆਕਾਰਾਨਂ વਸੇਨ ਦ੍વਾਦਸ ਆਕਾਰਾ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਦ੍વਾਦਸਾਕਾਰਂ। ਞਾਣਦਸ੍ਸਨਨ੍ਤਿ ਏਤੇਸਂ ਤਿਪਰਿવਟ੍ਟਾਨਂ ਦ੍વਾਦਸਨ੍ਨਂ ਆਕਾਰਾਨਂ વਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਞਾਣਸਙ੍ਖਾਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ। ਅਤ੍ਤਮਨਾਤਿ ਸਕਮਨਾ। ਸਤ੍ਤਾਨਞ੍ਹਿ ਸੁਖਕਾਮਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਪਟਿਕੂਲਤ੍ਤਾ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਯੁਤ੍ਤਮਨੋ ਸਕਮਨੋ ਨਾਮ, ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸੇਹਿ ਅਤ੍ਤਮਨਾ ਗਹਿਤਮਨਾ ਬ੍ਯਾਪਿਤਮਨਾਤਿ વਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਭਿਨਨ੍ਦੁਨ੍ਤਿ ਅਭਿਮੁਖਾ ਹੁਤ੍વਾ ਨਨ੍ਦਿਂਸੁ। વੇਯ੍ਯਾਕਰਣੇਤਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ। ਨਿਗ੍ਗਾਥਕੋ ਹਿ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੋ ਕੇવਲਂ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਕਰਣਤੋ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣਂ ਨਾਮ। ਭਞ੍ਞਮਾਨੇਤਿ ਕਥਿਯਮਾਨੇ। વਤ੍ਤਮਾਨਸਮੀਪੇ વਤ੍ਤਮਾਨવਚਨਂ ਕਤਂ, ਭਣਿਤੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਰਜਨ੍ਤਿ વਿਗਤਰਾਗਾਦਿਰਜਂ। વੀਤਮਲਨ੍ਤਿ વਿਗਤਰਾਗਾਦਿਮਲਂ। ਰਾਗਾਦਯੋ ਹਿ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਣਟ੍ਠੇਨ ਰਜੋ ਨਾਮ, ਦੂਸਨਟ੍ਠੇਨ ਮਲਂ ਨਾਮ। ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁਨ੍ਤਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਠਮਮਗ੍ਗਞਾਣਂ, ਕਤ੍ਥਚਿ ਆਦੀਨਿ ਤੀਣਿ ਮਗ੍ਗਞਾਣਾਨਿ, ਕਤ੍ਥਚਿ ਚਤੁਤ੍ਥਮਗ੍ਗਞਾਣਮ੍ਪਿ । ਇਧ ਪਨ ਪਠਮਮਗ੍ਗਞਾਣਮੇવ। ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਖੁਂ ਉਦਪਾਦੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tiparivaṭṭanti saccañāṇakiccañāṇakatañāṇasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ parivaṭṭānaṃ vasena tayo parivaṭṭā assāti tiparivaṭṭaṃ. Ettha hi ‘‘idaṃ dukkhaṃ, idaṃ dukkhasamudayaṃ , idaṃ dukkhanirodhaṃ, idaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasacca’’nti evaṃ catūsu saccesu yathābhūtañāṇaṃ saccañāṇaṃ nāma. Tesuyeva ‘‘pariññeyyaṃ pahātabbaṃ sacchikātabbaṃ bhāvetabba’’nti evaṃ kattabbakiccajānanañāṇaṃ kiccañāṇaṃ nāma. ‘‘Pariññātaṃ pahīnaṃ sacchikataṃ bhāvita’’nti evaṃ tassa kiccassa katabhāvajānanañāṇaṃ katañāṇaṃ nāma. Dvādasākāranti tesaṃyeva ekekasmiṃ sacce tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ ākārānaṃ vasena dvādasa ākārā assāti dvādasākāraṃ. Ñāṇadassananti etesaṃ tiparivaṭṭānaṃ dvādasannaṃ ākārānaṃ vasena uppannaṃ ñāṇasaṅkhātaṃ dassanaṃ. Attamanāti sakamanā. Sattānañhi sukhakāmattā dukkhapaṭikūlattā pītisomanassayuttamano sakamano nāma, pītisomanassehi attamanā gahitamanā byāpitamanāti vā attho. Abhinandunti abhimukhā hutvā nandiṃsu. Veyyākaraṇeti suttante. Niggāthako hi suttanto kevalaṃ atthassa byākaraṇato veyyākaraṇaṃ nāma. Bhaññamāneti kathiyamāne. Vattamānasamīpe vattamānavacanaṃ kataṃ, bhaṇiteti attho. Virajanti vigatarāgādirajaṃ. Vītamalanti vigatarāgādimalaṃ. Rāgādayo hi ajjhottharaṇaṭṭhena rajo nāma, dūsanaṭṭhena malaṃ nāma. Dhammacakkhunti katthaci paṭhamamaggañāṇaṃ, katthaci ādīni tīṇi maggañāṇāni, katthaci catutthamaggañāṇampi . Idha pana paṭhamamaggañāṇameva. Yaṃ kiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti vipassanāvasena evaṃ pavattassa dhammacakkhuṃ udapādīti attho.
ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕੇਤਿ ਪਟਿવੇਧਞਾਣੇ ਚ ਦੇਸਨਾਞਾਣੇ ਚ। ਬੋਧਿਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਦ੍વਾਦਸਾਕਾਰਂ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਮ੍ਪਿ ਇਸਿਪਤਨੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਦ੍વਾਦਸਾਕਾਰਮੇવ ਸਚ੍ਚਦੇਸਨਾਯ ਪવਤ੍ਤਕਦੇਸਨਾਞਾਣਮ੍ਪਿ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਨਾਮ। ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਹੇਤਂ ਦਸਬਲਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਞਾਣਮੇવ। ਤਂ ਇਮਾਯ ਦੇਸਨਾਯ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤੇਨ ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਂ ਨਾਮ। ਤਂ ਪਨੇਤਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਯਾવ ਅਞ੍ਞਾਤਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞਤ੍ਥੇਰੋ ਅਟ੍ਠਾਰਸਹਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਕੋਟੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ, ਤਾવ ਭਗવਾ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ ਨਾਮ, ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇ ਪਨ ਪવਤ੍ਤਿਤਂ ਨਾਮ। ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਪવਤ੍ਤਿਤੇ ਚ ਭਗવਤਾ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Dhammacakketi paṭivedhañāṇe ca desanāñāṇe ca. Bodhipallaṅke nisinnassa hi bhagavato catūsu saccesu dvādasākāraṃ paṭivedhañāṇampi isipatane nisinnassa dvādasākārameva saccadesanāya pavattakadesanāñāṇampi dhammacakkaṃ nāma. Ubhayampi hetaṃ dasabalassa pavattañāṇameva. Taṃ imāya desanāya pakāsentena bhagavatā dhammacakkaṃ pavattitaṃ nāma. Taṃ panetaṃ dhammacakkaṃ yāva aññātakoṇḍaññatthero aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale na patiṭṭhāti, tāva bhagavā pavatteti nāma, patiṭṭhite pana pavattitaṃ nāma. Taṃ sandhāya ‘‘pavattite ca bhagavatā dhammacakke’’ti vuttaṃ.
ਭੁਮ੍ਮਾ ਦੇવਾਤਿ ਭੂਮਟ੍ਠਕਾ ਦੇવਾ। ਸਦ੍ਦਮਨੁਸ੍ਸਾવੇਸੁਨ੍ਤਿ ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨੇવ ਸਾਧੁਕਾਰਂ ਦਤ੍વਾ ਏਤਂ ਭਗવਤਾਤਿਆਦੀਨਿ વਦਨ੍ਤਾ ਸਦ੍ਦਂ ਅਨੁਸ੍ਸਾવਯਿਂਸੁ। ਅਪ੍ਪਟਿવਤ੍ਤਿਯਨ੍ਤਿ ‘‘ਨਯਿਦਂ ਤਥਾ’’ਤਿ ਪਟਿਲੋਮਂ વਤ੍ਤੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਂ। ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਾ ਚੇਤ੍ਥ ਦੇવਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ ਦੇਸਨਾਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨੇવ ਸਾਧੁਕਾਰਂ ਅਦਂਸੁ, ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਂ ਅਨਾਗਤਾ ਪਨ ਭੁਮ੍ਮਦੇવਾਦਯੋ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਾਧੁਕਾਰਮਦਂਸੂਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤੇਸੁ ਪਨ ਪਬ੍ਬਤਰੁਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਭੁਮ੍ਮਦੇવਾ। ਤੇ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਹੋਨ੍ਤਾਪਿ ਇਧ વਿਸੁਂ ਕਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਤਿ ਚ ਧਤਰਟ੍ਠવਿਰੂਲ਼੍ਹਕવਿਰੂਪਕ੍ਖਕੁવੇਰਸਙ੍ਖਾਤਾ ਚਤੁਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇવਤਾ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾ। ਤੇ ਸਿਨੇਰੁવੇਮਜ੍ਝੇ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ ਪਬ੍ਬਤਟ੍ਠਕਾਪਿ ਅਤ੍ਥਿ ਆਕਾਸਟ੍ਠਕਾਪਿ। ਤੇਸਂ ਪਰਮ੍ਪਰਾ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਪਬ੍ਬਤਂ ਪਤ੍ਤਾ। ਖਿਡ੍ਡਾਪਦੋਸਿਕਾ ਮਨੋਪਦੋਸਿਕਾ ਸੀਤવਲਾਹਕਾ ਉਣ੍ਹવਲਾਹਕਾ ਚਨ੍ਦਿਮਾ ਦੇવਪੁਤ੍ਤੋ ਸੂਰਿਯੋ ਦੇવਪੁਤ੍ਤੋਤਿ ਏਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਦੇવਲੋਕਟ੍ਠਾ ਏવ। ਤੇਤ੍ਤਿਂਸ ਜਨਾ ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਤਿ ਤਾવਤਿਂਸਾ। ਅਪਿਚ ‘‘ਤਾવਤਿਂਸਾ’’ਤਿ ਤੇਸਂ ਦੇવਾਨਂ ਨਾਮਮੇવਾਤਿਪਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਪਿ ਅਤ੍ਥਿ ਪਬ੍ਬਤਟ੍ਠਕਾ ਅਤ੍ਥਿ ਆਕਾਸਟ੍ਠਕਾ। ਤੇਸਂ ਪਰਮ੍ਪਰਾ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਪਬ੍ਬਤਂ ਪਤ੍ਤਾ, ਤਥਾ ਯਾਮਾਦੀਨਂ। ਏਕਦੇવਲੋਕੇਪਿ ਹਿ ਦੇવਾਨਂ ਪਰਮ੍ਪਰਾ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਪਬ੍ਬਤਂ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਦਿਬ੍ਬਂ ਸੁਖਂ ਯਾਤਾ ਪਯਾਤਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਾਤਿ ਯਾਮਾ। ਤੁਟ੍ਠਾ ਪਹਟ੍ਠਾਤਿ ਤੁਸਿਤਾ। ਪਕਤਿਪਟਿਯਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣਤੋ ਅਤਿਰੇਕੇਨ ਰਮਿਤੁਕਾਮਕਾਲੇ ਯਥਾਰੁਚਿਤੇ ਭੋਗੇ ਨਿਮ੍ਮਿਨਿਤ੍વਾ ਨਿਮ੍ਮਿਨਿਤ੍વਾ ਰਮਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਮ੍ਮਾਨਰਤੀ। ਚਿਤ੍ਤਾਚਾਰਂ ਞਤ੍વਾ ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤੇਸੁ ਭੋਗੇਸੁ વਸਂ વਤ੍ਤੇਨ੍ਤੀਤਿ ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤੀ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯੇ ਬ੍ਰਹ੍ਮਘਟਾਯ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਕਾਯਿਕਾ। ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ ਗਹਿਤਾ।
Bhummādevāti bhūmaṭṭhakā devā. Saddamanussāvesunti ekappahāreneva sādhukāraṃ datvā etaṃ bhagavatātiādīni vadantā saddaṃ anussāvayiṃsu. Appaṭivattiyanti ‘‘nayidaṃ tathā’’ti paṭilomaṃ vattetuṃ asakkuṇeyyaṃ. Sannipatitā cettha devabrahmāno desanāpariyosāne ekappahāreneva sādhukāraṃ adaṃsu, sannipātaṃ anāgatā pana bhummadevādayo tesaṃ tesaṃ saddaṃ sutvā sādhukāramadaṃsūti veditabbaṃ. Tesu pana pabbatarukkhādīsu nibbattā bhummadevā. Te cātumahārājikapariyāpannā hontāpi idha visuṃ katvā vuttā. Cātumahārājikāti ca dhataraṭṭhavirūḷhakavirūpakkhakuverasaṅkhātā catumahārājā devatā etesanti cātumahārājikā. Te sineruvemajjhe honti. Tesu pabbataṭṭhakāpi atthi ākāsaṭṭhakāpi. Tesaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ pattā. Khiḍḍāpadosikā manopadosikā sītavalāhakā uṇhavalāhakā candimā devaputto sūriyo devaputtoti ete sabbepi cātumahārājikadevalokaṭṭhā eva. Tettiṃsa janā tattha uppannāti tāvatiṃsā. Apica ‘‘tāvatiṃsā’’ti tesaṃ devānaṃ nāmamevātipi vuttaṃ. Tepi atthi pabbataṭṭhakā atthi ākāsaṭṭhakā. Tesaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ pattā, tathā yāmādīnaṃ. Ekadevalokepi hi devānaṃ paramparā cakkavāḷapabbataṃ appattā nāma natthi. Dibbaṃ sukhaṃ yātā payātā sampattāti yāmā. Tuṭṭhā pahaṭṭhāti tusitā. Pakatipaṭiyattārammaṇato atirekena ramitukāmakāle yathārucite bhoge nimminitvā nimminitvā ramantīti nimmānaratī. Cittācāraṃ ñatvā paranimmitesu bhogesu vasaṃ vattentīti paranimmitavasavattī. Brahmakāye brahmaghaṭāya niyuttāti brahmakāyikā. Sabbepi pañcavokārabrahmāno gahitā.
ਤੇਨ ਖਣੇਨਾਤਿ વਚਨਂ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ ਤੇਨ ਮੁਹੁਤ੍ਤੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਮੁਹੁਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਖਣੇਨ, ਨ ਪਰਮਤ੍ਥਖਣੇਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਯਾવ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਾਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਂ ਅਨ੍ਤੋਕਤ੍વਾ। ਸਦ੍ਦੋਤਿ ਸਾਧੁਕਾਰਸਦ੍ਦੋ। ਦਸਸਹਸ੍ਸੀਤਿ ਦਸਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼વਤੀ। ਸਙ੍ਕਮ੍ਪੀਤਿ ਉਦ੍ਧਂ ਉਗ੍ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ ਸੁਟ੍ਠੁ ਕਮ੍ਪਿ। ਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪੀਤਿ ਉਦ੍ਧਂ ਉਗ੍ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ ਅਧੋ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤੀ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਕਮ੍ਪਿ। ਸਮ੍ਪવੇਧੀਤਿ ਚਤੁਦਿਸਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀ ਸੁਟ੍ਠੁ ਪવੇਧਿ। ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਭਾવਾਯ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਂ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤੇ ਚ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇ ਤਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤੇ ਚ ਮਹਾਪਥવੀ ਪੁਞ੍ਞਤੇਜੇਨ ਅਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥ, ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਯਂ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਤੇਜੇਨ। ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨੇ ਦੇਸਨਾਞਾਣਤੇਜੇਨ ਸਾਧੁਕਾਰਂ ਦਾਤੁਕਾਮਾ વਿਯ ਪਥવੀ ਦੇવਤਾਨੁਭਾવੇਨ ਅਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥ, ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰੋਸ੍ਸਜ੍ਜਨੇ ਮਹਾਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਚ ਕਾਰੁਞ੍ਞੇਨ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖੋਭਂ ਅਸਹਮਾਨਾ વਿਯ ਪਥવੀ ਦੇવਤਾਨੁਭਾવੇਨ ਅਕਮ੍ਪਿਤ੍ਥ। ਅਪ੍ਪਮਾਣੋਤਿ વੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮਾਣੋ। ਉਲ਼ਾਰੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘‘ਉਲ਼ਾਰਾਨਿ ਉਲ਼ਾਰਾਨਿ ਖਾਦਨੀਯਾਨਿ ਖਾਦਨ੍ਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੬੬) ਮਧੁਰਂ ਉਲ਼ਾਰਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਉਲ਼ਾਰਾਯ વਤ੍ਥਭੋਗਾਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਨਮਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੯.੨੦) ਪਣੀਤਂ ਉਲ਼ਾਰਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਉਲ਼ਾਰਾਯ ਖਲੁ ਭવਂ વਚ੍ਛਾਯਨੋ ਸਮਣਂ ਗੋਤਮਂ ਪਸਂਸਾਯ ਪਸਂਸਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ਸੇਟ੍ਠਂ ਉਲ਼ਾਰਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਧ ਪਨ ‘‘વਿਪੁਲੋ ਉਲ਼ਾਰੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਓਭਾਸੋਤਿ ਦੇਸਨਾਞਾਣਾਨੁਭਾવੇਨ ਚ ਦੇવਤਾਨੁਭਾવੇਨ ਚ ਜਾਤਓਭਾਸੋ। ਲੋਕੇਤਿ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸ੍ਸ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਯਂਯੇવ। ਅਤਿਕ੍ਕਮ੍ਮੇવ ਦੇવਾਨਂ ਦੇવਾਨੁਭਾવਨ੍ਤਿ ਦੇવਾਨਂ ਅਯਮਾਨੁਭਾવੋ – ਨਿવਤ੍ਥવਤ੍ਥਪ੍ਪਭਾ ਦ੍વਾਦਸ ਯੋਜਨਾਨਿ ਫਰਤਿ, ਤਥਾ ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਅਲਙ੍ਕਾਰਸ੍ਸ વਿਮਾਨਸ੍ਸ ਚ। ਤਂ ਦੇવਾਨਂ ਦੇવਾਨੁਭਾવਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾਯੇવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਦਾਨਨ੍ਤਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਞਾਣਮਯਿਕਂ ਉਦਾਹਾਰਂ। ਉਦਾਨੇਸੀਤਿ ਉਦਾਹਰਿ। ਅਞ੍ਞਾਸਿ વਤ, ਭੋ ਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞੋਤਿ ਇਮਸ੍ਸਪਿ ਉਦਾਨਸ੍ਸ ਉਦਾਹਰਣਘੋਸੋ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਂ ਫਰਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਅਞ੍ਞਾਸਿਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞੋਤਿ ਭੁਸਂ ਞਾਤਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tena khaṇenāti vacanaṃ visesetvā tena muhuttenāti vuttaṃ. Muhuttasaṅkhātena khaṇena, na paramatthakhaṇenāti vuttaṃ hoti. Yāva brahmalokāti brahmalokaṃ antokatvā. Saddoti sādhukārasaddo. Dasasahassīti dasasahassacakkavāḷavatī. Saṅkampīti uddhaṃ uggacchantī suṭṭhu kampi. Sampakampīti uddhaṃ uggacchantī adho okkamantī suṭṭhu pakampi. Sampavedhīti catudisā gacchantī suṭṭhu pavedhi. Sambuddhabhāvāya mātukucchiṃ okkamante ca bodhisatte tato nikkhamante ca mahāpathavī puññatejena akampittha, abhisambodhiyaṃ paṭivedhañāṇatejena. Dhammacakkappavattane desanāñāṇatejena sādhukāraṃ dātukāmā viya pathavī devatānubhāvena akampittha, āyusaṅkhārossajjane mahāparinibbāne ca kāruññena cittasaṅkhobhaṃ asahamānā viya pathavī devatānubhāvena akampittha. Appamāṇoti vuddhappamāṇo. Uḷāroti ettha ‘‘uḷārāni uḷārāni khādanīyāni khādantī’’tiādīsu (ma. ni. 1.366) madhuraṃ uḷāranti vuttaṃ. ‘‘Uḷārāya vatthabhogāya cittaṃ na namatī’’tiādīsu (a. ni. 9.20) paṇītaṃ uḷāranti vuttaṃ. ‘‘Uḷārāya khalu bhavaṃ vacchāyano samaṇaṃ gotamaṃ pasaṃsāya pasaṃsatī’’tiādīsu seṭṭhaṃ uḷāranti vuttaṃ. Idha pana ‘‘vipulo uḷāro’’ti vutto. Obhāsoti desanāñāṇānubhāvena ca devatānubhāvena ca jātaobhāso. Loketi cakkavāḷassa dasasahassiyaṃyeva. Atikkammeva devānaṃ devānubhāvanti devānaṃ ayamānubhāvo – nivatthavatthappabhā dvādasa yojanāni pharati, tathā sarīrassa alaṅkārassa vimānassa ca. Taṃ devānaṃ devānubhāvaṃ atikkamitvāyevāti attho. Udānanti somanassañāṇamayikaṃ udāhāraṃ. Udānesīti udāhari. Aññāsi vata, bho koṇḍaññoti imassapi udānassa udāharaṇaghoso dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi. Aññāsikoṇḍaññoti bhusaṃ ñātakoṇḍaññoti attho.
ਚਕ੍ਖੁਆਦੀਨਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ਏਕਮੇવ ਞਾਣਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਚਕ੍ਖੁ વਿਯ ਦਸ੍ਸਨਕਿਚ੍ਚਕਰਣੇਨ ਚਕ੍ਖੁ। ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਕਰਣੇਨ ਞਾਣਂ। ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਜਾਨਨਕਿਚ੍ਚਕਰਣੇਨ ਪਞ੍ਞਾ। ਅਨવਸੇਸਪਟਿવੇਧਕਰਣੇਨ વਿਜ੍ਜਾ। ਸਬ੍ਬਥਾ ਓਭਾਸਕਿਚ੍ਚਕਰਣੇਨ ਆਲੋਕੋ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਚਕ੍ਖੁਂ ਧਮ੍ਮੋਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਕਂਯੇવ ਞਾਣਂ ਕਿਚ੍ਚਨਾਨਤ੍ਤੇਨ ਪਞ੍ਚਧਾ વਣ੍ਣਿਤਂ। ਆਰਮ੍ਮਣਾਤਿ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਨਟ੍ਠੇਨ। ਗੋਚਰਾਤਿ વਿਸਯਟ੍ਠੇਨ। ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੇਨਾਤਿਆਦੀਸੁ ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਂ ਪਞ੍ਚਧਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਤੀਸੁ વਾਰੇਸੁ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਪਞ੍ਚ ਪਞ੍ਚ ਕਤ੍વਾ ਪਨ੍ਨਰਸ ਧਮ੍ਮਾ, ਪਨ੍ਨਰਸ ਅਤ੍ਥਾ, ਦ੍વੀਸੁ ਪਨ੍ਨਰਸਕੇਸੁ ਤਿਂਸ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯੋ, ਪਨ੍ਨਰਸਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਨ੍ਨਰਸਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਤਿਂਸਾਯ ਨਿਰੁਤ੍ਤੀਸੂਤਿ ਸਟ੍ਠਿ ਞਾਣਾਨਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਸੇਸਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਚਤੂਸੁ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇ ਪਨ੍ਨਰਸਨ੍ਨਂ ਪਨ੍ਨਰਸਨ੍ਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਤ੍ਥਾਨਞ੍ਚ વਸੇਨ ਸਟ੍ਠਿ ਧਮ੍ਮਾ, ਸਟ੍ਠਿ ਅਤ੍ਥਾ, ਸਟ੍ਠਿਯਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਟ੍ਠਿਯਾ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਚ વੀਸਸਤਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਯੋ, વੀਸਾਧਿਕਂ ਸਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਟ੍ਠਿਯਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਟ੍ਠਿਯਾ ਅਤ੍ਥੇਸੁ વੀਸੁਤ੍ਤਰਸਤੇ ਨਿਰੁਤ੍ਤੀਸੂਤਿ ਏવਂ ਚਤ੍ਤਾਰੀਸਞ੍ਚ ਦ੍વੇ ਚ ਞਾਣਸਤਾਨਿ।
Cakkhuādīnaṃ niddese dassanaṭṭhenātiādīsu ekameva ñāṇaṃ yathāvuttassa neyyassa cakkhu viya dassanakiccakaraṇena cakkhu. Ñāṇakiccakaraṇena ñāṇaṃ. Nānappakārato jānanakiccakaraṇena paññā. Anavasesapaṭivedhakaraṇena vijjā. Sabbathā obhāsakiccakaraṇena āloko nāmāti attho. Cakkhuṃ dhammotiādīsupi ekaṃyeva ñāṇaṃ kiccanānattena pañcadhā vaṇṇitaṃ. Ārammaṇāti upatthambhanaṭṭhena. Gocarāti visayaṭṭhena. Dassanaṭṭhenātiādīsu ñāṇakiccaṃ pañcadhā vuttaṃ. Iminā nayena tīsu vāresu ekekasmiṃ pañca pañca katvā pannarasa dhammā, pannarasa atthā, dvīsu pannarasakesu tiṃsa niruttiyo, pannarasasu dhammesu pannarasasu atthesu tiṃsāya niruttīsūti saṭṭhi ñāṇāni veditabbāni. Sesaariyasaccesupi eseva nayo. Catūsu ariyasaccesu ekekasmiṃ ariyasacce pannarasannaṃ pannarasannaṃ dhammānaṃ atthānañca vasena saṭṭhi dhammā, saṭṭhi atthā, saṭṭhiyā dhammesu saṭṭhiyā atthesu ca vīsasataṃ niruttiyo, vīsādhikaṃ satanti attho. Saṭṭhiyā dhammesu saṭṭhiyā atthesu vīsuttarasate niruttīsūti evaṃ cattārīsañca dve ca ñāṇasatāni.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੧. ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪવਤ੍ਤਨવਾਰੋ • 1. Dhammacakkapavattanavāro
